مترجم: سعید علیزاده
گفته می‌شود که یک رژیم غذایی غنی از آهن برای حفظ سطح طبیعی هموگلوبین کافی است. گاهی اوقات، با توجه به علت و شدت این بیماری، مکمل و درمان نیز ممکن است نیاز باشد.
هموگلوبین پروتئین غنی از آهنی است که در سلول‌های قرمز خون مهره‌داران وجود دارد. رنگدانه‌های حاوی آهن در هموگلوبین هماتین نامیده می‌شود و بخش پروتئین نیز به گلوبین مشهور است. وظیفه اصلی هموگلوبین انتقال اکسیژن از ریه‌ها به بافت‌های بدن است، تا برای واکنش‌های شیمیایی در سلول‌های زنده انرژی لازم تامین شود. کربن دی اکسید که به عنوان یک محصول جانبی از این واکنش‌های شیمیایی منتشر می‌شود، برای بازدم به ریه‌ها بازگردانده می‌شود. از آنجا که نقش هموگلوبین در بدن انسان برای داشتن یک زندگی سالم حیاتی است، حفظ سطح این رنگدانه در خون بسیار ضروری است. تغییر جزئی در سطح طبیعی هموگلوبین ممکن است علایم خاصی را ایجاد نکند. با این حال، تغییرات شدید ممکن است علایم شدیدی ایجاد کند و اگر درمان نشود منجر به عوارض جانبی می‌شود. در این مقاله مرور کوتاهی بر علل و درمان این بیماری می‌کنیم.
علل برای سطوح پایین هموگلوبین
• کمبود مواد مغذی: کمبود آهن در بدن سنتز هموگلوبین را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث کم خونی ناشی از کمبود آهن می‌شود، که با سلول‌های قرمز خون کوچکتر فاقد رنگدانه قرمز شناخته می‌شود. یکی از دلایل مصرف ناکافی غذاهای غنی از آهن است. به غیر از آهن، گفته می‌شود که کمبود ویتامین B12 و مواد مغذی دیگر بر سطح هموگلوبین در بدن تاثیر می‌گذارد.
• ناتوانی در جذب آهن: در برخی موادر، جذب آهن کاهش می‌یابد و این امر منجر به سطح پایین هموگلوبین می‌شود. این اتفاق اغلب برای اشخاصی روی می‌دهد که دچار برخی مشکلات سلامتی مانند بیماری کرون و بیماری سیلیاک هستند که به مخاط روده آسیب می‌زنند. مصرف غذاهایی که غنی از کلسیم و تانین هستند نیز ممکن است بر جذب آهن تاثیر بگذارد. برای مثال، چای سیاه خیس شده به مدت طولانی، غنی از تانین است که می‌تواند با جذب آهن تداخل ایجاد کند.
• از دست دادن خون: سطح هموگلوبین ممکن است به دلیل از دست دادن خون ناشی از خونریزی معده یا بواسیر کاهش یابد. کسانی که دچار دوره‌های قاعدگی سنگین و خون دماغ مکرر هستند نیز ممکن است از سطح هموگلوبین پایین رنج ببرند. اهدای خون مکرر نیز به عنوان یک دلیل دیگر ذکر شده است.
• کاهش تولید سلول‌های قرمز خون: برخی بیماری‌های خاص مانند سرطان خون، سیروز، کم کاری تیروئید و بیماری‌های کلیه مانع از تولید سلول‌های قرمز خون می‌شوند. تعداد هموگلوبین ممکن است به دلیل استفاده برخی از داروها مانند آن‌هایی که برای درمان عفونت HIV و سرطان مصرف می‌شوند کاهش یابد.
• تخریب سلول‌های خون: برخی شرایط سلامتی خاص وجود دارند که با تخریب بیش از حد سلول‌های قرمز خون شناخته می‌شوند و باعث کاهش تعداد هموگلوبین می‌شود. کم خونی سلول داسی شکل، تالاسمی و اسپلنومگالی برخی از این بیماری‌ها هستند.
تجربه کاهش سطح هموگلوبین در زنان باردار امری طبیعی است. در حالی که کاهش جزئی باعث بروز مشکل نمی‌شود، تغییرات شدید ممکن است نشان‌دهنده یک مشکل سلامتی یا کاهش خطرناک آهن باشد. می‌توانید این وضعیت را با درمان علت زمینه‌ای آن و یا اصلاح رژیم غذایی با مکمل‌ها به حالت طبیعی برگرداند.
