4ـ تأمين بودجه
پيشرفت و بهبود كيفيت فعاليت‌هاي مساجد تا حد زيادي بستگي به مسائل مالي دارد؛اعضاي گرداننده‌ي مساجد بايد در اين خصوص فكر اساسي كنند و مخارج متفاوت مسجد را در نظر بگيرند و به تناسب آن بودجه‌ي لازم را جذب كنند و از طرفي به مخارج معمولي مسجد از قبيل آب و برق و گاز اكتفا نكنند و هزينه‌ي جذب جوانان را نيز به صورت مسأله‌اي مهم محسوب دارند و در رديف هزينههاي خود بگنجانند و از طرف ديگر به روش سنتي جمع آوري پول در مسجد اكتفا نكنند،بلكه با كمك گرفتن از افراد متمكن و خيّر، جمع آوري منظم ماهيانه‌ي وجوهات نقدي از منازل و عرضه‌ي قبض، در نظر گرفتن منابع در‌آمد از قبيل خريد مغازه و اجاره دادن آن، مشاركت‌هاي اقتصادي و غيره، مشكلات مالي مسجد را رفع كنند.
5ـ توجيه جوانان و نوجوانان
بيان حرمت و احترام مسجد ميتواند جنبه‌ي معنوي آن را تقويت كند و اين ذهنيت را كه صرفاً مسجد به مجلس ختم و امثال آن منحصر است، محو كند، اين جلسات به صورت رسمي و غير رسمي و همچنين به شكل فردي يا جمعي ميتواند در موقع مناسبي انجام شود.
6ـ اهتمام به مسئله‌ي جوانان و نوجوانان
توجه كردن به جوانان و سرمايه گذاري براي آنها نيز از امور مهمي است كه سرپرستان و گردانندگان مسجد بايد به آن عنايت داشته باشند. گرداندن مسجد و اداره‌ي امور آن نبايد به شكل سنتي باشد، يعني به شكلي كه گاهي اوقات مشاهده مي‌شود اكثر كودكان و نوجوانان را به دليل شلوغ كردن، حرف زدن و غيره از مسجد بيرون مي‌كنند،يا نسبت به آنان بد رفتاري مي‌شود، بايد توجه داشته باشيم كه اين نوع برخورد با آنها سابقه‌ي بدي در اذهانشان باقي مي‌گذارد.
7ـ استفاده از تخصص‌هاي گوناگون
براي رفع مشكلات روزمره‌ي مساجد و تقليل هزينههاي آن مي‌توان از افرادي كه در شغل‌هاي گوناگون مهارت دارند، استفاده كرد و در مواقع لزوم از آنها كمك گرفت. به كار گيري اين تخصص‌ها هم در زمينه‌ي امور فني و حرفه‌اي و اقتصادي و هم در امور فرهنگي و غير مادي خواهد بود. البته در اين جا منظور اين نيست كه همه‌ي اين كارها رايگان انجام گيرد، بلكه هدف اين است كه در حد توان در كم كردن مخارج مسجد تلاش شود.
د) ساير عوامل
در اين زمينه مي‌توان به عوامل ديگري اشاره كرد كه انتخاب عنوان و دسته بندي آنها چندان ضروري به نظر نمي‌رسد، اين موارد را مي‌توان به شكل زير بيان كرد:
1ـ ترجمه و توضيح دعاها و اذكار
بسيار اتفاق مي افتد كه جوانان و نوجواناني كه تجربه‌ي لازم ندارند، از عظمت و فلسفه‌ي قرائت ادعيه و زيارات مي‌پرسند، سؤالات اين است كه چرا يك سري عبارات را به زبان عربي مي‌خوانيم، در حالي كه نمي‌دانيم كه مخاطب ما كيست، يا اگر اجمالاً مي‌دانيم مخاطبمان خداوند است، نمي‌دانيم كه به او چه مي‌گوييم، يا چه چيزي از او درخواست مي‌كنيم، لذا براي رفع اين شبهه و ابهام حتي المقدور به همراه دعاها، ترجمه‌ي آنها را نيز به زبان روان و خالي از هر گونه پيچيدگي بيان كنيم، تا ارتباط بين خواننده‌ي دعا و مخاطب او، يعني خداوند را محكم‌تر كنيم.
