استان مرکزی

استان مركزی در هزاره اول قبل از میلاد جزو ایالات ماد بزرگ بود كه تمام قسمت مركزی و باختری ایران را در بر می گرفته و از كانون های قدیمی استقرار در فلات ایران به شمار می رفته است. این استان كه دربرگیرنده زیباترین و متنوع ترین باغ های گل ایران است, از صنایع, كشاورزی و جاذبه های جهانگردی پررونقی برخورداراست.
به طور تقریبی ۱۹ درصد مساحت استان مركزی را زمین های كشاورزی، ۵۷ درصد را زمین های مرتعی و باقی آن را زمین های غیر کشاورزی از قبیل دریاچه ها، كویرها، جاده ها و شهرها تشكیل می دهند. این استان از صنایع نسبتا خوبی برخوردار بوده و دارای جاذبه های طبیعی, تاریخی و معماری با ارزشی نیز است. دراستان مركزی؛ ایلات و عشایرمتعددی مانند شاهسون ها، كلبه كویی ها، خراسانی ها، كلهر، خلجها و... زندگی می كنند كه بیش تر آن ها اسكان یافته و بخشی از آن ها نیز رمه گردانی و ییلاق قشلاق می كنند. جلوه های زیبایی شناختی كوچ و اتراق عشایر یكی از جاذبه های جهانگردی این استان به شمار می آید.

مکان های دیدنی و تاریخی

مكان های دیدنی و تاریخی استان مركزی عبارتند از: رودخانه آسیاب جفتی, بقعه پیر مراد آباد, سرای كاشانی بازار, سرای نوذری بازار, موزه چهارفصل, مدرسه سپهداری(محل تحصیل امام خمینی), سنگ نوشته های دره چكاب, سرچشمه روستای انجدان, گنبد شاه قلندر انجدان, آرامگاه پرفسور حسابی, امام زاده حسین تفرش, امام زاده احمد كوهین, مناره مسجد شش ناو, قلعه سالار محتشم, خانه حضرت امام خمینی (ع), امام زاده ابوطالب, سنگ نگاره های تیمره, بازار نراق دلیجان, غارخال نخجیر, پل دو دهك, كاروان سرای دو دهك, قزقلعه ساوه, مسجد جامع ساوه, محراب مسجد انقلاب, كاروان سرای باغ شیخ, امام زاده اسحاق ساوه, پالایشگاه شازند, سراب پنج علی, امام زاده سهل بن علی آستانه, پیست اسكی پاكل, دره شماخلی, ستون های سنگی خورهه, آتشكده آتش كوه, یخچال های طبیعی نیم ور, مجتمع آب درمانی محلات و باغ های گل زیبای محلات.

صنایع و معادن

استان مركزی از جمله استان هایی است كه كارخانجات صنعتی متعددی در آن متمركز هستند و علاوه بر صنایع كارخانه ای از صنایع با ارزش دستی نیز برخوردار است. فرش ساروق اراك و محلات، قالیچه ساوه، گلیم و جاجیم تفرش، گیوه اراك و محصولات مسی مهم ترین صنایع دستی استان را تشكیل می دهند.
اساس اقتصاد استان مركزی را به ترتیب اهمیت، بخش های خدمات، صنعت و كشاورزی تشكیل می دهند. مهم ترین كارخانه های صنعتی این استان؛ ماشین سازی، آلومینیوم سازی، هلی كوپترسازی، كابل سازی، واگن سازی، كمباین سازی، لاستیك سازی و قند هستند. از دیگر صنایع ماشینی استان می توان كارخانه ماشین سازی پارس (تولید كننده اسكلت های فلزی) كارخانه های سازنده پروفیل و لوله های آبیاری آلومینیومی كارخانه آونگان(سازنده پایه های فلزی انتقال نیرو) كارخانه ادوات كشاورزی اراك، گروه كارخانه های مستقر در شهرستان ساوه را نام برد.

کشاورزی و دام داری

به طور تقریبی در حدود ۱۹ درصد مساحت استان زمین های كشاورزی، ۵۷ درصد زمین های مرتعی و باقی آن را زمین های غیر کشاورزی از قبیل دریاچه ها، كویرها، جاده ها و شهرها تشكیل می دهند. از محصولات مهم كشاورزی استان می توان غله، گندم، جو، حبوبات، پنبه، زعفران، انجیر، انار، سیب، انگور، گردو، بادام، قیسی، آفتاب گردان، چغندر قند، تنباكو، خشكبار، گوجه فرنگی، پیاز، گیاهان دارویی مانند ترنجبین و سایر محصولات سر درختی و باغی را نام برد. از آن جا که میزان برخی از فرآورده های كشاورزی در شهرستان های مختلف این استان بیش از میزان مصرف محلی می باشد، به شهرهای دیگر استان یا به استان های مجاور صادر می شود. از شهرستان اراك گندم، جو، انگور، سبزی، خشكبار، از ساوه انار، طالبی از محلات كاهو و گل، از تفرش بادام و گردو و از خمین لوبیا و گندم به سایر شهرها و استان های كشور و هم چنین به خارج از كشور صادر می شود.
در استان مركزی دام داری بیش تر در میان ایلات و عشایر دیده می شود. در این استان ایلات و عشایر متعددی مانند شاهسون ها، كلبه كویی ها، خراسانی ها، كلهر، خلج، گروهی از كولی ها زندگی می كنند كه بیش ترر آن ها اسكان یافته اند و بخشی از آن ها نیز رمه گردانی و ییلاق قشلاق می كنند. جلوه های زیبایی شناختی كوچ و اتراق عشایر یكی از جاذبه های جهانگردی استان به شمار می آید.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

