کم خونی
کم خونی وضعیتی است که در آن تعداد یا اندازه گلبول‌های قرمز و یا مقدار هموگلوبین‌موجود در خون کاهش یافته و تبادل اکسیژن و دی‌اکسید کربن بین خون و سلول‌ها دچاراختلال می‌شود. از علل ایجاد کننده کم‌خونی می‌توان کمبودهای تغذیه‌ای، خونریزی،ناهنجاری‌های ژنتیکی، بیماری‌های مزمن و یا مسمومیت‌های دارویی را نام برد. منظور ازکم‌خونی‌های تغذیه‌ای کم خونی‌هایی است که در اثر دریافت ناکافی مواد مغذی ایجادمی‌شوند.
بر اساس گزارش هاي سازمان بهداشت جهاني، کم خوني يک مشکل مهم بهداشتي در جهان و بخصوص در کشورهاي در حال توسعه بشمار مي آيد، بطوريکه براساس اين گزارش ها تقريبا حدود 2 ميليارد نفر از مردم جهان به اين عارضه دشوار مبتلا مي باشند. به گفته پزشکان کم خوني حالتي ست که در آن تعداد و اندازه گلبول هاي قرمز يا ميزان هموگلوبين موجود در خون تغيير مي يابد و تبادل اکسيژن و دي اکسيدکربن بين خون و سلول ها دچار اختلال مي شود. بر اساس بررسي هاي صورت گرفته کمبودهاي تغذيه اي، خونريزي، ناهنجاري هاي ژنتيکي، بيماري هاي مزمن و مسموميت هاي دارويي از جمله علل ايجادکننده کم خوني بشمار مي آيند. منظور از کم خوني هاي تغذيه اي، کم خوني هايي هستند که بعلت دريافت ناکافي موادغذايي بوسيله سلول ها ايجاد مي شوند، از مهم ترين مواد مغذي جهت خونسازي که کمبود آنها موجب بروز کم خوني مي شود و مي توان به آهن، مس، ويتامين هاي B12 و B6 و اسيدفوليک اشاره کرد. بر اساس تحقيقات انجام شده مهم ترين و شايع ترين علت کم خوني، کمبود آهن مي باشد که ممکن است ناشي از مصرف پايين آهن موجود در مواد غذايي يا بعلت افزايش خون از دست داده در بدن باشد که در هر صورت به کم خوني ناشي از فقر آهن مي انجامد. کودکان در سنين مدرسه و بلوغ و بخصوص در دوران بلوغ در معرض خطر ابتلا به کم خوني فقر آهن قرار مي گيرند، چون با سرعت زيادتري رشد مي کند و نياز آنها به مواد غذايي مختلف مخصوصا آهن افزايش مي يابد. پسران و دختران در دوره بلوغ به آهن اضافي نياز دارند اما در دختران کمبود آهن شايع تر است. دانش آموزان مبتلا به کم خوني بعلت اينکه مقاومت بدنشان کمتر است بيشتر به بيماري هاي عفوني مبتلا مي شوند، همچنين در اين کودکان قدرت يادگيري هم کاهش مي يابد و پيشرفت تحصيلي خوبي ندارند و بهره هوشي اين دانش آموزان از دانش آموزان سالم کمتر است. عوارض کمبود آهن بويژه در شيرخواران و کودکان 6ماهه تا 9 ساله متعدد مي باشد، بطوريکه اختلال در تکامل و هماهنگي سيستم عصبي، اختلال در تکامل گفتاري، کاهش قدرت يادگيري و افت تحصيلي، اثرات نامطلوب فيزيولوژيکي و رفتاري و کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت ها از مهم ترين آنهاست.
۱) دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی مورد استفاده که در آن آهن کمی وجوددارد، مانند بعضی از رژیم‌های گیاه خواری.
۲) جذب ناکافی آهن در اثر اسهال، کاهش ترشح اسید معده، مشکلات گوارشی یاتداخلات دارویی و داروهایی مثل کلستیرامین، سایمتیدین، پانکراتین، رانیتیدین وتتراسایکلین).
۳) افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری وشیردهی.
