تجارت الكترونيك از آغاز تا امروز
تجارت الکترونيک و به تبع ، مدل هاى تجارت الکترونيک اولين بار در اوايل دهه 70 ( ميلادى) ارايه شدند. در اين دوره استفاده از مدل هاى تجارت الکترونيک بسيار گران بود و عموم کاربران آن را ، شرکتهاى بزرگ مالى و بانک ها و گاهى شرکت هاى بزرگ صنعتى تشکيل مى دادند.
EFT (Electronic Fund Transfer) از اولين نمونه هاى مدل هاى تجارت الکترونيک مورد استفاده بود که به منظور ارتباط مالى بين موسسات مالى مورد استفاده قرار مى گرفت. کاربرد تجارت الکترونيک در اين دوره دشوار بود.به علاوه نياز به سرمايه گذاريهاى سنگين براى تهيه بستر موردنياز آن لازم بود. لذا محدوده کاربرد آن به موسسات مالى و شرکت هاى بزرگ محدود مى شد.
در مرحله بعد استاندارد EDI (Electronic Data Interchange) ايجاد شد که تعميمى ازمدل نقل و انتقالات مالى و بانکى با استفاده از ابزارهاى نوپاى اطلاعاتى ، بود. با اين تفاوت که EDI ، امکان استفاده و بهره بردارى در ساير انواع مبادلات تجارى را نيز دارا بود.EDI باعث شد تا دامنه کاربرد مدل هاى تجارت الکترونيک ، از محدوده موسسات بزرگ مالى به ابعاد وسيعترى گسترش بيابد.در اين دوره EC با IOS ها (Inter Organization System) پيوند خورد و مدل هايى کاربردى و گسترده ايجاد نمود. مدل هاى تجارت الکترونيک در اين دوره براى فعاليتهايى نظير رزرو بليط هواپيما و معاملات سهام مورد استفاده قرار گرفتند.
با اين وجود پياده سازى مدل هاى تجارت الکترونيک بر اساس EDI نيز سنگين و هزينه بر بود. نياز به سرمايه گذارى بسيار، براى آموزش پرسنل و تهيه بسترهاى لازم وجود داشت. لذا تنها شرکتهاى بزرگ بودند که مى توانستند به ايجاد مدل هايى بر اساس آن بپردازند.در نيمه اول دهه 90 ، اينترنت گسترش بسيارى پيدا کرد و به تدريج از حيطه دانشگاهى و نظامى خارج شد و کاربران بسيار زيادى در بين همه افراد جامعه ها پيدا کرد. گسترش World Wide Web و استانداردها و پروتکل هاى مربوطه از يک طرف باعث جذب هر چه بيشتر کاربران به اينترنت شد و استفاده از ابزارهاى IT در اين زمينه را عمومى نمود و از طرف ديگر اين امکان را براى شرکتها و موسسات ايجاد کرد که به گونه اى آسان و کم هزينه ، به انجام فرآيند اطلاع رسانى بپردازند.
مدل هاى تجارت الکترونيکى متنوعى در اين دوره ايجاد شده و مورد استفاده قرار گرفتند. تجارت الکترونيک به تدريج رونق گرفت و مدل هاى تجارت الکترونيک به عنوان دسته اى از مدل هاى دنياى تجارت ، مطرح شدند.ايجاد بسترهاى مناسب و ارزان براى تجارت الکترونيک و رشد کاربران اين بسترها از دلايل رشد سريع تجارت الکترونيک در اين دوره بود. رشد فشارهاى رقابتى بين شرکتها نيز از ديگر دلايل توجه شرکتها به مدل هاى تجارت الکترونيک بود.
مدل هاى مطرح شده در اين زمان ، مدل هاى تجارت الکترونيکى ساده و اوليه بودند. به عبارت ديگر استفاده از تجارت الکترونيک در ساده ترين سطح آن انجام مى شد. مشکلات فنى و نقايص موجود به علاوه ناآشنايى کاربران و شرکتها که مانع سرمايه گذارى آنها مى شد، باعث گرديد تا در اين دوره تنها مدل هاى اوليه تجارت الکترونيک مورد استفاده قرار گيرند. اين مدل ها معمولا فقط به اطلاع رسانى به مشتريان خود در مورد شرکت و محصولات آن محدود مى شدند.
به تدريج و با گذر زمان ، شناخت کاربران و شرکتها از مزاياى مدل هاى تجارت الکترونيک افزايش يافت. از طرف ديگر مسايل فنى و تکنولوژى مورد استفاده نيز به مرور ارتقاء پيدا کردند. در نتيجه اين مسايل، به تدريج مدل هاى تجارت الکترونيکى تکامل يافته و مدل هاى جديد و پيچيده ترى، ايجاد شده و مورد استفاده قرار گرفتند.
در نيمه دوم دهه 90 ( ميلادى) کاربران و شرکتها به صورت روزافزونى با نوآورى ها و ارتقاء تکنولوژى اطلاعاتى به عنوان بستر مدل هاى تجارت الکترونيک روبرو شدند. در اين دوره يکى از مهمترين تحولات در اينترنت، به عنوان يکى از بسترهاى تجارت الکترونيک،رخ داد. اين تحول افزوده شدن قابليت پردازش به مسايل اطلاعاتى بود. وجود قابليت پردازش امکانات زيادى را براى تجارت الکترونيک ايجاد نمود و باعث گسترش مدل هاى تجارت الکترونيک و افزايش کارآيى اين مدل ها گرديد. در اين دوره مدل هاى تجارت الکترونيک و حجم مبادلات انجام شده توسط اين مدل ها به صورت نمايى رشد پيدا کرد.
عموم شرکتهاى بزرگ و موفق که موفقيت خود را مديون مدل هاى تجارت الکترونيکى بوده اند، در نيمه دوم دهه 90 پا به عرصه وجود نهاده اند.تا اواخر دهه نود ميلادى عموم مدل هاى تجارت الکترونيکى با تاکيد بر مصرف کننده نهايى شکل گرفته بودند و در دسته B2C ( Business to Consumer) قرار مى گرفتند. ولى به تدريج و با محيا شدن فرصتها و امکان استفاده جدى، شرکتهاى بزرگ نيز استفاده از مدل هاى تجارت الکترونيک را مناسب و سودآور يافتند. لذا به سرمايه گذارى در مدل هايى پرداختند که به استفاده از اين بستر در ارتباط بين شرکتها يارى مى رسانند و در دسته B2B (Business to Business) قرار مى گيرند. از اين دوره به بعد مدل هاى B2B به لحاظ حجم مبادلات بر مدل هاى B2C پيشى گرفتند.
براى گسترش و پذيرش تجارت الكترونيك لازم است كه پيش نيازهاى اين تكنولوژى از جمله زيرساختار مخابراتى،مسايل قانونى و ايمنى پيام رسانى مهيا شود. مهم ترين هدف در تجارت - حال چه از روش هاى بسيار پيشرفته الكترونيكى استفاده كند و چه از روش هاى سنتى و قديمى -همانا دستيابى به پول و سود بيشتر است. طبيعتا در اين ميان، نقش بانك ها و موسسات اقتصادى در نقل وانتقال پول بسيار حياتى است. هنگامى كه در سال 1994 اينترنت قابليت هاى تجارى خود را علاوه بر جنبه هاى علمى و تحقيقاتى به نمايش گذاشت،موسسات تجارى و بانك ها در كشورهاى پيشرفته اولين نهادهايى بودند كه تلاش جدى خود را براى استفاده هر چه بيشتر از اين جريان بكار انداختند. محصول تلاش آنها نيز همان بانكدارى الكترونيك امروزى است. سپس به سرعت مشخص شد كه اينترنت بستر بسيار مناسبى براى انواع فعاليت هاى بانكدارى و اقتصادى بشمار مى رود.
بانكدارى و تجارت الكترونيك هم اكنون در جهان به عنوان يك بحث بسيار تخصصى و در عين حال، بسيار پيچيده تبديل شده است و تطبيق آن با سياست هاى تجارى و اقتصادى كشورهاى مختلف نياز به تحقيق و برنامه ريزى دقيق دارد.
در بررسى تاريخچه تجارت الكترونيك درمى يابيم كه بورس هاى اوراق بهادار نيز موسسات ديگرى بودند كه به سرعت فعاليت خود را با روند پيشرفت اينترنت هماهنگ كردند و موفق شدند كه در عرض مدت كوتاهى، با توجه به برترى هاى اينترنت در مقايسه با روش هاى قديمى، به دليل سرعت و دقت بالا، به موفقيت هاى بى نظيرى دست يابند. تجارت الكترونيك، على رغم جوان بودن در جهان شناخته شده و در سال هاى اخير رشد فزاينده و غيرقابل پيش بينى داشته است. اين رشد تصاعدى حاصل استفاده از يك ابزار، يعنى اينترنت مى باشد. البته تجارت الكترونيك فقط در شاخصه ها يا كشورهاى خاصى جا افتاده و استفاده مى شود. براى مثال، در سال 1997 صنعت جهانگردى و توريسم مسوول 20 تا 30 درصد از فروش هاى مجازى بوده و تا پايان سال 2002 انتظار مى رود كه اين رقم به بيش از 30 ميليون دلار برسد.
در تجارت الكترونيكى از نوع( B2C فروشنده با مصرف كننده) بيشترين سهم از آن خرده فروشى است.
هدف از بكارگيرى تجارت الكترونيك، ارايه روشى جديد در انجام امور بازرگانى مى باشد. به واسطه اين روش، تاجران قادرند كه محصولات و خدمات خود را به شكل تمام وقت و به تمام خريداران در سرتاسر جهان - مستقل از مرزهاى جغرافيايى و مليت ها -عرضه كنند.بسيارى از مردم، تجارت الكترونيك را منحصر به خريد و فروش از طريق شبكه اينترنت مى دانند، در حاليكه اين امر فقط بخش كوچكى از تجارت الكترونيك را تشكيل مى دهد و اين مفهوم اكنون گستره وسيعى از جنبه هاى مختلف تجارى و اقتصادى را دربرگرفته است. به سادگى مى توان هرگونه فعاليت تجارى و مالى بين موسسات و افراد مختلف را در حيطه تجارت الكترونيك گنجاند.
