مترجم : بهروزی
منبع:راسخون
منبع:راسخون
سدیم به تنهایی کاربرد کمی دارد اما وقتی با کلر ترکیب می‌شود و نمک رایج را تشکیل می‌دهد، عموماً به عنوان طعم دهنده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آیا می‌دانستید؟
یک قاشق چای خوری نمک، 2300 میلی گرم سدیم دارد. این بیشترین مقدار سدیمی است که افراد سالم می‌توانند مصرف کنند. اما افراد با فشار خون بالا باید مصرف سدیم خود را به 1500 میلی گرم محدود کنند.سدیم (Na) یک فلز نقره‌ای و شدیداً فعال است. چون سدیم به طور وحشتناکی با هوا واکنش می‌دهد پس به طور آزاد در طبیعت یافت نمی‌شود. سدیم از طریق الکترولیز سدیم کلرید ترکیبی خشک، به دست می‌آید. سدیم به طور فراوان بر روی زمین یافت می‌شود و هم چنین در مواد معدنی نظیر کریولیت، زئولیت و آمفیبول وجود دارد. سدیم به گروه فلزات قلیایی، تعلق دارد و 6ر2 درصد از پوسته‌ی زمین را تشکیل می‌دهد. این فلز نقره‌ای سفید در 9ر882 درجه‌ی سلسیوس شروع به جوشیدن می‌کند و در 8ر97 درجه‌ی سلسیوس ذوب می‌شود.
مصارف سدیم :
سدیم فلزی برای حذف ناخالصی‌ها از فلزات ذوب شده به کار می‌رود. توانایی سدیم برای خالص سازی فلزات ذوب شده، آن را بسیار مشهور ساخته است. در فرآیند تولید فلز تیتانیوم از تیتانیوم تترا کلرید (TiCl4) عمدتاً از سدیم استفاده می‌شود. فلزاتی مثل پتاسیم و زیرکونیوم می‌توانند با استفاده از سدیم از ترکیب‌های خود جدا شوند. برای رسوب زدایی فلزات (فرآیند صاف کردن سطح)، آلیاژهای ویژه‌ای نیاز به بهبود ساختار خود دارند. این کار را می‌توان به طور موثر توسط سدیم فلزی انجام داد.سدیم و آلیاژهای آن با پتاسیم، عامل‌های انتقال گرما هستند. واحد انتقال حرارت شیمیایی اغلب از آلیاژهای سدیم استفاده می‌کند. هم چنین سدیم یک ماده‌‌ی مهم برای ساختن لاستیک مصنوعی است.
هم چنین سدیم به عنوان عامل خشک کننده‌ی عالی عمل می‌کند. جدا کردن آب از هر محلولی، کار آسانی نیست اما حالا این کار را می‌توان به آسانی با ترکیب سدیم با بنزوفنون انجام داد. به هنگام احیای استرهای آلی، اولین انتخاب، سدیم فلزی است. هم چنین سدیم در آماده سازی پروکسید سدیم، سودامید و سدیم هیدرید که کاربردهای صنعتی مختلفی دارند، به کار می‌رود.
مصریان از 1370 سال قبل از میلاد، به طور گسترده از سدیم برای تولید شیشه استفاده می‌کردند. سدیم کربنات و کلسیم اکسید ترکیب می‌شوند و سپس به مدت زمان قابل توجهی حرارت داده می‌شوند. سپس مخلوط کنار گذاشته می‌شود تا سرد شود و شیشه‌ی سخت و شفاف به دست آید.
سدیم یکی از موثرترین خنک کننده‌های رآکتورهای هسته‌ای است. دمای کاری رآکتور بسیار کمتر از نقطه‌ی جوش سدیم است. در نتیجه سدیم برای خنک کردن سریع رآکتور به کار می‌رود.
مصارف ترکیب‌های سدیم :
با این که مصارف سدیم محدود است اما ترکیب‌های آن گستره‌ی کاربردی وسیعی دارند. صنایع مختلف از جمله نفت، مواد شیمیایی، صابون، نساجی و کاغذ از ترکیب‌های سدیم در مقیاس بزرگ برای انجام فرآیندهای مهم خود استفاده می‌کنند. برای مثال نمک‌های سدیم و اسیدهای چرب، اغلب ترکیب می‌شوند تا صابون‌های حمام و تمیز کننده را تولید کنند.عمده‌ترین ترکیب سدیمی که به کار می‌رود، ترکیب سدیم کلرید (NaCl) است. سدیم کلرید که به نمک سفره نیز مشهور است یک بخش الزامی از آشپزی و پخت است. آن یک طعم دهنده است و هر سبزی و یا گوشتی که بدون پاشیدن کمی نمک بر روی آن پخته شود، قطعاً خوش طعم و لذیذ نیست. جوش شیرین نیز که ترکیبی از سدیم و بی‌کربنات است عمدتاً برای پختن به کار می‌رود.
