شب‏های احیا

درک شب قدر :

زراره از امام صادق(علیه السلام) نقل می‏کند که از پیامبر در سرزمین مِنا درباره شب قدر سؤال کردند. آن حضرت داخل مسجد شب و در برابر جمعیت طیّ خطابه‏ای، بعد از ستایش خداوند، فرمودند: « من نیز به جزئیات آن اگاه نیستم، ولی بدانید که هرکس ماه رمضان را دریابد و تندرست باشد و روزها را روزه بگیرد و شب‏ها را به دعا بایستد و مواظب نمازش باشد و به سوی نمازجمعه بشتابد و در این حال عید فطر را درک کند، شب قدر را درک خواهد کرد و به پاداش پروردگار نائل می‏شود»

قلب ماه رمضان :

شب‏های قدر فرصتی است برای بازگشتن به سوی حضرت حق و توبه کردن از گناهان و پیمودن راه درست. شب قدر، فرصتی است برای پاک کردن ظاهر و باطن از هر آلودگی. شب قدر شب زاری و سبک شدن روح از بار گناهان ورهایی از دوزخ است. فرصتی دوباره برای اظهار شرمساری و پشیمانی از گذشته‏ها است. مبادا این فرصت را از دست دهیم و در این شب روحانی، از امور معنوی غافل شویم. مبادا شب قدر بگذرد و ما همچنان غرق در ناپاکی‏ها باقی بمانیم و خود را از عمق منجلاب به معراج پاکی و وارستگی نرسانیم. مبادا شبِ نماز و تلاوت بگذرد و ما از برکات این لحظه‏های شکوهمند و شیرین بی‏بهره بمانیم.
حیف اگر...
صفحه دفترِ گسترده آفاق جهان را،
گاهی
پیش چشمت بگشای
پنجه در پنجه ابلیس فکن
تا کی و چند، اسارت در «خویش»؟
می‏توانی که گریبان برهانی از «نفس»
می‏توان ز «خود» آزاد شوی.
تو، فروغ سحری
موج بی آرامی
جویباری جاری
خنده صبحی و مهتاب شبی
تو فروزنده‏تر از خورشیدی
حیف اگر وصله ناجور و کج جامه «هستی» باشی!
درد و افسوس اگر مشتری زشتی و پستی باشی.
حیف اگر در «شب قدر»
«قدر» خود نشناسی؛...

شب قدر و نزول قرآن :

برخی از زمان‏ها و مکان‏ها در نگاه ما از جایگاه ویژه‏ای برخوردارند. شب قدر نیز از این قبیل است؛ زیرا حوادث مهمی در این شب رخ داده است. از جمله این رویدادها، نزول قرآن است که خداوند درباره آن می‏فرماید: ما قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم.

شب قدر و نزول ملائکه :

از ویژگی‏های مهم شب قدر فرود آمدن فرشتگان آسمان بر امام و حجت خداست. بر اساس روایات متعدد و معتبر شب قدر به زمان پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله) اختصاص ندارد؛ بلکه هر سال تکرار می‏شود و در آن شب، فرشتگان الهی بر قلب امام فرود می‏آیند و آنچه خداوند فرمان داده است با او درمیان می‏گذارند.

شب قدر و آزادی روح :

از ویژگی‏های شب قدر، آزادی روح آدمی است. انسان در لحظه لحظه زندگی‏اش هدف وسوسه‏ها است. دام‏های گوناگون شیاطین و وسوسه نفس امّاره همیشه بر دست و پای روحش تنیده شده و مجال پرواز و رهایی از آن کمتر وجود دارد. اما خداوند اراده کرده است که در شب قدر این سلطه و سیطره را از شیاطین بگیرد و برای بندگانی که به او رو آورده‏اند، فرصت عروج فراهم آورد.

شب قدر و تعیین سرنوشت :

از رویدادهای مهم شب قدر، تعیین سرنوشت آدمی است. در این شب، حوادث و امور نیک و بد سال آینده انسان، تعیین می‏شود و سرنوشت سال آینده او در آن شب رقم می‏خورد. او ابزاری در اختیار دارد که می‏تواند با استفاده از آن در این شب، چگونگی سرنوشت خود را تا حدّی تعیین کند و همین مسأله است که شناخت و بهره‏گیری از «شب قدر» را ضروری می‏سازد. بدون شک، آن ابزار چیزی جز دعا نیست.

شب قدر، شب نیایش :

دعا، فرصتی برای تطهیر روح آدمی است. امام سجاد(علیه السلام) که زین‏العابدین، یعنی زینت پرستندگان لقب یافته است، برای دعا کردن در «شب قدر» اهمیت ویژه‏ای قائل است. آن بزرگوار که در دعاهایش هر آنچه موجب سعادت و صلاح است درخواست می‏کند، از خدا توفیق نیایش کردن در شب قدر می‏طلبد. بنابراین شایسته است که همه ما به شب قدر به عنوان شب سرنوشت‏ساز بنگریم و خود را آماده کنیم تا با دعا و نیایش، در تعیین سرنوشت و وارستگی روح خویش بکوشیم.