تجارت الكترونيك روش ديگرى براى تبادلات الكترونيكى اطلاعات و انجام مبادلات تجارى است كه يك پل الكترونيكى رابين مراكز تجارى ايجاد كرده است. تجارت الكترونيك با حجم كمترى از اطلاعات كه لزوما در قالب يكسانى نبوده و بين مردم عادى رد و بدل مى شود، سر و كار دارد. تجارت الكترونيك در ابتداى پيدايش خود، چيزى بيش از يك اطلاع رسانى ساده تجارى نبود و هركس مى توانست محصولات خود را با استفاده از صفحات وب بر روى اينترنت تبليغ نمايد. آمار منتشره از 500 شركت نشان مى دهدكه حدود 34 درصد از آنها در سال 1995 و حدود 80 درصد در سال 1996 از روش فوق براى تبليغ محصولات خود استفاده كرده اند.تا پايان سال 2001 بيش از 220 بيليون دلار معاملات مالى توسط صدها سايت تجارى بر روى اينترنت انجام پذيرفت.
در ادامه، روش هاى مختلف تجارت الكترونيك شرح داده خواهند شد. تجارت B2B (BUSINESS TO BUSINESS ) فروشنده با فروشنده: B2B اولين روش خريد و فروش معاملات الكترونيكى است وهنوز هم طبق آخرين آمار، بيشترين عايدى را كسب مى كند. در B2B تجار نه تنها مجبورند مشتريان خود را بشناسند، بلكه بايدواسطه ها را نيز شناسايى كنند. در اين مدل، همه شركا و خدمات مرتبط با تجارت بين المللى از قبيل: تامين كنندگان، خريداران،فرستندگان دريايى كالا، لجستيك ( پشتيبانى)، خدمات ( سرويس ها) بازرسى، اخبار بازاريابى و كاربرى هاى نرم افزاركه موجب سهولت در امور توليد و خريد و فروش مى شوند، در يك محل گردهم مى آيند.
B2B در جايى استفاده مى شود كه بخواهيم خريد و فروش عمده را به كمك تجارت الكترونيكى انجام دهيم و خارج از حيطه خرده فروشان عمل نماييم، چرا كه خرده فروشى در اينترنت با خطرات بسيار همراه است، زيرا مشتريان تمايل ندارند تا همه چيز را ازروى اينترنت خريدارى كنند و فقط روى برخى از اجناس دست مى گذارند و ساير موارد برايشان اهميت چندانى ندارد. شركت CISCO يكى از اولين شركت هاى بزرگى بود كه در جولاى 1996 سايت تجارت الكترونيكى خود را راه اندازى كرد و بعد از آن تلاش جدى بقيه شركت ها براى چنين امرى آغاز شد. يك ماه بعد شركت هاى كامپيوترى عظيمى مانند MICROSOFT و IBM نرم افزارهاى تجارى خود را كه امكان انجام فروش از طريق اينترنت را فراهم مى كرد، به بازار عرضه كردند.
FORRESTER RESEARCH كه به تجزيه و تحليل فعل و انفعالات در بخش فن آورى مشغول است، در سال 1999 تخمين زد كه حجم مبادلات B2B تا سال 2004 در ايالات متحده به يك تريليون دلار و در سال بعد از آن به 7/2 تريليون دلار برسد. دولت استراليا با همكارى شركت معتبر ITOL قصد دارد كه در يك برنامه پنج ساله، مبلغ 6/6 ميليون دلار براى زيرساخت هاى تجارت الكترونيك هزينه كند. اين مبلغ صرف برنامه BUSINESS TO ) ( BUSINESS-B2B خواهد شد.
به صورت طبيعى، در B2B فروش مستقيم منبع اصلى درآمد به حساب مى آيد، مانند وقتى كه يك فروشنده محصول خود را به يك فروشنده ديگر مستقيما مى فروشد. با وجود اين، وب مى تواند روى فروش مستقيم تاثير بگذارد و اين قاعده را بر هم بزند. در اين نظام جديد اقتصاد جهانى كه به سمت تداوم ارتباطات الكترونيكى در حال پيش روى است، مشكلاتى نيز وجود دارد، ازجمله اينكه رودر رو نبودن مشترى و فروشنده باعث مى شود كه معامله به صورت مجازى صورت گيرد. اين مشتريان براى دريافت اطلاعات بيشتر بايد با تلفن به مركز اصلى وصل شوند، اما هيچ تضمينى براى اينكه كسى در آن سوى خط باشد، وجود ندارد.
تجارت B2C(BUSINESS TO CONSUMER ) فروشنده و مصرف كننده: بيشترين سهم در انجام تجارت الكترونيكى از نوع B2C راخرده فروشى تشكيل مى دهد. اين نوع تجارت، با گسترش وب به سرعت افزايش پيدا كرد و اكنون به راحتى مى توان انواع و اقسام كالاها - از شيرينى گرفته تا اتومبيل و نرم افزارهاى كامپيوترى - را از طريق اينترنت خريدارى كرد. B2C از حدود پنج سال پيش باراه اندازى سايت هايى چون AMAZON و CDNOW آغاز شد. JEFF BEZOR موسس شركت AMAZON هم سايت خود را فقطبراى فروش كتاب از طريق اينترنت راه اندازى كرد و اين ايده ساده مقدمه اى بود براى تحول جهانى.
بانكدارى و تجارت الكترونيك به عنوان بحث هاى بسيار تخصصى و پيچيده مطرح مى باشند و تطبيق آنها با سياست هاى تجارى و اقتصادى كشورهاى مختلف، نياز به تحقيق و برنامه ريزى دقيق دارد. در تجارت الكترونيكى B2C در يك طرف معامله، توليدكننده ( فروشنده) محصول و در طرف ديگر، خريدار ( مصرف كننده نهايى)قرار دارد. موفقيت در اين مدل، وابسته به تجربياتى است كه به مشترى ارايه مى شود. بايد به مشترى سرويس هايى ارايه شود كه درمدل سنتى به آنها خو گرفته است و بايد شرايط مشابه را به وجود آورد. شركت هايى مانند AMAZON و REI روى شهرت خود محيط نيرومند ONLINE را تدارك ديده اند كه بتوانند رضايت بى چون و چراى مشترى را جلب نمايند. شكل ديگر تجربيات ONLINE مشترى اين است كه رابطه تصويرى با مشترى به درستى انتخاب شود. متن و گرافيكى كه مشترى بايد با آن به جاى فروشنده تبادل نظر كند نيز بايد خوب طراحى شده باشد.
پس از هك شدن بسيارى از وب سايت هاى خرده فروشان اينترنتى مانند CREDITCARDS و EGGHEAD و... بسيارى ازمشتريان نسبت به دزديده شدن اطلاعات شخصى شان توسط هكرها بسيار حساس شده اند و اين امر باعث كاهش معاملات الكترونيكى در مقاطع و فواصل زمانى زيادى شده، اما معاملات را به نقطه صفر نرسانده است و مردم هنوز هم از فروشگاه هاى ONLINE استفاده مى كنند.
هم اكنون اين روش در كشور ما موجود است و مورد استفاده قرار مى گيرد و در اين روش خريدار به طور مستقيم با توزيع كننده ازطريق اينترنت وارد معامله مى شود. هم اكنون سازمان هايى مانند شهروند چنين خدماتى را ارايه مى كنند، اما اين خدمات هنوز به صورت عامه در ميان ما جا نيفتاده است، حتى ميان كاربران حرفه اى اينترنت در ايران نيز استفاده از اين خدمات كمتر مرسوم است.
تجارت C2C(CONSUMER TO CONSUMER ) مصرف كننده با مصرف كننده: در اين مدل تجارت الكترونيكى، مزايده ها ومناقصه هاى كالا از طريق اينترنت انجام مى گيرد. مدل C2C شبيه به نيازمندى هاى طبقه بندى شده يك روزنامه و يا شبيه به يك دكه در بازار دست دوم يا سمسارى است. ايده اصلى اين مدل اين است كه مصرف كنندگان با يكديگر بدون واسطه به خريد و فروش بپردازند. EBAY ، غول حراجى ONLINE بزرگ ترين نمونه اوليه مدل C2C مى باشد. EBAY خود چيزى نمى فروشد و به عنوان واسطى بين خريداران و فروشندگان به ارايه محصولاتى در حراجى ONLINE عمل مى كند. به عنوان مثال، EBAY اجازه مى دهد كه فروشنده قيمت اوليه خود را در حراجى قرار دهد و سپس شركت كنندگان در حراج قبل از اتمام مدت بايد روى كالاى به حراج گذاشته شده اظهار نظر كنند. سايت هاى اينترنتى ديگر مانند AUTOBYTEL و CARSMART نمونه هايى از مدل C2C مى باشند.
به دليل ناچيز بودن هزينه تبليغات در اينترنت، استفاده از مدل C2C براى فروش كالاها مورد توجه قرار گرفته است. دزديده شدن اطلاعات شخصى توسط هكرها حساسيت هاى زيادى را ايجاد كرد، اما معاملات الكترونيكى به نقطه صفرنرسيد و مردم هنوز هم از فروشگاه هاى ONLINE استفاده مى كنند. تجارت C2B (CONSUMER TO BUSINESS ) مصرف كننده با فروشنده: در حاليكه بازار مصرف ONLINE روز به روز در حال گسترش است، بسيارى از خريداران دريافته اند كه شيوه انتخاب محصول بسيار گسترده است و ممكن است كه آنان را غوطه ور سازد،چون وقتى كه مصرف كنندگان، سايت هايى را در ارتباط با فروش محصول مورد نظر خود مى يابند، يافتن خود محصول در آن سايت و به دست آوردن قيمت محصول اغلب كارى دشوار است.
بنابراين، براى راحت تر كردن امر خريد، نياز به روش هاى جديد خريد و فروش اينترنتى ONLINE است كه در آن آژانس هاى ONLINE مانند واسطه هايى بين مصرف كننده ها و فروشنده ها تلاش مى كنند تا خريداران را به بهترين وجهى در خريدشان كمك كنند. اساس كار آنها هم مبتنى بر مدل C2B مى باشد. براى اينكه مدل اين آژانس هاى فروش به سود دهى منتهى شود، بايستى ازيك استراتژى فروش استفاده كنند مانند PRICELINE كه خود را با اين استراتژى تطبيق داده است.