2ـ آشنا كردن جوانان به فلسفه‌ي اعمال عبادي
آنچه باعث شده است كه خداوند تبارك و تعالي از زبان پيامبر گرامي ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ و ائمه هدي ـ عليهم السّلام ـ برگزاري نماز‌ها را به جماعت توصيه مي‌فرمايد، بسيار والاست،چرا كه جماعت يكي از مظاهر عظمت مسلمين و اتحاد و يگانگي آن‌هاست، اما اين فلسفه‌ي جماعت‌ها عمدتاً در ميان مردم غريب و نا‌آشناست، چه بسا آشنايي جوانان با اين مفاهيم عظيم و درك فيض معنوي آن علاقه‌مندي مضاعف در آنها ايجاد كند.
3ـ اخلاق و رفتار نمازگزاران
متأسفانه برخورد بعضي از نمازگزاران با نوجوانان در مسجد به گونه‌اي است كه آنها را از هر چه مسجد و مسجدي است، متنفر مي‌سازد، چرا كه طريقه‌ي برخورد با آنها را نمي‌دانند و هميشه با خشونت و عصبانيت قصد تنظيم برنامه‌ي مساجد و برقراري انضباط را دارند، در حالي كه مطمئناً شيوه‌هاي ديگري از قبيل مسئوليت دادن و ايجاد شخصيت، بزرگ منشي و مراعات شخصيت آنان، ميتواند در جذب ايشان به مساجد بسيار مؤثر باشد.
5ـ جذب از طريق دوستان
بسياري از نمازگزاران كه در سنين جواني و نوجواني قرار دارند مي‌توانند مبلّغ عملي مسجد و نماز جماعت باشند و با بيان لذايذ معنوي، همسالان خود را به اين امر ترغيب و تشويق كنند، چرا كه جوانان در موقع ورود به مسجد اعمال خويش را ارزيابي مي‌كنند و با ديدن همتايان خود در مسجد در تصميم خود مصمم‌تر مي‌شوند.
6ـ انعكاس فعاليت‌ها
فعاليت‌هاي مسجد بايد در بين مردم منعكس شود تا از آن مطلع شوند، اين اطلاع و آگاهي از فعاليت‌هاي گوناگون باعث تشويق و دلگرمي مردم مي‌شود و سامان و نظم امور مسجد را نمايان مي‌سازد.
7ـ رفع مشكلات
اگر مردم به ويژه جوانان و نوجوانان بدانند كه بعضي از مشكلاتشان در مسجد رفع مي‌شود، طبيعتاً به مسجد روي مي‌آورند، مثلاً اگر كلاس‌هاي رفع اشكال و تدريس خصوصي به شكل آسان در مسجد تشكيل شود با توجه به وضع مالي بعضي از افراد به شكل مثبتي جلوه مي‌كند.
8ـ خادم
مسئله‌ي خادم از جمله مشكلات عمده‌ي مساجد است، همانطور كه مي‌دانيم اكثر خدّام مساجد از افراد كهنسال و باز نشسته هستند، لذا اين گونه اشخاص روحيه‌ي برخورد با تمام طبقات اجتماع را ندارند و از آنجا كه خستگي روحي و پيري در اعصاب و روان انسان تأثير مي‌گذارد، شايستگي لازم را براي اداره‌ي مساجد ندارند و باعث گريز جوانان و نوجوانان از مسجد مي‌شوند؛ پس بايد خادمان مسجد از افراد جوان‌تر باشند تا اشكالات ياد شده پيش نيايد. لازمه‌ي جذب اين افراد نيز تأمين مسائل اقتصادي و امنيتي آنها است، چرا كه آنان بايد زندگي معمولي خود را بگذارنند و در برخورد با افراد نامنظم و بي‌‌تربيت و گاهي هم زورگو تأمين جاني و مالي داشته باشند و با خيال آسوده به اداي وظايف خود بپردازند.[1]
پی نوشت:
[1] . اين مبحث با استفاده از مقاله جرح و تعديل شده محمد مهدي ظهيريان به قلم آمده است.
جايگاه مساجد در فرهنگ اسلامي، ص 231
