فيتواستروژنها: استروژنهاي گياهي
نويسنده: آقاي حسن سالاري
گونه هاي مختلف گياهان تركيباتي توليد مي‌كنند كه مي‌توانند اثرات هورمون‌هاي استروژني را در جانوران تقليد كنند يا در آن‌ها تداخل ايجاد كنند.دست كم 20 تركيب شيميايي در بيش از 300 گياه از 16 خانواده ي گياهي متفاوت شناسايي شده‌است.اين تركيبات كه فيتواستروژن ناميده مي شوند ضعيف‌ترازاستروژن‌هاي معمولي هستندو در گياهان دارويي،ادويه ها (سير و جعفري) دانه ها (سويا،گندم وبرنج) سبزي ها (لوبيا،هويج وگوجه فرنگي)ميوه ها (خرما،انار،گيلاس،آلبالو وسيب) ونوشيدني ها (قهوه) يافت مي‌شوند. سرنوشت فيتواستروژن ها بيشتر ما از راه خوراكي ها (ميوه ها،سبزي ها وگوشت) درمعرض بسياري از اين تركيبات طبيعي قرار مي گيريم. دو گروه از فيتواستروژن ها كه بيش تر از ديگران بررسي شده اند، ليگنان ها(فرآورده هاي تجزيه ي ميكروبي تركيبات غذايي موجود در غلات، فيبرها، دانه هاي كتان و بسياري از ميوه ها وسبز ها )وايزوفلاون ها(موجود در سويا و ديگربقولات) هستند. چون دانشمندان فيتواستروژن ها را در ادرار ونمونه هاي خون انسان پيدا كرده اند، ما مي دانيم كه اين تركيبات مي‌توانند جذب بدن ما شوند. در حقيقت،فيتواستروژن ها پس از خورده شدن چند سرنوشت دارند:
• ممكن است دفع شوند
• ممكن است جذب بدن شوند
• ممكن است به تركيبات ديگري تجزيه شوند كه آن ها نيز ممكن است فيتواستروژن هاي قدرتمندي باشند.
فيتواستروژن ها جدا از سرنوشتي كه ممكن است داشته باشند،از نظر تخريب آسان، اندوخته نشدن در بافت ها و كوتاهي ماندگاريشان در بدن با استروژن هاي مصنوعي واستروژنهاي محيط زيست تفاوت دارند.
از سوي ديگر، خوردن مقدار زيادي از برخي فيتواستروژن ها ممكن است با خطراتي براي سلامتي همراه باشد. مشكلات توليد مثلي در جانوران آزمايشگاهي، جانوران اهلي وجانوران وحشي كه مقدار زيادي گياه غني از فيتواستروژن خورده بودند، به اثبات رسيده است.
اگر چه انسان ها هرگز در رژيم هاي غذايي خود فقط از غذاهاي غني از فيتواستروژن بهره نمي برند حتي گياهخواران)كساني كه به عنوان درمان طبيعي، سويا ناپخته يا قرص هاي غني از فيتواستروژن مي خورند، ممكن است در معرض خطر باشند. بسياري از تركيبات طبيعي، به ويژه هورمون ها، م مكن است قوي باشند و بسته به مقدار خود در بدن اثرات خوب يا بدي داشته باشند.اين مواد هميشه بايد با حفظ اعتدال مصرف شوند تا از هرگونه نتيجه ي ناخواسته براي سلامتي جلوگيري شود.
حتي اگر كسي براي مدت كوتاهي در معرض فيتواستروژن ها قرار گيرد ممكن است حفاظت دراز مدتي در برابر برخي سرطان ها(از جمله سرطان پستان، روده ي بزرگ، پروستات، كبد وخون) پيدا كند. بر پايه ي برخي پزوهش ها كه روي جانوران صورت گرفت ، مشخص شده است كه فيتواستروژن هاي رژيم غذايي(بيشتر تركيبات موجود در سويا) مي توانند در برابر برخي از سرطان‌ها حفاظت ايجاد كنند وحتي ممكن است رشد غده هاي سرطاني را مهار كنند. درمطالعه ي ديگري مشاهده شد كه در موش هاي نوزادي كه به آن ها جينيستئين(ايزوفلاووني كه در فرآورده هاي سويا يافت مي شود)تزريق شده بود وسپس در مراحل بعدي زندگي در معرض ماده اي سرطان زا قرار گرفته بودند، نسبت به موش هاي شاهد غده هاي سرطاني كم تري به وجود آمد ودر آن ها مدت زمان بيش تري طول كشيد تا اين غده ها توسعه پيدا كنند.