۴) خونریزی زیاد در دوران عادت ماهانه و یا در اثر جراحات یا ناشی از هموروئید(بواسیر) یا بیماری‌های بدخیم و انگل‌ها، کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولاً در اثر ازدست دادن خون است.
x دريافت ناکافي آهن: با توجه به اينکه ذخاير آهن موجود در بدن شيرخوار بعد از چهار تا شش ماهگي تقريبا تهي مي شود، نياز است که شيرخواران با شروع غذاي کمکي آهن اضافي دريافت کنند، در غير اينصورت مبتلا به فقر آهن مي شوند که اين موضوع بويژه در مورد شيرخواران نارس از اهميت بيشتري برخورداراست، اين نوزادان بعد از دو برابر شدن وزن شان بايد آهن اضافه دريافت کنند. در کودکان بزرگتر، کمبود دريافت آهن بعلت رژيم غذايي يا آهن کم و يا دريافت رژيم با آهن ناکافي هم بوجود مي آيد که در بوجود آمدن و گسترش کم خوني موثر است.
x جذب ناکافي آهن: اين مشکل بعلت اسهال مزمن، تغذيه شيرخواران با شير مصنوعي، کاهش ترشح اسيد معده، مشکلات گوارشي و تداخلات دارويي بوجود مي آيد و يا ممکن است بعلت کم جذب شدن آهن، مصرف زياد مواد غذايي سرشار از سبزيجات و حبوبات و مصرف ناچيز پروتئين حيواني ايجاد شود.
x افزايش نياز در زمان رشد: در دوران شيرخواري و کودکي بعلت رشد سريع بافت ها نياز به آهن افزايش مي يابد. اغلب سرعت رشد در سال اول زندگي رخ مي دهد، در اين مدت وزن بدن و حجم خون تقريبا سه برابر و ميزان هموگلوبين خون دو برابر مي شود. بيشترين نرخ رشد در شيرخواران نارس و شيرخواران رسيده با وزن کم در هنگام تولد رخ مي دهد، در بدن اين کودکان حجم خون و ميزان ذخيره آهن در هنگام تولد کم است و چون به سرعت وزن اضافه مي کنند نيازمنديشان به آهن افزايش مي يابد که اگر اين نيازمندي بر آورده نشود در مدت سه ماه دچار کمبود آهن مي شوند.
x از دست دهي مزمن خون: در 50 درصد شيرخواران خونريزي دستگاه گوارش ممکن است نقش مهمي در ايجاد کمبود آهن داشته باشد (احتمالا حساسيت شيرخواران به پروتئيني که در شير تازه گاو وجود دارد علت از بين رفتن مخاط روده و خونريزي گوارشي در آنهاست) و يا ابتلاي کودکان به انگل هاي روده اي باعث از دست دهي خون و کمبود آهن مي شود. دفع زياد آهن به دليل خونريزي، تخريب سريع گلبول هاي قرمز به دليل وجود بيماري هايي نظير مالاريا و ابتلا به انگل و تخليه ذخاير آهن به دليل بارداري هاي مکرر و با فاصله کم از ديگر دلايل فقر آهن در افراد محسوب مي شود.
x علائم کم خوني ناشي از فقر آهن: علائم کمبود آهن معمولا به آهستگي بروز مي کند، از اين رو بيماران کم خون اغلب بدون نشانه هستند، بطور کلي بي اشتهايي، رنگ پريدگي زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم، سردرد، خستگي و بي حسي، بي تفاوتي، تنگي نفس، از بين رفتن بافت پوستي زبان همراه با سوزش و درد، تپش قلب، التهاب و زخم گوشه دهان، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست ها و پاها، التهاب مزمن معده که باعث کاهش ترشحات معده مي شود و در کم خوني هاي شديد تا شقي شدن ناخن ها از نشانه هاي باليني کم خوني ناشي ازکمبود آهن مي باشد. همچنين همه چيزخواري، خوردن مواد غيرمعمول مثل يخ، خاک و نشاسته در کمبود آهن مشاهده مي شود و معمولا با درمان آهن معالجه شده است، در موارد نادر در کم خوني ناشي از کمبود آهن بزرگ شدن طحال نيز ديده شده است.
x گروه هاي در معرض خطر بيشتر: زنان در زمان بارداري، زنان در سنين بارروي، سالمندان، کودکان بخصوص کودکان مبتلا به سو»تغذيه و نوجوانان گروه هايي هستند که بيشتر در معرض خطر کم خوني فقر آهن مي باشند.
رنگ‌پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم‌ها، خستگی زودرس،سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع و در کم خونی‌شدید گود شدن روی ناخن (ناخن قاشقی).
