نعمت خانواده و آثار آن
خودسازی و دیگرسازی
« یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم نارا » (1)
« ای کسانی که ایمان آورده اید ، خود و خانواده ی خویش را از آتش دوزخ نگاهدارید . »
وقتی پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به رسالت مبعوث شد فرمان یافت که خویشاوندان خود را از خدا بترساند ، یعنی سازندگی جامعه را از ساختن خویشاوندان خود شروع کند .
« و انذر عشیرتک الاقربین » (2)
« ای پیغمبر خویشاوندان خود را از خدا بترسان »
یعنی سازندگی جامعه را از ساختن اقوام و خانواده ی خود شروع کن . پس اول خانواده ی خویش را بساز سپس به ساختن جامعه بپرداز .
خودسازی و ساختن زن و تربیت فرزندان از جمله وظایف بسیار بزرگ پدران است و این مهم تنها در سایه ی تسلط بر اعصاب و خویشتنداری میسر است . و بدانید که هرگز مکتبی برای خودسازی و تربیت صحیح فرزندان و رشد شخصیت معنوی آنها بهتر از محیط خانه پیدا نمی شود .
قبلا نیز اشاره کردیم که با عمل صالح و خداندانه ی خود بخوبی می توانیم همسرخود را مطابق اخلاق خود کنیم البته در صورتی که اخلاق و رفتار ما بر معیار و موازین شرع مقدس اسلام باشد .
محیط خانه مکتب انسان سازی
اگر کسی بار اول از نصیحت متنبه نشود سرانجام در اثر تکرار و پافشاری زیاد متنبه خواهد شد و این مرهون حوصله داشتن و دارا بودن سعه ی صدر است .
یکی از کارهای روان شناسان برای به کرسی نشاندن اهدافشان همین تکرار است ولی عمل مؤثرتراست چنانچه مرد نماز را اول وقت بخواند ، زن نیز نماز را در اول وقت خواهد خواند و اهل تجهد خواهد شد . اگر مرد در خانه زبان مؤدب داشته باشد ، به هر حال در زن و فرزندان اثر می گذارد و به تجربه ثابت شده است که فرزندان مؤدب پدر و مادر با ادب داشته اند و بالعکس .
حکایت اصمعی
زن به استقبال شوهر خود رفته بود . او را نشاند ، پاهایش را شست و بسیار احترامش کرد . ولی ، هر چه زن محبت و خوش اخلاقی می کرد مرد بدخلقی می نمود و هر چه خستگی داشت سر آن تلافی می کرد .
هر چه زن با ملاطفت برخورد می کرد، شوهرش تند و خشن با او سخن می گفت . این منظره ی عجیب را نتوانستم تحمل کنم و حاضر شدم از زیر سایه ی خیمه به زیر آفتاب سوزان بروم اما ، این صحنه ی برخورد زن و شوهر را نبینم . از خیمه که بیرون رفتم ، مرد به من اعتنایی نکرد ، ولی زنش جهت احترام مرا مشایعت کرد وقتی این احترام را از زن جوان دیدم به او گفتم حیف از جوانی و جمالت نیست ؟ جوانی و جمال و اخلاق خود را در ازای چه چیزی در اختیار این مرد گذاشته ای ؟ او نه جوان است و نه با جمال و نه ثروتی دارد . پس ، چرا اینقدر در مقابل او تواضع می کنی و به او احترام می گذاری ؟ زن با شنیدن این حرف سخت برآشفت و گفت : « افسوس بر تو ! که با این که وزیر مملکت اسلامی هستی ، با این سخنان پوچ می خواهی محبت همسرم را از دلم بزدایی . چرا سخن چینی می کنی !؟
« اصمعی » گوید : من که از این سخنان متحیر شده بودم با نصیحت او روبرو شدم که می گفت :
روایتی از پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) شنیده ام و می خواهم به این روایت عمل کنم تا با ایمان کامل از دنیا بروم . حضرت در آن روایت این چنین فرمودند:
«ألایمان نصفان ، نصف فی الصبر و نصف فی الشکر » (3)
سپس افزود ، « دنیا ، چه خوب و چه بد ، چه تلخ و چه شیرین ، می گذرد ولی مهم این است که انسان با ایمان از دنیا برود . دنیا پل رسیدن به آخرت و سرایی که همیشه باقی و محل قرار است آخرت است . اینجا جای مردن و رفتن است و آنجا محل قرار و ثبات و جاودانگی است . » بنابراین باید سلوک را روش خود سازیم از هر فرصتی برای اکمال ایمان خویش بهره جوییم و تا فرصتی باقی است به توشه ی راه اندیشیم که « ألناس نیام فاذا ماتوا انتبهوا » (4) مردم خوابند، در خواب غفلت بسر می برند و پس از آن که روح از بدنشان بیرون رود و بمیرند ، آنگاه بیدار می شوند .
