علت پیدایش ویتیلیگو (پیسی یا برص) و درمان آن

پیسی یا برص یا ویتیلیگو یك بیماری پوستی است كه در آن لك های سفید رنگ به دلیل از دست رفتن رنگدانه پوست بوجود می‌آیند، این ضایعات در هر جایی از بدن ممكن است دیده شوند. معمولاً در هر دو طرف بدن بطور قرینه لك های متعدد سفید و شیری رنگ دیده می‌شود. شایع ترین مناطق درگیری پوستی عبارتند از: صورت، لب ها، دست ها، بازوها، پاها و نواحی تناسلی.

چه كسانی به پیسی مبتلا می‌شوند؟

از هر صد نفر، یك یا دو نفر به این بیماری مبتلا می‌شوند. حدود نیمی‌از افرادی كه به این بیماری دچار می‌شوند، قبل از بیست سالگی علایم آن را در خود خواهند یافت. حدود یك پنجم از مبتلایان نیز یكی از افراد خانواده‌شان به این بیماری مبتلا بوده اند. بیشتر كسانی كه پیسی دارند، از نظر سلامتی عمومی‌در وضعیت خوبی بسر می‌برند.

رنگ پوست چطور بوجود می‌آید؟

ملانین، رنگدانه‌ای است كه عامل تعیین كننده رنگ پوست، مو و چشم‌های ما می‌باشد و توسط سلول‌هایی به نام ملانوسیت (سلول‌های رنگدانه‌ساز) تولید می‌شود. اگر این سول‌ها از بین بروند و یا نتوانند رنگدانه ملانین را تولید كنند، رنگ پوست روشن‌تر شده و یا بطور كلی سفید می‌شود.

دلیل پیدایش پیسی چیست؟

پیدایش پیسی نتیجه از بین رفتن سلول‌های رنگدانه‌ساز پوست است كه دلیل آن ناشناخته است. ولی چهار تئوری اصلی دراین زمینه وجود دارد:
1- سلول‌های عصبی كه بطور غیرطبیعی فعال شده‌اند ممكن است با تولید مواد سمی‌به سلول‌های رنگدانه‌ساز آسیب برسانند.
2- سیستم ایمنی بدن ممكن است در موقع دفاع از بدن در مقابل یك ماده خارجی، رنگدانه پوست را نیز از بین ببرد.
3- سلول‌های رنگدانه ساز ممكن است عامل از بین رفتن خودشان باشند. یعنی زمانی كه رنگدانه در حال ساخته‌شدن است، مواد زایدی نیز در كنار آن تولید می‌شوند كه سمی‌بوده و قادر به از بین بردن خود سلول‌ها است.
4- وجود یك نقص ارثی موجب حساس شدن سلول‌های رنگدانه‌ساز به آسیب و در نتیجه از بین رفتن‌ آنها می‌شود.

پیسی چگونه پیشرفت می‌كند؟

وسعت، دوره و شدت از دست رفتن رنگدانه در اشخاص مختلف متفاوت است. افرادی كه پوست روشنی دارند معمولاٌ در تابستان متوجه تفاوت رنگ مابین نواحی مبتلا و سایر نقاط سالم پوست كه برنزه شده‌اند، می‌شوند. پیسی در افراد با پوست تیره بسیار واضح تر از روشن پوستان است در موارد شدید ممكن است رنگدانه در همه جای پوست از بین برود و پوست یكسره سفید شود. هیچ راهی برای پیش‌گویی این كه هر فرد چقدر رنگدانه از دست خواهد داد و یا اینكه بیماری وی چقدر طول خواهد كشید وجود ندارد.
یك لك پیسی به صورت ناحیه‌ای به رنگ سفید شیری رنگ دیده می‌شود. با این حال میزان تخریب رنگدانه در هر لك می‌تواند با سایر لك ها متفاوت باشد. در یك لك ممكن است سایه های مختلفی وجود داشته باشد و نیز یك ناحیه تیره‌تر، نواحی سفید شده را احاطه كرده باشد.
پیسی اغلب با از دست رفتن ناگهانی رنگدانه در یك نقطه از پوست شروع می‌شود. این فرآیند می‌تواند ادامه یابد و یا به دلایل ناشناخته، خود به خود متوقف شود. دوره‌های از دست رفتن رنگدانه و متعاقب آن ثابت ماندن رنگ لك و دوباره از دست رفتن رنگدانه به طور مدوام تكرار می‌شوند.
بازگشت خودبه خودی رنگ به لك‌های سفید شده خیلی به ندرت اتفاق می‌افتد. بعضی از بیماران كه تصور می‌كنند بیماریشان خوب شده، در واقع تمام رنگدانه پوست خود را از دست داده و پوستشان یك دست سفید شده است. گرچه رنگ پوست این افراد یك دست سفید شده ولی آنها باز هم به پیسی مبتلا هستند.

