آداب غدیر از نگاه روایات

دو حادثه بسیار مهمّ و بزرگ در تاریخ اسلام رخ داد که از یکی رسالت و از دیگری امامت به وجود آمد. نخستین حادثه، نزول وحی بود که رسالت پیامبر(ص) را در برداشت. دومین حادثه، غدیر بود که امامت را به وجود آورد و در حقیقت ادامه رسالت بود. روز غدیر و امامت همان قدر اهمیت دارد که روز بعثت و رسالت.
خداوند منّان نیز در قرآن به این ارتباط اشاره کرده و فرموده است:
یا ایّها الرسول بلّغ ما انزل الیک من ربّک وإن لم تفعل فما بلّغت رسالته واللّه یعصمک من النّاس ان اللّه لایهدی القوم الکافرین. (مائده، 67)
در آیه دیگر که همان روز و بعد از آن واقعه غدیر نازل شد فرمود:
الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا.(مائده،3)
مرحوم حاج میرزا جواد ملکی تبریزی می گوید:
ویوم الغدیر من هذا الیوم [یوم المبعث] بمنزلة الجزء الاخیر من العلقة التامة، بل بمنزلة الباطن من الشیء الظاهر، وبمنزلة الروح من الانسان، لانّ کل ما فی هذا المبعث الشریف من الخیر والفوز والسعادة مشروطة بولایة امیرالمؤمنین والائمة من ولده…1
به دلیل اهمیت روز غدیر به عنوان بزرگترین و مهمترین اعیاد اسلامی است که برای آن آداب و اعمال و فضایل بی شماری بیان شده است. در این نوشته اعمال و آداب غدیر تا حدّ امکان در آیینه روایات نمایانده می شود. قبل از هر چیز به چند نکته اشاره می شود:
1 ـ کثرت اعمال و آداب این روز بسیار فوق العاده است و با اعمال هیچ روزی قابل مقایسه نیست. در این بررسی تا آنجا که در توان نگارنده بود بیش از چهل مورد از آداب روز غدیر در روایات گردآوری شده است.
2 ـ در آداب و اعمال غدیر همه گروهها مورد توجه و خطاب هستند و برای هر گروه با هر فکر و اندیشه و هر سنّی، آدابی مناسب حال وجود دارد.
3 ـ اعمال و آداب این روز برخوردار از ویژگی جامعیّت و به تمام ابعاد زندگی انسان (عبادی، سیاسی، فقهی…) مربوط می شود.
از این نکات استفاده می شود که معمار این حادثه مهم تاریخی، می خواهد این روز برای همیشه در تاریخ زنده باشد. در این نوشته این روز را در نگاه روایات تحت عناوین سیاسی، عبادی، اجتماعی و اخلاقی دسته بندی می کنیم و احادیث مربوط به آنها را می آوریم:

آداب عبادی غدیر

1 ـ نماز

نماز روز غدیر در شب و روز و نیز نماز مسجد غدیر، در روایات وارد شده است که نمونه ای از روایات آن بیان می گردد:
الف: نماز شب غدیر: سید بن طاووس در مورد آن چنین می گوید:
وجدنا فیها صلاة مذکورة فی کتب العبادات والصلاة خیر موضوع و خیر مسموعٍ عام فی سائر الصلوات.
ذکر صفة هذه الصلاة فی لیلة الغدیر وهی اثنتا عشرة رکعة لایسلّم الا فی اخراهنّ ویجلس بین کلّ رکعتین ویقرأ فی کل رکعة الحمد وقل هو اللّه أحد عشر مرّات و آیة الکرسی مرّة، فاذا اتیت الثانیة عشرة فاقرأ فیها الحمد سبع مرّات وقل هو اللّه أحد سبع مرّات واقنت وقل «لا اله الاّ اللّهُ وَحْدَهُ لاشریک لَهُ، لَهُ الملک ولَهُ الحمد یحیی ویمیت ویمیت ویُحیی وهو حیّ لایموت بِیَدِه الخیر وهو علی کل شی قدیر» عشر مرات وترکع وتسجد وتقول فی سجودک عشر مرات «سبحان مَن أحصی کل شئ علمهُ وسبحان مَنْ لاینبغی التسبیح الاّ لَهُ سبحان ذی المَنَّ والنّعم، سبحان ذی الفضل والطول، سبحان ذی العزّة والکرم، أسئلک بمعاقد العزّ من عرشِک ومنتهی الرحمة من کتابک وبالاسم الاعظم وکلماته التّامّة أن تصلّی علی محمد رسولِکَ وأهل بیته الطیّبین الطاهرین واَنْ تفعل بی کذا وکذا انّک سمیع مجیب».2
ب: نماز روز غدیر: شیخ طوسی درباره نماز روز غدیر چنین آورده است:
الحسین بن الحسن الحسینی قال: حدثنا محمد بن موسی الهمدانی قال: حدثنا علی بن حسان الواسطی، قال حدثنا علی بن الحسین العبدی، قال سمعت اباعبداللّه الصادق ـ علیه السلام ـ یقول: صیام یوم غدیرخم یعدل صیام عمر الدنیا عاش انسان ثم صام ما عمرت الدنیا لکان له ثواب ذلک وصیامه یعدل عنداللّه ـ عزّوجل ّ ـ فی کل عام مأة حجّة ومأة عمرة مبرورات متقبلات وهو عیداللّه الاکبر… ومن صلّی فیه رکعتین… عدلت عند اللّه ـ عزوجلّ ـ مأة الف حجة ومأة الف عمرة و….
ومن فطر فیه مؤمناً کان کمن اطعم فئاماً وفئاماً فلم یزل یعد الی ان عقد بیده عشراً. ثم قال: اتدری کم الفئام؟ قلت: لا. قال: مأة الف کل فئام کان له ثواب من اطعم بعددها من النبیین والصدیقین والشهداء فی حرم اللّه ـ عزّوجلّ ـ وسقاهم فی یوم ذی مسغبة والدرهم فیه بالف الف درهم…3
ج: نماز مسجد غدیر: محدث عظیم الشأن مرحوم کلینی در مورد نماز مسجد غدیر می گوید:
عدة من اصحابنا، عن سهل بن زیاد، عن احمد بن محمد بن أبی نصر، عن أبان عن ابی عبداللّه ـ علیه السلام ـ قال: یستحب الصلاة فی مسجد الغدیر لان النبیّ ـ صلی اللّه علیه وآله ـ اقام فیه أمیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ وهو موضع اظهره اللّه ـ عزّوجلّ ـ فیه الحق.4

2 ـ روزه

درباره روزه روز غدیر روایات متعددی وارد شده که نمونه ای از آنها نقل می شود. صدوق می گوید:
حدثنا علی بن أحمد بن موسی ـ رضی اللّه عنه ـ قال: حدثنا محمد بن ابی عبداللّه الکوفی قال: حدثنی الحسین بن عبیداللّه الاشعریُّ قال: حدثنی محمد بن عیسی ابن عبید، عن القاسم بن یحیی، عن جدّه الحسن بن راشد، عن المفضّل بن عمر قال: قلت لابی عبداللّه ـ علیه السلام ـ: کم للمسلمین من عید؟ فقال: اربعة اعیاد، قال، قلت: قد عرفت العیدین والجمعة، فقال لی: اعظمها واشرفها یوم الثامن عشر من ذی الحجّة وهو الیوم الذی اقام فیه رسول اللّه ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ ونصبه للناس علماً. قال: قلت: مایجب علینا فی ذلک الیوم؟ قال: یجب علیکم صیامه شکراً للّه وحمداً له مع انّه اهل ان یشکر کل ساعة، وکذلک أمرت الانبیاء اوصیاءها ان یصوموا الیوم الذی یقام فیه الوصی یتخذونه عیداً، ومن صامه کان افضل من عمل ستین سنة.5
همان طور که در پایان حدیث آمده است انبیا به جانشینان خود دستور می دادند که روز وصایت و امامت خود را عید بدانند و روزه بگیرند. امام در این حدیث در فضیلت روزه این روز می فرماید: روزه این روز از عمل شصت سال برتر است.
مرحوم کلینی هم در مورد روزه و اعمال دیگر چنین نقل می کند:
عن علی بن ابراهیم، عن ابیه، عن القاسم بن یحیی، عن جدّه الحسن بن راشد، عن ابی عبداللّه ـ علیه السلام ـ قال: قلت: جعلت فداک للمسلمین عید غیر العیدین؟ قال: نعم یا حسن أعظمها واشرفهما، قلت: وایّ یوم هو؟ قال: هو یوم نصب امیرالمؤمنین ـ صلوات اللّه وسلامه علیه ـ فیه علماً للناس، قلت جعلت فداک وماینبغی لنا ان نصنع فیه؟
قال: تصومه یا حسن وتکثر الصلاة علی محمد وآله وتبرّء الی اللّه ممّن ظلمهم فانّ الانبیاء ـ صلوات اللّه علیهم ـ کانت تأمر الاوصیاء بالیوم الذی کان یقام فیه الوصّی ان یتخذ عیداً، قال: قلت: فما لمن صامه؟ قال: صیام ستین شهراً، ولاتدع صیام یوم سبع وعشرین من رجب فانه هو الیوم الذی نزلت فیه النبوة علی محمّد ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ وثوابه مثل ستین شهراً لکم.6
در آخر حدیث بعد از روزه غدیر به روز مبعث اشاره شده و ثواب روزه هر دو روز برابر با ثواب روزه شصت ماه دانسته شده است و این، ارتباط حقیقی دو روز و اهمیت آن دو را می رساند.