زندگی جاودانه و حقیقی پس از این دنیا آغاز می شود و شب اول قبر آغاز حیات ابدی است .
تهذیب نفس ، فلسفه ی بزرگ ازدواج
شکر نعمتها
« لئن شکرتم لأزیدنکم ولئن کفرتم ان عذابی لشدید » (5)
« اگر شما ، بندگان ، شکرگزار نعمتها باشید ، بر نعمتهای شما می افزاییم واگر کفران نعمت کنید شما را با عذاب شدید گرفتار می کنیم . »
اما ، « شکر نعمت » تنها در شکر نعمتهای مادی خلاصه نمی شود . مثلا هنگام دست یافتن به پولی شکر زبانی کنیم . البته ، این یک قسمت از شکر است ولی تمام آن نیست . انسان باید تمام نعمتهای مادی و معنوی پروردگار را شکرگزار باشد .
شکر نعمت بزرگ خانواده
اگر انسان از این نعمت بزرگ خداوند به نحو احسن استفاده نکرد مصداق آیه ی شریفه می شود که فرموده است : « ان عذابی لشدید » و در دنیا و آخرت به عذاب شدید خداوند گرفتار می شود .
خانه محل رحمت
« خانه محلی است که سرتاپا رأفت و مهربانی و رحمت است » .
بنابراین هر گونه رفتاری که باعث به سردی گراییدن کانون خانواده می شود نوعی کفران نعمت است .
عزیزان ، باید بدانند که رحمت و رأفت و محبت اموری بسیار حساس و ظریف و همچون شیشه نازکند . گاهی یک سخن نیش دار کافی است محبت چندین ساله را فرو ریزد و چه بسا سخن بیجا و نسنجیده یا سوء ظن نسبت به یکدیگر محبت چندین ساله را از دلها زایل کند و کانون خانواده را برهم زند .
نتیجه ی کفران نعمت خانواده
فرجام کفران نعمت خانواده
قرآن کریم تعبیری دارد که می فرماید: « و لهم مقامع من حدید » (6)
یعنی « گرز گران وعمودهای آهنین بر سر آنها مهیا باشد »
این گرزهای آتشین را با ما اعمال و رفتارمان به دست ملائکه می دهیم این گرزها وقتی بر سر انسان فرود می آیند انقدر کوبندگی دارد که انسان را چندین هزار سال پایین می برد . در قرآن آمده است هرگاه این دسته ازاهل عذاب بخواهند از دوزخ بیرون بیایند و از غم جانکاه و اندوه سوزنده ی آن نجات یابند فرشتگان عذاب ، آنان را به دوزخ برمی گردانند و به آنها می گویند باید عذاب آتش سوزنده را بچشید. (7) « زقوم » (8) نتیجه ی اعمال و رفتار ما است .
وقتی زن یا مردی در خانه بداخلاق باشد و محیط خانه را سرد و تلخ کند ، در واقع برای فردای خود « زقوم » می کارد . آب جوشان جهنم که « حمیم » نام دارد ، نتیجه ی اعمال و رفتار ما است .