آیا درمان قطعی برای پیسی وجود دارد؟

تحقیقات فراوانی در مورد این بیماری و روشهای درمانی آن در حال انجام است و این امید وجود دارد كه درمانهای جدیدی كشف و ابداع شوند. در حال حاضر دلیل اصلی پیدایش پیسی ناشناخته است و اگرچه راههای مختلف درمانی متفاوتی (در مانهای سنتی یا گیاهی) برای آن وجود دارد، ولی روش درمانی مؤثری كه باعث بهبود همه بیماران شود، هنوز شناسایی نشده است.

پیسی چگونه درمان می‌شود؟

گاهی بهترین درمان برای پیسی این است كه اصلاً هیچ درمانی انجام نشود. در افرادی كه پوست روشنی دارند اجتناب از برنزه شدن پوست طبیعی بدن، مانع از پیدایش تضاد رنگ و در نتیجه مخفی ماندن لك‌های پیسی خواهد شد. پوست سفید مناطق مبتلا به این بیماری هیچگونه دفاعی در برابر نور خورشید ندارند. این نواحی خیلی به راحتی دچار آفتاب سوختگی می‌شوند. روی تمام نواحی مبتلا به ویتیلیگو كه توسط لباس پوشانیده نمی‌شوند باید یك ضد آفتاب مناسب با SPF حداقل برابر 15 مالیده شود و برای جلوگیری از آفتاب سوختگی، از قرار گرفتن در معرض خورشید در ساعات حداكثر تابش (10 صبح تا 4 عصر) خودداری شود.
پنهان كردن لك‌های پیسی توسط كرم پودر، فرآورده‌های برنزه كننده (كه بدون نیاز به نور آفتاب پوست را برنزه می‌كنند) یا سایر رنگ‌ها، كاری آسان و بی خطر است كه سبب می‌شود این بیماری كمتر به چشم بیاید. امروزه مواد آرایشی مقاوم در برابر شستشو (واترپروف) كه تقریباٌ با تمام انواع رنگ پوست قابل انطباق هستند، در فروشگاه‌های عرضه محصولات بهداشتی آرایشی وجود دارند. مهارت در استفاده از این مواد به تدریج به دست می‌آید و افراد به خوبی قادر خواهند بود پوست ناحیه مبتلا را به رنگ اطراف درآورند. این رنگها به تدریج از روی پوست محو می‌شوند و بنابراین نیاز به تکرار دارند. شیرها و كرم‌های برنزه كننده محتوی یك ماده شیمیایی به نام «دی هیدروكسی استون» كه برای رنگین كردن پوست نیازی به وجود ملانوسیت‌ها ندارند. رنگ ناشی از این فرآورده‌ها هم به تدریج محو می‌شوند، زیرا با هر بار ریزش سلول‌های مرده از روی پوست، بخشی از این رنگ نیز با آنها از پوست جدا می‌شود.
هیچ یك از این روش‌هایی كه نام برده شد بیماری را درمان نمی‌كنند ولی می‌توانند موجب بهبود ظاهر شخص شوند. خالكوبی پوست در نواحی كوچك ممكن است مفید باشد.
اگر از ضد آفتاب‌ها و رنگدانه‌های پوشاننده كاری بر نیاید، پزشك شما ممكن است درمان دیگری را به شما پیشنهاد كند. این درمان می‌تواند شامل بازگرداندن طبیعی و یا از بین بردن باقی مانده رنگدانه باشد. هیچیك از روش‌های بازگرداندن رنگدانه درمان كامل و دایمی‌محسوب نمی‌شود.