3 ـ دعا در شب و روز غدیر

از پیشوایان اسلام دعاهای مختلفی در شب و روز این عید بزرگ نقل شده است که این مقاله گنجایش نقل آنها را ندارد. محدثان زیادی، این ادعیه را نقل کرده اند؛ از جمله سید بن طاووس و علامه مجلسی و محدث قمی که می توان به کتب آنان مراجعه کرد.7

4 ـ یاد خدا و پیامبر(صلی الله دعلیه و آله و سلم)

در آداب غدیر تأکید شده که در این عید بزرگ با روزه و نماز به یاد خدا و محمد(ص) و آل او(ع) باشید. در این زمینه نیز حدیثی از محدث بزرگ شیعه، کلینی می آوریم:
سهل بن زیاد، عن عبدالرحمن بن سالم، عن ابیه قال: سئلت ابا عبداللّه ـ علیه السلام ـ هل للمسلمین عید غیر یوم الجمعة والاضحی والفطر؟ قال: نعم اعظمها حرمة قلت: وایُّ عید هو جعلت فداک؟ قال: الیوم الذی نصب فیه رسول اللّه ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ وقال: «من کنت مولاه. فعلیّ مولاه» قلت: وایّ یوم هو؟ قال وما تصنع بالیوم انّ السّنة تدور ولکنّه یوم ثمانیة عشر من ذی الحجّة، فقلت: وماینبغی لنا أن نفعل فی ذلک الیوم؟ قال: تذکرون اللّه عزّ ذکره فیه بالصیام والعبادة والذکر لمحمّد وآل محمّد…8

5 ـ درود و صلوات بر پیامبر اکرم(صلی الله دعلیه و آله و سلم)

مرحوم شیخ حرّ عاملی از محمد بن علی بن الحسین چنین آورده است:
عن الصفار، عن محمد بن عیسی، عن علی بن سلیمان بن یوسف البزّار، عن القاسم بن یحیی، عن جدّه الحسن بن راشد قال: قیل لأبی عبداللّه ـ علیه السلام: للمؤمنین من الاعیاد غیر العیدین والجمعه؟ قال، فقال: نعم لهم ما هو اعظم من هذا، یوم أقیم امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ فعقد له رسول اللّه ـ صلی اللّه علیه وآله ـ الولایة فی اعناق الرجال والنساء بغدیرخم، فقلت: وایّ یوم ذلک قال: الایّام یختلف، ثم قال: یوم ثمانیة عشر من ذی الحجة قال، ثمّ قال: والعمل فیه یعدل ثمانین شهراً، وینبغی ان یکثر فیه ذکر اللّه ـ عزّوجلّ ـ والصلاة علی النّبی ـ صلی اللّه علیه وآله ـ ویوسع الرجل فیه علی عیاله.9
امام رضا(ع) نیز در ضمن بیان فضیلت روز غدیر می فرماید:
ویوم الثار الصلاة علی محمد وآل محمد.10