شب قدر لحظه‏های نورانیت دل‏ها :

برای بهره‏وری از رحمت‏های پروردگار باید از زمان، به ویژه شب‏ها و روزه‏های فرخنده سود جست که پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله) فرمود: «ایام روزگار را نفحات قدسی و نسیم‏هایی از رحمت الهی است، به هوش باشید و خود را در معرض این نسیم‏ها قرار دهید». ماه رمضان از این جهت رتبه اول را داراست؛ چرا که ماه خدا است و بندگان خدا در آن به میهمانی او می‏روند. در این میان، شب قدر از منزلت ویژه‏ای برخوردار است.
شب قدر، کانون نورانیت دل‏ها و جلای جان‏هاست. در این شب، زمزمه دعا، جلوه روحانی و معنوی ویژه‏ای به بندگان می‏بخشد و نسیم دلکش مناجات با ربّ العالمین، طراوت‏زا و نشاط‏آور است.

شب قدر برتر از هزارماه :

در باور دینی ما برخی از زمان‏ها و مکان‏ها، ارزش ویژه‏ای دارند. از جمله زمان‏هایی که ارزش فوق العاده دارد، شب‏های ماه مبارک رمضان، به ویژه «شب قدر» است؛ زیرا شب قدر، شب تعیین سرنوشت، آزادی روح، فرود آمدن فرشتگان و فرو فرستادن قرآن است. در قدر و منزلت شب قدر، همین بس که به تصریح قرآن کریم، این شب از هراز ماه برتر است؛ لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْر
بانگ سروش
گوش کن...
گوش کن، ای سر غفلت در پیش
ای اسیر «خود» و زندانی «نفس»
اینک، این بانگ سروشی است که در این «شب قدر»
بیخ گوش من و تو می‏خواند:
ـ این تَغافل از چیست؟
در شب قدر، که از چشمه نور

آیه‏هایی روشن

جلوه‏هایی جانسوز
تا سحرگاه، فرو می‏بارد،
وای بر من اگر از ریزش فیض
بهره‏هایی نبرم،
ورنه افسانه سرد است و سراب
این همه شور و شَرَم!
روشنایی بخش
در شب قدر، همچنان که ضمیر امام(علیه السلام) تجلی‏گاه ملکوت الهی است، برای انسان‏های عادی هم این فرصت فراهم می‏گردد تا به فراخور حال و استعدادشان دل‏های خود را با پرتو فیوضات الهی روشنایی و صفا دهند. شب قدر شبِ رهایی از قید و بندهای شیاطین است. در این شب، دل‏ها تا سحرگاه، در سلام و سلامت است.

بوی شب قدر:

بیاییم دلهایمان را از غرور و ریا بتکانیم و خدای سبحان را به یکرنگی ستایش کنیم. بیاییم دوباره دل‏های کدرمان را تا انتهای آسمان بکشانیم و برای آرزوهایمان دعا کنیم، دوباره پر از احساس شویم و برای زلال شدن کوشش کنیم. بیاییم فانوس‏ها را برداریم و سکوت شب را با طروات وضو زیباتر کنیم و در قنوت نمازمان دل‏های نیازمند را فراموش نکنیم. اینک بوی شب قدر می‏آید و من از اکنون جلوه دست‏هایی را می‏بینم که خاموش به دعا می‏ایستند و بهار در آنان می‏جوشد. وسعت دل‏هایی را می‏بینم که در کنج تاریکی شب، قرآن بر سر، با صفا و با محبت می‏تپند و بی قرار او را می‏خوانند.

باید شب قدر را بیدار بود :

از آنجا که در شب قدر سرنوشت یک سال انسان، به فراخور شایستگی‏هایش تعیین می‏شود، باید آن شب را بیدار بود. باید توبه و زاری کرد و به درگاه خدا رفت و خواستار رحمت بی‏کران او شد. آری لحظه‏های سرنوشت‏سازی که تقدیر سال آدمی تعیین می‏شود نباید انسان در خواب، و از همه چیز بی‏خبر باشد که این شب، نه شب بی‏خبری است.

