چگونه مطالعه کنیم؟
از شما می‌خواهم که یک روش صحیح مطالعه را به من بیاموزید؛ زیرا با اینکه درس زیاد می‌خوانم، باز هم نمره‌های خوبی نمی‌گیرم و درسی را که می‌خوانم فردا آن را به خوبی به یاد نمی آورم و برای امتحان هم نباید کمتر از ۲ بار بخوانم؛ زیرا اگر یک بار بخوانم، فراموش می‌کنم. از شما خواهش می‌کنم که مرا در روش صحیح راهنمایی کنید تا بتوانم در درس‌هایم موفق باشم. یک مطالعه موفق، باید در حال آرامش و بدون اضطراب صورت بگیرد تا رضایت بخش و ثمربخش باشد. برای این که به این سوال شما پاسخ کاملی داده باشیم، برخی از نکات مهم و کلی را درباره مکان، روش، کارآیی، تمرکز و سرعت مطالعه به ترتیب، بیان می‌کنیم تا با به کارگیری آنها، مشکل خود را برطرف کنید. مکان مطالعه دکتر فیل ریس، در کتاب “۵۰۰ نکته درباره مطالعه” و دکتر عین الله خادمی در کتاب “مطالعه روشمند” چنین نوشته‌اند:
۱) برخی افراد ترجیح می‌دهند در سکوت مطالعه کنند و برخی در سروصدا. بعضی صندلی راحتی را می‌پسندند و بعضی دراز کشیدن یا نشستن رسمی را. اصلا وسواس به خرج ندهید و در هر حالتی که راحت‌تر هستید، مطالعه خود را آغاز کنید.
۲) اگر مکان مطالعه شما کمی آشفته و به هم ریخته است، مرتب کردن آن را به نیم ساعت پیش از مطالعه موکول کنید؛ زیرا در این صورت، در حین مرتب کردن اتاق، به مطالبی که مطالعه کرده‌اید، فکر خواهید کرد و زمان مفیدی را از دست نخواهید داد.
۳) گاهی اوقات از مکان‌های استثنایی و هیجان‌انگیز استفاده کنید تا مطلبی که مطالعه می‌کنید، همراه آن خاطره در ذهن شما ماندگار شود؛ مثلا در یک شب بارانی با یک چتر و یک چراغ قوه زیر باران روید و مطلب را مطالعه کنید و یا در یک مکان تاریخی و قدیمی، به تفکر و مطالعه در مورد مطلب مورد علاقه خود بپردازید.
۴) اگر امکان داشته باشد، موضوع مورد مطالعه شما با مکانی که انتخاب می‌کنید، هماهنگی و سنخیت داشته باشد. این کار، به افزایش بهره‌وری شما کمک بسیار می‌کند. این هماهنگی، شامل ابزار و لوازم مورد نیاز نیز می‌شود.
۵) قبل از انتخاب محل مطالعه خود، چند خصوصیت مهم و ایده‌آل را برای مکان مطالعه، در ذهن خود فهرست کنید تا راحت‌تر بتوانید آن را بیابید.
۶) در مکان مطالعه شما، باید راهی برای خیره شدن به دور دست وجود داشته باشد؛ زیرا توقف در مطالعه و چشم دوختن به بی‌نهایت، در افزایش کارآیی مطالعه بسیار سودمند است؛ حداقل گاهی به سقف اتاق خیره شوید.
۷) هیچ گاه مطالعه خود را به حضور در مکان خاصی مشروط نکنید؛ زیرا در این صورت بهانه‌ای می‌یابید تا در سایر مکان‌ها از مطالعه بگریزید. به یاد داشته باشید که در حقیقت، “مکان مطالعه، جایی است که شما هستید”.
۸) دقت کنید که میزان نور، دمای محیط، شکل صندلی و سایر شرایط، در مکان مطالعه شما به گونه‌ای نباشند که شما را خواب آلوده کنند.
