گوشه گوشه ی آذربايجان شرقي (1)
آذربايجان شرقي با وسعت 4/16254 كيلومتر مربع در گوشة شمال غربي فلات ايران قرار دارد. رود ارس حدود شمالي آن را با جمهوري هاي آذربايجان ، ارمنستان و ايالت خودمختار نخجوان مشخص مي كند. رود قطـور و آب هـاي درياچة ارومـيه حدود غـربي با استان آذربايجان غربي است.
در جنوب كشيدگي رشته كوهها، دره ها، جلگه ها و دشتها موجب پيوستگي توپوگرافيك استان با آذربايجان غربي و زنجان شده است و در شرق نيز دره و رودخانة دره رود ، كوههاي سبلان، چهل مند و گردنة صائين اين خطه را از استان اردبيل جدا مي كند. مدارهاي ´5 ، º45 و ´22 ، º36 منتهي اليه غربي و شرقي مختصات جغرافيايي اين استان را مشخص مي كند.
منطقة آذربايجان به علت موقعيت خاص جغرافيايي ، يكي از مناطق حساس و مهم كشور است. همين اهميت، حساسيت و گستردگي باعث شده است تا اين منطقه با وجود خصوصيات مشترك جغرافيايي ، فرهنگي و تاريخي به سه استان آذربايجان شرقي ، غربي و اردبيل تقسيم شود. در حال حاضر استان آذربايجان شرقي داراي 12 شهرستان ، 31 شهر و 30 بخش ، 133 دهستان و 3149 آبادي است.
گذشته از اين در يكي از كتبيه هاي سناخريت پادشاه آشور ( 705-681 ق . م ) از شهري به نام تربيس نام برده شده است كه پادشاه مزبور در آنجا معبدي به نام نركان ساخته بود . بعضي از مورخان تروياي معروف و تبريز را يكي مي پندارند. عده اي حتي اين شهر را همان سوز يا شوش قديم و عده اي ديگر آكراتا يا آماتاي ذكر شده در تورات فرض كرده اند . تعيين تاريخ دقيق پيدايش شهرنشيني در دشتي كه تبريز در آن قرار گرفته دشوار است.
شرايط اين دشت حاصلخيز به واسطة وجود دو رود آجي چاي و مهران رود، اقليم معتدل، موقعيت ارتباطي بسيار مناسب، وجود منابع زيرزميني غني و موقعيت مناسب استراتژيكي آن ، زمينة مساعدي براي تكوين و توسعة زندگي شهري فراهم آورده است . در دورة حكومت رواديان تبريز پايتخت آذربايجان شد و به علت موقعيت ممتاز جغرافيايي و نظامي خود بيشتر از ساير شهرها مورد توجه قرار گرفت. در سال 340 هجري قمري از اتحاد سه گانة تبريز، اشنو ( اسند ، اسنق ) و دهخوارقان مملكت بني روديني به وجود آمد كه حكام آن قدرت و استقلال كامل داشتند و خلفاي بغداد از دخالت و نفوذ كمي در آن برخوردار بودند.
از قرن دهم ميلادي يا قرن سوم هجري به بعد نام تبريز در رديف شهرهاي بزرگ آذربايجان آمده است كه در آنجا همزمان با پيشرفت صنعت و تجارت علم و تمدن نيز شكوفا شده است. اهالي تبريز در سال 616 هجري موفق شدند با دادن هداياي قيمتي و پول فراوان از هجوم مغولان به شهر و ويراني آن جلوگيري كنند.پس از حملة مغول به ايران براي اولين بار شهر تبريز به دستور آباقاخان (680-663 هجري قمري) پايتخت رسمي ايلخانان شد.
در سال 658 هجري در دوران حاكميت آباقاخان در تبريز ، زندگي مدني و اقتصادي دوباره شكوفا شد . سلطان محمود غازان خان معروف ترين شاه مغول در 694 هجري تبريز را مقر حكومت قرار داد و آن را به منتهاي درجة عظمت و بزرگي و آباداني رساند. پس از ايلخان مغول ، تبريز در عصر جلايريان و تركمانان آق قويونلو و قره قويونلو پايتخت ايران شد و در اين زمان (870هجري) بود كه به دستور جهان شاه بن قره يوسف بن تركمان مسجد كبود (گؤي مسجد) بنا گرديد.
