چگونه متوجه شویم که آیا دچار آلرژی غذایی شده‌ایم و یا عدم تحمل غذایی

1 کودک از هر 20 کودک و 1 فرد بزرگسال از هر 100 بزرگسال دچار آلرژی‌های غذایی می‌باشند. شروع بیش از 50% آلرژی‌ها در طول سال اول زندگی رخ می‌دهند و متداول‌ترین آلرژن شیر گاو می‌باشد. با این حال، اکثر کودکان مبتلا با گذشت زمان و بزرگتر شدن بر این آلرژی چیره می‌شوند. هشت ماده‌ی غذایی که 90٪ تمام واکنش‌های آلرژیک را تشکیل می‌دهند، بادام زمینی، آجیل درختی، ماهی، سویا، گندم، صدف، شیر و تخم مرغ را شامل می‌شود.

هر چند بروز واکنش‌های نامساعد به چنین مواد غذایی در حال افزایش است، عدم تحمل غذایی رایج‌تر از آلرژی غذایی می‌باشد. یکی از تفاوت‌های عمده میان آلرژی غذایی و عدم تحمل غذایی این است که آلرژی غذایی می‌تواند منجر به آنافیلاکسی شود که یک وضعیت تهدید کننده‌ی حیات بوده و نیاز به فوریت‌های پزشکی دارد. واکنش‌های آلرژیک شامل، انتشار بیش از حد هیستامین است که می‌تواند موجب بروز واکنش‌های آنافیلاکتیک (اشکال در تنفس) شود که هر ساله مسبب مراجعه‌ی هزاران آمریکایی به بخش اورژانس است. طبق گفته‌ی  CDC آلرژی‌های غذایی در سال منجر به مراجعه به بخش مراقب‌های سرپایی بیش از 300،000 فرد زیر 18 سال می‌شود.

هر چند عدم تحمل غذایی می‌تواند کاملاً رنج آور باشد، اما به طور کلی ماهیت آن خطر جانی به همراه ندارد. در مورد داشتن یک آلرژی غذایی واقعی، هر زمان که فرد ماده‌ی غذایی که نسبت به آن آلرژی دارد را مصرف می‌کند، واکنش سیستم ایمنی بدن به یک شکل و به همان صورت خواهد بود، حتی اگر فرد مقدار بسیار کمی از آن آلرژن غذایی را مصرف نماید. معمولاً، در صورت وجود یک واکنش آلرژیک به ماده‌ی غذایی، علائم آن به سرعت آغاز می‌شوند. با این حال، در صورت عدم تحمل غذایی، علائم می‌توانند فوراً ظاهر شده و یا حتی ظاهر شدن آنها بین 14 و 24 ساعت به طول انجامد. مقدار ماده‌ی غذایی مصرف شده نیز عاملی تعیین کننده در واکنش‌های عدم تحمل غذایی به حساب می‌آید. در برخی موارد، فرد مبتلا می‌تواند مقدار مشخصی از ماده‌ی غذایی را مصرف کند، بدون آنکه دچار واکنش نامساعد گردد. با این حال، مصرف مقدار بیش از این سطح می‌تواند موجب بروز واکنش گردد. با این وجود، بایستی توجه کرد که این مقدار یا سطح از فردی به فرد دیگر تفاوت می‌کند. به دلیل تأخیر در شروع علائم در عدم تحمل غذایی، تشخیص آن ممکن است کار دشواری باشد. علائم زمانی رخ می‌دهند که فرد از آن ماده‌ی غذایی خاص بیشتر از حد معمول مصرف نماید و در مقادیری که بیشتر از آستانه‌ی تحمل باشد.