تجارت P2P (PEER TO PEER ) نقطه به نقطه: مدل تجارت الكترونيكى P2P براى تسويه حساب كردن شركت كنندگان در حراج بافروشنده است كه مشهورترين آنها سرويسى است به نام PAYPAL . تجارت P2P در چهارچوبى كار مى كند كه افراد بتوانند مستقيما با هم پول رد و بدل كنند و در حاليكه سهم اصلى داد و ستد پولى را نقل وانتقالات رو در رو بعهده دارد، فن آورى تلفن هاى همراه تعداد افراد بيشترى را در دادوستد غيرحضورى سهيم مى كند. قبل از PAYPAL بسيارى از تاجران ONLINE در قد و قواره هاى متفاوت، پرداخت مشترى ها را از طريق حساب كارت هاى اعتبارى تجارت دريافت مى كردند.
با استفاده از سخت افزار MONDEX كه زيرمجموعه MASTERCARD مى باشد، كاربران قادرند تا نقل و انتقالات الكترونيكى پولى خود را انجام دهند و پول خود را از يك كارت اعتبارى، به كارت اعتبارى ديگر منتقل نمايند. نحوه استفاده از تلفن همراه بدين صورت است كه به جاى فن آورى GSM كه استاندارد معمول ارتباطى تلفن همراه در بسيارى از كشورها، به ويژه در اروپاست،فن آورى ديگرى تحت عنوان پروتكل بكارگيرى نرم افزار كاربردى از طريق تجهيزات بى سيم WIRELESS APPLICATION) ( PROTOCOL كه به اختصار WAP ناميده مى شود، جايگزين مى گردد. در اين شيوه جديد، هر تلفن همراه از طريق مركز تلفن بايك كامپيوتر سرويسگر مرتبط مى شود و مى تواند نرم افزار مورد نياز كاربر خود را بر روى كامپيوتر مذكور فعال نمايد. بدين ترتيب،استفاده كننده مى تواند اطلاعات خود را از طريق كامپيوتر سرويسگر كه خود از طريق اينترنت و يا شبكه هاى ارزش افزوده ( VAN ) به مراكز تجارى و خدماتى متصل است، ارسال و يا دريافت نمايد.
تجارت B2A (BUSINESS TO ADMINISTRATION ) فروشنده با اداره: اين نوع تجارت الكترونيكى، شامل تمامى مبادلات تجارى -مالى بين شركت ها و سازمان هاى دولتى است. تامين نيازهاى دولت توسط شركت ها و پرداخت عوارض ماليات ها از جمله مواردى است كه مى توان در اين گروه گنجاند. تجارت B2A در حال حاضر دوران كودكى خود را طى مى كند، ولى در آينده اى نزديك، زمانى كه دولت ها به ارتقاى سطح ارتباطات خود تمايل و توجه نشان دهند، به سرعت رشد خواهد كرد.
تجارت C2A (CONSUMER TO ADMINISTRATION ) مصرف كننده با اداره: مدل تجارت الكترونيكى C2A هنوز پديدار نشده است،ولى به دنبال رشد انواع B2C و B2A ، دولت ها احتمالا مبادلات الكترونيكى را به حيطه هايى همچون جمع آورى كمك هاى مردمى،پرداخت ماليات بر درآمد و هرگونه امور تجارى ديگرى كه بين دولت و مردم انجام مى شود، گسترش خواهند داد. با تجربه و آزمايش تمام مدل هاى تجارى ONLINE كه تاكنون بيان شد، مشخص است كه با وجودى كه تجارت الكترونيك پديده اى تقريبا جديد و نوپا اما بسيار فعال است، اما دانشمندان صنعتى معتقدند كه يافتن منابع درآمد ONLINE مطمئن، با سعى وخطا آزمايش مى شود. مدل هاى B2C و B2B بيشترين توجه را امروزه به خود جلب كرده اند، ولى مدل هاى ديگر هنوز درحال تعديل استراتژى هايشان هستند و روش هايشان را گسترش مى دهند. به هر حال، عاقلانه است كه ما راجع به پنج سال ابتداى كارتجارت الكترونيك مانند پنج سال ابتداى زندگى يك كودك بينديشيم.
هر تغيير و تحول در جامعه، نيازمند تحول و دگرگونى در ساختار و قوانين و آداب و سنن است تا بسترى مناسب براى پذيرش اين تغيير فراهم شود. تجارت الكترونيك نيز تحولى است در عرصه تجارت و اطلاعات كه به موجب آن، شيوه خريد و فروش وانتقال اطلاعات و كالاها توسط موسسات دگرگون شده است. براى گسترش و پذيرش تجارت الكترونيك لازم است كه پيش نيازهاى رشد اين تكنولوژى مهيا شود، ازجمله اين پيش نيازها، مى توان به زيرساختار مخابراتى، مسايل قانونى و ايمنى پيام رسانى و نيز مبادله الكترونيكى داده ها اشاره كرد.
كاهش زمان چرخه توليد وزمان بازاريابى: كاهش زمان فرايندهاى تجارى و چرخه توليد, اهميت فوق العاده اى در افزايش كارايى و قدرت رقابت شركت دارد. [Wetherbe 1996] . به همين ترتيب زمان لازم براى تبديل يك ايده نشات گرفته از نيازهاى بازار, به محصول نهايى نيز کاهش مى يابد که خود در افزايش قدرت رقابت شركت بسيار موثر است. به طور مشابه كاهش ساير منابع مورد نياز براى طى چرخه توليد نيز مى تواند به نحو موثرى, قدرت رقابت شركت را تقويت نمايد.
به طور كلى مى توان گفت كه شركتهايى كه بتوانند محصولات وخدمات با كيفيت بالاتر و با هزينه پايين تر توليد كنند, در يك بازار رقابتى سود بيشترى خواهند برد. استفاده از مدل هاى تجارت الكترونيك به شركتها كمك مى كند تا با اتوماتيك كردن هرچه بيشتر فرايندهاى تجارى, هزينه پايين ترى را صرف توليد محصولاتى با كيفيت بالاتر نمايند. ( منظور از هزينه عبارت است از هر گونه صرف منبع [Ramazani 2001] )
تقويت كارمندان وكار گروهى: تفويض حجم عمده اى از اختيارات تصميم گيرى به كارمندان سطوح پايين تر, استراتژيى است كه هم اكنون توسط شركتهاى مختلفى به عنوان بخشى از مديريت ارتباط با مشترى(CRM) پيگيرى مى شود. از سوى ديگر تفويض اختيارات به تيم هاى كارى در راستاى استراتژى تيم هاى خود راهبر, مورد توجه است [Lipnach & stamps 1997] . در اين رويكرد ،مديريت اختيارات زيادى را به تيمهايى تفويض مى كند كه به اجراى فعاليتها با سرعت بالاتر وكيفيت بهتر مى پردازد. مدل هاى تجارت الكترونيك به شركتها كمك مى كنند تا از يك سو به تمركز زدايى و اجراى فرايندهاى توزيع شده بپردازند و از سوى ديگر اين مدل ها امکان كنترل متمركز اين فرايندهاى توزيع شده توليد را نيز مورد پشتيبانى قرار مى دهند. هردو راستاى مطرح شده باعث كاهش هزينه هاى توليد مى شوند.
بهبود زنجيره توليد: استفاده از مدل هاى تجارت الكترونيكى مى تواند در بهبود عملكرد و افزايش کارآيى زنجيره توليد موثر باشد. اين مزايا از طريق كاهش وقفه ها ، هزينه هاى انبار دارى و رفع ساير ناكارايى هاى چرخه, ايجاد مى گردند. در اين زمينه مطالب مفصل ترى در بخشهاى بعدى ارايه مى گردد.
سفارشى سازى انبوه: در مدل توليد انبوه شركت به توليد حجم بالايى از محصولات مشابه مى پردازد. در حالى كه در مدل سفارشى سازى انبوه, شركت به توليد حجم بالايى از محصولات سفارشى بر اساس نيازهاى مشتريان مى پردازد [Pine & Gilmore 1997]. امروزه مشتريان تقاضاى زيادى براى محصولات سفارشى دارند كه بتوانند نيازهايشان را به صورت كاملترى پوشش دهد. مساله اى كه در اين جا رخ مى نمايد، جلوگيرى از كاهش كارايى توليد و افزايش هزينه ها، در حين تغيير مدل توليد انبوه به مدل سفارشى سازى انبوه است . مدل هاى تجارت الكترونيك ابزارهاى مناسبى براى سفارشى سازى انبوه ارايه مى کنند که در اين زمينه يارى مى رساند.
توجه به اين نكته حائز اهميت است كه ورود به حيطه EC و استفاده از مدل هاى تجارت الكترونيكى، هنگامى مى تواند مفيد واقع شود كه ساختار شركت و مولفه هاى موجود در آن با ايجاد تغييرات لازم ، در جهت پياده سازى و استفاده صحيح از اين مدل ها گام بردارند. استفاده از مدل هاى نامناسب تجارت الكترونيكى براى يك شركت, فراهم نكردن بستر لازم وانجام نشدن تغييرات ضرورى براى پياده سازى واجراى مدل هاى مناسب, مانع از موفقيت آنها خواهد شد[Saeed Ahmadi Behnam 2002].
اهميت توجه به نقاط قوت و محدوديتهاى مدل هاى تجارت الکترونيک جهت اتخاذ تصميم گيرى مناسب براى شرکتها, لزوم توجه به اين موارد را روشن مى نمايد. اين بخش به دنبال ايجاد يك شناخت از مزايا و محدوديت هاى تجارت الكترونيك خواهد بود.
تجارت الكترونيك هزينه توليد، فراورى، توزيع، نگهدارى وبازيافت اطلاعات را نسبت به سيستم هاى كاغذى كاهش ميدهد.