نام مركزی به دلیل در مركزیت قرار گرفتن در میان استان های ایران به این استان داده شده است. با استناد به منابع تاریخی، استان مركزی در هزاره اول قبل از میلاد جزو ایالات ماد بزرگ بود كه تمام قسمت مركزی و باختری ایران را در بر می گرفته و از كانون قدیم استقرار در فلات ایران به شمار می رفته است.
در زمان سلوكیان این منطقه مخصوصا قسمت شمالی آن (دهستان خورهه) مورد توجه حكام یونانی قرار گرفت. وجود آثار باستانی به جای مانده از این دوران در خورهه تایید کننده این نظر است. در زمان خسرو پرویز – پادشاه ساسانی- ایران به چهار بخش باختر(شمال)، خور آبان یا خور آسان (مشرق)، نیم روز (جنوب) و خوربران(مغرب) تقسیم شد که استان مرکزی در بخش خوربران (مغرب) به معنی محل غروب خورشید، قرار داشت.
در قرن اول اسلامی این منطقه به «ایالت جبال» یا «قهستان» تغییر نام داد، به طوری كه جغرافیا نویسان اسلامی این قرن، از آن به عنوان بخشی از بلاد پهلویان و به نام «كوهستان» یا «قهستان»(جبال) نام برده اند. در قرن دوم هجری این منطقه همراه با همدان، ری و اصفهان به نام «عراق عجم» نامیده شد.
در قرن چهارم هـ . ق همدان، رود آور، خورمه (خورهه)، سهرود، ابهر، سمنان، قم، كاشان، روده، پوسته، كره، بره، گربایگان (گلپایگان) شهرهای ایالت جبال بودند. در این دوره ساوه، تفرش، وره، ساروق و گلپایگان مراكز كانون های درجه اول شهری و محلات، خمین، كمیجان، میلاجرد، خنداب، الیثار، سامان، خورهه، نیمور، نراق، دلیجان، جاسب، مامونیه، الویر شهرهای مبادلاتی درجه دوم محسوب می شدند. در چند دهه اخیر، با توسعه راه آهن و احداث كارخانجات مختلف، به مرور چهره منطقه عوض شد و بعد از تقسیمات جدید كشوری و ایجاد استان تهران و مركزی، این استان به مركزیت اراك به وجود آمد.

مشخصات جغرافیایی

استان مركزی به مركزیت شهر اراك؛ تقریبا در مركز ایران بین ۳۳ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۳۵ دقیقه ی پهنای شمالی و ۴۸ درجه و ۵۷ دقیقه تا ۵۱ درجه ی درازای خاوری از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. این استان از شمال به استان های تهران و قزوین، از باختر به استان همدان، از جنوب به استان های لرستان و اصفهان و از خاور به استان های تهران، قم و اصفهان محدود است. در قسمت های مختلف استان مركزی آب و هواهای متنوع نیمه بیابانی، معتدل كوهستانی و سرد كوهستانی وجود دارد. شهرستان های آشتیان, اراك, تفرش, خمین, دلیجان, ساوه, سربند ومحلات شهرستان های این استان را تشكیل می دهند. راه های دسترسی به این استان عبارتند از:
▪ تهران – اراك به درازای ۲۸۹ كیلومتر
▪ تهران – ساوه به درازای ۱۴۴ كیلومتر
▪ مسیر تهران – خرم آباد كه در كیلومتر ۲۸۹ از اراك عبور می كند
▪ مسیر قم- نیزار به درازای ۵۲ كیلومتر
▪ مالمیر، آزاد شهر، سنجان، اراك، راهجرد، تفرش به درازای ۲۴۳ كیلومتر
▪ اراك- فرمهین به درازای ۴۸ كیلومتر
▪ دلیجان – خمین به درازای ۷۷ كیلومتر
خط آهن سراسری از مركز این استان عبور می كند. فرودگاهی نیز در شهرستان ساوه وجود دارد.

شهرهای استان:

دلیجان - شازند - آشتیان - اراک - خمین - زرندیه - ساوه - تفرش - محلات .