عوامل دخیل در واکنش‌های آلرژیک

واکنش‌های آلرژیک زمانی رخ می‌دهند که سیستم ایمنی بدن یک ماده‌ی از جهات دیگر بی‌ضرر را به عنوان یک تهدید یا مهاجم خارجی شناسایی کند. سلول‌های سیستم ایمنی در پاسخ‌های ایمنی با هدف شناسایی و مقابله با سموم، عوامل بیماری‌زا، و دیگر مواد مضری مانند ماکروفاژها، سلولهای B و سلولهای T درگیر می‌باشند. فعالیت عمده‌ی سیستم ایمنی بدن در دستگاه گوارش، پوست و دستگاه تنفسی رخ می‌دهد. هنگامی که فردی ماده‌ی غذایی را مصرف کند که حاوی پروتئین خاصی باشد که سیستم ایمنی بدن به عنوان یک تهدید به رسمیت می‌شناسد، سیستم ایمنی بدن با ایجاد آنتی بادی‌های مخصوص مبارزه با بیماری (به نام ایمونوگلوبولین E یا IgE ) پاسخ می‌دهد. مرتبه‌ی بعدی که فرد آن ماده‌ی غذایی خاص را مصرف کند، موجب آزاد سازی آنتی‌بادی‌های IgE می‌شود. ماست سلها (mast cells ) هیستامین آزاد می‌سازند که بر روی دستگاه تنفسی، دستگاه گوارش، پوست، و یا سیستم قلبی و عروقی تأثیر می‌گذارد، در نتیجه موجب بروز علائمی مانند کهیر، خارش، اشکال در تنفس، خس خس سینه، و غیره می‌شود. در اکثر موارد، چنین واکنشی می‌تواند در عرض چند دقیقه (شروع فوری) و یا کمی بعدتر (شروع تأخیری) رخ دهد. دامنه‌ی این علائم می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد.

عوامل دخیل در عدم تحمل غذایی

از سوی دیگر، عدم تحمل غذایی به هیچ عنوان پاسخ سیستم ایمنی بدن نمی‌باشد. بلکه پاسخ نامساعد به ماده‌ی غذایی خاصی به دلیل عدم توانایی بدن برای متابولیسم یا سوخت و ساز آن است. اغلب مواقع، این واکنش زمانی رخ می‌دهد که بدن دچار کمبود یا عدم وجود آنزیم‌های خاصی شده است که این آنزیمها  جهت هضم پروتئین‌های خاص موجود در ماده‌ی غذایی مورد نیاز می‌باشند. رایج‌ترین شکل عدم تحمل، در مورد لاکتوز می‌باشد. افرادی که مبتلا به عدم تحمل لاکتوز هستند، واکنش منفی یا نامساعدی در مصرف هر ماده‌ی غذایی که حاوی لاکتوز باشد از خود نشان می‌دهند، به این دلیل که بدن آنها مقدار کافی لاکتاز که برای گوارش لاکتوز مورد نیاز است، تولید نمی‌کند. ماده‌ی غذایی مورد نظر و یا مسبب، می‌تواند یا ماده‌ای باشد که به طور طبیعی در آن ماده‌ی غذایی یافت می‌شود، و یا چیزی که در طول فرآوری به آن افزوده شده باشد.

گاهی، این واکنش می‌تواند به علت وجود مواد افزودنی باشد. مکمل‌های غذایی، مواد شیمیایی هستند که به غذا افزوده می‌شوند که به غذا طعم و رنگ ببخشند و یا مانع از رشد باکتری‌ها (مواد نگهدارنده) شوند. مونو سدیم گلوتامات (MSG) و سولفیدها به عنوان ایجاد کننده‌ی چنین واکنش‌هایی در بعضی افراد شناخته شده‌اند.

علائم حساسیت یا آلرژی غذایی

علائم آن ممکن است موارد ذیل را در برگیرند:

• خارش، سوزش، و تورم اطراف دهان
•  آبریزش بینی
•  بثورات پوستی (اگزما)
•  کهیر
•  اسهال، درد و گرفتگی شکمی
•  مشکلات تنفسی، از جمله خس خس و آسم
•  حالت تهوع و استفراغ

