آفات سعادت خانواده
نويسنده: سید علیرضا فاخری و محمد حسین منتظری
همان گونه که موفقیـّت و خوشبختی خانواده مرهون عواملی است که با دستیابی به آن، نور صفا و صمیمیت محیط زندگی را روشن می کند، اختلافات و تیره روزی خانواده نیز معلول آفات گوناگونی است که دامنگیر آن می شود.
بدخلقی، بدبینی و بدگمانی، بی اعتنایی به همسر و بد زبانی نسبت به او از جمله آفتهای خانواده است.
بد اخلاقی یکی از آفات ویرانگر زندگی خانوادگی است؛ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«من سعاده المرء حسن الخلق و من شقاوته سوء الخلق» (1)
یکی از شاخه های سعادت آدمی در زندگی، خوش اخلاقی است و از جمله عوامل شقاوت او بد خلقی است.
«رب عزیزاذله خلقه و رب ذلیل اعزه خلقه» (2)
چه بسا عزیزی که اخلاق بد، مایه ی ذلّت و خواری او شده و چه بسا خوار و ذلیلی که اخلاق خوب، او را به عزّت و بزرگی رسانده است.
علاوه بر آن، بد خلقی مایه ی بی ارزشی و ضایع شدن آثار اعمال نیک انسان می شود. امام صادق علیه السلام فرمود:
«ان سوء الخلق لیفسد العمل کما یفسد الخل العسل» (3)
بد خویی، کردار را تباه می سازد، چنان که سرکه عسل را.
اگر در زندگی خانوادگی، هر یک از زن و شوهر، بد خلق و بد رفتار باشند، ویژگیهای مثبت و خوبیهای آنان کمرنگ شده، به یکدیگر احترام نمی گذارند و در نتیجه، شخصیّت و عزّت خود را از دست خواهند داد. امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:
«من کثر خرقه استرذل» (4)
هر کس بد خلقی اش زیاد باشد، خوار و پست شمرده شود.
«من خشنت عریکته اقفرت حاشیته» (5)
هر کس درشت خوی باشد، دو و برش خالی گردد(و کسی در کنار او نمی ماند).
محیط خانه و زندگی باید محل آرامش و آسایش زن و مرد و فرزندان آنان باشد. بد اخلاقی، آرامش و صفای محیط خانواده را از بین برده، ترس و دلهره را جایگزین آن می کند؛ بعلاوه آنگاه که شوهر با بد خلقی عرصه ی زندگی را برای همسرش تنگ کند و به جای ملاطفت و نیکی، خشونت کرده، اضطراب و ترس را بر وی چیره سازد و تعادل روحی او را از بین ببرد، زن نیز احساس وحشت می کند و خود را در برابر دیو بدخلقی گرفتار می یابد. امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:
«لا وحشه اوحش من سوء الخلق» (6)
هیچ وحشتی، ترسناک تر از بد خلقی نیست.
بد خلقی محبتهای گذشته را به نفرت و انزجار مبدّل می کند و موجب ناخوشنودی آنان می گردد. حضرت علی علیه السلام فرمود:
«من ساء خلقه مله اهله» (7)
هر کس بد اخلاق باشد، خانواده اش از او ناخشنود می شوند.
خوشرویی کمترین بهایی است که زن در مقابل تلاش شبانه روزی خود، از شوهر انتظار دارد و در حقیقت جبران کننده ی بسیاری از کمبودهای مادی زندگی بوده، تحمّل ناهمواریهای آن را برای او میسّر می سازد. زنی که همواره با تند خویی شوهرش رو به رو می شود، زندگی در نظرش تیره و تار شده، از معاشرت با همسر بی حوصله و بد خلق خود خسته و درمانده خواهد شد.
گاهی تند خویی و بد اخلاقی افراد چنان خسته کننده و نفرت انگیز است که عدّه ای به انتظار مرگ آنان نشسته و بدین وسیله شاد می شوند. امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:
«من ساءت سجیته سرت منیته» (8)
هر کس بداخلاق باشد ،مرگش مایه ی شادی گردد.
انسانی که بر اثر روحیه ی بدبینی، به همسر خود اعتماد و اطمینان ندارد، از آرامش و صفای زندگی خانوادگی محروم خواهد بود. چنین فردی در روابط اجتماعی نیز موفق نخواهد شد، چرا که در نتیجه ی بد گمانی به دیگران، دوستان خود را از دست داده، تنها خواهد ماند. امیر مؤمنان فرمود:
«شر الناس من لم یثق بأحد لسوء ظنه و لم یثق به احد لسوء فعله» (9)
بد ترین مردم کسی است که به علت بدگمانی، به هیچ کس اعتماد ندارد و به جهت رفتار بدش، کسی به او اطمینان نمی کند.