چنان که این قرص‌ها با معده خالی مصرف شوند جذب آنها بهتر و بیشتر صورت‌می‌گیرد، ولی در این حالت سبب تحریک معده و بروز مشکلات گوارشی می‌شوند. عوارض‌گوارشی ناشی از مصر فآهن نظیر تهوع، دل‌پیچه، سروزش قلب، اسهال یا یبوست را می‌توان‌به حداقل رساند، به شرطی که آهن را با میزان بسیار کم مصرف کرده و به تدریج به میزان آن‌افزوده تا به حد مورد نیاز بدن برسد. بهتر است قرص آهن در آخر شب قبل از خواب استفاده‌شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابند.
ویتامین C جذب آهن را افزایش می‌دهد، به همین دلیل معمولاً مصرف ویتامین C به‌همراه آهن پیشنهاد می‌شود. علاوه بر درمان دارویی باید به میزان آهن قابل جذب در غذا نیزتوجّه کرد. جذب آهن غذا اغلب تحت تأثیر شکل آهن موجود در آن می‌باشد. آهن موجوددر پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی، پرندگان (آهن هم) بیشتر جذب می‌شود، درحالی که جذب آهن پروتئین‌های گیاهی ماندن سبزی‌ها و میوه‌ها (آهن غیرهم) کمتر می‌باشد.باید توجّه داشت که ویتامین C جذب آهن سبزی‌ها و میوه‌ها (آهن غیرهم) را بیشتر می‌کند.مصرف چای همراه یا بلافاصله بعد از غذا می‌تواند جذب آهن را تا حد صفر تا پنج درصدکاهش دهد.
قهوه، تخم مرغ، شیر و لبنیان، نان گندم، حبوبات (حاو؟ی اسید فیتیک) و فیبرهای‌غذایی جذب آهن را به علت تشکیل کمپلکس‌های نامحلول کاهش می‌دهند. بنابراین‌فرآورده‌های حاوی آهن، طی یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد ازو مصرف هر یک از این موادنباید مصرف شود.
▪ عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آنها
۱) اسید سیتریک و اسید اسکوربیک یا ویتامین C که در آلو، خبرزه، ریواس، انبه،گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی‌ها، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیموترش، سیب و آناناس وجوددارند می‌توانند عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشند.
۲) اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج، سیب زمینی، چغندر، کدوتنبل،گوجه‌فرنگی، کلم پیچ و شلغم موجود است نیز سبب افزایش جذب آهن می‌شوند.
۳) محصولات تخمیری مثل سس، سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می‌شود.
۲) استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین C هر وعده غذایی جهت جذب بهتر آهن(مثل:: پرتقال، گریب‌فروت، گوجه‌فرنگی، کلم، توت‌فرنگی، فلفل سبز، لیموترش).
۳) گنجاندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی.
۴) پرهیز از مصرف چای یا قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا.
۵) برطرف کردن مشکلات گوارشی و یبوست.
۶) تصحیح عادات غذایی غلط (مثل مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک، یخ) که‌خود از علایم کم‌خونی فقر آهن می‌باشند.
۷) مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه جهت پیشگیری به موقع و یا بهبود کم‌خونی.
۸) استفاده از نانهایی که از خیر ورآمده تهیه شده‌اند.
۹) استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش که منابع‌خوبی از آهن هستند.
۱۰) استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.
۱۱) شست‌وشو و ضد عفونی کردن سبزی‌هایی که استفاده می‌کنید.
۱۲) شستن کامل دستها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت‌مزاج.
۱۳) مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان‌در زنان باردار.
۱۴) مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان ۲ سالگی در کودکان.
▪ کم خونی انواع مختلفی دارد که هر کدام به دلایل مختلف بروز می‌کنند و به اختصار درذیل معرفی شده‌اند:
بدن برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. این حالت معمولاً در اثر از دست دادن‌خون به دلیل مشکلاتی همچون عادت ماهانه طولانی و سنگین، زخم‌های داخلی، پولیپ‌های‌روده یا سرطان روده بروز می‌کند.
همچنین، رژیم غذایی فاقد آهن کافی می‌تواند منجر به بروزو این حالت شود. در دورهٔ‌بارداری نیز عدم وجود آهن کافی برای مادر و جنین موجب کم خونی از نوع فقر آهن می‌شود.