نکاتی برای افزایش سطح هموگلوبین
همانطور که در بالا ذکر شد، علت زمینه‌ای و تغییر در تعداد هموگلوبین ممکن است برای همه یکسان نباشد. بنابراین روشی که برای اصلاح این وضعیت استفاده می‌شود ممکن است از یک شخص به شخص دیگر متفاوت باشد. اگر هیچ بیماری زمینه‌ای وجود ندارد، یک رژیم غذایی مغذی همراه با مکمل‌ها کفایت خواهد کرد. در غیر این صورت، بیماری زمینه‌ای باید درمان شود. اگر تعداد خیلی کم است، ممکن است انتقال خون توصیه شود. چنین شرایطی معمولا در مواردی مثل خونریزی شدید به علت تروما، جراحی یا بیماری‌های خاص ایجاد شود.
منابع غذایی و مکمل‌ها: در صورت کم خونی ناشی از کمبود آهن، پزشک ممکن است به شما توصیه کند تا مکمل‌های آهن مصرف کنید و غذاهای غنی از آهن در رژیم غذایی خود قرار دهید. اعتقاد بر این است که آهن در مواد غذایی از منابع حیوانی در مقایسه با منابع گیاهی، در افزایش سطح هموگلوبین بسیار مفید است. ویتامین B6, B12 و اسید فولیک نیز در افزایش سطح هموگلوبین مفید تشخیص داده شده است.
اجتناب از مسدودکننده‌های آهن: در حالی که مکمل‌های آهن و غذاهای غنی از آهن مصرف می‌کنید، باید از مصرف برخی مواد غذایی که بر توانایی بدن در جذب آهن تاثیر می‌گذارد خودداری کنید. این مسدودکننده‌های آهن شامل چای، قهوه، غذاهای غنی از فیبر، مواد غذایی با سطح بالای کلسیم (مثل شیر، پنیر، شکلات و نوشیدنی‌های کافئین‌دار) و برخی داروهای دارای فسفات و آنتی اسیدها هستند.
کاهش مصرف غذاهای دارای اسید اگزالیک: گفته می‌شود که غذاهای غنی از اسید اگزالیک نیز می‌توانند با جذب آهن در بدن تداخل ایجاد کنند. اسفناج که یک منبع غنی از آهن است، حاوی اسید اگزالیک نیز است. همچنین ممکن است آهن را سفت کند و جذب آن توسط بدن دشوار شود. با این حال، تاثیر اسید اگزالیک ممکن است از یک شخص به شخص دیگر متفاوت باشد.
اجتناب از مصرف غذاهای حاوی گلوتن: اشخاصی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند باید از مصرف غذاهای دارای گلوتن اجتناب کنند. چون این امر می‌تواند با جذب مواد غذایی مانند آهن تداخل ایجاد کند. بنابراین از گندم و محصولات گندم و دیگر مواد غذایی که حاوی گلوتن هستند اجتناب کنید تا از کمبود آهن و سطح پایین هموگلوبین جلوگیری شود.
افزایش مصرف ویتامین C: اگر ویتامین C (یا مواد غذایی غنی از ویتامینC) همراه با مکمل‌های آهن مصرف شود مفیدتر خواهد بود. ویتامین C باعث افزایش جذب آهن در بدن می‌شود، که این امر به نوبه خود باعث افزایش سطح هموگلوبین می‌شود.
به طور خلاصه، مواد غذایی، ویتامین‌ها و گیاهان ذکر شده در بالا ممکن است در افزایش سطح هموگلوبین‌ها مفید باشد. محصول دیگر کیتوزان نام دارد که گفته می‌شود مفید است. کیتوزان از اسکلت میگو مشتق می‌شود. مکمل‌های آهن باید با توجه به تجویز دکتر مصرف شوند. برخی استفاده کنندگان ممکن است دچار یبوست و ناراحتی معده شوند. این مکمل‌ها نباید در مقادیر بالا مصرف شوند، چون باعث افزایش آهن می‌شود که این افزایش می‌تواند برای بدن سمی باشد. حتی ویتامین‌ها باید طبق توصیه پزشک مصرف شوند. این امر در مورد گیاهان و دیگر مکمل‌ها نیز صادق است. اطمینان حاصل کنید که در مورد وضعیت سلامتی و داروی کنونی خود با پزشک مشورت کنید.
با این حال، تعداد پایین هموگلوبین ممکن است به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای ایجاد شود و بنابراین درمان این بیماری‌ها ضروری است. در صورتی که از دست دادن خون به دلیل خونریزی و زخم معده باشد، همراه با اقدامات برای افزایش تعداد هموگلوبین، این زخم نیاز است که درمان شود. در صورت کم خونی شدید، برای جایگزینی سریع آهن و هموگلوبین انتقال خون نیز پیشنهاد می‌شود. در کوتاه مدت، کاهش در تعداد هموگلوبین ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود. اگر این امر به دلیل کاهش مصرف آهن باشد، مکمل‌های آهن و یا غذاهای غنی از آهن باید مصرف شود. در صورتی که هر بیماری زمینه‌ای باعث کاهش سطح هموگلوبین شود، این بیماری زمینه‌ای باید درمان شود.