۹) تهویه خوب و اکسیژن زیاد در مکان مطالعه، شرطی حیاتی است.
۲) بهترین روش کتابخوانی، روشی است که خواننده در این کار بتواند زیبایی‌های چیزی را که می‌خواند، دریابد و به هنگام لزوم، معایب آنها را بفهمد و این از راه پرورش و ممارست حاصل می‌گردد.
۳) در معانی کلماتی که برای نخستین بار می‌بینید، دقت کنید. بیهوده تصور نکنید که سیاق مطلب، آن معانی را برای ما کشف می‌کند. همان زمان، بهترین وقت برای رفتن به سراغ فرهنگ لغت است.
۴) امیل فاگه، نویسنده فرانسوی، عقیده دارد که باید در خواندن کتاب استقامت داشته باشیم. استقامت، لجاجت نیست؛ بلکه نوعی بردباری است که ذوق ما را می‌پرورد و درک ما را عمیق می‌کند.
۵) مون تنی، دانشمند شهیر فرانسوی، درباره انتخاب کتاب و روش کتابخوانی نظرهایی بسیار بدیع و زیبا دارد. یکی از این عقاید، آن است که برای وصول به عمق معنای یک کتاب خوب، باید آن را دوبار بخوانیم و با آن ارتباط دائمی داشته باشیم. یک اثر پربها، ما را مدت‌ها سعادتمند می‌سازد. ما نمی‌توانیم با یک بار خواندن، به این درجه از خوشبختی برسیم؛ هر چند در این یک‌بار، دقت فوق العاده به کار بریم.
۶) همچنین او معتقد است که اگر بخواهیم از کتابی که خوانده‌ایم، نظر صحیحی پیدا کنیم، باید درباره آن گفت‌وگو کنیم. کتاب‌های خوب، افق گفت‌وگوهای پرثمر را به روی ما می‌گشایند و این، همان چیزی است که ما آن را مباحثه می‌نامیم.
۷) در کتاب “۵۰۰ نکته درباره مطالعه” آمده است: یکی از روشهای خوب مطالعه، استفاده از یادداشت برداری است. فقط توجه کنید که به جای یادداشت، رونویسی نکنید! طرح‌های گوناگون بریزید؛ نکات مهم یادداشت را برجسته‌تر بنویسید و اگر مطلبی را درک نمی‌کنید، به صورت سوال یادداشت بردارید.
۸) در کتاب “روشهای تسریع در خواندن و درک” پیشنهاد شده است که هنگام مطالعه، ابتدا خلاصه مطلب را که اغلب در ابتدای مقاله یا کتاب آمده است، بخوانید؛ سپس عنوان‌ها و فهرست اجمالی کتاب را مطالعه کنید و بعد چند سطر از ابتدای هر عنوان را مطالعه کنید؛ زیرا مهم‌ترین مطالب، معمولا در همین خطوط ابتدایی هستند و سرانجام سایر توضیحات و تفاسیر کتاب را بر اطلاعات خود بیفزایید.
۹) از همان زمان مطالعه، برای به کار بستن آن چه می‌آموزید، برنامه‌ریزی کنید. به قول تولد، “مطالعه و عمل نکردن، مانند شخم زدن و بذر نپاشیدن است”.
۱۰) بیکن جمله زیبایی در این باره دارد؛ “برخی کتاب‌ها را باید چشید؛ بعضی دیگر را باید بلعید و قلیلی را هم باید جوید و هضم کرد.
▪ حجم مطالعه، حواس شما را پرت نکند؛ مطالعه بیشتر و سریع‌تر، تنها بهانه‌ای برای بیشتر دانستن است؛ پس ابتدا آن چه را می‌خواهید بدانید و بفهمید، برداشت کنید و آن گاه با کلمات “سرعت” و “بیشتر” وسوسه شوید.
▪ قبل از آن که از موضوع اصلی کتاب منحرف شوید و به مطلب دیگری بپردازید، قسمت‌هایی را که دوست دارید به خاطر بسپارید، مشخص کنید.