6 ـ غسل

از امام صادق(ع) در ضمن حدیثی که قسمتی از آن را درباره نماز نقل کردیم چنین آمده است:
یغتسل عند زوال الشمس من قبل أن تزول الشمس مقدار نصف ساعة یسئل اللّه ـ عزّوجلّ.11

7 ـ حمد و ستایش پروردگار و سپاس او

علامه مجلسی چنین آورده است:
وجدت بخطّ بعض الأفاضل نقلاً من خط الشهید محمد بن مکی ـ قدّس اللّه روحهما ـ قال: روی عن النّبی ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ أنّ من السنن أن یقول المؤمن فی یوم الغدیر مأة مرّة: الحمد اللّه الذی جعل کمال دینه وتمام نعمته بولایة امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب.12
در حدیث دیگری آمده است:
هو یوم عبادة وشکر للّه وحمد له.13

8 ـ زیارت امیرالمؤمنین(علیه السلام)

امام رضا(ع) به احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی فرمود:
یا ابن أبی نصر، این ما کنت فاحضر یوم الغدیر عند امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ فان اللّه ـ تبارک و تعالی ـ یغفر لکل مؤمن ومؤمنة ومسلم ومسلمة ذنوب ستین سنة ویعتق من النار ضعف ما أعتق من شهر رمضان ولیلة القدر ولیلة الفطر….14
مرحوم محدث قمی می فرماید:
سومین عمل در روز غدیر زیارت حضرت امیرالمؤمنین(ع)است که سزاوار است که انسان هر کجا باشد سعی کند خود را به قبر مطهر آن حضرت برساند و از برای آن حضرت در این سه روز زیارت مخصوصی نقل شده که یکی از آنها زیارت معروف به امین اللّه است که از نزدیک و دور خوانده می شود.15

9 ـ تعویذ

سید بن طاووس فصلی را به آن اختصاص داده و در آن تعویذ پیامبر اکرم(ص) را بیان کرده که عین عبارت او نقل می شود:
فصل، فیما نذکره من عوذة تعوّذ بها النبی ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ فی یوم الغدیر، فتعوذ بها أنت أیضاً قبل شروعک فی عمل الیوم المذکور لیکون حرزاً من المحذور وهی: بسم اللّه الرحمن الرحیم خیر الاسماء بسم اللّه ربّ الآخرة والاولی وربّ الارض والسّماء الذی لایضرّ مع اسمه کید الاعداء وبها تدفع کل الاسواء… 16

10 ـ عبادت

امام رضا(ع) در ضمن حدیث مفصلی که در فضیلت و آداب آن روز دارد می فرماید:
وهو الیوم الذی یزید اللّه فی مال من عبد فیه… ویوم العبادة….17
آداب اجتماعی و اخلاقی

1 ـ جشن و عید گرفتن

در احادیث زیادی، غدیر، روز عید و بلکه بهترین عید اسلامی دانسته شده است و شایسته است که مردم آن روز را عید بگیرند و جشن بر پا نمایند.
امام صادق(ع) فرمود:
وهو عید اللّه الاکبر ومابعث اللّه ـ عزّوجلّ ـ نبیّاً قطّ إلاّ وتعیّد فی هذا الیوم وعرف حرمته.18
و رسول خدا(ص) فرمود:
یوم غدیر خمّ افضل اَعیاد امّتی وهو الیوم الّذی اَمَرنی اللّه تعالی ذکره فیه بنصب اخی علی بن ابی طالب علماً لامّتی…19