«سوء الظن یفسد الامور و یبحث علی الشرور» (10)
بدگمانی کارها را فاسد می کند و بدیها را بر می انگیزد.
در نتیجه، بر اثر غلبه ی روحیّه ی بد گمانی، به خاطر مسائل جزئی و غیر قابل اعتنا، درگیریهای مستمر خانوادگی به وجود آمده، صلح و آرامش از این خانه رخت بر می بندد و دوستی و محبت زن و شوهر، تبدیل به جدایی روحی از یکدیگر خواهد شد. حضرت علی علیه السلام فرمود:
«من غلب علیه سوء الظن لم یترک بینه و بین خلیل صلحا» (11)
بد گمانی بر هر کس چیره شود، بین او و هیچ دوستی، صلح و آرامش باقی نخواهد گذاشت.
بی اعتنایی به همسر دارای عوامل متعدّدی است که بعضی از آنها را در زیر می خوانیم:
«التکبر فی الولایه ذل فی العزل»
خود بزرگ بینی در سرپرستی و ولایت، خواری و انزواست.
چنین افرادی در چشم دیگران و حتّی همسران تحقیر شده ی خود، هیچ گونه ارج و منزلتی ندارند، زیرا به گفته ی امیر مؤمنان علیه السلام:
«تکبر المرء یضعه» (12)
خود بزرگ بینی مرد، او را کوچک می کند .
در علم اخلاق از این حالت زشت به کفران نعمت یا «ناسپاسی» یاد می شود که در اسلام از آن سخت نکوهش شده است. امیر مؤمنان علیه السلام می فرماید:
«کفر النعمه لؤم» (13)
ناسپاسی نعمت، پستی است.
و نیز می فرماید:
«ان اهل النار کل کفور و مکور» (14)
همه ی ناسپاسان و نیرنگبازان، اهل دوزخند.
مردی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و تقاضای نصیحت کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
«احفظ لسانک»
زبانت را حفظ کن.
سپس در برابر تقاضای مکرّر او تا سه مرتبه این جمله را تکرار کرده، فرمود:
«و یحک و هل یکب الناس علی مناخرهم فی النار الا حسائد السنتهم» (15)
وای برتو! آیا مردم را جز درو شده های زبانشان به رو در آتش دوزخ می اندازد؟!
امام صادق علیه السلام فرمود:
«من خاف الناس لسانه فهو فی النار» (16)
کسی که مردم از زبان او بترسند، در آتش دوزخ خواهد بود.
«الافراط فی الملامه یشب نار اللجاجه» (17)
زیاده روی در نکوهش، موجب شعله ور شدن آتش لجاجت می شود.
تکرار سرزنش نیز موجب بی اثر شدن آن و پافشاری شخص، بر رفتار نادرست خویش می گردد. امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:
«ایاک ان تکرر العتب فان ذلک یغری بالذنب و یهون العتب» (18)
از تکرار ملامت بپرهیز که حرص بر گناه می آورد و سرزنش را بی ارزش می کند.
علی علیه السلام می فرماید:
«احذر فحش القول و الکذب فانهما یزریان بالقائل» (19)
از فحّاشی و دروغ بپرهیز که این دو، گوینده ی خود را کوچک می کنند.
ناسزاگویی در محیط خانواده، نه تنها هیچ مشکلی را حل نمی کند، بکله بر مشکلات می افزاید. شخص ناسزاگو در خانواده، به عنوان فردی نامتعادل شناخته می شود که می خواهد همه ی مشکلات را با زبان زشت خود حل کند و به جهت بی احترامی مکرّر به افراد خانواده و ناسزاگویی به آنان، بتدریج، حرمت خویش را نیز ضایع خواهد کرد.
برا اصلاح این عادت ناپسند، باید با گذشت زمان بر اثر تمرین خویشتنداری، در هنگام ناراحتی و هیجان روحی، کنترل نیروی خشم را به دست گرفته، برای حلّ مشکلات از راههای واقع بینانه و عاقلانه اقدام کرد.
چنین صفت ناپسندی، مغایر با شؤون اخلاقی خانواده و مخالف قرآن مجید است که می فرماید:
«ولا تنابزوا بالالقاب» (20)
با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید.