بدن می‌تواند با مصرف مواد غذایی مانند گوشت گاو، صدف‌های خوراکی، اسفنجاج،عدس، سیب‌زمینی کباب شده با پوست و تخمه گل آفتابگردان، آهن مورد نیاز خود را به‌دست آورد.
قرص‌های مکمل حاوی فولیک اسید می‌توانند این نوع کم خونی را درمان کنند. فولیک‌اسید را همچنین می‌توان از مصرف دانه‌ها و بنشن‌ها، مرکبات و آب میوه‌ها، سبوس گندم وسایر غلات، سبزیجات برگ پهن و سبز تیره، گوشت طیور، صدف و کبد به دست آورد.
گاهی اوقات ممکن است یک متخصص نتواند تشخیص دهد که علت این بیماری کمبودویتامین B۱۲ است. این حالت معمولاً در افراد مبتلا به کم خونی وخیم بروز می‌کند که درحقیقت نوعی بیماری خودایمنی است. عدم دریافت ویتامین B۱۲ کافی می‌تواند موجب‌کرخی و بی‌حسی دستها و پاها، مشکلات در راه رفتن، از دست دادن حافظه و مشکلات‌بینایی شود. نوع درمان بستگی به عامل مولد بیماری دارد، اما به هر حال مصرف ویتامین B۱۲ضروری است.
الف) روش‌های درمانی سرطان‌ها (پرتودرمانی و شیمی‌درمانی.
ب) قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی. (مانند مواد مورد استفاده در برخی‌حشره‌کش‌ها، رنگ و پاک کننده‌ها و شوینده‌های خانگی.
پ) برخی داروها (مانند داروهای مخصوص درمان روماتیسم مفصلی.)
ث) عفونت‌های ویروسی که بر تراکم استخوانی تأثیر می‌گذارند.
نوع درمان بستگی به میزان حاد بودن کم خونی دارد. این بیماری را می‌توان با تعویض‌خون، مصرف دارو و یا پیوند مغز استخوان درمان کرد. کم‌خونی برای پیشرفت در بدن به گذرزمان احتیاج دارد. در آغاز ممکن است هیچ علایمی بروز نکند و یا علایم بیماری بسیارخفیف باشد، اماب ا پیشرفت بیماری می‌توان شاهد علایمی ون خستگی، ضعف، عدم‌توانایی در کار و تحصیل، کاهش دمای بدن، پریدگی رنگ پوست، ضربان قلب سریع، کوتاهی‌تنفس‌ها، درد سینه، سرگیجه، تحریک‌پذیری، کرخی و سردی دستها و پاها و سردرد بود.تشخیص این بیماری با انجام یک آزمایش خون امکان‌پذیر است. در صورت مثبت بودن‌جواب آزمایش و ابتلا به کم‌خونی انجام آزمایشات دیگری نیز برای تشخیص نوع آن‌ضروری است. انتخاب نوع درمان آم خونی بستگی به علت بروز آن دارد. برای مثال، نحوهٔ‌درمان کم‌خونی گلبول‌های داسی شکل با نحوه درمان کم خونی ناشی از رژیم غذایی فاقدآهن یا فولیک اسید متفاوت است. از این رو برای کشف بهترین روش معالجه باید به متخصص‌مربوطه مراجعه کرد.
x راه هاي پيشگيري و کنترل کم خوني فقر آهن: در سال هاي اخير براي برطرف ساختن مشکل کم خوني آهن دو روش از جمله غني سازي مواد غذايي (افزودن آهن به برخي از مواد غذايي) و آهن ياري (که عبارتست از توزيع مکمل هاي آهن بين افراد مانند تجويز قرص و قطره آهن بين مادران و کودکان) توصيه شده است. بايد توجه داشت که جگر، گوشت و بويژه گوشت گاو، زرده تخم مرغ، سبزيجات، برگ سبز تره، ميوه هاي خشک شده (برگه ها و بخصوص برگه زردآلو)، لوبيا چشم بلبلي، نخود خشک شده و دانه هاي روغني مثل پسته، بادام، فندق و.. مهم ترين منابع غذايي حاوي آهن مي باشند که مي توان براي برطرف کردن فقر آهن آنها را مورد استفاده قرار داد.