2ـ تبریک و تهنیت

در روایات به سه نوع تبریک اشاره شده است:
الف ـ تبریک به امیرالمؤمنین(علیه السلام) در روز غدیر خم
علامه امینی می گوید:
وقال المورّخ غیاث الدین المستوفی 942 فی «حبیب السیر»: ثمّ جلس امیرالمؤمنین بامر من النبی ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ فی خیمة تخصّ به یزوره الناس ویهنئونه وفیهم عمربن الخطّاب فقال: بخٍّ بخٍّ یا ابن ابی طالب، اصبحت مولای ومولی کل مؤمن ومؤمنة. ثم أمر النبی امّهات المؤمنین بالدخول علی امیرالمؤمنین والتهنئة له.20
ب ـ تبریک به پیامبر اکرم(صلی الله دعلیه و آله و سلم)
آن بزرگوار در این مورد چنین می گوید:
روی الحافظ ابوسعید الخرکوشی النیسابوری المتوفی 407 فی تألیفه «شرف المصطفی» باسناده عن البراء بن عاذب بلفظ احمد بن حنبل، وباسناد آخر عن ابی سعید الخدری ولفظه: ثمّ قال النّبی ـ صلی اللّه علیه وآله ـ: هنِّئونی هنِّئونی ان اللّه تعالی خصّنی بالنبوة وخصّ اهل بیتی بالامامة، فلقی عمربن الخطاب أمیرالمؤمنین فقال: طوبی لک یا ابا الحسن اصبحت مولای ومولی کل مؤمن ومؤمنة.21
ج ـ تبریک به یکدیگر
امیرالمؤمنین(ع) در ضمن خطبه غدیر که قبلاً هم بآن اشاره شد فرمود:
وتهانّوا نعمة اللّه کما هنّاکم اللّه بالثواب فیه علی اضعاف الاعیاد قبله وبعده الاّ فی مثله.22
امام هشتم(ع) فرمود:
وهو یوم التهنئة یهنئ بعضکم بعضاً فاذا لقی المؤمن اخاه یقول: الحمد للّه الذی جعلنا من المتمسکین بولایة امیرالمؤمنین والائمة ـ علیهم السلام.23

3 ـ دید و بازدید

شیخ طوسی می گوید:
و روی زیاد بن محمد قال: دخلت علی أبی عبداللّه ـ علیه السلام ـ فقلت: للمسلمین عید غیر یوم الجمعة والفطر والاضحی؟ قال: نعم، ألیوم الذی نصب فیه رسول اللّه ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ، فقلت: وأیّ یوم هو یا ابن رسول اللّه؟ فقال: وما تصنع بذلک الیوم والایّام تدور ولکنّه لثمانیة عشر من ذی الحجّة، ینبغی لکم أن تتقرّبوا الی اللّه تعالی بالبرّ والصوم والصلاة وصلة الرحم وصلة الاخوان، فان الانبیاء ـ علیهم السلام ـ کانوا اذا أقاموا اوصیائهم فعلوا ذلک وامروا به.24
امام علی بن موسی الرضا(ع) در ضمن حدیث فضیلت غدیر فرمود:
ومن زار فیه مؤمناً أدخل اللّه قبره سبعین نوراً ووسّع فی قبره ویزور قبره کل یوم سبعون الف ملک ویبشرونه بالجنّة…25

4 ـ افطاری دادن

امیرمؤمنان(ع) در این باره فرمود:
ومن فطر مؤمناً فی لیلته فکانّما فطّر فئاماً وفئاماً یَعُدُّ بها بیده عشرة، فنهض ناهض فقال یا امیرالمؤمنین وما الفئام؟ قال مأة الف نبیّ وصدّیق وشهید…26
شبیه این حدیث از امام صادق(ع) نیز در ذیل «نماز روز غدیر» گذشت. همچنین در ضمن احادیث آداب سیاسی نیز دیدیم که امام هشتم(ع) عدّه ای از خواص خود را که روز غدیر به حضورش رسیده بودند برای افطار در منزل خویش نگهداشت و به آنان افطاری داد و به منزل آنان نیز غذا و لباس و غیره فرستاد.