به هر حال، باید مراقب بود که در مواقع مختلف، بخصوص هنگام شوخی و بذله گویی یا عصبانیّت و انتقاد، چنین عمل نادرستی از انسان سرنزند که موجب ناراحتی و آزردگی همسر خواهد شد.
«جهل المرء به من اکبر ذنوبه» (21)
ناآگاهی شخص به عیبهای خویش، از بزرگترین گناهان اوست.
این گونه افراد بنابر عادت، همواره از همسر خود عیبجویی کرده، بدین طریق او را آزار می دهند و با این رفتار نادرست، نه تنها عیبهای همسر را اصلاح نمی کنند، بلکه در اخلاق او تأثیر منفی می گذارند. بدین جهت، پیشوایان دین توجّه انسان را از عیب دیگران به اصلاح عیوب خویش معطوف کرده اند، چرا که فقط کسانی توانایی اصلاح دیگران را دارند که ابتدا عیبهای خود را اصلاح کرده باشند. امام علی علیه السلام می فرماید:
«طوبی لمن شغله عیبه عن عیوب الناس» (22)
خوشا به حال کسی که پرداختن به عیوب خویش، او را از توجّه به عیبهای دیگران بازداشته است.
خوشبختی در آن خانه ای است که اهل آن، در مرحله ی اوّل به بازنگری در اخلاق خویش و یافتن نقص و لغزشهای خود پرداخته، سپس با لحنی ملایم، محترمانه و بدون هیچ گونه تحقیر و اهانت و با توجّه به شرایط و ظرفیّت روحی همسر، به اصلاح او بپردازند، بگونه ای که با رضایت خاطر در صدد اصلاح خویش برآید.
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
بدخلقی، بدبینی و بدگمانی، بی اعتنایی به همسر و بد زبانی نسبت به او از جمله آفتهای خانواده است.
بد خلقی
بد اخلاقی یکی از آفات ویرانگر زندگی خانوادگی است؛ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«من سعاده المرء حسن الخلق و من شقاوته سوء الخلق» (1)
یکی از شاخه های سعادت آدمی در زندگی، خوش اخلاقی است و از جمله عوامل شقاوت او بد خلقی است.
آثار بد خلقی
1- ضایع شدن شخصیت انسانی
«رب عزیزاذله خلقه و رب ذلیل اعزه خلقه» (2)
چه بسا عزیزی که اخلاق بد، مایه ی ذلّت و خواری او شده و چه بسا خوار و ذلیلی که اخلاق خوب، او را به عزّت و بزرگی رسانده است.
علاوه بر آن، بد خلقی مایه ی بی ارزشی و ضایع شدن آثار اعمال نیک انسان می شود. امام صادق علیه السلام فرمود:
«ان سوء الخلق لیفسد العمل کما یفسد الخل العسل» (3)
بد خویی، کردار را تباه می سازد، چنان که سرکه عسل را.
اگر در زندگی خانوادگی، هر یک از زن و شوهر، بد خلق و بد رفتار باشند، ویژگیهای مثبت و خوبیهای آنان کمرنگ شده، به یکدیگر احترام نمی گذارند و در نتیجه، شخصیّت و عزّت خود را از دست خواهند داد. امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:
«من کثر خرقه استرذل» (4)
هر کس بد خلقی اش زیاد باشد، خوار و پست شمرده شود.
2- ایجاد ترس و اضطراب
«من خشنت عریکته اقفرت حاشیته» (5)
هر کس درشت خوی باشد، دو و برش خالی گردد(و کسی در کنار او نمی ماند).
محیط خانه و زندگی باید محل آرامش و آسایش زن و مرد و فرزندان آنان باشد. بد اخلاقی، آرامش و صفای محیط خانواده را از بین برده، ترس و دلهره را جایگزین آن می کند؛ بعلاوه آنگاه که شوهر با بد خلقی عرصه ی زندگی را برای همسرش تنگ کند و به جای ملاطفت و نیکی، خشونت کرده، اضطراب و ترس را بر وی چیره سازد و تعادل روحی او را از بین ببرد، زن نیز احساس وحشت می کند و خود را در برابر دیو بدخلقی گرفتار می یابد. امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:
«لا وحشه اوحش من سوء الخلق» (6)
هیچ وحشتی، ترسناک تر از بد خلقی نیست.
3- زوال محبّت
بد خلقی محبتهای گذشته را به نفرت و انزجار مبدّل می کند و موجب ناخوشنودی آنان می گردد. حضرت علی علیه السلام فرمود:
«من ساء خلقه مله اهله» (7)
هر کس بد اخلاق باشد، خانواده اش از او ناخشنود می شوند.