ناكارايى هاى زنجيره توليد از قبيل حجم بالاى انبارها وتاخيرهاى تحويل مى تواند با استفاده از مدل هاى EC به حداقل برسد. به عنوان مثال طبق بررسيهاى انجام شده در صورتى كه توليد اتومبيل در آمريكا به طور كامل بر اساس سفارشها صورت بگيرد, دهها ميليارد دلار در هزينه صرف شده جهت انبار در چرخه توليد, صرفه جويى مى شود. سرعت و دقت در مدل هاى EC ابزار مناسبى براى رضايت مشترى در هنگام استفاده از متدولوژى توليد pull ارائه مى نمايد. متدولوژى pull,امکان سفارشى سازى را با هزينه اى مناسب را جهت استفاده از مزاياى رقابتى فراهم مى كند [Turban 2002].
تجارت الكترونيكى براى بسيارى از مدل هاى جديد كه در پى کسب مزاياى استراتژيك يا سودهاى بالاتر هستند؛ مناسب است. به عنوان مثال مدل انجام خريدهاى گروهى در تركيب با مدل مناقصه, يك مدل جديد است كه مى توان آنرا با استفاده از EC پياده سازى كرد.
ابزارهاى تجارت الكترونيك براى پياده سازى بسيارى از مدل ها كه به علت خاص و ويژه بودن، امكان پياده سازى آنها در دنياى فيزيكى وجود ندارد؛ بسيار مناسب هستند. به عنوان مثال فروشگاه اسباب بازى سگ در دنياى فيزيكى به علت كمبود مشترى نمى تواند چندان موفق باشد در حالى كه مى تواند در اينترنت و با استفاده از مدل هاى تجارت الکترونيک موفق باشد.
تجارت الكترونيك زمان بين شروع سرمايه گذارى تا توليد محصول و ارائه خدمات را كاهش مى دهد.
تجارت الكترونيك, مهندسى معكوس فرايندهاى تجارى را پشتيبانى مى كند. در ضمن با تغيير فرايندها، كارايى فروشندگان، كارگران و مديريت شركتها, ارتقاء پيدا مى كند.
مدل هاى تجارت الكترونيك هزينه هاى ارتباطات را كاهش مى دهد.
مدل هاى تجارت الكترونيك كارايى امور اجرايى شركتها را افزايش مى دهد و مى تواند هزينه امور ادارى تا 80% ، قيمت هاى خريد را بين 5% تا 15% و زمان اجراى چرخه توليد را تا 50% كاهش دهد[Turban 2002].
تجارت الكترونيك اين امكان را به شركتها مى دهد كه ارتباط نزديك ترى با مشتريهاى خود داشته باشند. به اين ترتيب امكان ايجاد و مديريت يک ارتباط بهتر با مشترى, در اختيار شركت قرار مى گيرد. در نتيجه وفادارى مشترى به شرکت افزايش مى يابد.
تجارت الكترونيك قدرت انتخاب مصرف كنندگان را افزايش مى دهد.
مصرف كنندگان امكان دريافت خدمات ،سرويسها ومحصولهاى ارزانترى را دارند. دليل اين مساله دسترسى گسترده به محصولات وامكان مقايسه سريع بين آنها است. مدل هاى تجارت الکترونيک با ايجاد يک بستر مناسب و ابزارهاى مربوطه, اين امکان را براى مصرف کنندگان فراهم مى نمايند.
در مورد محصولات ديجيتالى، تحويل محصولات بسيار سريع مى شود و در مورد ساير محصولات نيز با افزايش كارايى سيستم تحويل شركتها, سرعت تحويل محصول افزايش مى يابد.
سرعت دسترسى به اطلاعات مربوط به محصولات مورد نياز بسيار كوتاه مى شود.
امكان شركت در حراجهاى مجازى داده مى شود و افراد مى توانند اجناس مورد نظر خود را به سرعت بفروشند و يا محصولات مورد نياز خود را خريدارى نمايند.
اين امكان ايجاد مى گردد تا مصرف كنندگان به صورت موثرى با ساير مصرف كنندگان در جامعه الكترونيكى به تعامل و تبادل نظر و تجربه بپردازند.
تجارت الكترونيك باعث افزايش رقابت بين عرضه كنندگان مى گردد. اولين نتيجه اين رقابت كاهش قيمت محصولات وخدمات براى مصرف كنندگان است.
عدم نياز به حضور فيزيكى مصرف كنندگان براى انجام خريد يا دريافت خدمات باعث کاهش حجم ترافيك، آلودگى هوا و... مى گردد.
مردم ساكن در مكانها و كشورهاى كمتر توسعه يافته، به خدمات و محصولاتى دسترسى پيدا مى كنند كه در حالت عادى محروم بودند. به عنوان نمونه, امكان دسترسى به آموزش و مدارك دانشگاهى معتبر نيز ايجاد مى گردد.
خدمات عمومى با كيفيت بالاتر و سرعت بيشترى در اختيار همه اقشار جامعه قرار مى گيرد.
در بسيارى مناطق پهناى باند مخابرات مناسب نيست.
ابزارهاى نرم افزارى مورد استفاده در پياده سازى مدل هاى تجارت الكترونيك, در حال توسعه بوده و به سرعت تغيير مى كنند.
ايجاد ارتباط بين نرم افزارهاى تجارت الكترونيكى و اينترنتى, با بعضى از نرم افزارها و بانكهاى اطلاعاتى موجود دشوار است.
کاربران مدل هاى تجارت الکترونيک ناچارند به تهيه يكسرى بسترها از جمله وب سرورها و سرورهاى شبكه بپردازند.
سازگارى بين نرم افزارهاى EC با سخت افزارها و سيستم عامل ها كامل نيست.
از طرف ديگر بسيارى از مزاياى تغيير مدل هاى سنتى تجارى افراد وشركتها به مدل هاى تجارت الكترونيك, غير مستقيم و نامحسوس است. به عنوان نمونه, بهبود ارتباط با مشترى، رضايت مشترى و كاهش فعاليتهاى اداراى, از جمله چنين مزايايى هستند. به همين علت برآورد کمّى مزايا به سختى صورت مى گيرد؛ لذا تصميم گيرى براى بسيارى از مديران دشوار مى گردد.
يكى از مشكلاتى كه در راه گسترش تجارت الكترونيك وجود دارد خصوصاً براى مدل هايى مانند دسته B2C, شيوع اين باور عمومى است كه رعايت حريم خصوصى و مسايل امنيتى, دچار نقاط ضعف هاى عمده اى هستند. در حالى كه واقعيت اين است كه ضعفها و مشكلات موجود در راه رعايت حريم خصوصى و مسايل امنيتى بسيار كمتر از اين باور است. تغيير اين باور يكى از عمده ترين مسائلى است كه مدل هاى تجارت الكترونيك به آن نياز دارد.
پذيرش و اعتماد به مولفه هاى تجارت الكترونيكى كه غير قابل لمس هستند براى بسيارى از مردم دشوار است. آنها به خريد از يك فروشنده مجازى بدون ديدن تصوير او، بدون دريافت اسناد كاغذى ويا حتى به پولهاى الكترونيكى؛ به آسانى اعتماد نمى كنند. اين مساله در كشور ما كه مردم آشنايى زيادى با كارتهاى اعتبارى ندارند، به مراتب شديدتر است. چه بسا بى ثباتى هاى اقتصادى در تشديد اين بى اعتمادى كمك زيادى مى نمايند.
در بسيارى از موارد مشتريان علاقه دارند كه محصول مورد نظر را لمس كنند تا به يك سرى از ويژگيهاى آن پى ببرند.
مسايل قانونى در مورد تجارت الكترونيك با نارسايى هايى روبرو هستند. فقدان و تقصانهاى قانونى نياز به تصويب و تصحيح تعداد زيادى از قوانين را ايجاد نموده است.
مدل هاى تجارت الكترونيك و بسترهاى آن با سرعت بسيار زياد در حال تغيير هستند. لذا تعداد زيادى از شركتها و افراد منتظر ثبات بيشترى هستند تا وارد اين حيطه شوند.
سرويس هاى جنبى تجارت الكترونيك در جامعه محدود و ضعيف هستند. به عنوان نمونه اجراى قانون كپى رايت و مسائل مالياتى تجارت الكترونيك دچار مشكلاتى هستند. اين مشكل در كشورهايى نظير كشور ما كه در حال طى روند صنعتى شدن هستند؛ بيشتر بروز مى كند.
به علت نوين بودن و ناآشنايى توليد كنندگان و مصرف كنندگان با مدل هاى تجارت الكترونيك, در بسيارى از فيلدها حجم مبادلات بالقوه براى اجرا و استفاده از مدل هاى تجارت الكترونيك كمتر از حجم مناسب و لازم براى شروع به کار است.
اين نگرانى در ذهن تعدادى از انديشمندان وجود دارد كه تجارت الكترونيك با كاهش ارتباط فيزيكى بين افراد به ارتباطات انسانى و بشرى لطمه وارد مى كند.
دسترسى به اينترنت هنوز براى بسيارى از مردم خصوصاً در كشورى مانند ايران مشكل وگران است. اگر چه در ايران نيز دسترسى به اينترنت با يك روند شتابنده در حال ارزان و آسان شدن است؛با اين وجود تا يك دسترسى عمومى و كامل فاصله زيادى وجود دارد.
عليرغم محدويت هاى عنوان شده، تجارت الكترونيك با توجه به مزايايى که بيان شد؛ با روند شتابنده اى در حال گسترش است. در كنار اين حركت از يک سو مشكلات و محدوديت ها نيز رفته رفته در حال كاهش هستند و از سوى ديگر امکان استفاده از مزايا و نقاط قوت EC افزايش مى يابد.
توجه به محيط هاى تجارى و ارتباط مولفه هاى آن [Saeed Ahmadi Behnam 2002] بر بستر مدل هاى تجارت الكترونيك به علاوه آشنائى با مزايا و محدوديت هاى تجارت الكترونيك مى تواند به شرکتها در انتخاب راه حلهاى مناسب يارى برساند. امکان انجام واکنش هاى مناسب شرکت ها در محيطهاى تجارى و بازارهاى رقابتى, توجه به اين مسايل و انتخاب چنين راه حلهايى را ضرورى مى نمايد.
