آبخيز داري چيست؟
تاكنون در بروشورهاي مختلفي كه اداره ي جهاد كشاورزي وادارات مربوط عرضه نموده اند. اين رشته تا حدود زيادي معرفي شده است و فهرستي از عمليات مختلفي كه در اين رشته انجام مي گيرد به طور مختصر و مفيد ارائه شده اند اما در باب يادآوري اين توضيحات مجدداً ذكر مي شوند. براي معرفي آبخيزداري نخست بايد بستر كار آن را معرفي كرد،
حوضه ی آبخيز.
يك حوضه ي آبخيز (Watershed , basin) همانطور كه از نامش پيداست يك محوطه يا يك ناحيه يا يك بخش مشخص و متمايز شده از زميني است كه آبهاي جاري آن توسط يك رود و انشعابات آن زهكشي مي شوند و از يك نقطه به نام خروجي (out let) حوضه خارج مي شوند. اين رود را كه زهكشي اصلي اين منطقه است آبراهه ي اصلي و انشعابات ديگر را كه كار زهكشي سطح حوضه را به آبراهه ي اصلي انجام مي دهند آبراهه هاي فرعي نامند.
آبراهه ي اصلي طويل ترين آبراهه ي حوضه است كه كليه ي آبهاي جاري شده در سطح حوضه را جمع كرده و از خروجي حوزه به بيرون مي فرستد . اين آبهاي جاري ممكن است آب حاصل از بارش باران يا برف باشد يا ديگر آبهاي جاري همچون آب چشمه ها و قنات ها و...
معمولاً هر بارشي كه در سطح زمين صورت مي گيرد مقداري از آن به داخل زمين نفوذ مي كند و مقداري از آن به صورت رواناب در مي آيد و بقیه ی آن نيز از سطوح
مختلف تبخير مي شود يا ممكن است از سطح اندامهاي جانداران
(گياهان و جانوران) بصورت تعرق خارج شود كه اين بخش سوم در مقابل دو بخش ديگر معمولاً نقش كمرنگ تري دارد. اين تغيير و تحولات را معمولاً با معادله ي زير كه معادله بيلان هيدرولوژيكي نام دارد بيان مي كنند.
P = ET + I + R + S
P Precipitation يا ميزان بارش و نزولات
ET Evapotranspiration تبخير و تعرق
Infiltration I ميزان نفوذ يافته
R Run Off يا رواناب يا هرزاب يا آب جاري شده در سطح
S -یا + كه كاهش يا افزايش ذخاير آبي در چاله هاست كه در بارش هاي قبلي به وجود آمده اند.
حال آبخيزداري اساساً كار كنترل اين معادله را بر عهده دارد.
آبخيزداري يا مديريت آبخيزها، كار كنترل حفره هاي آبخيز را بر عهده دارد. مديريت معاني مختلفي دارد و همه ي اين معاني را بايد در كار آبخيزداري ببينيم تا با موفقيت عمل كرده باشيم. آبخيزداري كار كنترل اجراي يك حوضه آبخيز را بر عهده دارد كه اين اجزا در زير خواهد آمد.
اجزاي يك حوضه ( حوزه ) ی آبخيز:
اگر يك محوطه مشخص را به ما نشان بدهند و به ما بگويند كه اين يك حوضه آبخيز است تنها چيزي كه از آن منطقه مي بينيم چيزي جز سنگ و گودال و چاله و شيار از آن نمي بينيم اما يك حفره ي آبخيز چيزي فراتر از اينهاست . هر حفره ي آبخيز از چند جزء اساسي و عمده تشكيل يافته است :
1- خاك و زمين شناسي آن
2- پوشش گياهي
3- آب 4- اقليم
5- وضعيت آبراهه ها 6- شيب و توپو گرافي
آبخيزداري مديريت و حفاظت از اين سه جزء مهره اي است .