هم چنین سدیم کلرید (NaCl) به عنوان نگه دارنده در غذاهای بسته بندی شده‌ی تجاری مختلف به کار می‌رود. این به خاطر این است که سدیم کلرید از غذا در برابر میکرو ارگانیسم‌های مضر محافظت می‌کند و اطمینان می‌دهد که غذا برای مدتی فاسد و خراب نخواهد شد. نمک زدن و یا ترشی انداختن غذا، از فاسد شدن آن جلوگیری می‌کند.
سدیم و ترکیب‌های آن نظیر سدیم بی‌سولفیت به عنوان عامل احیایی عالی عمل می‌کنند و می‌توان برای رها شدن از شر لکه‌های سر سخت مورد استفاده قرار داد. سدیم یکی از عامل‌های احیایی اصلی در احیای بیرچ است؛ این یک واکنش آلی است که کاربردهای مختلفی در شیمی آلی ترکیبی دارد. این واکنش آلی عمدتاً برای تولید ترکیب‌های شیمیایی جدید از طریق احیای ترکیب‌های ساده‌تر به کار می‌رود.
ترکیب‌های سدیم که مصارف صنعتی بی‌شمار دارند عبارتند از : کربنات سدیم (کربنات سدیم بلورین)، نیترات سدیم، سدیم سوزش آور (سدیم هیدروکسید) و سدیم تیو سولفات. برای مثال نیترات سدیم در تولید کود و بمب‌های دود زا به کار می‌رود.
سدیم آمالگام (آلیاژ سدیم و جیوه) در لامپ فلوروسنت به کار می‌رود و بخار سدیم تولید می‌کند که روشنایی مطلوب را فراهم می‌کند. لامپ‌های بخار سدیم که نور زرد تولید می‌کنند الکتریسیته‌ی کمتری مصرف می‌کنند در نتیجه یکی از کارآمدترین منابع نور از نظر انرژی تلقی می‌شوند. علاوه بر این، خروجی نور آنها به طور قابل توجهی بالا است به همین دلیل اغلب اولین انتخاب برای روشنایی و چراغ‌های خیابان هستند.
سدیم چگونه کشف شد؟
در سال 1807، آقای هامفری دیوی، شیمی دان انگلیسی، سدیم را از طریق الکترولیز از سدیم هیدروکسید جدا کرد. سدیم هیدروکسید ذوب شده در طول الکترولیز برای استخراج این فلز شدیداً فعال مورد استفاده قرار گرفت. فلزات قلیایی دیگر نظیر پتاسیم، منیزیم و بور نیز به همین روش استخراج شدند.چرا به سدیم نیاز داریم؟
سدیم که عمدتاً از نمک سفره وارد رژیم غذایی ما می‌شود، در تنظیم فشار خون نقش حیاتی دارد. جذب ناکافی سدیم می‌تواند فشار خون را کاهش دهد. هم چنین سطح نرمال سدیم برای فعالیت مناسب عصب و ماهیچه، ضروری و الزامی است. وقتی سدیم کمی وجود دارد، برای سلول‌های عصبی دشوار است که سیگنال‌های الکتریکی مغز را که به هماهنگ کردن حرکت ماهیچه‌ها کمک می‌کنند، رله کنند. ماهیچه‌ها بدون سطح سدیم کافی، قادر به انقباض مناسب نیستند.هم چنین سدیم برای حفظ سطح سیال لازم است و به گردش مناسب آب درون بدن کمک می‌کند.
مصارف پزشکی سدیم :
ترکیب‌های سدیم از جمله دیکلوفناک سدیم برای مصارف پزشکی به کار می‌روند. این یک داروی تجویزی غیر استروئیدی و ضد التهاب (NSAID) است و عموماً برای درمان درد و کاهش التهاب که در روماتیسم مفصلی و ورم مفاصل وجود دارد، به کار می‌رود. از طرف دیگر برومید سدیم، اغلب توسط انجمن پزشکی برای درمان سردرد و حمله‌ی ناگهانی مرض به کار می‌رود. این دارو در اواسط قرن بیستم با داروهای موثرتر جایگزین شد.سدیم ناپروکسن یک داروی NSAID دیگر است که برای کاهش درد مرتبط با آسیب‌های ماهیچه‌ای تجویز می‌شود. آسیب رباط و یا تاندون عموماً موجب درد و التهاب می‌شود که اگر داروهایی مثل سدیم ناپروکسن با دز مناسب مصرف شوند، سرانجام فروکش می‌کنند.
مصرف سدیم با احتیاط :
همان طور که در بالا ذکر شد، سدیم در دمای اتاق به طور خودبخود واکنش می‌دهد. بنابراین از سر و کار داشتن با آن با دست‌های عریان باید خودداری و اجتناب کرد. اگر سدیم خالص و یا ترکیب‌های آن نظیر سدیم هیدروکسید را لمس کردید، ممکن است دست شما را شدیداً بسوزانند. هم چنین سدیم در تماس با آب احتمالاً منفجر می‌شود. در مطالعه‌ی کنترل شده، مشاهده شد که بعد از انداختن 110 گرم سدیم در استخر شنا، یک سری انفجارات رخ داد.در کل، هر تست مرتبط با سدیم خالص باید با احتیاط زیاد و بعد از انجام اقدامات پیشگیرانه‌ی لازم، انجام شود.