شب قدر کدام شب است؟

در این که «شب قدر» در ماه رمضان است تردیدی نیست؛ چرا که نگرش فراگیر به مجموع آیات قرآن همین معنی را تأیید می‏کند. ولی در این که کدام شب از شب‏های ماه رمضان است آرای مفسران گوناگون است. آنچه مشهور و معروف است این است که شب قدر در دهه آخر ماه رمضان و شب بیستم و یکم یا بیست و سوم است. از این رو در روایتی می‏خوانیم که در دهه آخر ماه مبارک، پیغمبر اکرم(صلی الله علیه واله) تمام شب‏ها را احیا می‏داشت و مشغول عبادت بود. در روایتی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمودند: سنجش مقدّرات در شب نوزدهم، استوار کردن آن در شب بیست و یکم، و امضای آن در شب بیست و سوم است»

چرا این شب، شب قدر نامیده شده؟

در پاسخ این سؤال، می‏توان گفت که: شب قدر به این جهت «قدر» نامیده شده که جمیع مقدرات سال بندگان در آن شب تعیین می‏شود؛ شاهد این معنی در سوره دخان است، آن‏جا که می‏فرماید: «ما این کتاب را در شبی فرخنده نازل کردیم [که] هشدار دهنده بوده‏ایم. در آن شب هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین می‏گردد». این بیان با روایات متعددی هماهنگ است که می‏گوید: در آن شب، مُقدّرات یک سال انسان‏ها تعیین می‏گردد، و ارزاق و سرآمد عمرها، و امور دیگر در آن شب فرخنده جدا و روشن می‏شود.

شب قدر از منظر حدیث :

امام صادق(علیه السلام) به علی بن ابی حمزه ثُمالی، فرمودند: «فضیلت شب قدر را در شب بیست و یکم و بیست و سوم بطلب، و در هر کدام از این دو یکصد رکعت نماز بجای آور، و اگر بتوانی هر دو شب را تا طلوع صبح احیا بدار و غسل کن... و اشکالی ندارد در آغاز شب اندکی بخوابی و سپس مشغول عبادت شوی. درهای آسمان در ماه مبارک رمضان گشوده است و شیاطین در غل و زنجیرند، و اعمال مؤمنان مقبول است و چه ماه خوبی است ماه رمضان».

شب قدر، شبی سرشار از سلامت و خیر:

شب قدر، شبی است آکنده از سلام و سلامت که تا صبحدم همه خیر و رحمت است. قرآن در این شب نازل شده است، عبادت و احیای آن معادل عبادت هزار ماه است، هم خیرات و برکات الهی در این شب نازل می‏شود و رحمت خاص الهی شامل حال بندگان می‏گردد، و فرشتگان و روح نیز در همین شب نازل می‏وشند. بنابراین شبی است سرتاسر سلامت، از آغاز تا پایان، حتی طبق بعضی از روایات، در آن شب شیطان در غل و زنجیر است و این یعنی سلامت و ایمنی مردمان از هر گزند و پلیدی.

بر آستان حضرت دوست :

اکنون این ما و این شب قدر که شب نزول قرآن است و شبی است که از هزار ماه برتر است. آیا یادآوری آیه شریف که می‏فرماید: «ای بندگان ستم‏کار از رحمت خدا ناامید نشوید» ما را بر آستان حضرت دوست پایبند خواهد کرد؟ به یاد آریم ناله حضرت یونس را که می‏فرمود: «خدایا تو پاکی و من از ستم‏کاران بودم»؛ و نیز نیایش آدم و حوّا را که گفتند: «پروردگارا ما به خویش ستم کردیم و اگر تو ما را نیامرزی و به رحمت خویش نوازش نکنی، به یقین از زیانکاران خواهیم بود».
آیا فَرِّ این آیات، ما را تقدیری دیگر و سرنوشتی بهتر خواهد داد؟ امید آنکه در شب‏های قدر، به حقیقت قرآن را بر سر و چشممان بگذاریم و آن را قانون زندگی خویش بدانیم.

تقدیری شگرف :

در شب قدر، مقدّرات انسان‏ها تا سال آینده رقم می‏خورد و البته که انسان خود می‏تواند در این تقدیرات سهیم باشد؛ فردی که در این شب به دعا و نیایش می‏پردازد و با تفکر و اندیشه و مدد الهی، به تصمیم و عزمی پولادین دست می‏یابد، می‏تواند فصل جدیدی در زندگی خود بیافریند. این فرصت‏ها در تمامی لحظه‏های زندگی وجود دارد، اما در این شب بیشتر است. شاید رابطه نزول قرآن و شب قدر این باشد که انسان با تأمل و درس گرفتن از قرآن می‏تواند در زندگی خویش تحوّل‏های شگرف بیافریند و چه بسیار انسان‏ها که سرنوشت‏شان با شنیدن یک آ یه تغییر اساسی یافته است.

احیا و شب‏زنده‏داری :

بیدار ماندن و «شب‏های قدر» را به عبادت سپری کردن، جمله اعمال سفارش شده در این شب‏ها است. شب زنده‏داری با دعا و نیایش، از اعمال مشترک همه «شب‏های قدر» است. حضرت امام حسن عسکری(علیه السلام) در این‏باره می‏فرمایند: «اگر نتوانستی شب‏های دیگر را به احیا بگذرانی، کوشش کن احیا و شب‏زنده‏داری شب بیست‏وسوم را از دست ندهی».