منبع: نرم افزار فناوری اطلاعات
EFT (Electronic Fund Transfer) از اولين نمونه هاى مدل هاى تجارت الکترونيک مورد استفاده بود که به منظور ارتباط مالى بين موسسات مالى مورد استفاده قرار مى گرفت. کاربرد تجارت الکترونيک در اين دوره دشوار بود.به علاوه نياز به سرمايه گذاريهاى سنگين براى تهيه بستر موردنياز آن لازم بود. لذا محدوده کاربرد آن به موسسات مالى و شرکت هاى بزرگ محدود مى شد.
در مرحله بعد استاندارد EDI (Electronic Data Interchange) ايجاد شد که تعميمى ازمدل نقل و انتقالات مالى و بانکى با استفاده از ابزارهاى نوپاى اطلاعاتى ، بود. با اين تفاوت که EDI ، امکان استفاده و بهره بردارى در ساير انواع مبادلات تجارى را نيز دارا بود.EDI باعث شد تا دامنه کاربرد مدل هاى تجارت الکترونيک ، از محدوده موسسات بزرگ مالى به ابعاد وسيعترى گسترش بيابد.در اين دوره EC با IOS ها (Inter Organization System) پيوند خورد و مدل هايى کاربردى و گسترده ايجاد نمود. مدل هاى تجارت الکترونيک در اين دوره براى فعاليتهايى نظير رزرو بليط هواپيما و معاملات سهام مورد استفاده قرار گرفتند.
با اين وجود پياده سازى مدل هاى تجارت الکترونيک بر اساس EDI نيز سنگين و هزينه بر بود. نياز به سرمايه گذارى بسيار، براى آموزش پرسنل و تهيه بسترهاى لازم وجود داشت. لذا تنها شرکتهاى بزرگ بودند که مى توانستند به ايجاد مدل هايى بر اساس آن بپردازند.در نيمه اول دهه 90 ، اينترنت گسترش بسيارى پيدا کرد و به تدريج از حيطه دانشگاهى و نظامى خارج شد و کاربران بسيار زيادى در بين همه افراد جامعه ها پيدا کرد. گسترش World Wide Web و استانداردها و پروتکل هاى مربوطه از يک طرف باعث جذب هر چه بيشتر کاربران به اينترنت شد و استفاده از ابزارهاى IT در اين زمينه را عمومى نمود و از طرف ديگر اين امکان را براى شرکتها و موسسات ايجاد کرد که به گونه اى آسان و کم هزينه ، به انجام فرآيند اطلاع رسانى بپردازند.
مدل هاى تجارت الکترونيکى متنوعى در اين دوره ايجاد شده و مورد استفاده قرار گرفتند. تجارت الکترونيک به تدريج رونق گرفت و مدل هاى تجارت الکترونيک به عنوان دسته اى از مدل هاى دنياى تجارت ، مطرح شدند.ايجاد بسترهاى مناسب و ارزان براى تجارت الکترونيک و رشد کاربران اين بسترها از دلايل رشد سريع تجارت الکترونيک در اين دوره بود. رشد فشارهاى رقابتى بين شرکتها نيز از ديگر دلايل توجه شرکتها به مدل هاى تجارت الکترونيک بود.
مدل هاى مطرح شده در اين زمان ، مدل هاى تجارت الکترونيکى ساده و اوليه بودند. به عبارت ديگر استفاده از تجارت الکترونيک در ساده ترين سطح آن انجام مى شد. مشکلات فنى و نقايص موجود به علاوه ناآشنايى کاربران و شرکتها که مانع سرمايه گذارى آنها مى شد، باعث گرديد تا در اين دوره تنها مدل هاى اوليه تجارت الکترونيک مورد استفاده قرار گيرند. اين مدل ها معمولا فقط به اطلاع رسانى به مشتريان خود در مورد شرکت و محصولات آن محدود مى شدند.
به تدريج و با گذر زمان ، شناخت کاربران و شرکتها از مزاياى مدل هاى تجارت الکترونيک افزايش يافت. از طرف ديگر مسايل فنى و تکنولوژى مورد استفاده نيز به مرور ارتقاء پيدا کردند. در نتيجه اين مسايل، به تدريج مدل هاى تجارت الکترونيکى تکامل يافته و مدل هاى جديد و پيچيده ترى، ايجاد شده و مورد استفاده قرار گرفتند.
در نيمه دوم دهه 90 ( ميلادى) کاربران و شرکتها به صورت روزافزونى با نوآورى ها و ارتقاء تکنولوژى اطلاعاتى به عنوان بستر مدل هاى تجارت الکترونيک روبرو شدند. در اين دوره يکى از مهمترين تحولات در اينترنت، به عنوان يکى از بسترهاى تجارت الکترونيک،رخ داد. اين تحول افزوده شدن قابليت پردازش به مسايل اطلاعاتى بود. وجود قابليت پردازش امکانات زيادى را براى تجارت الکترونيک ايجاد نمود و باعث گسترش مدل هاى تجارت الکترونيک و افزايش کارآيى اين مدل ها گرديد. در اين دوره مدل هاى تجارت الکترونيک و حجم مبادلات انجام شده توسط اين مدل ها به صورت نمايى رشد پيدا کرد.
عموم شرکتهاى بزرگ و موفق که موفقيت خود را مديون مدل هاى تجارت الکترونيکى بوده اند، در نيمه دوم دهه 90 پا به عرصه وجود نهاده اند.تا اواخر دهه نود ميلادى عموم مدل هاى تجارت الکترونيکى با تاکيد بر مصرف کننده نهايى شکل گرفته بودند و در دسته B2C ( Business to Consumer) قرار مى گرفتند. ولى به تدريج و با محيا شدن فرصتها و امکان استفاده جدى، شرکتهاى بزرگ نيز استفاده از مدل هاى تجارت الکترونيک را مناسب و سودآور يافتند. لذا به سرمايه گذارى در مدل هايى پرداختند که به استفاده از اين بستر در ارتباط بين شرکتها يارى مى رسانند و در دسته B2B (Business to Business) قرار مى گيرند. از اين دوره به بعد مدل هاى B2B به لحاظ حجم مبادلات بر مدل هاى B2C پيشى گرفتند.
انواع تجارت الكترونيك
براى گسترش و پذيرش تجارت الكترونيك لازم است كه پيش نيازهاى اين تكنولوژى از جمله زيرساختار مخابراتى،مسايل قانونى و ايمنى پيام رسانى مهيا شود. مهم ترين هدف در تجارت - حال چه از روش هاى بسيار پيشرفته الكترونيكى استفاده كند و چه از روش هاى سنتى و قديمى -همانا دستيابى به پول و سود بيشتر است. طبيعتا در اين ميان، نقش بانك ها و موسسات اقتصادى در نقل وانتقال پول بسيار حياتى است. هنگامى كه در سال 1994 اينترنت قابليت هاى تجارى خود را علاوه بر جنبه هاى علمى و تحقيقاتى به نمايش گذاشت،موسسات تجارى و بانك ها در كشورهاى پيشرفته اولين نهادهايى بودند كه تلاش جدى خود را براى استفاده هر چه بيشتر از اين جريان بكار انداختند. محصول تلاش آنها نيز همان بانكدارى الكترونيك امروزى است. سپس به سرعت مشخص شد كه اينترنت بستر بسيار مناسبى براى انواع فعاليت هاى بانكدارى و اقتصادى بشمار مى رود.
بانكدارى و تجارت الكترونيك هم اكنون در جهان به عنوان يك بحث بسيار تخصصى و در عين حال، بسيار پيچيده تبديل شده است و تطبيق آن با سياست هاى تجارى و اقتصادى كشورهاى مختلف نياز به تحقيق و برنامه ريزى دقيق دارد.
در بررسى تاريخچه تجارت الكترونيك درمى يابيم كه بورس هاى اوراق بهادار نيز موسسات ديگرى بودند كه به سرعت فعاليت خود را با روند پيشرفت اينترنت هماهنگ كردند و موفق شدند كه در عرض مدت كوتاهى، با توجه به برترى هاى اينترنت در مقايسه با روش هاى قديمى، به دليل سرعت و دقت بالا، به موفقيت هاى بى نظيرى دست يابند. تجارت الكترونيك، على رغم جوان بودن در جهان شناخته شده و در سال هاى اخير رشد فزاينده و غيرقابل پيش بينى داشته است. اين رشد تصاعدى حاصل استفاده از يك ابزار، يعنى اينترنت مى باشد. البته تجارت الكترونيك فقط در شاخصه ها يا كشورهاى خاصى جا افتاده و استفاده مى شود. براى مثال، در سال 1997 صنعت جهانگردى و توريسم مسوول 20 تا 30 درصد از فروش هاى مجازى بوده و تا پايان سال 2002 انتظار مى رود كه اين رقم به بيش از 30 ميليون دلار برسد.
تعريف تجارت الكترونيك
در تجارت الكترونيكى از نوع( B2C فروشنده با مصرف كننده) بيشترين سهم از آن خرده فروشى است.
هدف از بكارگيرى تجارت الكترونيك، ارايه روشى جديد در انجام امور بازرگانى مى باشد. به واسطه اين روش، تاجران قادرند كه محصولات و خدمات خود را به شكل تمام وقت و به تمام خريداران در سرتاسر جهان - مستقل از مرزهاى جغرافيايى و مليت ها -عرضه كنند.بسيارى از مردم، تجارت الكترونيك را منحصر به خريد و فروش از طريق شبكه اينترنت مى دانند، در حاليكه اين امر فقط بخش كوچكى از تجارت الكترونيك را تشكيل مى دهد و اين مفهوم اكنون گستره وسيعى از جنبه هاى مختلف تجارى و اقتصادى را دربرگرفته است. به سادگى مى توان هرگونه فعاليت تجارى و مالى بين موسسات و افراد مختلف را در حيطه تجارت الكترونيك گنجاند.