برخوردارشدن از اين سودمندي هاي احتمالي ممكن است تنها به خوردن مقدار بيش تري از فرآورده هاي سويا مربوط نباشند. براي مثال،آسيايي ها هزاران سال است كه از اين تركيبات بهره مي برند وممكن است سازگاري هاي تكاملي ويژه اي داشته باشند كه به آن ها اجازه استفاده از فيتواستروژن ها و بهره مند شدن از سودمندي هاي آن ها را مي دهد. برخي از فرآورده هاي گياهي و سويا مواد ضد سرطان ديگري(مانند مهاركننده هاي پروتئاز وآنتي اكسيدانها) دارند كه ممكن است آن ها نيز عامل برخي از سودمندي ها باشند. ارزيابي اثرات فيتواستروژنها بر سلامتي دشوار است وبه عوامل زير بستگي دارد:
• نوع و مقدار فيتواستروژن خورده شده
• سن، جنسيت و وضعيت سلامتي
براي مثال، بسياري از غذاهايي كه ممكن است با مراكز پيام رساني هورموني در طي رشدونمو كودك تداخل ايجاد كنند، ممكن است در بزرگسالان به حفاظت در برابر سرطان پستان وپروستات كمك كنند.
شواهدي محكمي در دست است كه تماس با استروژنهاي طبيعي (مانند استراديول) به مدت زياد، خطر برخي از انواع سرطان از جمله سرطان رحم را افزايش مي دهد. فيتواستروژن ها ممكن است به كاهش اين خطر كمك كنند. زيرا، آن ها مي توانند با رقابت بر سر گيرنده هاي استروژن ي يا تغيير چگونگي تخريب استروژن هاي طبيعي، ميزان برخورد فرد را با آن ها كاهش دهند.اين تداخل‌هاي هورموني مي توانند خطر سرطان بافت هاي هدف هورمون هاي استروئيدي(اندام هاي تناسلي) را كاهش دهند.
در گذشته انسان ها از گياهان براي جلوگيري از بارداري بهره مي بردند . بررسي هاي اخير نشان داده است بسياري از گياهاني كه براي جلوگيري از بارداري به كار مي رفتند يا باعث سقط جنين مي شوند، حاوي فيتواستروژن ها وديگر موادي هستند كه فعاليت شبه هورموني دارند. براي مثال، در سده ي چهارم پيش از ميلاد، بقراط نگاشته است كه نوعي هويج وحشي مانع بارداري مي شود.اكنون مي دانيم كه دانه هاي اين گياه حاوي ماده اي هستند كه مانع عمل پروژسترون مي شود. پروژسترون هورموني است كه براي پاگيري وحفظ بارداري لازم است.
پژوهش هاي ديگري نشان داده اند كه فيتواستروژن ها مي توانند بر باروري جانوراني كه از گياهان حاوي آن ها تغذيه مي كنند، اثر ب گذارند.اين وضعيت به ويژه زماني رخ مي دهد كه حجم عمده ي رژيم غذايي از اين گياهان باشد. البته، اين وضعيت براي انسان بندرت رخ مي دهد.
• گوسفندهاي استراليايي پس از چريدن در مراتعي كه پراز گونه اي شبدر (Trifolium subterraneum) داراي فيتواستروژن بودند، دچار مشكلات توليد مثلي وناباروري شدند. دو تركيب فيتواستروژني(اكوئول وكامسترول)در اين عارضه دخيل دانسته شدند (Australian Veterinary Journal 22:2-12) .
روي هم رفته، هنوز اطلاعات كمي درباره ي اثرات فيتواستروژن ها بر رشد و نمو در دست است. برخي پژوهشگران نگراني هايي درباره ي اثرات اين تركيبات برجنين ابراز كرده اند.آن ها عقيده دارند چون رشد و نمو به شدت تحت نظارت هورمون هاي دستگاه هورموني است ،اين تركيبات به مقدار زياد مي توانند باعث بروز مشكلاتي شوند.
• موش هاي نابالغي كه در معرض فيتواستروژن ها قرار گرفتند دچار چرخه هاي قاعدگي زودرس شدند.
• الگوي ترشح هورمون ها در موش هاي تازه متولد شده اي كه درمعرض فيتواستروژن قرار گرفته بودند، دچار تغيير هايي شد.
خلاصه، فيتواستروژن ها همانند هورمون ها رفتار مي كنند و مانند هورمون ها، در مقد ا ر بسيار زياد يا بسياركم مي توانند در كار بافت هاي وابسته به هورمون تغيير وارد كند.دريافت مقدار زيادي از هر هورمون ي ممكن است براي انسان يا جانوران خوب نباشد.همين طور، مقدار زياد فيتواستروژن در زمان نامناسب ممكن است اثرات شديدي بر سلامتي داشته باشد. پژوهش هايي كه در بالا ذكر شد ، نبايد به طور مستقيم به انسان تعميم داده شود.اما به خوبي نشان مي دهد كه در مصرف فيتواستروژن ها بايد ميانه روي پيشه كرد.