خوشرویی کمترین بهایی است که زن در مقابل تلاش شبانه روزی خود، از شوهر انتظار دارد و در حقیقت جبران کننده ی بسیاری از کمبودهای مادی زندگی بوده، تحمّل ناهمواریهای آن را برای او میسّر می سازد. زنی که همواره با تند خویی شوهرش رو به رو می شود، زندگی در نظرش تیره و تار شده، از معاشرت با همسر بی حوصله و بد خلق خود خسته و درمانده خواهد شد.
گاهی تند خویی و بد اخلاقی افراد چنان خسته کننده و نفرت انگیز است که عدّه ای به انتظار مرگ آنان نشسته و بدین وسیله شاد می شوند. امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:
«من ساءت سجیته سرت منیته» (8)
هر کس بداخلاق باشد ،مرگش مایه ی شادی گردد.
بد گمانی
انسانی که بر اثر روحیه ی بدبینی، به همسر خود اعتماد و اطمینان ندارد، از آرامش و صفای زندگی خانوادگی محروم خواهد بود. چنین فردی در روابط اجتماعی نیز موفق نخواهد شد، چرا که در نتیجه ی بد گمانی به دیگران، دوستان خود را از دست داده، تنها خواهد ماند. امیر مؤمنان فرمود:
«شر الناس من لم یثق بأحد لسوء ظنه و لم یثق به احد لسوء فعله» (9)
بد ترین مردم کسی است که به علت بدگمانی، به هیچ کس اعتماد ندارد و به جهت رفتار بدش، کسی به او اطمینان نمی کند.
آثار بدگمانی
1- بر انگیختن بدیها
«سوء الظن یفسد الامور و یبحث علی الشرور» (10)
بدگمانی کارها را فاسد می کند و بدیها را بر می انگیزد.
2- اختلافات خانوادگی
در نتیجه، بر اثر غلبه ی روحیّه ی بد گمانی، به خاطر مسائل جزئی و غیر قابل اعتنا، درگیریهای مستمر خانوادگی به وجود آمده، صلح و آرامش از این خانه رخت بر می بندد و دوستی و محبت زن و شوهر، تبدیل به جدایی روحی از یکدیگر خواهد شد. حضرت علی علیه السلام فرمود:
«من غلب علیه سوء الظن لم یترک بینه و بین خلیل صلحا» (11)
بد گمانی بر هر کس چیره شود، بین او و هیچ دوستی، صلح و آرامش باقی نخواهد گذاشت.
بی اعتنایی به همسر و موجبات آن
بی اعتنایی به همسر دارای عوامل متعدّدی است که بعضی از آنها را در زیر می خوانیم:
1- روحیه ی خود برتر بینی
«التکبر فی الولایه ذل فی العزل»
خود بزرگ بینی در سرپرستی و ولایت، خواری و انزواست.
چنین افرادی در چشم دیگران و حتّی همسران تحقیر شده ی خود، هیچ گونه ارج و منزلتی ندارند، زیرا به گفته ی امیر مؤمنان علیه السلام:
«تکبر المرء یضعه» (12)
خود بزرگ بینی مرد، او را کوچک می کند .
2- بی توجّهی به نقش همسر
در علم اخلاق از این حالت زشت به کفران نعمت یا «ناسپاسی» یاد می شود که در اسلام از آن سخت نکوهش شده است. امیر مؤمنان علیه السلام می فرماید:
«کفر النعمه لؤم» (13)
ناسپاسی نعمت، پستی است.
و نیز می فرماید:
«ان اهل النار کل کفور و مکور» (14)
همه ی ناسپاسان و نیرنگبازان، اهل دوزخند.
بد زبانی
مردی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و تقاضای نصیحت کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
«احفظ لسانک»
زبانت را حفظ کن.
سپس در برابر تقاضای مکرّر او تا سه مرتبه این جمله را تکرار کرده، فرمود:
«و یحک و هل یکب الناس علی مناخرهم فی النار الا حسائد السنتهم» (15)
وای برتو! آیا مردم را جز درو شده های زبانشان به رو در آتش دوزخ می اندازد؟!
امام صادق علیه السلام فرمود:
«من خاف الناس لسانه فهو فی النار» (16)
کسی که مردم از زبان او بترسند، در آتش دوزخ خواهد بود.
آفتهای زبان
الف- سرزنش
«الافراط فی الملامه یشب نار اللجاجه» (17)
زیاده روی در نکوهش، موجب شعله ور شدن آتش لجاجت می شود.