منابع :
کم خونی فقر آهن http://forum.iransalamat.com
کم خوني ناشي از فقر آهن http://isfedu1.com
کم خونی ANEMIA http://bankemagale.blogfa.com
همه چيز درباره کم خوني www.linkestan.com
بر اساس گزارش هاي سازمان بهداشت جهاني، کم خوني يک مشکل مهم بهداشتي در جهان و بخصوص در کشورهاي در حال توسعه بشمار مي آيد، بطوريکه براساس اين گزارش ها تقريبا حدود 2 ميليارد نفر از مردم جهان به اين عارضه دشوار مبتلا مي باشند. به گفته پزشکان کم خوني حالتي ست که در آن تعداد و اندازه گلبول هاي قرمز يا ميزان هموگلوبين موجود در خون تغيير مي يابد و تبادل اکسيژن و دي اکسيدکربن بين خون و سلول ها دچار اختلال مي شود. بر اساس بررسي هاي صورت گرفته کمبودهاي تغذيه اي، خونريزي، ناهنجاري هاي ژنتيکي، بيماري هاي مزمن و مسموميت هاي دارويي از جمله علل ايجادکننده کم خوني بشمار مي آيند. منظور از کم خوني هاي تغذيه اي، کم خوني هايي هستند که بعلت دريافت ناکافي موادغذايي بوسيله سلول ها ايجاد مي شوند، از مهم ترين مواد مغذي جهت خونسازي که کمبود آنها موجب بروز کم خوني مي شود و مي توان به آهن، مس، ويتامين هاي B12 و B6 و اسيدفوليک اشاره کرد. بر اساس تحقيقات انجام شده مهم ترين و شايع ترين علت کم خوني، کمبود آهن مي باشد که ممکن است ناشي از مصرف پايين آهن موجود در مواد غذايي يا بعلت افزايش خون از دست داده در بدن باشد که در هر صورت به کم خوني ناشي از فقر آهن مي انجامد. کودکان در سنين مدرسه و بلوغ و بخصوص در دوران بلوغ در معرض خطر ابتلا به کم خوني فقر آهن قرار مي گيرند، چون با سرعت زيادتري رشد مي کند و نياز آنها به مواد غذايي مختلف مخصوصا آهن افزايش مي يابد. پسران و دختران در دوره بلوغ به آهن اضافي نياز دارند اما در دختران کمبود آهن شايع تر است. دانش آموزان مبتلا به کم خوني بعلت اينکه مقاومت بدنشان کمتر است بيشتر به بيماري هاي عفوني مبتلا مي شوند، همچنين در اين کودکان قدرت يادگيري هم کاهش مي يابد و پيشرفت تحصيلي خوبي ندارند و بهره هوشي اين دانش آموزان از دانش آموزان سالم کمتر است. عوارض کمبود آهن بويژه در شيرخواران و کودکان 6ماهه تا 9 ساله متعدد مي باشد، بطوريکه اختلال در تکامل و هماهنگي سيستم عصبي، اختلال در تکامل گفتاري، کاهش قدرت يادگيري و افت تحصيلي، اثرات نامطلوب فيزيولوژيکي و رفتاري و کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت ها از مهم ترين آنهاست.
● کم‌خونی ناشی از فقر آهن
● میزان نیاز به آهن
● دلایل فقر آهن
۱) دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی مورد استفاده که در آن آهن کمی وجوددارد، مانند بعضی از رژیم‌های گیاه خواری.
۲) جذب ناکافی آهن در اثر اسهال، کاهش ترشح اسید معده، مشکلات گوارشی یاتداخلات دارویی و داروهایی مثل کلستیرامین، سایمتیدین، پانکراتین، رانیتیدین وتتراسایکلین).
۳) افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری وشیردهی.
۴) خونریزی زیاد در دوران عادت ماهانه و یا در اثر جراحات یا ناشی از هموروئید(بواسیر) یا بیماری‌های بدخیم و انگل‌ها، کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولاً در اثر ازدست دادن خون است.
x دريافت ناکافي آهن: با توجه به اينکه ذخاير آهن موجود در بدن شيرخوار بعد از چهار تا شش ماهگي تقريبا تهي مي شود، نياز است که شيرخواران با شروع غذاي کمکي آهن اضافي دريافت کنند، در غير اينصورت مبتلا به فقر آهن مي شوند که اين موضوع بويژه در مورد شيرخواران نارس از اهميت بيشتري برخورداراست، اين نوزادان بعد از دو برابر شدن وزن شان بايد آهن اضافه دريافت کنند. در کودکان بزرگتر، کمبود دريافت آهن بعلت رژيم غذايي يا آهن کم و يا دريافت رژيم با آهن ناکافي هم بوجود مي آيد که در بوجود آمدن و گسترش کم خوني موثر است.