اما به ياد داشته باشيد كه به دليل تفاوت هاي ژنتيكي، همه گونه ها يا همه افراد يك گونه به فيتواستروژن ها به يك صورت واكنش نشان نمي دهند. هرچند برخي از گياهخواران ممكن است دچار مشكلات ناباروري شوند، برخي ممكن است مقاومت پيدا كنند. درست مانند حشر هايي كه به حشره كش ها مقاوم هستند يا باكتري هايي كه در حضور آنتي بيوتيك زنده مي مانند. به همين نحو، برخي انسان ها ممكن است نسبت به ديگران به خوبي ها يا بدي هاي فيتواستروژن ها مستعدتر باشند.
• ممكن است دفع شوند
• ممكن است جذب بدن شوند
• ممكن است به تركيبات ديگري تجزيه شوند كه آن ها نيز ممكن است فيتواستروژن هاي قدرتمندي باشند.
فيتواستروژن ها جدا از سرنوشتي كه ممكن است داشته باشند،از نظر تخريب آسان، اندوخته نشدن در بافت ها و كوتاهي ماندگاريشان در بدن با استروژن هاي مصنوعي واستروژنهاي محيط زيست تفاوت دارند.
اثرگذاري بر بدن
از سوي ديگر، خوردن مقدار زيادي از برخي فيتواستروژن ها ممكن است با خطراتي براي سلامتي همراه باشد. مشكلات توليد مثلي در جانوران آزمايشگاهي، جانوران اهلي وجانوران وحشي كه مقدار زيادي گياه غني از فيتواستروژن خورده بودند، به اثبات رسيده است.
اگر چه انسان ها هرگز در رژيم هاي غذايي خود فقط از غذاهاي غني از فيتواستروژن بهره نمي برند حتي گياهخواران)كساني كه به عنوان درمان طبيعي، سويا ناپخته يا قرص هاي غني از فيتواستروژن مي خورند، ممكن است در معرض خطر باشند. بسياري از تركيبات طبيعي، به ويژه هورمون ها، م مكن است قوي باشند و بسته به مقدار خود در بدن اثرات خوب يا بدي داشته باشند.اين مواد هميشه بايد با حفظ اعتدال مصرف شوند تا از هرگونه نتيجه ي ناخواسته براي سلامتي جلوگيري شود.
سودمندي هاي احتمالي
حتي اگر كسي براي مدت كوتاهي در معرض فيتواستروژن ها قرار گيرد ممكن است حفاظت دراز مدتي در برابر برخي سرطان ها(از جمله سرطان پستان، روده ي بزرگ، پروستات، كبد وخون) پيدا كند. بر پايه ي برخي پزوهش ها كه روي جانوران صورت گرفت ، مشخص شده است كه فيتواستروژن هاي رژيم غذايي(بيشتر تركيبات موجود در سويا) مي توانند در برابر برخي از سرطان‌ها حفاظت ايجاد كنند وحتي ممكن است رشد غده هاي سرطاني را مهار كنند. درمطالعه ي ديگري مشاهده شد كه در موش هاي نوزادي كه به آن ها جينيستئين(ايزوفلاووني كه در فرآورده هاي سويا يافت مي شود)تزريق شده بود وسپس در مراحل بعدي زندگي در معرض ماده اي سرطان زا قرار گرفته بودند، نسبت به موش هاي شاهد غده هاي سرطاني كم تري به وجود آمد ودر آن ها مدت زمان بيش تري طول كشيد تا اين غده ها توسعه پيدا كنند.
برخوردارشدن از اين سودمندي هاي احتمالي ممكن است تنها به خوردن مقدار بيش تري از فرآورده هاي سويا مربوط نباشند. براي مثال،آسيايي ها هزاران سال است كه از اين تركيبات بهره مي برند وممكن است سازگاري هاي تكاملي ويژه اي داشته باشند كه به آن ها اجازه استفاده از فيتواستروژن ها و بهره مند شدن از سودمندي هاي آن ها را مي دهد. برخي از فرآورده هاي گياهي و سويا مواد ضد سرطان ديگري(مانند مهاركننده هاي پروتئاز وآنتي اكسيدانها) دارند كه ممكن است آن ها نيز عامل برخي از سودمندي ها باشند. ارزيابي اثرات فيتواستروژنها بر سلامتي دشوار است وبه عوامل زير بستگي دارد:
• نوع و مقدار فيتواستروژن خورده شده
• سن، جنسيت و وضعيت سلامتي
براي مثال، بسياري از غذاهايي كه ممكن است با مراكز پيام رساني هورموني در طي رشدونمو كودك تداخل ايجاد كنند، ممكن است در بزرگسالان به حفاظت در برابر سرطان پستان وپروستات كمك كنند.
