اطلاعاتی در مورد شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم و وظایف آن

آیا می‌دانستید که شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم در فرآیند سم زدایی که در کبد رخ می‌دهد، نقش حیاتی دارد؟ باید ذکر کرد که وقتی مقدار زیادی سم در بدن وجود دارد، مقدار شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم در کبد، به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.
شبکه‌ی اندو پلاسمیک یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های سلول است و مسئول وظایف متعددی نظیر سنتز پروتئین است. این شبکه در گیاه یوکاریوت و سلول‌های حیوانات یافت می‌شود و در سلول‌های پرو کاریوت (پیش هسته) یافت نمی‌شود. اما پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهند که انواع ویژه‌ای از سلول‌های پرو کاریوت، اندامک‌هایی شبیه شبکه‌ی اندو پلاسمیک دارند.
شبکه‌ی اندو پلاسمیک چیست؟
شبکه‌ی اندو پلاسمیک (ER) شبکه‌ی پیچیده‌ای از غشاها و پوسته‌ها است که به شکل لوله‌های کوچک و ساختارهای متراکم و کیسه مانند به نام کیسه یا حفره یافت می‌شود. فضای داخلی اندامک به نام فضای کیسه‌ای، به هم پیوسته و پر از سیال است. فضای کیسه‌ای در امتداد فضای پوشش عصبی – فضای بین غشا هسته‌ای داخلی و بیرونی - یافت می‌شود. شبکه‌ی اندو پلاسمیک در ردیف‌های نامنظم در پیرامون هسته قرار می‌گیرد. این شبکه توسط سیتوسل – بخش مایع سیتو پلاسم – احاطه شده است که اندامک‌ها در آن معلق هستند. شکل مقطع عرضی که در زیر آورده شده است، هسته و فضای پوشش عصبی، شبکه‌ی اندو پلاسمیک زمخت با ریبوزوم و شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم را نشان می‌دهد.
سه نوع مختلف از شبکه‌ی اندو پلاسمیک وجود دارد که عبارتند از : شبکه‌ی زبر، نرم و پلاسمیک گوشتی. سومین و آخرین نوع به نام شبکه‌ی پلاسمیک گوشتی، نوعی شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم است که در ماهیچه‌های نرم و مخطط یافت می‌شود. بیشتر سلول‌ها شامل هر دو نوع شبکه‌ی زمخت و نرم هستند که عمدتاً به طور ذاتی مداوم و پیوسته هستند. شبکه‌ی اندو پلاسمیک زمخت عمدتاً نزدیک هسته و دستگاه گلژی یافت می‌شود اما شبکه‌های نرم تا پیرامون و محیط سلول کشیده می‌شوند. شبکه‌ی اندو پلاسمیک زمخت پر از ریبوزوم است و ظاهر دانه دانه‌ای دارد. شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم، ریبوزوم بسیار کمی دارد و یا اصلاً ریبوزوم ندارد. به طور کلی، غلظت شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم نسبت به شبکه‌ی اندو پلاسمیک زمخت، کمتر است.
شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم – موقعیت و وظایف :
همان طور که در بالا ذکر شد، دو نوع شبکه‌ی اندو پلاسمیک ظاهر، موقعیت، وظیفه و غلظت متفاوتی دارند. گفته می‌شود شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم از نوع زمخت، مشتق شده است و عمدتاً در امتداد با آن یافت می‌شود. شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم همانند شبکه‌ی لوله‌ای به هم پیوسته است که می‌تواند تا پیرامون سلول کشیده شود. این شبکه عمدتاً مسئول تولید و متابولیسم چربی‌ها است. شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم وظایف متعددی بر عهده دارد که ممکن است در انواع مختلف سلول فرق بکند.
وظایف شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم شامل متابولیسم کربو هیدرات‌ها، تنظیم یون‌های کلسیم، سنتز و متابولیسم استروئید و چربی‌ها، سم زدایی دارو، ذخیره و انبار آنزیم‌ها و استروئیدها و یون‌ها، سنتز غشا و پوسته و غیره است. در انواع ویژه‌ای از سلول‌های ماهیچه، شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم (که به شبکه‌ی پلاسمیک گوشتی نیز منسوب است) یون‌های کلسیم را ذخیره و انبار می‌کند. آزاد شدن این یون‌های کلسیم منجر به انقباض ماهیچه‌ها می‌شود.
این اندامک سلولی وظیفه‌ی سم زدایی در سلول‌های کبد را بر عهده دارد. شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم در سلول‌های کبد حاوی آنزیم‌های سم زدایی یافت می‌شود که می‌توانند سموم مضر مثل داروها و مواد زائد متابولیکی را غیر فعال سازند.
وظیفه‌ی دیگر این شبکه، انتقال چربی‌ها و پروتئین‌های سنتز شده‌ی جدید (از شبکه‌ی اندو پلاسمیک زمخت) به محل‌های دیگر هم در داخل و هم در بیرون سلول است. این کار از طریق فرآیندی به نام قلمبه شدگی رخ می‌دهد که در آن کیسه‌های کوچک که حاوی پروتئین‌ها هستند از شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم جدا می‌شوند و به موقعیت‌های دیگر حمل می‌شوند.
شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم به طور فراوان در سلول‌های اندام‌های مولد یافت می‌شود که در آنجا این سلول‌ها، هورمون‌های استروئید مثل استروژن و تستوسترون را تولید می‌کنند. این اندامک سلولی، به تبدیل گلوکوز – 6 – فسفاته به گلوکوز، کمک می‌کند که یک گام مهم در گلوکونیژیس است؛ فرآیندی که در آن گلوکوز از منابع غیر کربو هیدراتی تولید می‌شود. این فرآیند عمدتاً در کبد رخ می‌دهد. در انواع ویژه‌ای از سلول‌های گیاهی، شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم ارتباط بین سلول‌های مجاور را از طریق پلاسمادسماتا تسهیل می‌سازد.
مقایسه‌ی شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم و شبکه‌ی اندو پلاسمیک زمخت :
ظاهر : تفاوت اصلی بین آنها در ظاهرشان است. نوع زمخت، سطح پر از برآمدگی و ناهمواری دارد در حالی که شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم، سطح هموار و نرمی دارد. شبکه‌ی اندو پلاسمیک زمخت از ساختارهای به هم پیوسته و کیسه مانندی تشکیل شده است که شبیه دیسک‌هایی هستند که در ردیف‌های نامنظم قرار گرفته‌اند. شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم، شبکه‌ای از لوله‌های به هم پیوسته است.
وظایف : همان طور که در بالا ذکر شد، شبکه‌ی اندو پلاسمیک زمخت عمدتاً مسئول سنتز پروتئین‌ها است ولی شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم در سنتز و متابولیسم چربی‌ها شرکت می‌کند. هم چنین شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم، محل ذخیره و انتقال است.
مقدار : مقدار شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم نسبت به مقدار شبکه‌ی اندو پلاسمیک زمخت، بسیار کم است. شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم عمدتاً در سلول‌هایی یافت می‌شود که به طور فعال در سنتز و متابولیسم چربی‌ها شرکت می‌کنند. اینها عمدتاً در کبد، تخمدان‌ها، تخم‌ها، ماهیچه‌ها و غیره دیده می‌شوند.
به طور خلاصه، شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم عمدتاً وسیله‌ای برای ذخیره و انبار و انتقال چربی‌ها و پروتئین‌ها است. با این که شبکه‌ی اندو پلاسمیک نرم نسبت به شبکه‌ی اندو پلاسمیک زمخت، پراکنده و کم است اما نوع نرم در برخی از وظایف حیاتی سلول‌ها شرکت دارد.