▪ حتما برای مطالعه خود برنامه‌ریزی داشته باشید. این که قصد یادداشت برداری دارید یا خیر، در مورد چه موضوعی باید تمرکز کنید، چه سوالاتی در ذهن دارید که در این کتاب جواب آنها را می‌جویید و...، همه باید از قبل برنامه‌ریزی شده باشند.
▪ باید کتابی که مطالعه می‌کنید، مختص به خود شما باشد تا به راحتی در آن علامت‌گذاری و نکته نویسی کنید. استفاده از مداد یا ماژیک رنگی، به شما امکان می‌دهد تا در مراجعه مجدد به کتاب، بهره بیشتری ببرید؛ هر چند نباید این خطوط رنگی، استفاده شما را از سایر خطوط کتاب کاهش دهد.
▪ هنگام مطالعه، همواره یک قلم در دست داشته باشید؛ زیرا مطالعه، آنگاه کارآیی مطلوب می‌یابد که همراه با مطالعه سوالات، ذهن خود را با آموزه‌های کتاب تطبیق دهید و در حاشیه آن یادداشت کنید.
▪ میان مطالعه و سایر کارهای خود، تعادلی به وجود آورید تا هم از خواندن خسته نشوید و هم تجربه و عمل را به بهره‌وری مطالعه خود بیفزایید.
▪ مطالعه پراکنده، با موضوعات گوناگون و متناقض، موجب کاهش بهره‌وری شما می‌شود؛ سعی کنید در نوع کتابی که برای مطالعه انتخاب می‌کنید، مطالعات قبلی خود را در نظر آورید تا نظم فکری شما به هم نخورد. پایان صفحه، دست برای ورق زدن آماده باشد. کسانی که با دست راست و از گوشه پایینی صفحه ورق می‌زنند، از سرعت و تمرکز خود می‌کاهند
▪ یك خواننده خوب كسی است كه تا جایی كه ممكن است:
۱) در مورد موضوعی كه قرار است بخوانید فكركنید:
- در مورد این موضوع چه می دانم؟
- چه چیزی می خواهم یاد بگیرم؟
- بعد از خواندن چه چیزی یاد گرفته ام؟
۲) ابتدا بخشی را كه می خواهید بخوانید سریع نگاه كنید:
- چه مطلبی به نظرتان آشناست؟
- چه چیزهایی به نظرتان تازگی دارد؟
- درك كلی شما از موضوع چیست؟
۳) این بار مطالب را به دقت بخوانید و از نكات مهم یادداشت بردارید:
- نكات مهم و اصطلاحات خاص را روی برگه های یادداشت و یا كارتهای كوچكی بنویسید. این كار در دوره مطالب به شما كمك می كند.
- مطالبی را كه كاملا متوجه نشده اید دوباره بخوانید.
- فكر كنید كه از كجا می توانید راجع به این موضوع اطلاعات بیشتری به دست بیاورید.
- این موضوع با كدامیك از موضوعات درسی دیگر شما ارتباط دارد.
۴) آنچه را كه خوانده اید دوره كنید:
- بعد از هر قسمت مطالبی را كه خوانده اید برای خود تكرار كنید.
- در پایان هر بخش نكات مهم را مرور كنید.
- مطالبی را كه خوانده اید برای خود یا یكی از دوستانتان یا یكی از اعضای خانواده به زبان خود بیان كنید.
این كار ذهن شما را منظم می كند. تونی بوران در كتاب «چگونه از مغز خود بهتر استفاده كنیم» می گوید: منحنی حافظه انسان طوری است كه به فاصله چند دقیقه قسمتی از مطالب را فراموش می كند و بعد از ۲۴ ساعت تقریبا فقط رؤوس مطالب را به خاطر می آورد رؤوس مطالب هم بعد از مدتی فراموش می شود مگر اینكه: فرد پس از ۱۰ دقیقه یك بار مرور، پس از ۲۴ ساعت یك بار مرور و پس از یك هفته یك بار مرور انجام دهد و از مطلبی كه یاد گرفته است در عمل استفاده كند.