در سال 906 هجري شاه اسماعيل صفوي (متخلص به ختايي) تبريز را پايتخت ايران كرد . در دوران صفوي شهر تبريز بارها ميدان جنگ ايران و عثماني شد . در آغاز حكومت قاجار بخصوص زمان فتحعلي شاه ، تبريز پايتخت دوم يا وليعهد نشين ايران شد و محل استقرار عباس ميرزا نايب السلطنه گرديد . در دورة استبداد صغير محمد علي شاه ، مردم تبريز به رهبري دو قهرمان ملي - ستارخان و باقرخان – پس از ماهها مبارزه و ستيز ، ابتدا تبريز و آذربايجان و سپس ايران را از چنگ استبداد رهايي بخشيدند.
كاخ و تالار شهرداري تبريز در سال 1312 شمسي در گورستان متروك و مخروبة كوي نوبر با نظارت مهندسان آلماني ساخته شد . اين ساختمان داراي يك برج ساعت چهار جانبي است كه هر پانزده دقيقه يك بار،گذشت زمان را اعلام مي كند.
عمارت ائل گؤلي
شاه گؤلي ( استخر شاه ) سابق و ائل گؤلي (استخر مردم) فعلي از گردشگاههاي زيبا و دلكش تبريز است.
بقاياي عمارت ربع رشيدي
خرابه هاي ربع رشيدي باقيماندة ساختمانهاي عظيمي است كه در زمان ايلخانيان به همت رشيد الدين فضل الله وزير نامـي ايـران در محلة وليانكوي باغمشة تبريز ساخته شد. اين مكان به اصطلاح امروزي يك شهر علمي و دانشگاهي بود.
خانه مشروطيت
اين خانه محل اجتماع سران مشروطيت در تبريز بود و تاريخ ساختمان آن 1247 شمسي مطابق با 1288 هجري قمري است. باني اين خانه حاج مهدي كوزه كناني از فعالين نهضت مشروطيت بود. به علت ارزش هاي فرهنگي و تاريخي كه اين خانه دارد ، به ويژه پيوند آن با نهضت مشروطيت ، در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
قلعه آق گنبد ( هلاكو )
قلعة تاريخي آق گنبد در جزيره اسلامي (شاهي سابق ) واقع شده است . جزيره اسلامي يكي از چند جزيره بـزرگ دريـاچة اروميه و تنها جزيرة مسكوني آن است . قلعه مورد نظر بر فراز كوهي در اين جزيره قرار دارد ، قبر هلاكو و ديگر سرداران مغول در اين قلعه است.
توده آتشفشاني سهند در50 كيلومتري جنوب شهرستان تبريز قرار دارد. حد شرقي آن از شهرستان هشترود و سر اسكندر و قره چمن مي گذرد و تا حدود قافلانكوه پيش رفته است . بلندترين قلة سهند به نام جام داغي اسـت بـه ارتفاع 3750 متـر. ايـن كـوه تعـداد زيادي قله هاي آذرين دارد كه بلندي 17 قلة آن از 3000 متر تجاوز مي كند .
ارتفاعات سلطان سنجر
كوه سلطان سنجر كوه آتشفشاني است كه در حدود 15 كيلومتري شرق زنوز واقع شده است و قلعه اي به ارتفاع 3255 متر دارد . اين كوه بيشتر ايام سال از برف پوشيده است.
ارتفاعات سلطان داغي
اين كوه در شمال غربي كوهستان سهند ، نزديك شهر اسكو قرار دارد ، با ارتفاعي حدود 3410 متر ، سومين قلة سهند محسوب مي شود. در قلة آن زيارتگاهي به نام سلطان حسام الدين وجود دارد.
ارتفاعات مورو داغ
كوه موروداغ در 36 كيلومتري غرب تبريز در جهت شرقي – غربي از ارتفاعات شمالي صوفيان به سمت تبريز كشيده شده است . اين رشته كوه در گردنة پايان از شمال تبريز مي گذرد و به گردنة شبلي منتهي مي شود. بلندترين نقطة موروداغ 2210 متر ارتفاع دارد و معروف ترين قله هاي آن چله خانة، پير موسي و خواجه مرجان است.
چشمة تاپ تاپان
اين چشمه به فاصلة 5 كيلومتري آذر شهر در جادة تبريز به مراغه واقع شده است . آب در حوضي طبيعي جمع مي شود و مورد استفاده قرار مي گيرد . آب اين چشمه از دسته آبهاي معدني بي كربنات كلسيك و منيزين گازدار و آهن دار است كه خواص درماني آن براي ازدياد گلبول هاي قرمز و تنظيم ميزان هموگلوبين خون، سهولت كار دستگاه گوارش و كمك به تغذيه و رشد ارزيابي شده است.