شب‏زنده‏داری از نظر روایات :

امام باقر(علیه السلام) درباره شب‏زنده‏داری می‏فرمایند: هرکس شب قدر را احیا بدارد، خدوند مهربان گناهان او را می‏آمرزد.
پیامبر اسلام(صلی الله علیه واله) هم فرمودند: کسی که شب قدر را به شب‏زنده‏داری بگذراند تا شب قدر آینده، عذاب دوزخ ازاو دور گردد.
امام موسی بن‏جعفر(علیه السلام) نیز در این‏باره فرمودند: کسی که در شب قدر غسل و تا سپیده صبح شب زنده‏داری کند، گناهانش آمرزیده می‏شود.

بیداری دل :

نکته مهمّی که درباره شب‏های «احیا» باید مورد توجه مؤمنان قرار گیرد، این است که باید شب را تا سپیده صبح به عبادت و دعا بگذرانیم؛ دیگر آن که به بیداری چشم قناعت نکنیم؛ زیرا آنچه مهم است بیداری دل و آگاهی و بصیرتی است که انسان را در محضر فرشتگان آسمانی، سزاوار فیض و رحمت می‏کند و پاداشِ نیک الهی را به همراه دارد.

قرآن به سرگرفتن :

یکی از اعمال شب‏های قدر، قرآن به سر گرفتن است. مؤمنان روزه‏دار در ماه خدا، و در خانه خدا، کتاب خدا را، می‏گشایند و بر سر می‏گیرند و آن را شفیع خود، قرار می‏دهند. آنها به محتوای قرآن می‏اندیشند، به آغوشش پناه می‏برند و با آن پیمان مجدد می‏بندند، تا با معارف نورانی‏اش، همه زوایای زندگی خویش را نورانی و متعالی سازند.

دعا و مناجات (نماز) :

امام صادق(علیه السلام) فرموده است: در هر یک از شب‏های قدر، صد رکعت نماز باید خوانده شود.
آن حضرت، خود نیز چنین می‏کرد و از سرشب تا سفیده صبح به دعا و مناجات با خداوند می‏پرداخت. از جمله دعاهایی که به خواندن آن در شب‏های قدر سفارش شده، دعای جوشن‏کبیر است.

راز و نیاز و توبه در شب‏های قدر :

اگر چه «روزه‏داری» خود موجب شستشوی بخشی از گناهان می‏شود، برای آن که از کرامات این ماه بهتر استفاده کنیم و از فیض شب‏های قدر بی‏نصیب نمانیم، باید از راز و نیاز و توبه غافل نشویم. در این شب‏های پرفیض، که طبق فرموده پیشوای جهان تشیّع، حضرت امام صادق(علیه السلام): «درهای رحمت الهی، به روی بندگان گشوده می‏شود» درخواست آمرزش گناهان، توبه و گریه و ناله به درگاه خداوند، برای رفع گرفتاری‏ها و رسیدن به حاجت‏های مادّی و معنوی، امری است که نباید آن را فراموش کرد.

غسل شب‏های قدر :

غسل، در شمار عبادات است؛ چون باید به نیّت تقرّب و اطاعت خداوند انجام شود. با شست و شوی بدن، مؤمن خود را برای حضور پرنشاط و سالم در مجامع عمومی و ملاقات با اهل ایمان آماده می‏کند. امام صادق(علیه السلام) فرموده است: «هرکس برای شب‏های هفدهم، نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان، که امید شب قدر بودن آن‏ها می‏رود، غسل کند، از گناهان پاک و مانند روزی می‏شود که از مادر زاده شده‏است».

شب قدر و فرصت‏ها :

شب قدر، که شب نزول قرآن است و با تعابیر بلندی در روایات معرفی شده است، از فرصت‏های مبارکی است که انسان به قدر ظرفیت وجود خود و میزان شناختی که از این فرصت دارد، می‏تواند از آن استفاده کند. شب قد ر، سرور شب‏ها، شب تمرین تقوا، شب آمرزش فرصتی برای دعا و نیایش است. شناخت این شب مبارک و غنیمت شمردن این فرصت به رشد انسان کمک می‏کند و توفیقاتش را افزون می‏سازد. در این شب، اگر غفلت بر انسان مسلّط شود، فرصت گران‏بهایی را از دست داده است که به هیچ رو جبران‏پذیر نیست.