شواهدي محكمي در دست است كه تماس با استروژنهاي طبيعي (مانند استراديول) به مدت زياد، خطر برخي از انواع سرطان از جمله سرطان رحم را افزايش مي دهد. فيتواستروژن ها ممكن است به كاهش اين خطر كمك كنند. زيرا، آن ها مي توانند با رقابت بر سر گيرنده هاي استروژن ي يا تغيير چگونگي تخريب استروژن هاي طبيعي، ميزان برخورد فرد را با آن ها كاهش دهند.اين تداخل‌هاي هورموني مي توانند خطر سرطان بافت هاي هدف هورمون هاي استروئيدي(اندام هاي تناسلي) را كاهش دهند.
خطرهاي احتمالي
در گذشته انسان ها از گياهان براي جلوگيري از بارداري بهره مي بردند . بررسي هاي اخير نشان داده است بسياري از گياهاني كه براي جلوگيري از بارداري به كار مي رفتند يا باعث سقط جنين مي شوند، حاوي فيتواستروژن ها وديگر موادي هستند كه فعاليت شبه هورموني دارند. براي مثال، در سده ي چهارم پيش از ميلاد، بقراط نگاشته است كه نوعي هويج وحشي مانع بارداري مي شود.اكنون مي دانيم كه دانه هاي اين گياه حاوي ماده اي هستند كه مانع عمل پروژسترون مي شود. پروژسترون هورموني است كه براي پاگيري وحفظ بارداري لازم است.
پژوهش هاي ديگري نشان داده اند كه فيتواستروژن ها مي توانند بر باروري جانوراني كه از گياهان حاوي آن ها تغذيه مي كنند، اثر ب گذارند.اين وضعيت به ويژه زماني رخ مي دهد كه حجم عمده ي رژيم غذايي از اين گياهان باشد. البته، اين وضعيت براي انسان بندرت رخ مي دهد.
مواردي از جهان جانوران:
• گوسفندهاي استراليايي پس از چريدن در مراتعي كه پراز گونه اي شبدر (Trifolium subterraneum) داراي فيتواستروژن بودند، دچار مشكلات توليد مثلي وناباروري شدند. دو تركيب فيتواستروژني(اكوئول وكامسترول)در اين عارضه دخيل دانسته شدند (Australian Veterinary Journal 22:2-12) .
روي هم رفته، هنوز اطلاعات كمي درباره ي اثرات فيتواستروژن ها بر رشد و نمو در دست است. برخي پژوهشگران نگراني هايي درباره ي اثرات اين تركيبات برجنين ابراز كرده اند.آن ها عقيده دارند چون رشد و نمو به شدت تحت نظارت هورمون هاي دستگاه هورموني است ،اين تركيبات به مقدار زياد مي توانند باعث بروز مشكلاتي شوند.
نمونه هايي از جهان جانوران:
• موش هاي نابالغي كه در معرض فيتواستروژن ها قرار گرفتند دچار چرخه هاي قاعدگي زودرس شدند.
• الگوي ترشح هورمون ها در موش هاي تازه متولد شده اي كه درمعرض فيتواستروژن قرار گرفته بودند، دچار تغيير هايي شد.
خلاصه، فيتواستروژن ها همانند هورمون ها رفتار مي كنند و مانند هورمون ها، در مقد ا ر بسيار زياد يا بسياركم مي توانند در كار بافت هاي وابسته به هورمون تغيير وارد كند.دريافت مقدار زيادي از هر هورمون ي ممكن است براي انسان يا جانوران خوب نباشد.همين طور، مقدار زياد فيتواستروژن در زمان نامناسب ممكن است اثرات شديدي بر سلامتي داشته باشد. پژوهش هايي كه در بالا ذكر شد ، نبايد به طور مستقيم به انسان تعميم داده شود.اما به خوبي نشان مي دهد كه در مصرف فيتواستروژن ها بايد ميانه روي پيشه كرد.
يك توضيح
اما به ياد داشته باشيد كه به دليل تفاوت هاي ژنتيكي، همه گونه ها يا همه افراد يك گونه به فيتواستروژن ها به يك صورت واكنش نشان نمي دهند. هرچند برخي از گياهخواران ممكن است دچار مشكلات ناباروري شوند، برخي ممكن است مقاومت پيدا كنند. درست مانند حشر هايي كه به حشره كش ها مقاوم هستند يا باكتري هايي كه در حضور آنتي بيوتيك زنده مي مانند. به همين نحو، برخي انسان ها ممكن است نسبت به ديگران به خوبي ها يا بدي هاي فيتواستروژن ها مستعدتر باشند.
براي آگاهي بيش تر
1. Phytoestrogen and Its Food Sources
2. What are phytoestrogens?
3. Phytoestrogens and Breast Cancer
منبع:http://zist1.mihanblog.com