چشمه آب معدني كندوان
كندوان روستايي تاريخي و كم نظير است كه در فاصلة 22 كيلومتري جنوب اسكو در ميان دره اي با صفا و كنار رودخانة پر آبي به همين نام واقع شده است . فاصلة روستاي كندوان تا تبريز 62 كيلومتر است . اين روستا چشمة آب معدني مهمي به همين نام دارد كه براي درمان بيماران كليوي نقش به سزايي دارد.
غار اسكندر
غار اسكندر به فاصلة 30 كيلومتري تبريز در روستاي سعيد آباد واقع شده و دسترسي به آن از طريق جادة ترانزيتي تبريز – تهران ميسر است . عرض دهانة اين غار حدود 5 متر و ديوارهاي داخل آن داراي استالاكتيت هاي جالب توجهي است.
دره ليقوان
روستاي ييلاقي و كوهستاني ليقوان در جنوب شرقي تبريز و در دامنة كوهستان سهند قرار دارد. اين روستا از قسمت شرقي همجوار درة بسيار با صفايي است كه رودخانة ليقوان از آن مي گذرد و روستاهاي حاشية خود را مشروب مي كند.
دره سعيد آباد
يكي از دره هايي كه تابستان ها مورد بهره برداري وسيع قرار مي گيرد ، درة سعيد آباد است كه در 2 كيلومتري جادة ترانزيتي تبريز - تهران قرار دارد. اين دره معبر رودخانة سعيد آوا چای است.
درياچه قوری گؤل
درياچه قوري گؤل در فاصلة 45 كيلومتري تبريز در مسير جادة تهران – تبريز قرار دارد و اين درياچة مثلث شكل با وسعت 240 هكتار با پستي و بلندي هايي نه چندان مهم احاطه شده است. اين درياچه به عنوان تالاب بين المللي به ثبت رسيده است.
جزيره اسلامي (شاهي)
جزيره اسلامي تنها جزيرة مسكوني و آباد درياچه اروميه است كه در اثر كمي بارندگي و تبخير آب درياچه در تابستان به صورت شبه جزيره در مي آيد . وجود اين جزيرة سرسبز و خرم با آب شيرين و گوارا ( جزيره 54 چشمه دارد ) در درياي شور و تلخ از عجايب و بدايع طبيعت و خلقت است . در جزيره 7 روستا با نامهاي آق گنبد ، كميچي ،تيمورلو ، قيچاق ، بوراچارلو و بهرام آباد با حدود 8 هزار نفر جمعيت وجود دارد.
منبع: همشهری
در جنوب كشيدگي رشته كوهها، دره ها، جلگه ها و دشتها موجب پيوستگي توپوگرافيك استان با آذربايجان غربي و زنجان شده است و در شرق نيز دره و رودخانة دره رود ، كوههاي سبلان، چهل مند و گردنة صائين اين خطه را از استان اردبيل جدا مي كند. مدارهاي ´5 ، º45 و ´22 ، º36 منتهي اليه غربي و شرقي مختصات جغرافيايي اين استان را مشخص مي كند.
منطقة آذربايجان به علت موقعيت خاص جغرافيايي ، يكي از مناطق حساس و مهم كشور است. همين اهميت، حساسيت و گستردگي باعث شده است تا اين منطقه با وجود خصوصيات مشترك جغرافيايي ، فرهنگي و تاريخي به سه استان آذربايجان شرقي ، غربي و اردبيل تقسيم شود. در حال حاضر استان آذربايجان شرقي داراي 12 شهرستان ، 31 شهر و 30 بخش ، 133 دهستان و 3149 آبادي است.
جغرافياي تاريخي استان
شهرستان تبريز
گذشته از اين در يكي از كتبيه هاي سناخريت پادشاه آشور ( 705-681 ق . م ) از شهري به نام تربيس نام برده شده است كه پادشاه مزبور در آنجا معبدي به نام نركان ساخته بود . بعضي از مورخان تروياي معروف و تبريز را يكي مي پندارند. عده اي حتي اين شهر را همان سوز يا شوش قديم و عده اي ديگر آكراتا يا آماتاي ذكر شده در تورات فرض كرده اند . تعيين تاريخ دقيق پيدايش شهرنشيني در دشتي كه تبريز در آن قرار گرفته دشوار است.