تکرار سرزنش نیز موجب بی اثر شدن آن و پافشاری شخص، بر رفتار نادرست خویش می گردد. امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:
«ایاک ان تکرر العتب فان ذلک یغری بالذنب و یهون العتب» (18)
از تکرار ملامت بپرهیز که حرص بر گناه می آورد و سرزنش را بی ارزش می کند.
ب- ناسزاگویی
علی علیه السلام می فرماید:
«احذر فحش القول و الکذب فانهما یزریان بالقائل» (19)
از فحّاشی و دروغ بپرهیز که این دو، گوینده ی خود را کوچک می کنند.
ناسزاگویی در محیط خانواده، نه تنها هیچ مشکلی را حل نمی کند، بکله بر مشکلات می افزاید. شخص ناسزاگو در خانواده، به عنوان فردی نامتعادل شناخته می شود که می خواهد همه ی مشکلات را با زبان زشت خود حل کند و به جهت بی احترامی مکرّر به افراد خانواده و ناسزاگویی به آنان، بتدریج، حرمت خویش را نیز ضایع خواهد کرد.
برا اصلاح این عادت ناپسند، باید با گذشت زمان بر اثر تمرین خویشتنداری، در هنگام ناراحتی و هیجان روحی، کنترل نیروی خشم را به دست گرفته، برای حلّ مشکلات از راههای واقع بینانه و عاقلانه اقدام کرد.
ج- نام زشت نهادن
چنین صفت ناپسندی، مغایر با شؤون اخلاقی خانواده و مخالف قرآن مجید است که می فرماید:
«ولا تنابزوا بالالقاب» (20)
با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید.
به هر حال، باید مراقب بود که در مواقع مختلف، بخصوص هنگام شوخی و بذله گویی یا عصبانیّت و انتقاد، چنین عمل نادرستی از انسان سرنزند که موجب ناراحتی و آزردگی همسر خواهد شد.
د- عیبجویی
«جهل المرء به من اکبر ذنوبه» (21)
ناآگاهی شخص به عیبهای خویش، از بزرگترین گناهان اوست.
این گونه افراد بنابر عادت، همواره از همسر خود عیبجویی کرده، بدین طریق او را آزار می دهند و با این رفتار نادرست، نه تنها عیبهای همسر را اصلاح نمی کنند، بلکه در اخلاق او تأثیر منفی می گذارند. بدین جهت، پیشوایان دین توجّه انسان را از عیب دیگران به اصلاح عیوب خویش معطوف کرده اند، چرا که فقط کسانی توانایی اصلاح دیگران را دارند که ابتدا عیبهای خود را اصلاح کرده باشند. امام علی علیه السلام می فرماید:
«طوبی لمن شغله عیبه عن عیوب الناس» (22)
خوشا به حال کسی که پرداختن به عیوب خویش، او را از توجّه به عیبهای دیگران بازداشته است.
خوشبختی در آن خانه ای است که اهل آن، در مرحله ی اوّل به بازنگری در اخلاق خویش و یافتن نقص و لغزشهای خود پرداخته، سپس با لحنی ملایم، محترمانه و بدون هیچ گونه تحقیر و اهانت و با توجّه به شرایط و ظرفیّت روحی همسر، به اصلاح او بپردازند، بگونه ای که با رضایت خاطر در صدد اصلاح خویش برآید.
پی نوشت ها:
1-مستدرک الوسائل، ج 8، ص 447.
2- بحارالانوار، ج 71، ص 396.
3- اصول کافی، ترجمه ی سید هاشم رسولی، ج 4، ص 11.
4- شرح غرر الحکم، ج 5، ص 183.
5- شرح غرر الحکم، ج 5، ص 325.
6- همان، ج 6، ص 400.
7- همان، ج 5، ص 328.
8- شرح غرر الحکم، ج 5، ص 272.
9- همان، ج 4، ص 178.
10- شرح غرر الحکم، ج 4، ص 132.
11- همان، ج 5، ص 406.
12- شرح غررالحکم، ج 3، ص 278.
13- شرح غرر الحکم، ج 2، ص 498.
14- همان، ص 492.
15- اصول کافی، ج 3، ص 177.
16- همان، ج 4، ص 19.
17- شرح غرر الحکم، ج 7، ص 359.
18- شرح غرر الحکم، ج 3، ص 23.
19- همان، ج 2، ص 279.
20- حجرات (49)، آیه ی 11.
21- بحارالانوار، ج 78، ص 91.
22- بحار الانوار، ج 69، ص 380.
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