x جذب ناکافي آهن: اين مشکل بعلت اسهال مزمن، تغذيه شيرخواران با شير مصنوعي، کاهش ترشح اسيد معده، مشکلات گوارشي و تداخلات دارويي بوجود مي آيد و يا ممکن است بعلت کم جذب شدن آهن، مصرف زياد مواد غذايي سرشار از سبزيجات و حبوبات و مصرف ناچيز پروتئين حيواني ايجاد شود.
x افزايش نياز در زمان رشد: در دوران شيرخواري و کودکي بعلت رشد سريع بافت ها نياز به آهن افزايش مي يابد. اغلب سرعت رشد در سال اول زندگي رخ مي دهد، در اين مدت وزن بدن و حجم خون تقريبا سه برابر و ميزان هموگلوبين خون دو برابر مي شود. بيشترين نرخ رشد در شيرخواران نارس و شيرخواران رسيده با وزن کم در هنگام تولد رخ مي دهد، در بدن اين کودکان حجم خون و ميزان ذخيره آهن در هنگام تولد کم است و چون به سرعت وزن اضافه مي کنند نيازمنديشان به آهن افزايش مي يابد که اگر اين نيازمندي بر آورده نشود در مدت سه ماه دچار کمبود آهن مي شوند.
x از دست دهي مزمن خون: در 50 درصد شيرخواران خونريزي دستگاه گوارش ممکن است نقش مهمي در ايجاد کمبود آهن داشته باشد (احتمالا حساسيت شيرخواران به پروتئيني که در شير تازه گاو وجود دارد علت از بين رفتن مخاط روده و خونريزي گوارشي در آنهاست) و يا ابتلاي کودکان به انگل هاي روده اي باعث از دست دهي خون و کمبود آهن مي شود. دفع زياد آهن به دليل خونريزي، تخريب سريع گلبول هاي قرمز به دليل وجود بيماري هايي نظير مالاريا و ابتلا به انگل و تخليه ذخاير آهن به دليل بارداري هاي مکرر و با فاصله کم از ديگر دلايل فقر آهن در افراد محسوب مي شود.
x علائم کم خوني ناشي از فقر آهن: علائم کمبود آهن معمولا به آهستگي بروز مي کند، از اين رو بيماران کم خون اغلب بدون نشانه هستند، بطور کلي بي اشتهايي، رنگ پريدگي زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم، سردرد، خستگي و بي حسي، بي تفاوتي، تنگي نفس، از بين رفتن بافت پوستي زبان همراه با سوزش و درد، تپش قلب، التهاب و زخم گوشه دهان، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست ها و پاها، التهاب مزمن معده که باعث کاهش ترشحات معده مي شود و در کم خوني هاي شديد تا شقي شدن ناخن ها از نشانه هاي باليني کم خوني ناشي ازکمبود آهن مي باشد. همچنين همه چيزخواري، خوردن مواد غيرمعمول مثل يخ، خاک و نشاسته در کمبود آهن مشاهده مي شود و معمولا با درمان آهن معالجه شده است، در موارد نادر در کم خوني ناشي از کمبود آهن بزرگ شدن طحال نيز ديده شده است.
x گروه هاي در معرض خطر بيشتر: زنان در زمان بارداري، زنان در سنين بارروي، سالمندان، کودکان بخصوص کودکان مبتلا به سو»تغذيه و نوجوانان گروه هايي هستند که بيشتر در معرض خطر کم خوني فقر آهن مي باشند.
● علایم کم خونی ناشی از فقر آهن
رنگ‌پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم‌ها، خستگی زودرس،سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع و در کم خونی‌شدید گود شدن روی ناخن (ناخن قاشقی).
● درمان کم‌خونی ناشی از فقر آهن
چنان که این قرص‌ها با معده خالی مصرف شوند جذب آنها بهتر و بیشتر صورت‌می‌گیرد، ولی در این حالت سبب تحریک معده و بروز مشکلات گوارشی می‌شوند. عوارض‌گوارشی ناشی از مصر فآهن نظیر تهوع، دل‌پیچه، سروزش قلب، اسهال یا یبوست را می‌توان‌به حداقل رساند، به شرطی که آهن را با میزان بسیار کم مصرف کرده و به تدریج به میزان آن‌افزوده تا به حد مورد نیاز بدن برسد. بهتر است قرص آهن در آخر شب قبل از خواب استفاده‌شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابند.
