قرص پیشگیری از بارداری

مقدمه

قرص پیشگیری از بارداری که به نام "قرص" مشهور است، روشی مؤثر، متداول و مطمئن در پیشگیری از بارداری است. قرص روزانه توسط خانمها مصرف می‌شود و دارای هورمونهای استروژن و پروژسترون (هورمونهای زنانه) است. هورمونها مواد شیمیایی هستند که کنترل کارکرد اعضای مختلف بدن را بر عهده دارند. هورمونهای زنانه فعالیت تخمدانها و رحم را در زنان کنترل می کنند. قرص پیشگیری از بارداری به نحوی این هورمونها را به بدن می رساند که کنترل تخمدان و رحم را از هورمونهای بدن می گیرد و با نظم جدیدی که با هورمونهای خود ایجاد می کند مانع بارداری می گردد.

قرص چگونه کار می‌کند؟

تخمک گذاری آزاد شدن تخمک در حدود اواسط هر دورة یک ماهة قاعدگی در خانمهاست. در صورتیکه بدنبال مقاربت تخمک با اسپرم ترکیب ‌شود، تخم جنین بوجود می‌آید. اگر تخمک آزاد نشود حاملگی نیز امکان پذیر نیست. قرص پیشگیری از بارداری با در دست گرفتن نظم هورمونهای زنانه در بدن خانم، علاوه بر جلوگیری از تخمک گذاری، مخاط دهانه رحم را ضخیم می‌کنند که خود از وارد شدن اسپرم به رحم جلوگیری می‌کند.

انواع قرص های پیشگیری از بارداری

قرص های ترکیبی: اکثر قرص‌های پیشگیری از بارداری "قرص‌های ترکیبی" هستند که از ترکیب هر دو هورمون استروژن و پروژسترون ساخته شده اند. این قرصها بسته به میزان هورمون موجود، به انواع کم هورمون (LD) ، نوع با هورمون زیاد (HD) و نوع چند مرحله ای با میزان هورمون متغیر تقسیم بندی می شوند.
-امروزه مصرف نوع LD که بدلیل میزان هورمون کم دارای عوارض کمی است، متداولتر است.
-قرص HD به دلیل میزان هورمون زیاد عوارضی را برای بیمار بوجود می آورد و غیر از موارد خاصی که توسط پزشک تجویز می شود، به هیچ کس توصیه نمی شود.
-در نوع چند مرحله ای میزان هورمون موجود در هر قرص با قرص روز بعد متفاوت است و میزان هورمون استروژن و پروژسترون شبیه به یک دوره قاعدگی یک ماهه طبیعی تعیین شده است. مصرف این قرصها بدلیل عوارض کم بویژه در کشورهای پیشرفته رو به افزایش است.
اکثر قرص‌های ترکیبی در بسته‌بندی‌های 21- روزه یا 28- روزه در بازار موجودند. در نوع 21- روزه، روزانه برای 21 روز، در زمان ثابتی از هر روز، یک قرص مصرف می‌شود. در نوع 28 – روزه، 21 قرص اول حاوی هورمون است که مانند بسته‌بندی قبلی است و 7 قرص بعدی فاقد هورمون است که ممکن است حاوی آهن و بعضی مواد مفید دیگر باشد. در هر حال پس از اتمام 21 قرص حاوی هورمون، قاعدگی اتفاق می‌افتد. مصرف بسته‌های 28 روزه کمک می‌کند که فرد عادت مصرف روزانه قرص را همیشه داشته باشد و ریزمغزیها را نیز دائما دریافت کند.
قرص های تک هورمونی (پروژسترونی): نوع دیگر قرص که به قرص‌ پروژسترونی شهرت دارد با قرص‌های ترکیبی این فرق را دارد که فقط حاوی هورمون پروژسترون است. روش کار آن مشابه قرصهای ترکیبی است اما ممکن است کارآیی آن از نوع قبلی کمتر باشد. مزیت آن کمتر کردن تعداد قاعدگی‌هاست که ممکن است با مصرف این قرصها، قاعدگی هر چند ماه یک بار اتفاق بیفتد. با این حال، قرصهای پروژسترونی به دلیل لکه بینی مکرر چندان مورد علاقه خانمها نیست. این قرص‌ها روزانه بدون توقف مصرف می‌شوند. همانگونه که گفته شد خانمی که از این روش استفاده کند ممکن است ماهها قاعده نشود که خود به معنی عدم تخمک گذاری است. در صورتیکه علی‌رغم مصرف این قرص‌ها، فرد همانند گذشته قاعده شود به معنی تخمک گذاری و در نتیجه خطر حاملگی است و بنابراین می‌بایست با مشورت پزشک یا ماما از نوع دیگر قرص و یا روش دیگر استفاده نماید.