شب قدر، فرصت آشتی با خدا :

شب قدر، شب برکت، رحمت و مغفرت است. از طرفی یکی از مظاهر رحمت و مغفرت الهی، باب توبه و استغفار است که خداوند برای بندگانش گشوده است و این شب از فرصت‏های مناسب برای بازگشت به سوی خداوند است. هرگاه انسان، اندک تأمّلی در این معنی کند که با نافرمانی چه مزایایی را از دست داده و چه فرجامی در انتظار اوست خود به خود، به فکر بازگشت به سوی خدا و جبران گذشته می‏افتد و شب قدر بهترین فرصت برای این تأملات و آشتی با خداوند است.

شب قدر، زمینه مناسب برای انقلاب درونی :

شب قدر، بهترین فرصت برای آشتی با خدا و بازگشت به سوی او و زمینه مناسبی برای ایجاد انقلاب و تحول درونی در انسان است؛ چرا که هر انقلابی چه در بیرون و چه در درون، نیازمند زمینه مناسب و رفع موانع است و شب‏های مبارک قدر و محافل اَحیا و مناجات، فرصت مناسبی برای این انقلاب است. کسب بینش درست و صحیح نسبت به خدا، دین، دنیا، معاد و تعمیق ایمان قلبی از پیش‏نیازهای این انقلاب است که در شب قدر، و ماه مبارک رمضان مهیّا است. از سوی دیگر، بالاترین مانع برای انقلاب درون، وسوسه‏های شیطانی و نفس امّاره می‏باشد که در این شب مبارک، راه بر آنها بسته است.

حکمت شب‏قدر :

کار بیهوده حتی از افراد عادی پسندیده نیست، چه رسد به خدای سبحان که هیچ کاری را بدون حکمت و مصلحت انجام نمی‏دهد. حکمت مصادف بودنِ شب قدر با شب نزول قرآن و شبی که مقدّرات در آن سامان داده می‏شود، این است که بنده، سرنوشت و مقدرات خویش را به قرآن پیوند بزند و آن را سرمشق و سرچشمه کردار و اندیشه‏اش سازد. اگر کردارش با قرآن موافق باشد، سعادتمند است وگرنه بدبخت و ناکام خواهد بود.

نتیجه‏بخش بودن بعضی از اعمال در شب قدر :

مطابق روایات، پاره‏ای از اعمالِ سفارش شده رابطه ویژه‏ای با شب قدر دارد. از جمله انس بن مالک از پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه واله) روایت کرد که فرمودند: «کسی که از اول تا آخر ماه مبارک رمضان، در نماز جماعت حاضر شود، بهره‏ای از شب قدر نصیبش شده است».
همچنین ابوشیخ ابن حیّان از رسول اکرم(صلی الله علیه واله) نقل کرده که فرمودند: «کسی که با مال حلال روزه‏داری را افطاری دهد، در تمام شب‏های رمضان فرشتگان بر او درود فرستند و جبرئیل در شب قدر با وی دست می‏دهد نشانه دست دادن جبرئیل آن است که دل آن شخص نرم و اشکش جاری می‏شود.
امام صادق(علیه السلام) به ابوبصیر فرمودند: در هر یک از دو شب بیست و یکم و بیست و سوم صد رکعت نماز بخوان؛ تا می‏توانی آن دو شب را تا سپیده صبح شب زنده‏داری کن و در آن دو شب غسل کن.
ـ ابوبصیر عرض کرد اگر نتوانستم ایستاده نماز بخوانم [چه]؟
ـ فرمودند: نشسته بخوان.
ـ اگر بازهم نتوانستم؟
ـ خوابیده بخوان.
ـ اگر بازهم نتوانستم؟
ـ ایرادی ندارد که سرشب کمی بخوابی و باقی مانده شب را، به هر نحو که می‏توانی به عبادت بپردازی؛ چون در ماه رمضان، درهای آسمان گشوده است، شیطان‏ها در زنجیرند و اعمال مؤمنان پذیرفته می‏شود.

نکوهش بهره نبردن از شب قدر، در روایات

رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه واله) می‏فرمایند: «نفرین بر کسی که به شب قدر برسد، امّا آمرزیده نشود». در حدیث دیگری که از آن حضرت نقل شده آمده است که «ماه مبارک به شما رو آورده است. در این ماه شبی هست که برتر از هزارماه است. هر کس از فیض شب قدر محروم شود، از تمام خیرات بی‏نصیب مانده است، و تنها کسی از برکات شب قدر بی نصیب می‏ماند، که خویشتن را محروم کند».

دعا، آغاز یک پرواز :

دعا آغاز است، آغاز یک پرواز. دعا راز است، راز نوشیدن سبوی سرشار بندگی. دعا، نیاز است، نیاز ارتباط با جانِ نور، با عالم معنا. دعا، نیایشی شایان است، شایسته تعمق و تعظیم. دعا، وسیله‏ای است که نسلِ جوانِ خداجوی ما، با تمسک به آن می‏تواند با خدای هستی پیوند روحی برقرار کند و قاطعانه‏تر، جاذبه‏های ابلیسی و هوس‏های بدفرجام را از خویش دور سازد و در نهایت، به دنیای زیبای کمالات روحی قدم بگذارد. و شب‏قدر بهترین فرصت برای دعا و مناجات است؛ باشد که نسل جوان و علاقه‏مندان به وادی معارف دین و کمالات روح، در این شب دعا و نیایش، بر ایشان روحبخش و مسرّت‏آفرین باشد.