شرايط اين دشت حاصلخيز به واسطة وجود دو رود آجي چاي و مهران رود، اقليم معتدل، موقعيت ارتباطي بسيار مناسب، وجود منابع زيرزميني غني و موقعيت مناسب استراتژيكي آن ، زمينة مساعدي براي تكوين و توسعة زندگي شهري فراهم آورده است . در دورة حكومت رواديان تبريز پايتخت آذربايجان شد و به علت موقعيت ممتاز جغرافيايي و نظامي خود بيشتر از ساير شهرها مورد توجه قرار گرفت. در سال 340 هجري قمري از اتحاد سه گانة تبريز، اشنو ( اسند ، اسنق ) و دهخوارقان مملكت بني روديني به وجود آمد كه حكام آن قدرت و استقلال كامل داشتند و خلفاي بغداد از دخالت و نفوذ كمي در آن برخوردار بودند.
از قرن دهم ميلادي يا قرن سوم هجري به بعد نام تبريز در رديف شهرهاي بزرگ آذربايجان آمده است كه در آنجا همزمان با پيشرفت صنعت و تجارت علم و تمدن نيز شكوفا شده است. اهالي تبريز در سال 616 هجري موفق شدند با دادن هداياي قيمتي و پول فراوان از هجوم مغولان به شهر و ويراني آن جلوگيري كنند.پس از حملة مغول به ايران براي اولين بار شهر تبريز به دستور آباقاخان (680-663 هجري قمري) پايتخت رسمي ايلخانان شد.
در سال 658 هجري در دوران حاكميت آباقاخان در تبريز ، زندگي مدني و اقتصادي دوباره شكوفا شد . سلطان محمود غازان خان معروف ترين شاه مغول در 694 هجري تبريز را مقر حكومت قرار داد و آن را به منتهاي درجة عظمت و بزرگي و آباداني رساند. پس از ايلخان مغول ، تبريز در عصر جلايريان و تركمانان آق قويونلو و قره قويونلو پايتخت ايران شد و در اين زمان (870هجري) بود كه به دستور جهان شاه بن قره يوسف بن تركمان مسجد كبود (گؤي مسجد) بنا گرديد.
در سال 906 هجري شاه اسماعيل صفوي (متخلص به ختايي) تبريز را پايتخت ايران كرد . در دوران صفوي شهر تبريز بارها ميدان جنگ ايران و عثماني شد . در آغاز حكومت قاجار بخصوص زمان فتحعلي شاه ، تبريز پايتخت دوم يا وليعهد نشين ايران شد و محل استقرار عباس ميرزا نايب السلطنه گرديد . در دورة استبداد صغير محمد علي شاه ، مردم تبريز به رهبري دو قهرمان ملي - ستارخان و باقرخان – پس از ماهها مبارزه و ستيز ، ابتدا تبريز و آذربايجان و سپس ايران را از چنگ استبداد رهايي بخشيدند.
مراكزتاريخي وباستاني
كاخ و تالار شهرداري تبريز در سال 1312 شمسي در گورستان متروك و مخروبة كوي نوبر با نظارت مهندسان آلماني ساخته شد . اين ساختمان داراي يك برج ساعت چهار جانبي است كه هر پانزده دقيقه يك بار،گذشت زمان را اعلام مي كند.
عمارت ائل گؤلي
شاه گؤلي ( استخر شاه ) سابق و ائل گؤلي (استخر مردم) فعلي از گردشگاههاي زيبا و دلكش تبريز است.
بقاياي عمارت ربع رشيدي
خرابه هاي ربع رشيدي باقيماندة ساختمانهاي عظيمي است كه در زمان ايلخانيان به همت رشيد الدين فضل الله وزير نامـي ايـران در محلة وليانكوي باغمشة تبريز ساخته شد. اين مكان به اصطلاح امروزي يك شهر علمي و دانشگاهي بود.
خانه مشروطيت
اين خانه محل اجتماع سران مشروطيت در تبريز بود و تاريخ ساختمان آن 1247 شمسي مطابق با 1288 هجري قمري است. باني اين خانه حاج مهدي كوزه كناني از فعالين نهضت مشروطيت بود. به علت ارزش هاي فرهنگي و تاريخي كه اين خانه دارد ، به ويژه پيوند آن با نهضت مشروطيت ، در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
قلعه آق گنبد ( هلاكو )
قلعة تاريخي آق گنبد در جزيره اسلامي (شاهي سابق ) واقع شده است . جزيره اسلامي يكي از چند جزيره بـزرگ دريـاچة اروميه و تنها جزيرة مسكوني آن است . قلعه مورد نظر بر فراز كوهي در اين جزيره قرار دارد ، قبر هلاكو و ديگر سرداران مغول در اين قلعه است.