5 ـ صدقه دادن

یکی دیگر از آداب روز غدیر صدقه دادن به فقیراست. امام صادق(ع) در حدیثی که گذشت فرمود:
والدرهم فیه بالف الف درهم.27
امیرمؤمنان(ع) نیز در ضمن خطبه غدیر فرمود:
وسائوا بکُم ضعفائکم فی مأکلکم وما تناله القدرة من استطاعتکم وعلی حب امکانکم فالدرهم فیه بمأة الف درهم والمزید من اللّه.28

6 ـ انجام کارهای شایسته روز عید

در احادیث، آداب و اعمال متعدد دیگری که جنبه اخلاقی و اجتماعی دارد و مناسب روزهای عید و جشن است بیان شده که به آنها فقط اشاره می شود و سپس نمونه ای از روایات بیان می گردد. این آداب و اعمال عبارتند از: هدیه دادن، زینت کردن، شادی کردن، دیگران را شاد و خرّم نمودن، لباس نو و پاکیزه پوشیدن، میهمانی دادن، گذشت و آشتی کردن، کارگشایی برای دیگران، نیکی کردن به دیگران، لباس و غذا و غیره به منزل خویشان و نزدیکان فرستادن، توسعه دادن به زندگی خانواده و برادران، بشارت دادن، استراحت کردن، وام دادن، دوستی کردن، اجتناب از گناه، عقد برادری بستن، مصافحه کردن، صله رحم، انجام عمل صالح و مهربانی و عطوفت به همدیگر.
شیخ طوسی می گوید:
و روی داود بن کثیر الرقی عن ابی هارون عماربن حریز العبدی قال: دخلت علی ابی عبداللّه ـ علیه السلام ـ فی یوم الثامن من ذی الحجّة فوجدته صائماً، فقال لی: هذا یوم عظیم، عظّم اللّه حرمته علی المؤمنین واکمل لهم فیه الدین وتمّم علیهم النعمة وجدّد لهم ما اخذ علیهم من العهد والمیثاق. فقیل له: ما ثواب صوم هذا الیوم قال: انه یوم عید و فرح وسرور و یوم صوم شکراً للّه تعالی، وان صومه یعدل ستین شهراً من اشهر الحرم….29
و نیز شیخ طوسی درخطبه امیرالمؤمنین آورده است که فرمود:
عُودوا رَحمکُم اللّه بعد انقضاء مجمعکم بالتوسعة علی عیالکم والبرّ باخوانِکم والشکر للّه ـ عزّوجلّ ـ علی ما منحکم واجمعوا یجمع اللّه شملکم وتبّار واَیصِلِ اللّه اُلفتکم وتهادوا نِعَمَ اللّه کما منّأکم بالثّواب فیه علی اضعاف الاعیاد قبله وبعده الا من مثله والبرّ فیه یُثمر المال ویزید فی العمر والتعاطف فیه یقتضی رحمة اللّه وعَطفه وهیّوا لاخوانکم وعیالکم من فضله بالجهد من جودکم وبما تنالُهُ القدرة من استطاعتکم واظهروا البُشر فیما بینکم والسُرور فی ملاقاتکم والحمد للّه علی ما منحکم وعودوا بالمزید من الخیر علی اهل التأمل لکم سائوا بکم ضُعفاء کم فی مأکلکم وما تناله القدرة من استطاعتکم وعلی حسب امکانکم فالدرهم فیه بمأة الف درهمٍ والمزید من اللّه ـ عزّوجلّ ـ و صوم هذا الیوم مما ندب اللّه تعالی الیه وجعل الجزاء العظیم کفالة عنه حتی لو تعبّد له عبد من العبید فی الشبیبة مِن ابتداء الدنیا الی انقضائها صائماً نهارُها قائما لیلُها اذا اخلص المخلص فی صومه لقصرت الیه ایام الدنیا عن کفایةٍ و من اَسْعَفَ أخاهُ مبتدئاً وبرَّهُ راغباً فله کأجْرِ من صام هذا الیوم وقام لیلةُ ومن فطَّر مؤمناً فی لیلته فکانّما فطر فئاماً وفئاماً یعُدُّها بیده عشرةً فنهض ناهض فقال یا امیرالمؤمنین وما الفئام قال مأة الف نبیّ وصدّیق وشهید، فکیف بمن تکفّل عدداً من المؤمنین والمؤمنات وانا ضمینه علی اللّه تعالی الامان من الکفر والفقر وان مات فی لیلته او یومه او بعده الی مثله من غیر ارتکاب کبیرة فاجره علی اللّه تعالی ومن استدال لاخوانه واعانهم فانا الضامن علی اللّه ان بقّاه قضاه وان قبضه حمله عنه، واذا تلاقیتم فتصافحوا بالتسلیم وتهانوا النعمة فی هذا الیوم ولُیبلَّغ الحاضر الغائب والشاهد البائن ولیعد الغنّی علی الفقیر والقوی علی الضعیف امرنی رسول اللّه بذلک.30
سید بن طاووس در ضمن حدیث مفصلی در اهمیت و فضیلت غدیر از امام رضا(ع) چنین آورده است:
وهو یوم تنفیس الکرب ویوم تحطیط الوزر و یوم الحباء والعطیة ویوم نشر العلم و یوم البشارة والعید الاکبر و یوم یستجاب فیه الدعا ویوم الموقف العظیم ویوم لیس الثیاب ونزع السواد ویوم الشرط المشروط ویوم نفی الغموم ویوم الصفح عن مذنبی شیعة امیرالمؤمنین وهو یوم السبقة ویوم اکثار الصلاة علی محمد وآل محمد ویوم الرضا ویوم عید اهل بیت محمد ویوم قبول الاعمال ویوم طلب الزیادة ویوم استراحة المؤمنین ویوم المتاجرة ویوم التودّد ویوم الوصول الی رحمة اللّه ویوم التزکیة و یوم ترک الکبائر والذنوب ویوم العبادة ویوم تفطیر الصائمین، الی ان قال، وهو یوم التبسّم فی وجهه الناس من اهل الایمان فمن تبسّم فی وجه اخیه یوم الغدیر نظر اللّه الیه یوم القیامة بالرحمة وقضی له ألف حاجة بنی له قصراً فی الجنة من درّة بیضاء ونظّر وجهه وهو یوم الزینة فمن تزیّن لیوم الغدیر غفر اللّه له کل خطیئة عملها صغیرة او کبیرة وبعث اللّه الیه ملائکته یکتبون له الحسنات ویرفعون له الدرجات الی قابل مثل ذلک الیوم.31