دعا، برطرف کننده بلا :

دعا، بارقه امیدی است که در فضای مأیوسانه عصر تمدّن لجام گسیخته، به انسان امید و اعتماد می‏بخشد.
دعا، همراز تنهایی‏ها و غربت‏ها است. صدای روح مهجور ماست. پرواز بلبل روح از قفس جان و پرگشودن به سمت چمنزار ابدیت است. دعا، برطرف کننده گرفتاری‏ها است.
«عایشه» همسر رسول اکرم(صلی الله علیه و اله) از آن حضرت روایت کرده که فرمود: «گریزی از سرنوشت نیست، اما دعا برای آنچه پیش آمده و خواهد آمد سودمند است. دعا گاهی به پیشواز گرفتاری می‏شتابد؛ این دو تا روز قیامت با یکدیگر در کشمکش‏اند و دعا از تحقق بلاپیشگیری می‏کند» همچنین حضرت علی(علیه السلام) می‏فرماید: «درهای بلا را با دعا به روی خود ببندید».

نقش دعا در دگرگونی سرنوشت :

دعا، پر و بال کشیدن از بیابان مخوف تنهایی و شن‏زارهای پرغبار است؛ کاسه‏ای است زلال از معنویت که در کام تلخ زندگی ریخته می‏شود و به آن حلاوت می‏بخشد. آن کس که با دعا مأنوس نیست، از حلاوت محروم است و همیشه تلخ‏کام.
درباره نقش دعا در دگرگونی سرنوشت، «ابن حیّان» و «حاکم» از پیامبر گرامی اسلام(ص) روایت کرده‏اند که فرمود: «فقط دعاست که تقدیر و سرنوشت را دگرگون می‏کند و تنها نیکی است که مایه افزایش عمر می‏شود. گاهی شخص گناهی مرتکب می‏شود و به سبب آن از روزی و نعمتی محروم می‏گردد».
بنابراین، دعا در هر حال و زمان، مخصوصا در شب‏های قدر، منشأ اثر است و در سرنوشت انسان دخالت دارد. به همین دلیل در شب‏های قدر به آن سفارش اکیدی شده است.

دعا با قلب خاشع :

امام صادق(علیه السلام) فرمود: «هرگاه بدنت لرزید و اشکت جاری، و قلبت خاشع شد، بدان که وقت، وقت استجابت دعا است و به هدفت نایل آمده‏ای». و نیز رسول اکرم(صلی الله علیه و اله) می‏فرمایند: «هرگاه رقّت قلب و خضوع و خشوع به شما دست داد، فرصت را برای دعا کردن غنیمت بشمارید که گاهِ رحمت فرا رسیده است».

فرصت را غنیمت بشمریم :

شب‏های قدر و نیز روزهای آن، شیرین‏ترین و ارزنده‏ترین روزها و شب‏های سال است و باید این فرصت را غنیمت بشماریم؛ به یاد گذشته‏های خود بیفتیم و از خداوند طلب آمرزش کنیم که این ماه، ماه آمرزش و مغفرت است. با قلب خاشع به دعا و مناجات با خدای خویش بپردازیم تا دعاهایمان مستجاب شود.

شب قدر، برتر از هشتاد سال :

از ویژگی‏های برجسته ماه مبارک رمضان، وجود شب قدر است؛ شبی که در فضیلت و عظمت به دلیل رحمتی که از جانب پروردگار در آن نازل می‏شود، بر هزار ماه برتری دارد، و این مدت، هشتاد و اندی سال و مساوی با عمر طولانی یک انسان است. بنابراین، درک یک بارِ شب قدر و بهره‏برداری از برکات و فیوضات آن، بر عمر طولانیِ انسانی که به واسطه غفلت و بی‏خبری، از الطاف خاص الهی محروم باشد میان این شب و شب‏های معمولی تفاوتی نگذارد، ترجیح و برتری دارد.