سازمان آموزش و پرورش استان خراسان
۱) برخی افراد ترجیح می‌دهند در سکوت مطالعه کنند و برخی در سروصدا. بعضی صندلی راحتی را می‌پسندند و بعضی دراز کشیدن یا نشستن رسمی را. اصلا وسواس به خرج ندهید و در هر حالتی که راحت‌تر هستید، مطالعه خود را آغاز کنید.
۲) اگر مکان مطالعه شما کمی آشفته و به هم ریخته است، مرتب کردن آن را به نیم ساعت پیش از مطالعه موکول کنید؛ زیرا در این صورت، در حین مرتب کردن اتاق، به مطالبی که مطالعه کرده‌اید، فکر خواهید کرد و زمان مفیدی را از دست نخواهید داد.
۳) گاهی اوقات از مکان‌های استثنایی و هیجان‌انگیز استفاده کنید تا مطلبی که مطالعه می‌کنید، همراه آن خاطره در ذهن شما ماندگار شود؛ مثلا در یک شب بارانی با یک چتر و یک چراغ قوه زیر باران روید و مطلب را مطالعه کنید و یا در یک مکان تاریخی و قدیمی، به تفکر و مطالعه در مورد مطلب مورد علاقه خود بپردازید.
۴) اگر امکان داشته باشد، موضوع مورد مطالعه شما با مکانی که انتخاب می‌کنید، هماهنگی و سنخیت داشته باشد. این کار، به افزایش بهره‌وری شما کمک بسیار می‌کند. این هماهنگی، شامل ابزار و لوازم مورد نیاز نیز می‌شود.
۵) قبل از انتخاب محل مطالعه خود، چند خصوصیت مهم و ایده‌آل را برای مکان مطالعه، در ذهن خود فهرست کنید تا راحت‌تر بتوانید آن را بیابید.
۶) در مکان مطالعه شما، باید راهی برای خیره شدن به دور دست وجود داشته باشد؛ زیرا توقف در مطالعه و چشم دوختن به بی‌نهایت، در افزایش کارآیی مطالعه بسیار سودمند است؛ حداقل گاهی به سقف اتاق خیره شوید.
۷) هیچ گاه مطالعه خود را به حضور در مکان خاصی مشروط نکنید؛ زیرا در این صورت بهانه‌ای می‌یابید تا در سایر مکان‌ها از مطالعه بگریزید. به یاد داشته باشید که در حقیقت، “مکان مطالعه، جایی است که شما هستید”.
۸) دقت کنید که میزان نور، دمای محیط، شکل صندلی و سایر شرایط، در مکان مطالعه شما به گونه‌ای نباشند که شما را خواب آلوده کنند.
۹) تهویه خوب و اکسیژن زیاد در مکان مطالعه، شرطی حیاتی است.
● روش مطالعه
۲) بهترین روش کتابخوانی، روشی است که خواننده در این کار بتواند زیبایی‌های چیزی را که می‌خواند، دریابد و به هنگام لزوم، معایب آنها را بفهمد و این از راه پرورش و ممارست حاصل می‌گردد.
۳) در معانی کلماتی که برای نخستین بار می‌بینید، دقت کنید. بیهوده تصور نکنید که سیاق مطلب، آن معانی را برای ما کشف می‌کند. همان زمان، بهترین وقت برای رفتن به سراغ فرهنگ لغت است.
۴) امیل فاگه، نویسنده فرانسوی، عقیده دارد که باید در خواندن کتاب استقامت داشته باشیم. استقامت، لجاجت نیست؛ بلکه نوعی بردباری است که ذوق ما را می‌پرورد و درک ما را عمیق می‌کند.
