نویسنده: احسان علی اکبری بابوکانی
بر اساس بررسی و تحقیقاتی که ما در قوانین جزائی و کیفری جمهوری اسلامی ایران نمودیم، دریافتیم که قانون‌گذار در هیچ جای قانون به تبیین مفهوم و معنای تجسّس نپرداخته است؛ شاید دلیل آن روشن بودن مفهوم تجسّس یا موکول بودن آن به عرف و لغت باشد. البته در برخی از مواد قانون مجازات اسلامی به کلمه جاسوسی و جرائم مرتبط با آن اشاره شده امّا در آنها معنای تجسّس مفروغٌ عنه گرفته شده است.
سه- تعریف حقوقی تجسّس
برخی از حقوقدانان معتقدند، تجسّس عبارت است از جمع‌آوری و تملّک اطلاعات و اسناد قابل استفاده یک کشور خارجی بر ضد امنیت کشور خارجی دیگر (1).برخی دیگر تجسّس (جاسوسی) را عبارت از گردآوری اطلاعات و اسناد مخفیانه و طبقه‌بندی شده، راجع به امور نظامی و عملیات آفندی و پدافندی یا کسب اطلاع از اوضاع و احوال سیاسی یا اقتصادی مملکت به قصد دادن آنها به دولت خارجی در مقابل پول یا هر نوع پاداش و اجرت است. (2)
در تعریف جاسوس نیز برخی از حقوقدانان گفته‌اند: جاسوس به شخصی گفته می‌شود که در تحت عناوین غیرواقعی و مخفیانه به نفع خصم درصدد تحصیل اطلاعات یا اشیائی باشد. (3)
برخی دیگر گویند: جاسوس به شخصی اطلاق می‌گردد، که در پوششی متقلّبانه یا مخفیانه و به نفع دشمن درصدد تفحص و تجسّس، پیرامون اسرار یا تحصیل اطلاعات یا اشیاء یا سایر مدارک و اسناد مربوط به استعداد و توانائی‌های نظامی، اقتصادی و فرهنگی مربوط به یک کشور و انعکاس آنها به کشور دشمن باشد. (4)
بر این اساس کلمه تجسّس در متون فقهی و اسلامی اعم از، معنائی است که از آن، در متون حقوق بکار می‌رود. در متون حقوقی تجسّس و مشتقات آن صرفاً به معنای خیانت به کشور به کار می‌رود و حال آنکه در متون فقهی و روائی گاه در معنای اعم از آن بکار می‌رود. از سوی دیگر تجسّس در متون حقوقی دارای معنای اصطلاحی و بار معنائی خاصی است و حال آنکه در متون فقهی و روائی صرفاً به معنای لغوی بکار می‌رود و مصطلح خاص شرعی یا متشرّعی ندارد.
پی‌نوشت‌ها
1. گارو، بی‌تا، ج3، ص 694.
2. ولیدی، 1357، ج3، ص 553.
3. گلدوزیان، 1384، ج1، ص 346.
4. ولیدی، 1357، ج3، ص 106- 107.
علی اکبری بابوکانی، احسان؛ (1391)، تجسس از حریم خصوصی افراد در فقه امامیه، تهران: دانشگاه امام صادق، چاپ اول