تجارت الكترونيك روش ديگرى براى تبادلات الكترونيكى اطلاعات و انجام مبادلات تجارى است كه يك پل الكترونيكى رابين مراكز تجارى ايجاد كرده است. تجارت الكترونيك با حجم كمترى از اطلاعات كه لزوما در قالب يكسانى نبوده و بين مردم عادى رد و بدل مى شود، سر و كار دارد. تجارت الكترونيك در ابتداى پيدايش خود، چيزى بيش از يك اطلاع رسانى ساده تجارى نبود و هركس مى توانست محصولات خود را با استفاده از صفحات وب بر روى اينترنت تبليغ نمايد. آمار منتشره از 500 شركت نشان مى دهدكه حدود 34 درصد از آنها در سال 1995 و حدود 80 درصد در سال 1996 از روش فوق براى تبليغ محصولات خود استفاده كرده اند.تا پايان سال 2001 بيش از 220 بيليون دلار معاملات مالى توسط صدها سايت تجارى بر روى اينترنت انجام پذيرفت.
در ادامه، روش هاى مختلف تجارت الكترونيك شرح داده خواهند شد. تجارت B2B (BUSINESS TO BUSINESS ) فروشنده با فروشنده: B2B اولين روش خريد و فروش معاملات الكترونيكى است وهنوز هم طبق آخرين آمار، بيشترين عايدى را كسب مى كند. در B2B تجار نه تنها مجبورند مشتريان خود را بشناسند، بلكه بايدواسطه ها را نيز شناسايى كنند. در اين مدل، همه شركا و خدمات مرتبط با تجارت بين المللى از قبيل: تامين كنندگان، خريداران،فرستندگان دريايى كالا، لجستيك ( پشتيبانى)، خدمات ( سرويس ها) بازرسى، اخبار بازاريابى و كاربرى هاى نرم افزاركه موجب سهولت در امور توليد و خريد و فروش مى شوند، در يك محل گردهم مى آيند.
B2B در جايى استفاده مى شود كه بخواهيم خريد و فروش عمده را به كمك تجارت الكترونيكى انجام دهيم و خارج از حيطه خرده فروشان عمل نماييم، چرا كه خرده فروشى در اينترنت با خطرات بسيار همراه است، زيرا مشتريان تمايل ندارند تا همه چيز را ازروى اينترنت خريدارى كنند و فقط روى برخى از اجناس دست مى گذارند و ساير موارد برايشان اهميت چندانى ندارد. شركت CISCO يكى از اولين شركت هاى بزرگى بود كه در جولاى 1996 سايت تجارت الكترونيكى خود را راه اندازى كرد و بعد از آن تلاش جدى بقيه شركت ها براى چنين امرى آغاز شد. يك ماه بعد شركت هاى كامپيوترى عظيمى مانند MICROSOFT و IBM نرم افزارهاى تجارى خود را كه امكان انجام فروش از طريق اينترنت را فراهم مى كرد، به بازار عرضه كردند.
FORRESTER RESEARCH كه به تجزيه و تحليل فعل و انفعالات در بخش فن آورى مشغول است، در سال 1999 تخمين زد كه حجم مبادلات B2B تا سال 2004 در ايالات متحده به يك تريليون دلار و در سال بعد از آن به 7/2 تريليون دلار برسد. دولت استراليا با همكارى شركت معتبر ITOL قصد دارد كه در يك برنامه پنج ساله، مبلغ 6/6 ميليون دلار براى زيرساخت هاى تجارت الكترونيك هزينه كند. اين مبلغ صرف برنامه BUSINESS TO ) ( BUSINESS-B2B خواهد شد.
به صورت طبيعى، در B2B فروش مستقيم منبع اصلى درآمد به حساب مى آيد، مانند وقتى كه يك فروشنده محصول خود را به يك فروشنده ديگر مستقيما مى فروشد. با وجود اين، وب مى تواند روى فروش مستقيم تاثير بگذارد و اين قاعده را بر هم بزند. در اين نظام جديد اقتصاد جهانى كه به سمت تداوم ارتباطات الكترونيكى در حال پيش روى است، مشكلاتى نيز وجود دارد، ازجمله اينكه رودر رو نبودن مشترى و فروشنده باعث مى شود كه معامله به صورت مجازى صورت گيرد. اين مشتريان براى دريافت اطلاعات بيشتر بايد با تلفن به مركز اصلى وصل شوند، اما هيچ تضمينى براى اينكه كسى در آن سوى خط باشد، وجود ندارد.
تجارت B2C(BUSINESS TO CONSUMER ) فروشنده و مصرف كننده: بيشترين سهم در انجام تجارت الكترونيكى از نوع B2C راخرده فروشى تشكيل مى دهد. اين نوع تجارت، با گسترش وب به سرعت افزايش پيدا كرد و اكنون به راحتى مى توان انواع و اقسام كالاها - از شيرينى گرفته تا اتومبيل و نرم افزارهاى كامپيوترى - را از طريق اينترنت خريدارى كرد. B2C از حدود پنج سال پيش باراه اندازى سايت هايى چون AMAZON و CDNOW آغاز شد. JEFF BEZOR موسس شركت AMAZON هم سايت خود را فقطبراى فروش كتاب از طريق اينترنت راه اندازى كرد و اين ايده ساده مقدمه اى بود براى تحول جهانى.
بانكدارى و تجارت الكترونيك به عنوان بحث هاى بسيار تخصصى و پيچيده مطرح مى باشند و تطبيق آنها با سياست هاى تجارى و اقتصادى كشورهاى مختلف، نياز به تحقيق و برنامه ريزى دقيق دارد. در تجارت الكترونيكى B2C در يك طرف معامله، توليدكننده ( فروشنده) محصول و در طرف ديگر، خريدار ( مصرف كننده نهايى)قرار دارد. موفقيت در اين مدل، وابسته به تجربياتى است كه به مشترى ارايه مى شود. بايد به مشترى سرويس هايى ارايه شود كه درمدل سنتى به آنها خو گرفته است و بايد شرايط مشابه را به وجود آورد. شركت هايى مانند AMAZON و REI روى شهرت خود محيط نيرومند ONLINE را تدارك ديده اند كه بتوانند رضايت بى چون و چراى مشترى را جلب نمايند. شكل ديگر تجربيات ONLINE مشترى اين است كه رابطه تصويرى با مشترى به درستى انتخاب شود. متن و گرافيكى كه مشترى بايد با آن به جاى فروشنده تبادل نظر كند نيز بايد خوب طراحى شده باشد.
پس از هك شدن بسيارى از وب سايت هاى خرده فروشان اينترنتى مانند CREDITCARDS و EGGHEAD و... بسيارى ازمشتريان نسبت به دزديده شدن اطلاعات شخصى شان توسط هكرها بسيار حساس شده اند و اين امر باعث كاهش معاملات الكترونيكى در مقاطع و فواصل زمانى زيادى شده، اما معاملات را به نقطه صفر نرسانده است و مردم هنوز هم از فروشگاه هاى ONLINE استفاده مى كنند.
هم اكنون اين روش در كشور ما موجود است و مورد استفاده قرار مى گيرد و در اين روش خريدار به طور مستقيم با توزيع كننده ازطريق اينترنت وارد معامله مى شود. هم اكنون سازمان هايى مانند شهروند چنين خدماتى را ارايه مى كنند، اما اين خدمات هنوز به صورت عامه در ميان ما جا نيفتاده است، حتى ميان كاربران حرفه اى اينترنت در ايران نيز استفاده از اين خدمات كمتر مرسوم است.
تجارت C2C(CONSUMER TO CONSUMER ) مصرف كننده با مصرف كننده: در اين مدل تجارت الكترونيكى، مزايده ها ومناقصه هاى كالا از طريق اينترنت انجام مى گيرد. مدل C2C شبيه به نيازمندى هاى طبقه بندى شده يك روزنامه و يا شبيه به يك دكه در بازار دست دوم يا سمسارى است. ايده اصلى اين مدل اين است كه مصرف كنندگان با يكديگر بدون واسطه به خريد و فروش بپردازند. EBAY ، غول حراجى ONLINE بزرگ ترين نمونه اوليه مدل C2C مى باشد. EBAY خود چيزى نمى فروشد و به عنوان واسطى بين خريداران و فروشندگان به ارايه محصولاتى در حراجى ONLINE عمل مى كند. به عنوان مثال، EBAY اجازه مى دهد كه فروشنده قيمت اوليه خود را در حراجى قرار دهد و سپس شركت كنندگان در حراج قبل از اتمام مدت بايد روى كالاى به حراج گذاشته شده اظهار نظر كنند. سايت هاى اينترنتى ديگر مانند AUTOBYTEL و CARSMART نمونه هايى از مدل C2C مى باشند.
به دليل ناچيز بودن هزينه تبليغات در اينترنت، استفاده از مدل C2C براى فروش كالاها مورد توجه قرار گرفته است. دزديده شدن اطلاعات شخصى توسط هكرها حساسيت هاى زيادى را ايجاد كرد، اما معاملات الكترونيكى به نقطه صفرنرسيد و مردم هنوز هم از فروشگاه هاى ONLINE استفاده مى كنند. تجارت C2B (CONSUMER TO BUSINESS ) مصرف كننده با فروشنده: در حاليكه بازار مصرف ONLINE روز به روز در حال گسترش است، بسيارى از خريداران دريافته اند كه شيوه انتخاب محصول بسيار گسترده است و ممكن است كه آنان را غوطه ور سازد،چون وقتى كه مصرف كنندگان، سايت هايى را در ارتباط با فروش محصول مورد نظر خود مى يابند، يافتن خود محصول در آن سايت و به دست آوردن قيمت محصول اغلب كارى دشوار است.
بنابراين، براى راحت تر كردن امر خريد، نياز به روش هاى جديد خريد و فروش اينترنتى ONLINE است كه در آن آژانس هاى ONLINE مانند واسطه هايى بين مصرف كننده ها و فروشنده ها تلاش مى كنند تا خريداران را به بهترين وجهى در خريدشان كمك كنند. اساس كار آنها هم مبتنى بر مدل C2B مى باشد. براى اينكه مدل اين آژانس هاى فروش به سود دهى منتهى شود، بايستى ازيك استراتژى فروش استفاده كنند مانند PRICELINE كه خود را با اين استراتژى تطبيق داده است.