شب قدر در کلام امام‏خمینی(ره)

حضرت امام خمینی(ره) با اشاره به اینکه همه ما در ماه رمضان، مهمان خدا هستیم، درباره درک شب قدر اینگونه سفارش می‏فرمایند: «... در این ماه فرق داشته باشیم با سایر ماهها و دنبال این باشیم که ان‏شاء اللّه لیلة القدر را دریابیم، برکات لیلة القدر را که قرآن در آن نازل شده است، همه سعادت عالم در آن شب نازل شده است، و از این جهت از همه شب‏های عالم بالاتر است، این را بتوانیم ادراک بکنیم، درک بکنیم... و از آن مائده‏های آسمانی که قرآن و ادعیه است ان شاء اللّه همه‏مان مستفیض بشویم و با یک روح سالمی وارد بشویم و لیلة القدر را هم دریابیم، سَلامٌ هِیَ حَتّی مَطْلعِ الْفَجْر»

شب قدر در کلام نورانی امام صادق(علیه السلام) :

پیشوای جهان تشیّع، حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) می‏فرمایند: آن شب، شب قدر است که خداوند نام حاجیان و زائران خانه‏اش را در آن شب، ثبت می‏کند و آنچه از اطاعت و گناه و مرگ و زندگی و حوادثی که در شب و روز و سال، رخ می‏دهد سیاهه همه را یکجا تحویل صاحبِ زمین می‏دهد. راوی می‏پرسد: صاحب زمین چه کسی است؟
می‏فرماید: «صاحبکم». یعنی ولیّ امر و سرپرست شما. و مقصود از آن، وجود مبارک حضرت ولی عصر(عج) است. که فهرست تمام این حوادث به ایشان عرضه شود. پس باید بسیار هشیار باشیم که خدای ناخواسته کارنامه سیاه سال ما را نزد حضرتش نبرند و قلب مبارکش، از ما خشمگین و آزرده نشود.

شب قدر و عروج امیرالمومنین(علیه السلام) :

ماه رمضان ماه خدا و ماهِ شهادت برگزیده‏ترینِ بندگان پس از رسول خدا است. در این ماه پر فضیلت، وارستهْ انسانی به لقای معشوق شتافت که در طول شصت و سه‏سال عمر با برکتش هرگز لحظه‏ای به دنیا دل نبسته بود و در پاسداری از ارزش‏های والای اسلام از بدو ولادت تا لحظه شهادت دمی نیاسود. او قرآن ناطق خداوند بود که در مطلع الفجر لیلة القدر با سلام فرشتگان و روح‏القدس، به اذن پروردگار عروج کرد. سلام و درود بی پایان خدا و ملائکه و تمام انبیا و اولیا و صالحان و شهدا و بندگان مخلص خدا بر روان خورشیدی‏اش باد.

شب قدر و مردان خداجوی :

شایسته است که مردان خداجوی، در این شب بافضیلت که در دهه آخر ماه رمضان پنهان است، بیشتر به دعا و مناجات و نیایش پروردگار مغشول شوند و آن چند شب را که بیشتر احتمال قدر بودن‏شان می‏رود، به احیا و شب‏زنده‏داری تا صبح بگذرانند و از این فیض بزرگ الهی محروم نشوند و هر چه می‏خواهند از خدا بخواهند که امید است در این شب‏های بزرگ، مقرون اجابت شود. سفارش‏های پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه واله) و امامان معصوم(علیه السلام) طی روایات مختلف، بیانگر عظمت فوق‏العاده این شب‏ها است؛ و نیز هشداری است به ما تا شب‏ها و روزهای پربرکت را به غفلت نگذرانیم.

شب وصل

شب وصل است و طی شده نامه هجر
سلامی فیه حتّی مطلع الفجر
دلا در عاشقی، ثابت قدم باش
که در این ره نباشد کار بی اَجر
برآ ای صبح روشندل خدا را
که بس تاریک می‏بینم، شب هَجر

شب فرخنده

دوش وقت سحر از غصّه نجاتم دادند
وندر آن ظلمت شب، آب حیاتم دادند
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی
آن «شب قدر» که این تازه براتم دادند
من اگر کام‏روا گشتم و خوش‏دل، چه عجب
مستحق بودم و این‏ها، به زکاتم دادند
این همه شهد و شکر، کز سخنم می‏ریزد
اجر صبری است، کز آن شاخ نباتم دادند