۵) مون تنی، دانشمند شهیر فرانسوی، درباره انتخاب کتاب و روش کتابخوانی نظرهایی بسیار بدیع و زیبا دارد. یکی از این عقاید، آن است که برای وصول به عمق معنای یک کتاب خوب، باید آن را دوبار بخوانیم و با آن ارتباط دائمی داشته باشیم. یک اثر پربها، ما را مدت‌ها سعادتمند می‌سازد. ما نمی‌توانیم با یک بار خواندن، به این درجه از خوشبختی برسیم؛ هر چند در این یک‌بار، دقت فوق العاده به کار بریم.
۶) همچنین او معتقد است که اگر بخواهیم از کتابی که خوانده‌ایم، نظر صحیحی پیدا کنیم، باید درباره آن گفت‌وگو کنیم. کتاب‌های خوب، افق گفت‌وگوهای پرثمر را به روی ما می‌گشایند و این، همان چیزی است که ما آن را مباحثه می‌نامیم.
۷) در کتاب “۵۰۰ نکته درباره مطالعه” آمده است: یکی از روشهای خوب مطالعه، استفاده از یادداشت برداری است. فقط توجه کنید که به جای یادداشت، رونویسی نکنید! طرح‌های گوناگون بریزید؛ نکات مهم یادداشت را برجسته‌تر بنویسید و اگر مطلبی را درک نمی‌کنید، به صورت سوال یادداشت بردارید.
۸) در کتاب “روشهای تسریع در خواندن و درک” پیشنهاد شده است که هنگام مطالعه، ابتدا خلاصه مطلب را که اغلب در ابتدای مقاله یا کتاب آمده است، بخوانید؛ سپس عنوان‌ها و فهرست اجمالی کتاب را مطالعه کنید و بعد چند سطر از ابتدای هر عنوان را مطالعه کنید؛ زیرا مهم‌ترین مطالب، معمولا در همین خطوط ابتدایی هستند و سرانجام سایر توضیحات و تفاسیر کتاب را بر اطلاعات خود بیفزایید.
۹) از همان زمان مطالعه، برای به کار بستن آن چه می‌آموزید، برنامه‌ریزی کنید. به قول تولد، “مطالعه و عمل نکردن، مانند شخم زدن و بذر نپاشیدن است”.
۱۰) بیکن جمله زیبایی در این باره دارد؛ “برخی کتاب‌ها را باید چشید؛ بعضی دیگر را باید بلعید و قلیلی را هم باید جوید و هضم کرد.
● کارآیی مطالعه
▪ حجم مطالعه، حواس شما را پرت نکند؛ مطالعه بیشتر و سریع‌تر، تنها بهانه‌ای برای بیشتر دانستن است؛ پس ابتدا آن چه را می‌خواهید بدانید و بفهمید، برداشت کنید و آن گاه با کلمات “سرعت” و “بیشتر” وسوسه شوید.
▪ قبل از آن که از موضوع اصلی کتاب منحرف شوید و به مطلب دیگری بپردازید، قسمت‌هایی را که دوست دارید به خاطر بسپارید، مشخص کنید.
▪ حتما برای مطالعه خود برنامه‌ریزی داشته باشید. این که قصد یادداشت برداری دارید یا خیر، در مورد چه موضوعی باید تمرکز کنید، چه سوالاتی در ذهن دارید که در این کتاب جواب آنها را می‌جویید و...، همه باید از قبل برنامه‌ریزی شده باشند.
▪ باید کتابی که مطالعه می‌کنید، مختص به خود شما باشد تا به راحتی در آن علامت‌گذاری و نکته نویسی کنید. استفاده از مداد یا ماژیک رنگی، به شما امکان می‌دهد تا در مراجعه مجدد به کتاب، بهره بیشتری ببرید؛ هر چند نباید این خطوط رنگی، استفاده شما را از سایر خطوط کتاب کاهش دهد.
▪ هنگام مطالعه، همواره یک قلم در دست داشته باشید؛ زیرا مطالعه، آنگاه کارآیی مطلوب می‌یابد که همراه با مطالعه سوالات، ذهن خود را با آموزه‌های کتاب تطبیق دهید و در حاشیه آن یادداشت کنید.
