شناخت تفاوت بین صورتواره و صورت فلکی

از میان گروه‌های بی‌شمار و نامحدود ستارگان در آسمان، تنها عده‌ای از آنها به صورت فلکی منسوب هستند. این موضوع به خاطر این واقعیت است که تنها این ستارگان، توسط اتحادیه‌ی بین المللی اختر شناسی به عنوان صورت فلکی شناخته شده‌اند. این مقاله بر مقایسه‌ی صورتواره و صورت فلکی تمرکز می‌کند تا تفاوت‌های بین این دو را روشن سازد.

آیا می‌دانستید؟

صور فلکی از مدت‌های طولانی بر اساس الگو و یا قرارگیری ستارگان تعریف شده‌اند اما اتحادیه‌ی بین المللی اختر شناسی طی یک سری تصمیمات از سال 1922 تا 1930 کره‌ی آسمانی را به 88 صورت فلکی تقسیم کرد، در نتیجه مرز صور فلکی را مشخص کرد.
صور فلکی که توسط اتحادیه‌ی بین المللی اختر شناسی مشخص شدند، نیمکره‌های آسمانی را به مناطقی تقسیم کردند که به پیدا کردن موقعیت اشیا آسمانی مختلف کمک می‌کردند. برای یک فرد عامی، صور فلکی گروهی از ستارگان هستند که طرح‌هایی را تشکیل می‌دهند. در واقع، افسانه‌هایی مرتبط با آنها وجود دارند و آنها با اشکال و اشیا افسانه‌ای نشان داده می‌شوند. برای مثال صورت فلکی جبار به نام جبار، شکارچی بزرگ بیوشا که خوشه‌ی پروین و یا هفت دختر اطلس را تعقیب می‌کند، نام گرفته است. طبق افسانه‌ی یونانی، او توسط آرتمیس کشته شد و به عنوان صورت فلکی در آسمان قرار گرفت. این صورت فلکی شامل هفت ستاره‌ی اصلی است که دو ستاره نمایانگر شانه و دو ستاره نشانگر پاها هستند و سه ستاره کمربند جبار را تشکیل می‌دهند. عمدتاً تقسیم بندی گروه‌های ستاره به طرح‌های قابل شناسایی، کار پیدا کردن موقعیت ستارگان و اشیا آسمانی دیگر را آسان‌تر می‌سازد.
علاوه بر 88 صور فلکی که توسط اتحادیه‌ی بین المللی اختر شناسی شناسایی شده‌اند، گروه‌های متعددی از ستارگان وجود دارند که طرح‌هایی را در آسمان تشکیل می‌دهند. اینها صورتواره نامیده می‌شوند. باید ذکر کرد که صورتواره‌ها می‌توانند توسط ستارگان متعلق به یک یا چند صورت فلکی تشکیل شوند. صورتواره، بخشی از یک یا چند صورت فلکی است اما توسط اتحادیه‌ی بین المللی اختر شناسی به عنوان صورت فلکی شناسایی نشده است. باید ذکر کرد که ستارگان در صورتواره می‌توانند در فواصل مختلفی از منظومه‌ی شمسی قرار گیرند.
مقایسه‌ی صورتواره و صورت فلکی :
صورتواره‌ها به صورت الگویی از ستارگان روشن تعریف می‌شوند که می‌توان در آسمان شب زمین، آنها را شناسایی کرد. صورتواره‌ها عمدتاً گروهی از ستارگان هستند که الگوی قابل تشخیصی را تشکیل می‌دهند. این گروه‌های ستاره‌ای با نام‌های تاریخی شناخته می‌شوند اما جزو لیست 88 صورت فلکی قرار نمی‌گیرند.

ملاقه‌ی بزرگ :

 یکی از رایج‌ترین مثال‌هایی که به طور شفاف صورتواره‌ها را از صور فلکی متمایز می‌کند، ملاقه‌ی بزرگ است. ملاقه‌ی بزرگ با نام‌های مختلفی شناخته می‌شود که توسط مایاها به "هفت طوطی" و توسط هندوها به "ساپتارشی مندال" و یا "هفت مریم گلی" منسوب است. در جنوب فرانسه، شکل آن مثل ماهی تابه است اما در انگلستان نمایشگر گاو آهن است. قبل از این، ملاقه‌ی بزرگ به طور اشتباه به عنوان صورت فلکی شناخته می‌شد.

صورت فلکی دب اکبر :

عمدتاً ملاقه‌ی بزرگ، یک صورتواره است که درون صورت فلکی دب اکبر قرار گرفته که یک منطقه از آسمان است. دب اکبر منطقه‌ای در آسمان است که شامل هفت ستاره است ولی ملاقه‌ی بزرگ به طرح دسته و کاسه‌‌ی شکل گرفته توسط هفت ستاره‌ی روشن در صورت فلکی دب اکبر اشاره می‌کند.