ارتباط آبخيزداري با ساير رشته ها
آبخيزداري به عنوان يكي از اساسي ترين رشته هاي منابع طبيعي ، رشته اي است كه با اكثريت رشته هاي ديگر علمي ارتباط تنگا تنگي دارد واين ارتباط به گونه اي است كه همگي رشته هاي ديگر در حكم مهرهايي هستند كه با كنار هم قرار گردي آنها آبخيز داري پا مي گيرد امروزه آبخيزداري كل در دانشگاههاي كشور تا سطح كارشناسي همرا ه يكي از رشته هاي اساسي شاخه منابع طبيعي يعني مرتعداران تدريس مي شود و كلاً تشكيل رشته اي به نام مهندسي مرتع و آبخيز داري را مي دهد با شاخه هاي مختلف علمي چون زمين شناسي ،هوا شناسي ، فيزيك ، رياضي ،گياه شناسي ، دروس مختلفي از رشته مهندسي عمران همچون مقاومت مصالح استاتيك ونيز هيدرولوژي ، هدرولوژيك ،جغرافيا و سيستم نقشه كشي ومساحي ،عكسهاي هوايي وعكسهايي ماهواره اي و ارتباط تنگاتنگي دارد و به كمك رشته ي مرتعداري در جهت پيشرفت علمي و اقتصادي كشور عمل مي كند.هر آبخيزداروقتي در يك حوزه آبخيزمستقر مي شود از متخصصان مختلفي همچون زمين شناسان ، هيدرولوژيست ها و... اطلاعات خود در را دريافت مي كند وروي اين اطلاعات كار مي كند وبا مدل سازي وكارروی اين اين دادها كار كنترل و مديريت حوزه بدست مي گيرد
اهميت آبخيزداري
رشته ي آبخيزداري رشته اي است كه كه در چند كشور محدود در دنيا كه انگشت شمارند تدريس مي شود. كشورهاي چون آمريكاه، ژاپن ايران وچند كشور ديگر از كشورهاي هستند كه در اين زمينه كار مي كنند .وقتي بشنويم كه رودخانه ي زرد چين سال لانه 1750 تن خاك حمل مي كند وقتي مي شنويم كه گنجاش سد سفيد رود از 8/1 ميليارد متر مكعب پس از 8 سال به 900 ميليون متر مكعب رسيده است به اهميت كار آبخيزداري بيشتر پي مي بريم .سفيد رود در هر دقيقه 60تن خاك وروسوب در پشت اين سد جمع مي كند و اين جز لطمه به عرصه ي سد سازي و عرصه اقتصادي كشور نمي تواند باشد.براي جل.گيري از اين فاجعه ها بايد از فرساش خاك در حوزه هاي آبخيز بالا دست كه آب خود رابه اين رودها مي ريزند جلوگيري كرد.
فرسايش چيست واهميت آن در آبخيزداري تا چه اندازه است
فرسايش يعني هر وقت و از بين رفتن وتخريب خاك . فرسايش توسط عوامل مختلف صورت مي گيرد ازجمله توسط آب باران از جمله توسط باد ، يخچال و…
پوشش گياهي ودر كل پوشش سطح زميني كه ممكن است سنگي و يالاشبرگی هم باشد به صرفه ترين راههاي جلوگيري از اين فرسايش است اما نقش انسان در فرسايش از همين اعمال مي شود ، با تخريب اين پوشش گياهي مخصوصاً با چراي افراطي طو نادرست و نابموقع دامها پوشش هاي طبيعي كه عظيم ترين بخش آنها مراتع هستند نقش انسان آشكار مي شود براي تشكيل هر 25 ميلي ليتر خاك چيزي حدود 300 سال زمان لازم است البته فرسايش تا حدي كه فرسايش مجاز گفته مي شود اجتناب ناپذير و تقريباً غير قابل كنترل است .كه اين حد مجاز در جهان چيزي حدود 5/12 تن در هكتار در سال است كه برابر همان مقدار خاكي است كه در اين سطح در اين مدت توليد مي شود . البته با توجه به به شرايط بستر زمين شناشي ايران كه بسترشهر ضعيفي است 7 الي 8 تن خاك نيز زياد است .پس آنجاست كه اهميت آبخيز داري برجسته تر مي شود .آبخيز داري با كنترل فرساش در حوضه هاي آبخيز از اين معضلات پيشگيري مي كند.
www.maximumtechnic.com
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