▪ میان مطالعه و سایر کارهای خود، تعادلی به وجود آورید تا هم از خواندن خسته نشوید و هم تجربه و عمل را به بهره‌وری مطالعه خود بیفزایید.
▪ مطالعه پراکنده، با موضوعات گوناگون و متناقض، موجب کاهش بهره‌وری شما می‌شود؛ سعی کنید در نوع کتابی که برای مطالعه انتخاب می‌کنید، مطالعات قبلی خود را در نظر آورید تا نظم فکری شما به هم نخورد. پایان صفحه، دست برای ورق زدن آماده باشد. کسانی که با دست راست و از گوشه پایینی صفحه ورق می‌زنند، از سرعت و تمرکز خود می‌کاهند
● چگونه مهارت های خواندن را پرورش دهیم
▪ یك خواننده خوب كسی است كه تا جایی كه ممكن است:
- نكات اصلی مطلب را بگیرد.
- در مورد آنچه نویسنده می گوید فكر كند.
- فعال باشد نه منفعل.
- بر روی چیزی كه می خواند تمركز كند.
- هر چیزی را به آن موضوع مربوط است به خاطر بیاورد.
- آنچه را می خواند با زندگی شخصی خود مرتبط كند.
با استفاده از روشهای زیر و تمرین بیشتر به زودی به نتیجه خوبی می رسید: - در مورد آنچه نویسنده می گوید فكر كند.
- فعال باشد نه منفعل.
- بر روی چیزی كه می خواند تمركز كند.
- هر چیزی را به آن موضوع مربوط است به خاطر بیاورد.
- آنچه را می خواند با زندگی شخصی خود مرتبط كند.
۱) در مورد موضوعی كه قرار است بخوانید فكركنید:
- در مورد این موضوع چه می دانم؟
- چه چیزی می خواهم یاد بگیرم؟
- بعد از خواندن چه چیزی یاد گرفته ام؟
۲) ابتدا بخشی را كه می خواهید بخوانید سریع نگاه كنید:
- چه مطلبی به نظرتان آشناست؟
- چه چیزهایی به نظرتان تازگی دارد؟
- درك كلی شما از موضوع چیست؟
۳) این بار مطالب را به دقت بخوانید و از نكات مهم یادداشت بردارید:
- نكات مهم و اصطلاحات خاص را روی برگه های یادداشت و یا كارتهای كوچكی بنویسید. این كار در دوره مطالب به شما كمك می كند.
- مطالبی را كه كاملا متوجه نشده اید دوباره بخوانید.
- فكر كنید كه از كجا می توانید راجع به این موضوع اطلاعات بیشتری به دست بیاورید.
- این موضوع با كدامیك از موضوعات درسی دیگر شما ارتباط دارد.
۴) آنچه را كه خوانده اید دوره كنید:
- بعد از هر قسمت مطالبی را كه خوانده اید برای خود تكرار كنید.
- در پایان هر بخش نكات مهم را مرور كنید.
- مطالبی را كه خوانده اید برای خود یا یكی از دوستانتان یا یكی از اعضای خانواده به زبان خود بیان كنید.
این كار ذهن شما را منظم می كند. تونی بوران در كتاب «چگونه از مغز خود بهتر استفاده كنیم» می گوید: منحنی حافظه انسان طوری است كه به فاصله چند دقیقه قسمتی از مطالب را فراموش می كند و بعد از ۲۴ ساعت تقریبا فقط رؤوس مطالب را به خاطر می آورد رؤوس مطالب هم بعد از مدتی فراموش می شود مگر اینكه: فرد پس از ۱۰ دقیقه یك بار مرور، پس از ۲۴ ساعت یك بار مرور و پس از یك هفته یك بار مرور انجام دهد و از مطلبی كه یاد گرفته است در عمل استفاده كند.
سازمان آموزش و پرورش استان خراسان
