تنزیل و تأویل

در اصطلاح سلف، تنزیل بر مورد نزول گفته می‌شود. این مورد می‌تواند یك واقعه‌ی خاص باشد كه آن واقعه سبب نزول آیه شده است. ولی تأویل مفهوم عامّی است كه از آیه برداشت می‌شود و قابل انطباق بر جریانات مشابه است. در برخی تعابیر به این دو اصطلاح ظهر و بطن نیز گفته می‌شود كه ظهر همان تنزیل و بطن همان تأویل است، زیرا ظاهر آیه همان مورد نزول را می‌رساند و در بطن آیه مفهوم گسترده‌تری نهفته است. فُضَیل بن یسار درباره‌ی حدیث معروف «ما فی القرآن آیه الا و لها ظهر و بطن» كه از پیامبراكرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده است، از امام صادق (علیه السلام) سؤال كرد. حضرت در جواب فرمود: «ظهره تنزیله و بطن تأویله، منه ما قد مضی و منه ما لم یكن، یجری كما تجری الشمس و القمر(1)؛ ظهر همان مورد نزول آیه است و بطن تأویل آن [ كه موارد قابل انطباق را شامل می شود]. برخی در گذشته اتفاق افتاده و برخی هنوز نیامده است. قرآن [پیوسته زنده و جاوید و قابل بهره گیری است و] مانند آفتاب و ماه در جریان است.» در حدیث دیگر می‌فرماید: «ظهر القرآن الذین نزل فیهم و بطنه الذین عملوا بمثل اعمالهم (2)؛ ظَهْر، كسانی را در برمی گیرد كه آیه درباره‌ی آنان نازل شده است و بطن كسانی را شامل می‌شود كه كرداری مانند كردار آنان داشته باشند.»

پی‌نوشت‌ها:

1. الصفار، بصائرالدرجات، ص196، حدیث7.
2. تفسیر عیاشی، ج1، ص11، حدیث4.

منبع مقاله :
معرفت، محمدهادی؛ (1389)، علوم قرآنی، قم: مؤسسه‌ی فرهنگی تمهید، چاپ پانزدهم.