علائم همچنین می‌توانند بر اساس قسمت‌هایی از بدن که تحت تأثیر قرار گرفته‌اند، مشخص شوند. به عنوان مثال، خارش و آمدن آب از چشم، گرفتگی بینی و عطسه، خارش و تورم دهان، تورم گلو، کهیر یا درماتیت آتوپیک در صورتی که پوست تحت تأثیر قرار گرفته باشد، رخ می‌دهد، درد شکم و اسهال در صورتی که معده متأثر شده باشد، ایجاد می‌شود، خس خس و مشکلات تنفسی در صورت تحت تأثیر قرار گرفتن دستگاه تنفسی، و از دست دادن هوشیاری، تحریک پذیری، سردرد، و تشنج علائمی هستند که در صورت تحت تأثیر قرار گرفتن سیستم عصبی مرکزی بوجود می‌آیند.
خطرناک‌ترین نشانه، شوک آنافیلاکتیک است، که نوعی واکنش آلرژیک شدید بوده که باعث ایجاد کهیر، تورم دهان، زبان و گلو شده و در نتیجه توانایی فرد در تنفس را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم آن تنفس دشوار، اشکال در صحبت کردن، خس خس، از دست دادن هوشیاری، و غیره را شامل می‌شود. که با تزریق آدرنالین درمان می‌شود.

علائم عدم تحمل غذایی

علائم عدم تحمل مواد غذایی می‌توانند متعدد و غیر اختصاصی باشند. گاهی اوقات علائم می‌توانند شبیه به آنهایی باشند که ناشی از اختلالات گوارشی مانند بیماری التهابی روده، انسداد دستگاه گوارش، و یا سندرم روده تحریک پذیر (IBS) هستند که به همین دلیل است که تشخیص آنها می‌تواند مشکل باشد. بعضی از علائم متداول آن عبارتند از:

• اسهال
•  ناراحتی معده
•  نفخ
•  سستی و بیحالی
•  احساس کسالت
•  عصبانیت
•  تعریق
•  تپش قلب
•  تنفس سریع
•  سردرد، میگرن
•  احساس سوزش روی پوست
•  سفتی و گرفتگی در سراسر صورت و قفسه سینه
•  مشکلات تنفسی

تشخیص و اقدامات پیشگیرانه

بعضی از کارشناسان معتقدند که افزایش یافتن بروز آلرژی ممکن است به دلیل عدم قرار گرفتن در معرض عوامل بیماری‌زا در دوران کودکی و سرکوب سیستم ایمنی بدن به دلیل استفاده از دارو، دادن شیر خشک به نوزادان بجای شیر مادر و غیره باشد. هر چند اثرات حساسیت زدایی یا ، قرار گرفتن کنترل شده در معرض آلرژن‌ها در حال بررسی و تحقیق است، اما تحقیقات بیشتری در این زمینه مورد نیاز است. تا آن زمان، بهترین گزینه در مورد آلرژی اجتناب و دوری از آلرژن است. در خصوص بیماری نادری بنام آلرژی غذایی ناشی از ورزش، واکنش پس از آنکه فردی ماده‌ی غذایی خاصی را پیش از انجام حرکات ورزشی مصرف نماید، رخ می‌دهد. اغلب مصرف پنیر، کرفس، سخت پوستان یا صدف، گوجه فرنگی، و غیره، موجب بروز چنین واکنشی می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری بایستی چند ساعت قبل از ورزش از خوردن خودداری کنند.

در حالی که فرد باید به طور کامل از خوردن ماده‌ی غذایی حساسیت‌زا خودداری کند، یک رژیم غذایی حذفی می‌تواند به مدت چندین هفته در بعضی موارد عدم تحمل غذایی دنبال شود. پس از آن، فرد می‌تواند به آرامی مجدداً آن ماده‌ی غذایی را مصرف نماید. با این حال، فرد باید مراقب هر گونه علائمی که در حین مصرف مجدد ماده‌ی غذایی  تجربه می‌کند، باشد. اگر فردی مبتلا به آلرژی یا عدم تحمل غذایی است، توصیه می‌شود که همیشه به دقت برچست مواد غذایی را بخواند. هنگامی که نسبت به ماده‌ی غذایی مورد نظر آگاهی یافتید، به برچسبهای مواد غذایی نگاه کرده تا مطمئن شوید آن ماده‌ی غذایی خاص در فهرست مواد تشکیل دهنده‌ی دیگر غذاها نباشد. هنگامی که در یک رستوران و یا اغذیه فروشی غذا میل می‌کنید بسیار مراقب باشید. یادداشتی از تمام واکنش‌های مرتبط با تمام مواد غذایی را با خود داشته و حفظ کنید به طوری که بتوانید ماده‌ی غذایی که موجب ایجاد واکنش می‌شود را شناسایی نمایید.