ویتامین C جذب آهن را افزایش می‌دهد، به همین دلیل معمولاً مصرف ویتامین C به‌همراه آهن پیشنهاد می‌شود. علاوه بر درمان دارویی باید به میزان آهن قابل جذب در غذا نیزتوجّه کرد. جذب آهن غذا اغلب تحت تأثیر شکل آهن موجود در آن می‌باشد. آهن موجوددر پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی، پرندگان (آهن هم) بیشتر جذب می‌شود، درحالی که جذب آهن پروتئین‌های گیاهی ماندن سبزی‌ها و میوه‌ها (آهن غیرهم) کمتر می‌باشد.باید توجّه داشت که ویتامین C جذب آهن سبزی‌ها و میوه‌ها (آهن غیرهم) را بیشتر می‌کند.مصرف چای همراه یا بلافاصله بعد از غذا می‌تواند جذب آهن را تا حد صفر تا پنج درصدکاهش دهد.
قهوه، تخم مرغ، شیر و لبنیان، نان گندم، حبوبات (حاو؟ی اسید فیتیک) و فیبرهای‌غذایی جذب آهن را به علت تشکیل کمپلکس‌های نامحلول کاهش می‌دهند. بنابراین‌فرآورده‌های حاوی آهن، طی یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد ازو مصرف هر یک از این موادنباید مصرف شود.
● منابع غذایی آهن‌دار
▪ عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آنها
۱) اسید سیتریک و اسید اسکوربیک یا ویتامین C که در آلو، خبرزه، ریواس، انبه،گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی‌ها، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیموترش، سیب و آناناس وجوددارند می‌توانند عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشند.
۲) اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج، سیب زمینی، چغندر، کدوتنبل،گوجه‌فرنگی، کلم پیچ و شلغم موجود است نیز سبب افزایش جذب آهن می‌شوند.
۳) محصولات تخمیری مثل سس، سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می‌شود.
● توصیه‌های کلی زیر را به کار ببندید:
۲) استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین C هر وعده غذایی جهت جذب بهتر آهن(مثل:: پرتقال، گریب‌فروت، گوجه‌فرنگی، کلم، توت‌فرنگی، فلفل سبز، لیموترش).
۳) گنجاندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی.
۴) پرهیز از مصرف چای یا قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا.
۵) برطرف کردن مشکلات گوارشی و یبوست.
۶) تصحیح عادات غذایی غلط (مثل مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک، یخ) که‌خود از علایم کم‌خونی فقر آهن می‌باشند.
۷) مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه جهت پیشگیری به موقع و یا بهبود کم‌خونی.
۸) استفاده از نانهایی که از خیر ورآمده تهیه شده‌اند.
۹) استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش که منابع‌خوبی از آهن هستند.
۱۰) استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.
۱۱) شست‌وشو و ضد عفونی کردن سبزی‌هایی که استفاده می‌کنید.
۱۲) شستن کامل دستها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت‌مزاج.
۱۳) مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان‌در زنان باردار.
۱۴) مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان ۲ سالگی در کودکان.
● دلایل بروز کم خونی
▪ کم خونی انواع مختلفی دارد که هر کدام به دلایل مختلف بروز می‌کنند و به اختصار درذیل معرفی شده‌اند:
۱) کم خونی ناشی از فقر آهن (IDA):
بدن برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. این حالت معمولاً در اثر از دست دادن‌خون به دلیل مشکلاتی همچون عادت ماهانه طولانی و سنگین، زخم‌های داخلی، پولیپ‌های‌روده یا سرطان روده بروز می‌کند.
همچنین، رژیم غذایی فاقد آهن کافی می‌تواند منجر به بروزو این حالت شود. در دورهٔ‌بارداری نیز عدم وجود آهن کافی برای مادر و جنین موجب کم خونی از نوع فقر آهن می‌شود.
بدن می‌تواند با مصرف مواد غذایی مانند گوشت گاو، صدف‌های خوراکی، اسفنجاج،عدس، سیب‌زمینی کباب شده با پوست و تخمه گل آفتابگردان، آهن مورد نیاز خود را به‌دست آورد.