نحوه مصرف قرص و مسائل مرتبط با آن

روز آغاز خونریزی قاعدگی روز اول محسوب می شود و روز پنچم -چه خونریزی تمام شده و یا هنوز ادامه داشته باشد- اولین قرص را بخورید. پس از آن، هر شب در ساعت معینی که ترجیجا پس از شام و قبل از خواب است، یک قرص مصرف کنید تا 21 قرص هورمون دار موجود در بسته تمام شود. پس از پایان 21 قرص حاوی هورمون، هفت روز کامل هیچ قرصی نخورید (در بسته بندی 21 روزه) و یا تنها قرص های تقویتی فاقد هورمون مصرف کنید (در بسته بندی 28 روزه) .
توجه: در طی این هفت روز که هورمون به بدن نمی رسد بایستی قاعدگی اتفاق بیفتد. در غیر اینصورت باید مصرف قرص را قطع کرده و به پزشک مراجعه کنید.
پس از گذشت 7 روز کامل، مصرف قرص های بسته بعدی را آغاز کنید. برای مصرف قرص پس از این 7 روز، تنها شرط اتفاق افتادن قاعدگی است. زمان خونریزی و اینکه آیا هنوز خونریزی ادامه دارد یا خیر تأثیری در زمان شروع مصرف دوره بعدی قرص ندارد.
نکته مهم در مصرف قرصهای پیشگیری از بارداری آن است که قرص‌های ضد بارداری باید هر روز در ساعت معینی بدون توجه به اینکه آیا فرد رابطة جنسی دارد یا خیر مصرف شوند تا بهترین کارآیی را داشته باشند.
هرگز نباید از قرص‌های خواهر یا دوست خود استفاده کنید زیرا بسته‌بندی‌ها به نحوی آماده شده‌اند که مطابق برنامة مشخصی به صورت روزانه مقدار مناسبی هورمون را به بدن برسانند و بنابراین قرصهای مربوط به یک روز با قرص روز بعد ممکن است ترکیب مختلفی داشته باشد. پس همیشه قرص هر روز را در همان روز مصرف کنید.
اگر خانمی فراموش کرد که یک قرص را مصرف نماید ممکن است خطر حاملگی وجود داشته باشد.

در مورد فراموشی قرصهای LD یا HD:

1. در صورت فراموش شدن قرص یک شب، بایستی تا نوبت بعدی هر موقع به یاد آمد، قرص فراموش شده را بخورید. چنانچه تا شب بعد به یاد نیامد، شب بعد دو قرص با هم مصرف کنید.
2. در صورتی که خوردن قرص دو شب فراموش شود، تا دو شب متوالی هر شب دو قرص بخورید و تا آخر بسته، همزمان از روش جلوگیری دیگری مانند کاندوم هم استفاده کنید.
3. در صورت فراموشی قرص 3 شب متوالی یا بیشتر، از خوردن بقیه قرصها خودداری کنید و تا شروع خونریزی و آغاز دوره قاعدگی جدید از روش جلوگیری دیگری استفاده کنید. از روز پنجم قاعدگی بسته جدید را شروع کنید

در مورد فراموشی قرصهای چند مرحله ای:

در صورتیکه در فاصله 12 ساعت پس از زمان همیشگی مصرف به خاطر آمد، قرص فراموش شده را مصرف کنید. اگر پس از 12 ساعت بخاطر آمد، نیازی به مصرف قرص فراموش شده نیست. ولی باید تا پایان بسته، بقیه قرصها را همراه با استفاده از یک روش دیگر مانند کاندوم مصرف کنید.
قرص نباید به صورت ناپیوسته، مثلا یک ماه درمیان و یا دوماه درمیان و یا چند روز در میان مصرف شود.
وجود لکه بینی همزمان با مصرف مرتب قرص برای 2 تا 3 ماه اهمیتی ندارد. در صورت تداوم بیشتر باید به پزشک مراجعه کرد.
علائمی مانند تهوع، استفراغ و سردرد همراه با مصرف قرص به تدریج پس از 2 تا 3 ماه برطرف می شود. برای پیشگیری از این عارضه بهتر است قرصها را پس از شام و قبل از خواب مصرف کنید.
کم شدن حجم خونریزی قاعدگی پس از قطع قرص در مقایسه با حالت قبل از مصرف قرص طبیعی است. اما در صورت کم شدن بیش از حد و لکه بینی یک روز درمیان و یا قطع کامل باید به پزشک مراجعه نمود.
برای مصرف قرص LD محدودیت سنی وجود ندارد و می توان آن را تا سن 45 سالگی و حتی بیشتر تحت نظارت پزشک مصرف کرد. لیکن در مواردی نظیر فشارخون کنترل نشده و مصرف سیگار توصیه می شود که مصرف قرص به سن کمتر از 35سال محدود گردد.
زنان شیرده بهتر است از قرصهای پروژسترونی که ترشح شیر را کم نمی کند، استفاده کنند.
بیماریهای قلبی-عروقی، بیماریهای عروقی مغز، بیماریهای حاد کبد، سرطان پستان و سرطان رحم، خونریزی رحمی با علت ناشناخته، احتمال حاملگی یا حاملگی ثابت شده موارد منع مصرف قرصهای ضد بارداری است که پزشک پیش از تجویز این قرصها آنها را مد نظر دارد.

قرص تا چه میزان مؤثر است؟

در طی یک سال، ممکن است 8-5 زوج از 100 زوجی که تنها از قرص برای پیشگیری از بارداری ناخواسته استفاده می‌کنند، حامله شوند. البته علت اکثر این موارد مصرف نادرست قرص است. حتی فراموش کردن قرص برای 1 روز می‌تواند احتمال حاملگی داشته باشد. به هر حال قرص یک روش مؤثر پیشگیری از بارداری است. توجه داشته باشید که بعضی مسائل دیگر نیز ممکن است در کارآیی قرص تأثیر گذار باشد. بعضی از داروهایی که فرد مصرف می‌کند و یا حتی بعضی‌ از ترکیبات گیاهی و مکمل‌ها ممکن است با قرض تداخل داشته باشند و اثر آنرا کم کنند. مثلاً بعضی از آنتی بیوتیک‌‌ها با قرص تداخل دارند. بهتر است در صورت مصرف اینگونه مواد حتماً با پزشک خود مشورت نمایید.
فراموش نکنیم که اصل اساس در کارآیی روش‌های پیشگیری از بارداری ناخواسته، انتخاب روش مناسب جهت هر فرد و استفاده دائمی و مناسب از آن روش مطابق دستورالعمل آن است.