آداب سیاسی غدیر

1 ـ تبرّی جستن از ستمگر

در حدیثی که مرحوم کلینی و دیگران درباره روزه روز غدیر از امام صادق(ع) نقل کرده اند، چنین آمده است:
تصومه یا حسن و تکثر الصلاة علی محمد وآله وتبرّء الی اللّه ممن ظلمهم.32

2 ـ دیدار با رهبری و بیعت

مرحوم شیخ حرّ عاملی با سندهای مختلف چنین نقل می کند:
عن محمد بن اللیث المکی، عن أبی اسحاق بن عبداللّه العلوی العریض قال: وجد فی صدری ما الایّام الّتی تصام، فقصدت مولانا أبا الحسن علی بن محمد ـ علیه السلام ـ و هو بصریا ولم ابد ذلک لاحد من خلق اللّه، فدخلت علیه فلما بصر بی قال: یا ابا اسحاق جئت تسئلنی عن الایّام الّتی یصام فیهنّ وهی اربعة (الی ان قال) و یوم الغدیر فیه اقام النبی ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ أخاه علیّاً ـ علیه السلام ـ علماً للناس واماماً من بعده؛ قلت: صدقت جعلت فداک، لذلک قصدت اشهد انّک حجة اللّه علی خلقه.33
در حدیث دیگری از امام صادق(ع) این طور آمده است:
هذا یوم عظیم عظّم اللّه حرمته علی المؤمنین واکمل لهم فیه الدین و تمّم علیهم النعمة وجدّد لهم ما اخذ علیهم من العهد والمیثاق.34
و نیز آمده است:
واسمه فی السماء یوم العهد والمعهود وفی الارض یوم المیثاق المأخوذ…35
با ملاحظه احادیث مربوط به غدیر روشن می شود که برنامه دیدار با رهبری و پیشوای مسلمین و بیعت با او از زمان ائمه(ع) بویژه از زمان امام علی بن موسی الرضا(ع) مرسوم بوده و مردم از اطراف و اکناف برای دیدار با آنان و تجدید عهد به حضور آنان می رسیدند.
شیخ طوسی در حدیثی که درباره این موضوع است چنین می گوید:
اخبرنا جماعة، عن ابی محمد هارون بن موسی التلعکبری، قال: حدثنا ابوالحسن علی بن احمد الخراسانی الحاجب فی شهر رمضان ستة سبع وثلاثین وثلثمأة، قال: حدثنا سعید بن هارون أبی عمرو المروزی وقد زاد علی الثمانین سنة، قال: حدثنا الفیاض بن محمد بن عمر الطوسی بطوس سنة تسع وخمسین ومأتین وقد بلغ التسعین، انه شهد ابا الحسن علی بن موسی الرضا ـ علیهما السلام ـ فی یوم الغدیر وبحضرته جماعة من خاصته قد احتبسهم للافطار وقد قدم الی منازلهم الطعام والبرّ والصّلات والکسوة حتی الخواتیم والنّعال وقد غیّر من احوالهم واحوال حاشیته، وجدّدت له آلة غیر الآلة التی جری الرسم بابتذالها قبل یومه وهو یذکر فضل الیوم وقدمه….36