۲) کم خوزنی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین
قرص‌های مکمل حاوی فولیک اسید می‌توانند این نوع کم خونی را درمان کنند. فولیک‌اسید را همچنین می‌توان از مصرف دانه‌ها و بنشن‌ها، مرکبات و آب میوه‌ها، سبوس گندم وسایر غلات، سبزیجات برگ پهن و سبز تیره، گوشت طیور، صدف و کبد به دست آورد.
گاهی اوقات ممکن است یک متخصص نتواند تشخیص دهد که علت این بیماری کمبودویتامین B۱۲ است. این حالت معمولاً در افراد مبتلا به کم خونی وخیم بروز می‌کند که درحقیقت نوعی بیماری خودایمنی است. عدم دریافت ویتامین B۱۲ کافی می‌تواند موجب‌کرخی و بی‌حسی دستها و پاها، مشکلات در راه رفتن، از دست دادن حافظه و مشکلات‌بینایی شود. نوع درمان بستگی به عامل مولد بیماری دارد، اما به هر حال مصرف ویتامین B۱۲ضروری است.
۳) بیماری‌های نهفته
۴) بیماری‌های خونی ارثی
۵) کم‌خونی آپلاستیک
الف) روش‌های درمانی سرطان‌ها (پرتودرمانی و شیمی‌درمانی.
ب) قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی. (مانند مواد مورد استفاده در برخی‌حشره‌کش‌ها، رنگ و پاک کننده‌ها و شوینده‌های خانگی.
پ) برخی داروها (مانند داروهای مخصوص درمان روماتیسم مفصلی.)
ث) عفونت‌های ویروسی که بر تراکم استخوانی تأثیر می‌گذارند.
نوع درمان بستگی به میزان حاد بودن کم خونی دارد. این بیماری را می‌توان با تعویض‌خون، مصرف دارو و یا پیوند مغز استخوان درمان کرد. کم‌خونی برای پیشرفت در بدن به گذرزمان احتیاج دارد. در آغاز ممکن است هیچ علایمی بروز نکند و یا علایم بیماری بسیارخفیف باشد، اماب ا پیشرفت بیماری می‌توان شاهد علایمی ون خستگی، ضعف، عدم‌توانایی در کار و تحصیل، کاهش دمای بدن، پریدگی رنگ پوست، ضربان قلب سریع، کوتاهی‌تنفس‌ها، درد سینه، سرگیجه، تحریک‌پذیری، کرخی و سردی دستها و پاها و سردرد بود.تشخیص این بیماری با انجام یک آزمایش خون امکان‌پذیر است. در صورت مثبت بودن‌جواب آزمایش و ابتلا به کم‌خونی انجام آزمایشات دیگری نیز برای تشخیص نوع آن‌ضروری است. انتخاب نوع درمان آم خونی بستگی به علت بروز آن دارد. برای مثال، نحوهٔ‌درمان کم‌خونی گلبول‌های داسی شکل با نحوه درمان کم خونی ناشی از رژیم غذایی فاقدآهن یا فولیک اسید متفاوت است. از این رو برای کشف بهترین روش معالجه باید به متخصص‌مربوطه مراجعه کرد.
x راه هاي پيشگيري و کنترل کم خوني فقر آهن: در سال هاي اخير براي برطرف ساختن مشکل کم خوني آهن دو روش از جمله غني سازي مواد غذايي (افزودن آهن به برخي از مواد غذايي) و آهن ياري (که عبارتست از توزيع مکمل هاي آهن بين افراد مانند تجويز قرص و قطره آهن بين مادران و کودکان) توصيه شده است. بايد توجه داشت که جگر، گوشت و بويژه گوشت گاو، زرده تخم مرغ، سبزيجات، برگ سبز تره، ميوه هاي خشک شده (برگه ها و بخصوص برگه زردآلو)، لوبيا چشم بلبلي، نخود خشک شده و دانه هاي روغني مثل پسته، بادام، فندق و.. مهم ترين منابع غذايي حاوي آهن مي باشند که مي توان براي برطرف کردن فقر آهن آنها را مورد استفاده قرار داد.
منابع :
کم خونی فقر آهن http://forum.iransalamat.com
کم خوني ناشي از فقر آهن http://isfedu1.com
کم خونی ANEMIA http://bankemagale.blogfa.com
همه چيز درباره کم خوني www.linkestan.com