تجارت P2P (PEER TO PEER ) نقطه به نقطه: مدل تجارت الكترونيكى P2P براى تسويه حساب كردن شركت كنندگان در حراج بافروشنده است كه مشهورترين آنها سرويسى است به نام PAYPAL . تجارت P2P در چهارچوبى كار مى كند كه افراد بتوانند مستقيما با هم پول رد و بدل كنند و در حاليكه سهم اصلى داد و ستد پولى را نقل وانتقالات رو در رو بعهده دارد، فن آورى تلفن هاى همراه تعداد افراد بيشترى را در دادوستد غيرحضورى سهيم مى كند. قبل از PAYPAL بسيارى از تاجران ONLINE در قد و قواره هاى متفاوت، پرداخت مشترى ها را از طريق حساب كارت هاى اعتبارى تجارت دريافت مى كردند.
با استفاده از سخت افزار MONDEX كه زيرمجموعه MASTERCARD مى باشد، كاربران قادرند تا نقل و انتقالات الكترونيكى پولى خود را انجام دهند و پول خود را از يك كارت اعتبارى، به كارت اعتبارى ديگر منتقل نمايند. نحوه استفاده از تلفن همراه بدين صورت است كه به جاى فن آورى GSM كه استاندارد معمول ارتباطى تلفن همراه در بسيارى از كشورها، به ويژه در اروپاست،فن آورى ديگرى تحت عنوان پروتكل بكارگيرى نرم افزار كاربردى از طريق تجهيزات بى سيم WIRELESS APPLICATION) ( PROTOCOL كه به اختصار WAP ناميده مى شود، جايگزين مى گردد. در اين شيوه جديد، هر تلفن همراه از طريق مركز تلفن بايك كامپيوتر سرويسگر مرتبط مى شود و مى تواند نرم افزار مورد نياز كاربر خود را بر روى كامپيوتر مذكور فعال نمايد. بدين ترتيب،استفاده كننده مى تواند اطلاعات خود را از طريق كامپيوتر سرويسگر كه خود از طريق اينترنت و يا شبكه هاى ارزش افزوده ( VAN ) به مراكز تجارى و خدماتى متصل است، ارسال و يا دريافت نمايد.
تجارت B2A (BUSINESS TO ADMINISTRATION ) فروشنده با اداره: اين نوع تجارت الكترونيكى، شامل تمامى مبادلات تجارى -مالى بين شركت ها و سازمان هاى دولتى است. تامين نيازهاى دولت توسط شركت ها و پرداخت عوارض ماليات ها از جمله مواردى است كه مى توان در اين گروه گنجاند. تجارت B2A در حال حاضر دوران كودكى خود را طى مى كند، ولى در آينده اى نزديك، زمانى كه دولت ها به ارتقاى سطح ارتباطات خود تمايل و توجه نشان دهند، به سرعت رشد خواهد كرد.
تجارت C2A (CONSUMER TO ADMINISTRATION ) مصرف كننده با اداره: مدل تجارت الكترونيكى C2A هنوز پديدار نشده است،ولى به دنبال رشد انواع B2C و B2A ، دولت ها احتمالا مبادلات الكترونيكى را به حيطه هايى همچون جمع آورى كمك هاى مردمى،پرداخت ماليات بر درآمد و هرگونه امور تجارى ديگرى كه بين دولت و مردم انجام مى شود، گسترش خواهند داد. با تجربه و آزمايش تمام مدل هاى تجارى ONLINE كه تاكنون بيان شد، مشخص است كه با وجودى كه تجارت الكترونيك پديده اى تقريبا جديد و نوپا اما بسيار فعال است، اما دانشمندان صنعتى معتقدند كه يافتن منابع درآمد ONLINE مطمئن، با سعى وخطا آزمايش مى شود. مدل هاى B2C و B2B بيشترين توجه را امروزه به خود جلب كرده اند، ولى مدل هاى ديگر هنوز درحال تعديل استراتژى هايشان هستند و روش هايشان را گسترش مى دهند. به هر حال، عاقلانه است كه ما راجع به پنج سال ابتداى كارتجارت الكترونيك مانند پنج سال ابتداى زندگى يك كودك بينديشيم.
تجارت الكترونيك در ايران
نتيجه گيرى
هر تغيير و تحول در جامعه، نيازمند تحول و دگرگونى در ساختار و قوانين و آداب و سنن است تا بسترى مناسب براى پذيرش اين تغيير فراهم شود. تجارت الكترونيك نيز تحولى است در عرصه تجارت و اطلاعات كه به موجب آن، شيوه خريد و فروش وانتقال اطلاعات و كالاها توسط موسسات دگرگون شده است. براى گسترش و پذيرش تجارت الكترونيك لازم است كه پيش نيازهاى رشد اين تكنولوژى مهيا شود، ازجمله اين پيش نيازها، مى توان به زيرساختار مخابراتى، مسايل قانونى و ايمنى پيام رسانى و نيز مبادله الكترونيكى داده ها اشاره كرد.
مدل هاي تجارت الكترونيك
قابليتهاى EC در مقابله با فشارهاى محيطى
كاهش زمان چرخه توليد وزمان بازاريابى: كاهش زمان فرايندهاى تجارى و چرخه توليد, اهميت فوق العاده اى در افزايش كارايى و قدرت رقابت شركت دارد. [Wetherbe 1996] . به همين ترتيب زمان لازم براى تبديل يك ايده نشات گرفته از نيازهاى بازار, به محصول نهايى نيز کاهش مى يابد که خود در افزايش قدرت رقابت شركت بسيار موثر است. به طور مشابه كاهش ساير منابع مورد نياز براى طى چرخه توليد نيز مى تواند به نحو موثرى, قدرت رقابت شركت را تقويت نمايد.
به طور كلى مى توان گفت كه شركتهايى كه بتوانند محصولات وخدمات با كيفيت بالاتر و با هزينه پايين تر توليد كنند, در يك بازار رقابتى سود بيشترى خواهند برد. استفاده از مدل هاى تجارت الكترونيك به شركتها كمك مى كند تا با اتوماتيك كردن هرچه بيشتر فرايندهاى تجارى, هزينه پايين ترى را صرف توليد محصولاتى با كيفيت بالاتر نمايند. ( منظور از هزينه عبارت است از هر گونه صرف منبع [Ramazani 2001] )
تقويت كارمندان وكار گروهى: تفويض حجم عمده اى از اختيارات تصميم گيرى به كارمندان سطوح پايين تر, استراتژيى است كه هم اكنون توسط شركتهاى مختلفى به عنوان بخشى از مديريت ارتباط با مشترى(CRM) پيگيرى مى شود. از سوى ديگر تفويض اختيارات به تيم هاى كارى در راستاى استراتژى تيم هاى خود راهبر, مورد توجه است [Lipnach & stamps 1997] . در اين رويكرد ،مديريت اختيارات زيادى را به تيمهايى تفويض مى كند كه به اجراى فعاليتها با سرعت بالاتر وكيفيت بهتر مى پردازد. مدل هاى تجارت الكترونيك به شركتها كمك مى كنند تا از يك سو به تمركز زدايى و اجراى فرايندهاى توزيع شده بپردازند و از سوى ديگر اين مدل ها امکان كنترل متمركز اين فرايندهاى توزيع شده توليد را نيز مورد پشتيبانى قرار مى دهند. هردو راستاى مطرح شده باعث كاهش هزينه هاى توليد مى شوند.
بهبود زنجيره توليد: استفاده از مدل هاى تجارت الكترونيكى مى تواند در بهبود عملكرد و افزايش کارآيى زنجيره توليد موثر باشد. اين مزايا از طريق كاهش وقفه ها ، هزينه هاى انبار دارى و رفع ساير ناكارايى هاى چرخه, ايجاد مى گردند. در اين زمينه مطالب مفصل ترى در بخشهاى بعدى ارايه مى گردد.
سفارشى سازى انبوه: در مدل توليد انبوه شركت به توليد حجم بالايى از محصولات مشابه مى پردازد. در حالى كه در مدل سفارشى سازى انبوه, شركت به توليد حجم بالايى از محصولات سفارشى بر اساس نيازهاى مشتريان مى پردازد [Pine & Gilmore 1997]. امروزه مشتريان تقاضاى زيادى براى محصولات سفارشى دارند كه بتوانند نيازهايشان را به صورت كاملترى پوشش دهد. مساله اى كه در اين جا رخ مى نمايد، جلوگيرى از كاهش كارايى توليد و افزايش هزينه ها، در حين تغيير مدل توليد انبوه به مدل سفارشى سازى انبوه است . مدل هاى تجارت الكترونيك ابزارهاى مناسبى براى سفارشى سازى انبوه ارايه مى کنند که در اين زمينه يارى مى رساند.
توجه به اين نكته حائز اهميت است كه ورود به حيطه EC و استفاده از مدل هاى تجارت الكترونيكى، هنگامى مى تواند مفيد واقع شود كه ساختار شركت و مولفه هاى موجود در آن با ايجاد تغييرات لازم ، در جهت پياده سازى و استفاده صحيح از اين مدل ها گام بردارند. استفاده از مدل هاى نامناسب تجارت الكترونيكى براى يك شركت, فراهم نكردن بستر لازم وانجام نشدن تغييرات ضرورى براى پياده سازى واجراى مدل هاى مناسب, مانع از موفقيت آنها خواهد شد[Saeed Ahmadi Behnam 2002].
اهميت توجه به نقاط قوت و محدوديتهاى مدل هاى تجارت الکترونيک جهت اتخاذ تصميم گيرى مناسب براى شرکتها, لزوم توجه به اين موارد را روشن مى نمايد. اين بخش به دنبال ايجاد يك شناخت از مزايا و محدوديت هاى تجارت الكترونيك خواهد بود.
مزاياى تجارت الكترونيك
I. مزاياى EC براى شركتها
تجارت الكترونيك هزينه توليد، فراورى، توزيع، نگهدارى وبازيافت اطلاعات را نسبت به سيستم هاى كاغذى كاهش ميدهد.