3 ـ اجتماع و اتحاد

در خطبه ای که از امیرالمؤمنین(ع) در روز غدیری که مصادف با روز جمعه بود چنین آمده است:
واجمَعوا یجمع اللّه شملکم….37
امام صادق(ع) نیز در بیان فضیلت غدیر می فرماید:
واسمه فی السماء یوم العهد والمعهود وفی الارض یوم المیثاق المأخوذ والجمع المشهود.38

پی‏نوشت‏ها:

1 . المراقبات، ص37
2 . اقبال الاعمال، ص761
3 . تهذیب الاحکام، ج3، ص143؛ بحارالانوار، ج98، ص321، ح6
4 . الکافی، ج4، ص567
5 . کتاب الخصال، ج1، ص264، ح145؛ مصباح المتهجد، ص736 (به طور مختصر).
6 . الکافی، ج4، ص148؛ مصباح المتهجد، ص763؛ وسائل الشیعه، ج7، ص323، ح2؛ بحارالانوار، ج98، ص322
7 . اقبال الاعمال، ص761 و 797؛ بحارالانوار، ج98، ص308 به بعد؛ مفاتیح الجنان، اعمال روز غدیر.
8 . الکافی، ج4، ص149، ح3
9 . وسائل الشیعه، ج7، ص325، ح6
10 . اقبال الاعمال، ص778
11 . تهذیب الاحکام، ج3، ص143؛ بحارالانوار، ج98، ص321، ح6
12 . بحارالانوار، ج98، ص321، ح5
13 . وسائل الشیعه، ج7، ص328، ح13
14 . اقبال الاعمال، ص748
15 . مفاتیح الجنان، ص788
16 . اقبال الاعمال، ص788
17 . همان، 778
18 . تهذیب الاحکام، ج3، ص143
19 . امالی صدوق، ص12، ح8
20 . الغدیر، ج1، ص271
21 . همان، ص274 (کتاب «شرف المصطفی» با نام «شرف النبی» ترجمه و منتشر شده است).
22 . اقبال الاعمال، ص776؛ مصباح المتهجد، ص757؛ بحارالانوار، ج97، ص117
23 . اقبال الاعمال، ص778
24 . مصباح المتهجد، ص736
25 . اقبال الاعمال، ص778
26 . مصباح المتهجد، ص758
27 . تهذیب الاحکام، ج3، ص144
28 . مصباح المتهجد، ص757
29 . همان.
30 . همان.
31 .اقبال الاعمال، ص778
32 . الکافی، ج4، ص148 (ر.ک: نقل پاورقی شماره 13)
33 . وسائل الشیعه، ج7، ص324، ح3
34 . مصباح المتهجد، ص737
35 . تهذیب الاحکام، ج3، ص143
36 . مصباح المتهجد، ص752
37 . همان، ص757
38 . تهذیب الأحکام، ج3، ص143

منبع: فصلنامه علوم حدیث