بازگرداندن رنگدانه

كورتون موضعی: داروهای موضعی حاوی كورتون ممكن است در بازگرداندن رنگدانه به نواحی كوچك مبتلا به پیسی مؤثر باشند. این داروها باید همزمان با سایر درمان‌ها به كار برده شوند مصرف طولانی این داروها می‌تواند موجب نازك شدن پوست و حتی پیدایش ترك‌های پوستی در بعضی نواحی شوند. بنابراین استفاده از آنها باید حتماً تحت نظارت متخصص پوست باشد.
پووا PUVA: در این روش درمان، دارویی به نام پسورالن به بیمار داده می‌شود، این ماده شیمیایی پوست را نسبت به نور خورشید بسیار حساس می‌كند. سپس پوست، تحت تابش نوع خاصی از نور ماوراء بنفش به نام UVA قرار می‌گیرد. دستگاه‌های درمانی ویژه‌ای برای این نوع درمان لازم هستند كه همه جا در دسترس نمی‌باشند. در صورت عدم دسترسی به این دستگاه‌ها، می‌توان از نور آفتاب كه دارای UVA می‌باشد استفاده كرد. البته امكان تنظیم دقیق مقدار اشعه تابیده شده در صورت استفاده از نور آفتاب وجود ندارد و لذا خطر سوختگی پوست در این روش بیشتر است. وقتی پیسی خیلی محدود است، پسورالن را می‌توان بر روی پوست مبتلا مالیده و سپس بیمار را در معرض تابش UVA قرار داد.
با این حال معمولاً پسورالن را به صورت قرص خوراكی به بیمار می‌دهند در این روش درمانی بین 50 تا 70 درصد شانس برگشتن رنگدانه به پوست صورت، بدن، بازوها، ران و ساق پاها وجود دارد. دست‌ها و پاها خیلی كم به این نوع درمان پاسخ می‌دهند. معمولاٌ حداقل یك دوره درمان یك ساله به صورت 1 تا 3 بار در هفته لازم است. پووا فقط باید توسط متخصص پوست و تحت شرایط كنترل شده صورت گیرد. عوارض جانبی پووا شامل واكنش‌های مشابه آفتاب سوختگی هستند. در صورت استفاده طولانی مدت، بر روی پوست كك‌مك بوجود آمده و پوست مستعد ابتلا به سرطان می‌شود.
از آنجا كه انواع پسورالن موجب افزایش حساسیت چشم نسبت به نور خورشید می‌شوند، استفاده از عینك‌های آفتابی محافظ در برابر UVA از شروع درمان تا غروب آفتاب در همان روز ضرورت تام دارد. دلیل محافظت از چشم‌ها، پیشگیری از ابتلاء زودرس به آب مروارید است معمولاً ازPUVA برای بچه‌های زیر دوازده سال، زنان باردار یا شیرده و یا افراد مبتلا به بعضی از بیماری‌های خاص استفاده نمی‌شود.
اشعه ماوراءبنفش: طیف بسیار محدودی از اشعه ماوراء بنفش B قدرت تحریك سلول‌های رنگدانه‌ساز را داشته و در درمان پیسی مفید می‌باشد. این طیف اشعه تنها توسط لامپ‌های مخصوص و یا سیستم لیزر تولید می‌گردد. عوارض این روش بسیار كم بوده و در بچه‌ها نیز قابل استفاده است.
پیوند پوست: انتقال پوست از نواحی طبیعی به نواحی سفید شده فقط در موارد تعداد محدودی از بیماران مبتلا به پیسی امكان پذیر می‌باشد. معمولاً این روش موجب بازگشت كامل رنگ به نواحی مبتلا نمی‌شود.

از بین بردن رنگدانه باقی مانده:

در بعضی از بیماران كه بیماری پیسی وسعت زیادی پیدا كرده است، عملی‌ترین روش درمان، رنگ زدایی از نواحی طبیعی پوست و یكدست كردن رنگ آن است. در این روش از یك ماده شیمیایی به نام"roquinone Monobenzylether Of Hy" یا از اشعه لیزر استفاده می‌شود. این روش درمان حدود یك سال به طول می‌انجامد. معمولاًاز بین رفتن رنگ پوست در این روش دایمی‌ و برگشت ناپذیر است. لذا بیماران باید اكیداً از تماس با نور آفتاب اجتناب نمایند.

پیسی در كودكان چگونه درمان می‌شود؟

معمولاً در كودكان از روش‌های درمان شدید و تهاجمی‌استفاده نمی‌شود. در بیماران خردسال استفاده از ضدآفتاب و پوشانیدن لك‌ها با مواد رنگ كننده بهترین درمان است. كورتون‌های موضعی را هم با احتیاط زیاد می‌توان بكار برد. از «پووا» معمولاً تا سن 12 سالگی استفاده نمی‌شود، اما در این دوره سنی نوعی از اشعه ماوراءبنفش به نام ماوراءبنفش B با طیف باریك نتایج قابل قبولی در درمان پیسی داشته‌است.

برای پیشگیری از گسترش یا عود پیسی چه می‌توان كرد؟

از آنجایی كه علت این بیماری شناخته‌نشده‌است، راه مؤثری برای پیشگیری از آن وجود ندارد. نقش استرس‌های روحی در ایجا یا تشدید بیماری قطعاً مشخص نشده‌است. اگر چه بعضی از بیماران دوره‌های شدت بیماری را به این استرس ها ارتباط می‌دهند. در برخی بیماران هرگونه آسیب پوست (سوختگی، زخم، خراشیدگی، ضربه‌های مكرر) موجب پیدایش لك‌های پیسی در محل آسیب می‌شود. این دسته از بیمارن باید در مراقبت از پوست خود دقت بیشتری نمایند. نقش غذا در بروز بیماری مشخص نیست و در حال حاضر هیچ محدودیت غذایی خاصی به بیماران توصیه نمی‌شود.
منبع: مرکز آموزش و پژوهش بیماریهای پوست و جذام