جاذبه هاي طبيعي
توده آتشفشاني سهند در50 كيلومتري جنوب شهرستان تبريز قرار دارد. حد شرقي آن از شهرستان هشترود و سر اسكندر و قره چمن مي گذرد و تا حدود قافلانكوه پيش رفته است . بلندترين قلة سهند به نام جام داغي اسـت بـه ارتفاع 3750 متـر. ايـن كـوه تعـداد زيادي قله هاي آذرين دارد كه بلندي 17 قلة آن از 3000 متر تجاوز مي كند .
ارتفاعات سلطان سنجر
كوه سلطان سنجر كوه آتشفشاني است كه در حدود 15 كيلومتري شرق زنوز واقع شده است و قلعه اي به ارتفاع 3255 متر دارد . اين كوه بيشتر ايام سال از برف پوشيده است.
ارتفاعات سلطان داغي
اين كوه در شمال غربي كوهستان سهند ، نزديك شهر اسكو قرار دارد ، با ارتفاعي حدود 3410 متر ، سومين قلة سهند محسوب مي شود. در قلة آن زيارتگاهي به نام سلطان حسام الدين وجود دارد.
ارتفاعات مورو داغ
كوه موروداغ در 36 كيلومتري غرب تبريز در جهت شرقي – غربي از ارتفاعات شمالي صوفيان به سمت تبريز كشيده شده است . اين رشته كوه در گردنة پايان از شمال تبريز مي گذرد و به گردنة شبلي منتهي مي شود. بلندترين نقطة موروداغ 2210 متر ارتفاع دارد و معروف ترين قله هاي آن چله خانة، پير موسي و خواجه مرجان است.
چشمة تاپ تاپان
اين چشمه به فاصلة 5 كيلومتري آذر شهر در جادة تبريز به مراغه واقع شده است . آب در حوضي طبيعي جمع مي شود و مورد استفاده قرار مي گيرد . آب اين چشمه از دسته آبهاي معدني بي كربنات كلسيك و منيزين گازدار و آهن دار است كه خواص درماني آن براي ازدياد گلبول هاي قرمز و تنظيم ميزان هموگلوبين خون، سهولت كار دستگاه گوارش و كمك به تغذيه و رشد ارزيابي شده است.
چشمه آب معدني كندوان
كندوان روستايي تاريخي و كم نظير است كه در فاصلة 22 كيلومتري جنوب اسكو در ميان دره اي با صفا و كنار رودخانة پر آبي به همين نام واقع شده است . فاصلة روستاي كندوان تا تبريز 62 كيلومتر است . اين روستا چشمة آب معدني مهمي به همين نام دارد كه براي درمان بيماران كليوي نقش به سزايي دارد.
غار اسكندر
غار اسكندر به فاصلة 30 كيلومتري تبريز در روستاي سعيد آباد واقع شده و دسترسي به آن از طريق جادة ترانزيتي تبريز – تهران ميسر است . عرض دهانة اين غار حدود 5 متر و ديوارهاي داخل آن داراي استالاكتيت هاي جالب توجهي است.
دره ليقوان
روستاي ييلاقي و كوهستاني ليقوان در جنوب شرقي تبريز و در دامنة كوهستان سهند قرار دارد. اين روستا از قسمت شرقي همجوار درة بسيار با صفايي است كه رودخانة ليقوان از آن مي گذرد و روستاهاي حاشية خود را مشروب مي كند.
دره سعيد آباد
يكي از دره هايي كه تابستان ها مورد بهره برداري وسيع قرار مي گيرد ، درة سعيد آباد است كه در 2 كيلومتري جادة ترانزيتي تبريز - تهران قرار دارد. اين دره معبر رودخانة سعيد آوا چای است.
درياچه قوری گؤل
درياچه قوري گؤل در فاصلة 45 كيلومتري تبريز در مسير جادة تهران – تبريز قرار دارد و اين درياچة مثلث شكل با وسعت 240 هكتار با پستي و بلندي هايي نه چندان مهم احاطه شده است. اين درياچه به عنوان تالاب بين المللي به ثبت رسيده است.
جزيره اسلامي (شاهي)
جزيره اسلامي تنها جزيرة مسكوني و آباد درياچه اروميه است كه در اثر كمي بارندگي و تبخير آب درياچه در تابستان به صورت شبه جزيره در مي آيد . وجود اين جزيرة سرسبز و خرم با آب شيرين و گوارا ( جزيره 54 چشمه دارد ) در درياي شور و تلخ از عجايب و بدايع طبيعت و خلقت است . در جزيره 7 روستا با نامهاي آق گنبد ، كميچي ،تيمورلو ، قيچاق ، بوراچارلو و بهرام آباد با حدود 8 هزار نفر جمعيت وجود دارد.
منبع: همشهری