چرا شب قدر ناپیداست؟

می‏توانیم شب قدر را از اسرار ملکوت بدانیم و این گوهر ربوبی و آسمانی را در درون صدفی پنهان و پوشیده از دید غیر بشماریم. حال باید در پی راز این امر گشت. یکی از دلایل پوشیده بودن این شب مبارک آن است که: اگر چنین نبود مردم کمتر تلاش می‏کردند و همه امید خود را به آن شب عظیم می‏بستند و در سلوک راه راست کاهلی می‏کردند. حضرت علی(ع) در همین‏باره فرموده است: «به یقین من از شب قدر آگاهی داشته و تردید ندارم خداوند آن را از این رو از شما پوشانیده که اگر شما را از آن آگاه می‏کرد، شما به کوشیدن در آن اکتفا می‏کردید و در ایام دیگر دست از کوشش می‏کشیدید»
علت ناپیدا بودن شب قدر از نظر علمای شیعه
درک اسراری چون ناپیدایی شب قدر در گرو پاکیزگی و تهذیب روح از پلیدی و پلشتی‏ها است. پس اگر کسی می‏خواهد به این راز پی ببرد و بر حقیقت امر واقف گردد، باید در آغاز، روح خود را با نورانیت پالوده کند. بزرگان شیعه و پاکان و وارستگان درباره علت ناپیدا بودن شب قدر، سخن‏ها گفته‏اند.
علامه طباطبایی(ره) در این‏باره می‏فرمایند: «از روایات چنین استفاده می‏شود که شب قدر همان شب بیست و سوم است و این که [این شب] تعیینا معرفی نشده برای آن است که با ارتکاب معصیت، حق آن شب ضایع نشود و این پوشیدگی و رازآمیزی باعث تنظیم آن شب باشد». شیخ طوسی(ره) هم فرموده است: «این شب مشخصا معرفی نشده تا بندگان خدا در دیگر شب‏ها هم به عبادت بپردازند».

راه درک شب قدر :

بدون شک، بیدار ماندن در شب‏های قدر به تنهایی برای درک این شب کافی نیست؛ اگرچه در این سه شب میلیون‏ها نفر بیدارند و این شب‏ها را زنده می‏دارند، باید گفت، تنها عدّه محدودی موفق به درک فیض این شب عظیم‏القدر می‏شوند. حقیقت این است که درک شب قدر به اقدام‏های درونی و بیرونی بسیاری نیازمند است. باید شخص با عالم معنا ارتباط برقرار کند. یعنی بدون هیچ شائبه و با اعتقاد استوار و با پیش‏آگاهی از ویژگی‏های این شب شریف و با بهره‏گیری از مهم‏ترین وسیله رستگاری و پیروزی؛ یعنی ادعیه ملکوتی معصومان(علیهم السلام) که در این شب‏ها وارد شده، دست نیاز به جانب خدای بی‏نیاز دراز کند و حاجت بطلبد. سید بن طاووس(ره) در اقبال می‏گوید: «امام سجاد(علیه السلام) با فرا رسیدن ماه رمضان، هر روز یک درهم صدقه می‏داد و می‏فرمود: شاید شب قدر را درک کنم».

آمادگی قبلی برای درک شب قدر

مرحوم ملکی تبریزی درباره آمادگی قبلی برای درک شب قدر چنین می‏گوید: «سالک باید از قبل، خود را آماده سازد و مقدمات عبادت در چنین شبی را فراهم آورد؛ مثلاً باید در طول سال، جای مناسب، پوشاک مناسب و طاهر، عطر مناسب و دعاهای خاص این شب را آماده کند و برای سخن گفتن با مولایش کلمات پرشور و عمیقی برگزیند. او باید از قبل در پی شناسایی مستحقانی باشد تا در این شب به آنان صدقه بدهد».

در سوگ شهید شب قدر

در سجده آنچه خواست علی مستجاب شد
محراب پر ز خون دل بوتراب شد
سیمرغ عشق، از قفس آزاد گشت
باز آری قسم به کعبه، علی(ع) کامیاب شد
لرزان اساس خلقت و سرگشته کائنات
جانها ز داغ او، همه در التهاب شد
پیچید در فضای جهان بانگ «قد قُتِل»
روح الامین به سوی زمین با شتاب شد
بر سر زدند جمله مَلَک‏های آسمان
گریان، که پایگاه هدایت خراب شد
گیسوی شب، سپید شد از داغ مرتضی
وقت سحر، که صورتش از خون خضاب شد
کشتند چونکه شیر خدا را به سجده‏گاه
دیگر برای کشتن حق فتح باب شد
جسمی به خاک رفت که جان‏ها فدای اوست
داغی به جای ماند، که دل‏ها کباب شد

توبه و طهارت باطنی در شب قدر :

از عوامل مهمِ تطهیر باطن، توبه است که گناهان و موانع تقرب و پیوستن انسان به خداوند را از میان می‏برد و آیینه دل را برای تابش نور ایمان و محبت حق مستعد می‏کند. پس طهارت از گناه، با توبه و استغفار و بارش باران رحمت حق و مغفرت او حاصل می‏شود، مقدمه نزدیک شدن به خداوند است؛ زیرا با توبه و زدودن آلایش و ظلمت گناه است که انسان شایسته تقرب به حق می‏شود. به تحقیق شب قدر بهترین فرصت برای این کار است. قرآن کریم دراین‏باره می‏فرماید: «همانا خداوند توبه‏کنندگان و پاکیزگان را دوست می‏دارد» و در جای دیگر می‏فرماید: «هر کس کار زشتی کند یا به خویش ستم روا دارد، آنگاه از خداوند طلب آمرزش کند، خدا را آمرزگار و مهربان می‏یابد»
منبع: سایت حوزه