ناكارايى هاى زنجيره توليد از قبيل حجم بالاى انبارها وتاخيرهاى تحويل مى تواند با استفاده از مدل هاى EC به حداقل برسد. به عنوان مثال طبق بررسيهاى انجام شده در صورتى كه توليد اتومبيل در آمريكا به طور كامل بر اساس سفارشها صورت بگيرد, دهها ميليارد دلار در هزينه صرف شده جهت انبار در چرخه توليد, صرفه جويى مى شود. سرعت و دقت در مدل هاى EC ابزار مناسبى براى رضايت مشترى در هنگام استفاده از متدولوژى توليد pull ارائه مى نمايد. متدولوژى pull,امکان سفارشى سازى را با هزينه اى مناسب را جهت استفاده از مزاياى رقابتى فراهم مى كند [Turban 2002].
تجارت الكترونيكى براى بسيارى از مدل هاى جديد كه در پى کسب مزاياى استراتژيك يا سودهاى بالاتر هستند؛ مناسب است. به عنوان مثال مدل انجام خريدهاى گروهى در تركيب با مدل مناقصه, يك مدل جديد است كه مى توان آنرا با استفاده از EC پياده سازى كرد.
ابزارهاى تجارت الكترونيك براى پياده سازى بسيارى از مدل ها كه به علت خاص و ويژه بودن، امكان پياده سازى آنها در دنياى فيزيكى وجود ندارد؛ بسيار مناسب هستند. به عنوان مثال فروشگاه اسباب بازى سگ در دنياى فيزيكى به علت كمبود مشترى نمى تواند چندان موفق باشد در حالى كه مى تواند در اينترنت و با استفاده از مدل هاى تجارت الکترونيک موفق باشد.
تجارت الكترونيك زمان بين شروع سرمايه گذارى تا توليد محصول و ارائه خدمات را كاهش مى دهد.
تجارت الكترونيك, مهندسى معكوس فرايندهاى تجارى را پشتيبانى مى كند. در ضمن با تغيير فرايندها، كارايى فروشندگان، كارگران و مديريت شركتها, ارتقاء پيدا مى كند.
مدل هاى تجارت الكترونيك هزينه هاى ارتباطات را كاهش مى دهد.
مدل هاى تجارت الكترونيك كارايى امور اجرايى شركتها را افزايش مى دهد و مى تواند هزينه امور ادارى تا 80% ، قيمت هاى خريد را بين 5% تا 15% و زمان اجراى چرخه توليد را تا 50% كاهش دهد[Turban 2002].
تجارت الكترونيك اين امكان را به شركتها مى دهد كه ارتباط نزديك ترى با مشتريهاى خود داشته باشند. به اين ترتيب امكان ايجاد و مديريت يک ارتباط بهتر با مشترى, در اختيار شركت قرار مى گيرد. در نتيجه وفادارى مشترى به شرکت افزايش مى يابد.
II. مزاياى EC براى مصرف كنندگان
تجارت الكترونيك قدرت انتخاب مصرف كنندگان را افزايش مى دهد.
مصرف كنندگان امكان دريافت خدمات ،سرويسها ومحصولهاى ارزانترى را دارند. دليل اين مساله دسترسى گسترده به محصولات وامكان مقايسه سريع بين آنها است. مدل هاى تجارت الکترونيک با ايجاد يک بستر مناسب و ابزارهاى مربوطه, اين امکان را براى مصرف کنندگان فراهم مى نمايند.
در مورد محصولات ديجيتالى، تحويل محصولات بسيار سريع مى شود و در مورد ساير محصولات نيز با افزايش كارايى سيستم تحويل شركتها, سرعت تحويل محصول افزايش مى يابد.
سرعت دسترسى به اطلاعات مربوط به محصولات مورد نياز بسيار كوتاه مى شود.
امكان شركت در حراجهاى مجازى داده مى شود و افراد مى توانند اجناس مورد نظر خود را به سرعت بفروشند و يا محصولات مورد نياز خود را خريدارى نمايند.
اين امكان ايجاد مى گردد تا مصرف كنندگان به صورت موثرى با ساير مصرف كنندگان در جامعه الكترونيكى به تعامل و تبادل نظر و تجربه بپردازند.
تجارت الكترونيك باعث افزايش رقابت بين عرضه كنندگان مى گردد. اولين نتيجه اين رقابت كاهش قيمت محصولات وخدمات براى مصرف كنندگان است.
III. مزاياى EC براى جامعه:
عدم نياز به حضور فيزيكى مصرف كنندگان براى انجام خريد يا دريافت خدمات باعث کاهش حجم ترافيك، آلودگى هوا و... مى گردد.
مردم ساكن در مكانها و كشورهاى كمتر توسعه يافته، به خدمات و محصولاتى دسترسى پيدا مى كنند كه در حالت عادى محروم بودند. به عنوان نمونه, امكان دسترسى به آموزش و مدارك دانشگاهى معتبر نيز ايجاد مى گردد.
خدمات عمومى با كيفيت بالاتر و سرعت بيشترى در اختيار همه اقشار جامعه قرار مى گيرد.
محدويت هاى EC
I. محدوديتهاى فنى:
در بسيارى مناطق پهناى باند مخابرات مناسب نيست.
ابزارهاى نرم افزارى مورد استفاده در پياده سازى مدل هاى تجارت الكترونيك, در حال توسعه بوده و به سرعت تغيير مى كنند.
ايجاد ارتباط بين نرم افزارهاى تجارت الكترونيكى و اينترنتى, با بعضى از نرم افزارها و بانكهاى اطلاعاتى موجود دشوار است.
کاربران مدل هاى تجارت الکترونيک ناچارند به تهيه يكسرى بسترها از جمله وب سرورها و سرورهاى شبكه بپردازند.
سازگارى بين نرم افزارهاى EC با سخت افزارها و سيستم عامل ها كامل نيست.
II. محدوديت هاى غير فنى
از طرف ديگر بسيارى از مزاياى تغيير مدل هاى سنتى تجارى افراد وشركتها به مدل هاى تجارت الكترونيك, غير مستقيم و نامحسوس است. به عنوان نمونه, بهبود ارتباط با مشترى، رضايت مشترى و كاهش فعاليتهاى اداراى, از جمله چنين مزايايى هستند. به همين علت برآورد کمّى مزايا به سختى صورت مى گيرد؛ لذا تصميم گيرى براى بسيارى از مديران دشوار مى گردد.
يكى از مشكلاتى كه در راه گسترش تجارت الكترونيك وجود دارد خصوصاً براى مدل هايى مانند دسته B2C, شيوع اين باور عمومى است كه رعايت حريم خصوصى و مسايل امنيتى, دچار نقاط ضعف هاى عمده اى هستند. در حالى كه واقعيت اين است كه ضعفها و مشكلات موجود در راه رعايت حريم خصوصى و مسايل امنيتى بسيار كمتر از اين باور است. تغيير اين باور يكى از عمده ترين مسائلى است كه مدل هاى تجارت الكترونيك به آن نياز دارد.
پذيرش و اعتماد به مولفه هاى تجارت الكترونيكى كه غير قابل لمس هستند براى بسيارى از مردم دشوار است. آنها به خريد از يك فروشنده مجازى بدون ديدن تصوير او، بدون دريافت اسناد كاغذى ويا حتى به پولهاى الكترونيكى؛ به آسانى اعتماد نمى كنند. اين مساله در كشور ما كه مردم آشنايى زيادى با كارتهاى اعتبارى ندارند، به مراتب شديدتر است. چه بسا بى ثباتى هاى اقتصادى در تشديد اين بى اعتمادى كمك زيادى مى نمايند.
در بسيارى از موارد مشتريان علاقه دارند كه محصول مورد نظر را لمس كنند تا به يك سرى از ويژگيهاى آن پى ببرند.
مسايل قانونى در مورد تجارت الكترونيك با نارسايى هايى روبرو هستند. فقدان و تقصانهاى قانونى نياز به تصويب و تصحيح تعداد زيادى از قوانين را ايجاد نموده است.
مدل هاى تجارت الكترونيك و بسترهاى آن با سرعت بسيار زياد در حال تغيير هستند. لذا تعداد زيادى از شركتها و افراد منتظر ثبات بيشترى هستند تا وارد اين حيطه شوند.
سرويس هاى جنبى تجارت الكترونيك در جامعه محدود و ضعيف هستند. به عنوان نمونه اجراى قانون كپى رايت و مسائل مالياتى تجارت الكترونيك دچار مشكلاتى هستند. اين مشكل در كشورهايى نظير كشور ما كه در حال طى روند صنعتى شدن هستند؛ بيشتر بروز مى كند.
به علت نوين بودن و ناآشنايى توليد كنندگان و مصرف كنندگان با مدل هاى تجارت الكترونيك, در بسيارى از فيلدها حجم مبادلات بالقوه براى اجرا و استفاده از مدل هاى تجارت الكترونيك كمتر از حجم مناسب و لازم براى شروع به کار است.
اين نگرانى در ذهن تعدادى از انديشمندان وجود دارد كه تجارت الكترونيك با كاهش ارتباط فيزيكى بين افراد به ارتباطات انسانى و بشرى لطمه وارد مى كند.
دسترسى به اينترنت هنوز براى بسيارى از مردم خصوصاً در كشورى مانند ايران مشكل وگران است. اگر چه در ايران نيز دسترسى به اينترنت با يك روند شتابنده در حال ارزان و آسان شدن است؛با اين وجود تا يك دسترسى عمومى و كامل فاصله زيادى وجود دارد.
عليرغم محدويت هاى عنوان شده، تجارت الكترونيك با توجه به مزايايى که بيان شد؛ با روند شتابنده اى در حال گسترش است. در كنار اين حركت از يک سو مشكلات و محدوديت ها نيز رفته رفته در حال كاهش هستند و از سوى ديگر امکان استفاده از مزايا و نقاط قوت EC افزايش مى يابد.
توجه به محيط هاى تجارى و ارتباط مولفه هاى آن [Saeed Ahmadi Behnam 2002] بر بستر مدل هاى تجارت الكترونيك به علاوه آشنائى با مزايا و محدوديت هاى تجارت الكترونيك مى تواند به شرکتها در انتخاب راه حلهاى مناسب يارى برساند. امکان انجام واکنش هاى مناسب شرکت ها در محيطهاى تجارى و بازارهاى رقابتى, توجه به اين مسايل و انتخاب چنين راه حلهايى را ضرورى مى نمايد.
منبع: نرم افزار فناوری اطلاعات