ملاقه‌ی بزرگ و کوچک در دب اکبر و دب اصغر :

علاوه بر تفسیرهای نمادین ملاقه‌ی بزرگ با چهار ستاره‌ای که کاسه و سه ستاره‌ای که دسته را تشکیل می‌دهند، این الگو به نشان دادن ستارگان نیز کمک می‌کند. برای مثال دو ستاره‌ی بیرونی بر روی کاسه به سمت ستاره‌ی قطبی اشاره می‌کنند اما دسته به سمت ستاره‌ی پاسدار اشاره می‌کند که چهارمین ستاره‌ی بزرگ و هم چنین بزرگ‌ترین ستاره در صورت فلکی گاوران است. حتی ملاقه‌ی کوچک اصغر در صورت فلکی دب اصغر نیز یک صورتواره‌ است.
ستارگان روشن وگا، ذنب و طایر در صورتواره‌ی مثلث تابستان :
 صورتواره‌ها می‌توانند در طول دو یا چند صورت فلکی گسترده بشوند. مثلث تابستانی مثالی از چنین صورتواره است. این صورتواره توسط سه ستاره‌ی روشن که بخشی از سه صورت فلکی هستند، شکل می‌گیرد. همان طور که از نامش پیدا است، این صورتواره الگوی مثلثی را تشکیل می‌دهد. سه ستاره‌ای که این صورتواره را تشکیل می‌دهند، وگا، ذنب و طایر هستند. وگا روشن‌ترین ستاره‌ی صورت فلکی بربط است اما ذنب روشن‌ترین ستاره‌ی صورت فلکی دجاجه و طایر روشن‌ترین ستاره‌ی صورت فلکی نسر طایر و یا عقاب است.

ستاره‌های درون صورتواره‌ی مثلث تابستان :

صورتواره‌ی مثلث تابستان بالای مونته براوو :

صورتواره‌ی صلیب شمالی در صورت فلکی دجاجه :

 صلیب شمالی یک صورتواره است که توسط ستارگانی از صورت فلکی دجاجه شکل می‌گیرد و پیدا کردن موقعیت آن در طول تابستان آسان است. این صورتواره توسط ذنب، صدر، منقار ماکیان، شاهرخ و گیانا شکل می‌گیرد. ستاره‌ی ذنب، بخشی از صورتواره‌ی مثلث تابستان است و صلیب شمالی را می‌توان در دومی یافت.

صورتواره‌ی کمربند جبار :

 گروه‌های متعددی از ستارگان وجود دارند که درون صورت‌های فلکی جای گرفته‌اند. برای مثال کمربند جبار که شامل سه ستاره به نام‌های نطاق، النیلم و مینتاکا است و در مرکز صورت فلکی جبار واقع شده‌اند، گروهی از ستارگان هستند که اغلب به پیدا کردن موقعیت این صورت فلکی کمک می‌کنند.
صورتواره‌ی y شکل در صورت فلکی دلو :
 صورت فلکی دلو نیز شامل یک صورتواره است. صورتواره‌ی y شکل به "شیشه‌ی آب و یا کوزه‌‌ی" دلو منسوب است. می‌توان آن را در قسمت چپ بالایی تصویر مشاهده نمود. در قسمت چپ بالایی تصویر، صورتواره‌ی y شکل با دلو زتا در مرکز، مسند در سمت راست بالایی y و اتا در چپ شکل می‌گیرد. صورتواره در سمت چپ دلو آلفا و یا سعد الملک قرار دارد. در سمت راست دلو سعد الملک، روشن‌ترین ستاره‌ی صورت فلکی به نام دلو سعد السعود قرار دارد.
 در نیمکره‌ی شمالی آسمان، ستارگان قرنتیان کارولی (در عصای شکار)، دنب الاسد (دم شیر)، اسپیکا (گندم سنبله) و ستاره‌ی پاسدار (در گاوران) یک صورتواره را تشکیل می‌دهند که می‌توان آن را در طول بهار دید. این صورتواره، الماس بزرگ نامیده می‌شود. الگوی مثلثی تشکیل شده توسط دنب الاسد، اسپیکا و ستاره‌ی پاسدار یک صورتواره‌ی دیگر به نام مثلث بهار را تشکیل می‌دهد.
 میدان بزرگ اسب بالدار، صورتواره‌ی دیگری است که می‌توان در آسمان شب در نیمکره شمالی آسمان در طول پاییز دید. آن یک چهار ضلعی تشکیل شده توسط چهار ستاره به نام‌های α اسب بالدار، β اسب بالدار، γ اسب بالدار و α مراه المسلسله است.
 دایره‌ی زمستان که گاهی اوقات شش ضلعی زمستان نامیده می‌شود، یک صورتواره است که می‌توان آن را در ماه‌های زمستانی در نیمکره‌ی شمالی آسمان دید. ابط الجوزا که ستاره‌ی روشن قرمز رنگ صورت فلکی جبار است در مرکز قرار می‌گیرد. ستاره‌های دیگر عبارتند از : رجل الجبار، دبران، عیوق، پروکیون، شباهنگ، دو پیکر و پالکس. مثلث زمستان صورتواره‌‌ی دیگری است که توسط ابط الجوزا، شباهنگ و پروکیون شکل می‌گیرد.
سنگ سر طاق (تشکیل شده توسط چهار ستاره مرکزی در صورت فلکی هرکول)، داسی شکل (شش ستاره که علامت سوالی به سمت پشت را در صورت فلکی شیر تشکیل می‌دهند)، تابوت ایوب (الگوی جعبه مانند تشکیل شده توسط چهار ستاره‌ی روشن در صورت فلکی دلفین) و غیره، تعدادی از گروه‌های ستارگان محبوب هستند که به نام صورتواره عنوان می‌شوند.