« ذلک بما قدمت ایدیکم و ان الله لیس بظلام للعبید » (9)
« این عذاب را به دست خود از پیش فرستادید و خداوند هرگز در حق بندگان خود ستم نخواهد کرد. »
وقتی مرد محیط خانه را سرد می کند ، به این که دل زن را بسوزاند – خواه زن تقصیر داشته باشد و خواه مقصر نباشد – روز قیامت با آب جوشان دوزخ یعنی ، « حمیم » دل او به همان میزانی که در دنیا با اعمال و گفتار و رفتار خود دل زنش را سوزانیده است ، به آتش کشیده می شود .
البته ، اگر زن مقصر باشد ، مرد باید به روشی که شارع فرموده است یعنی موعظه ، قهر و ... رفتار کند . و به بهانه ی تقصیر نمی تواند دل او را بسوزاند که در آن صورت همچنان که گفتیم دچار عذاب سخت خواهد شد .
یاری یکدیگر
در روایات می خوانیم : اگر زنی سفره ای را پهن یا جمع کند خداوند به او نظر رحمت می کند و جهنم را بر او حرام می کند . البته ، بشرط این که در بهشت را با سخنان نیشدار و ... بر خود نبندد .
کمک امام علی ( علیه السلام ) در امر خانه
روایتی از پیامبر خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم )
مثلا داشتن « حورالعین » در گرو خدمت کردن به همسر است . همچنان که خدمت کردن به مردم در قیامت تبدیل به قصرها می شود و نماز و عبادات به « جنات تجری من تحتها الانهار » (10) تبدیل می شود .
یکی از اصحاب رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به ایشان عرض کرد ما در آخرت قصرها و حورالعین و نعمتهای فراوانی داریم ، حضرت فرمودند به شرط این که آتش نفرستید و آنها را نسوزانید . یعنی ، گناهان آتشی هستند که اعمال صالح و نیک انسان را می سوزانند و تباه می کنند. (11)
نمونه ای از تباه کردن اعمال نیک
عزیزان در محیط خانه عبوس نباشید ، غم و غصه و ناراحتی را به درون خانه نبرید . شما در بیرون خانه کار می کنید و خسته می شوید و همسر شما نیز ، در خانه به کار و فعالیت مشغول است . او هم خسته می شود . پس باید خستگی یکدیگر را رفع کنید ، نه این که با برخوردهای ناصحیح و غیر اسلامی بر خستگی یکدیگر بیفزایید . از شما عزیزان تقاضا دارم که در این بحثها و درسها اهمیت بدهید ، آنها را جامه ی عمل بپوشانید تا با عمل به دستورهای شرع مقدس و نصایح ائمه ی معصومین ( علیهم السلام ) بهشت را برای خود بخرید و نعمتهای بهشتی را از پیش برای خود مهیا کنید . این دو روزه دنیا می گذرد .
آنچه جاویدان و باقی است ، اعمال و رفتار خوب یا بد شما است . اعمال شما تجسم پیدا می کند . خیلی مواظب باشید چون در برزخ و قیامت با شما همنشین و قرین خواهد بود .
پی نوشت ها:
1. سوره ی تحریم ، آیه ی 6.
2. سوره ی شعراء آیه 214.
3. بحارالانوار ج 74 صفحه ی 153.
4. همان ، ج 4 صفحه ی 43.
5. سوره ابراهیم ، آیه ی 7.
6. سوره ی حج ، آیه ی 21.
7. سوره ی حج ، آیه ی 22.
8. زقوم : « زقوم » نام درختی است در قعر جهنم می روید ، و طعام گناهکاران است ، وقتی گناهکاران از « زقوم » می خورند درونشان به جوش می آید و به آتش کشیده می شود .
9. سوره ی آل عمران ، آیه ی 182.
10. سوره ی بقره ، آیه ی 25.
11. حدیث معراج – بحارالانوار ج 8، ص 291.