تفاوت سبب نزول و شأن نزول

بیشتر مفسران به تفاوت بین این دو توجه نکرده‌اند و هر چیزی که آیه یا آیه‌هایی در موردش نازل شده، گاه سبب نزول و گاه شأن نزول نامیده‌اند؛ در صورتی که با هم تفاوت دارند و شأن نزول، اعم از سبب نزول است. هرگاه به مناسبتی درباره‌ی شخص یا حادثه‌ای - خواه در گذشته یا حال یا آینده - یا درباره‌ی تشریع احکام، آیه یا آیاتی نازل شود همه‌ی این موارد را شأن نزول آن آیات می‌گویند. برای مثال می‌گویند که فلان آیه درباره‌ی عصمت پیامبران یا عصمت فرشتگان یا حضرت ابراهیم یا نوح (علیهما‌السلام) یا آدم نازل شده است که تمامی اینها را شأن نزول آیه می‌گویند؛ ولی سبب نزول، حادثه یا پیشامدی است که در پی آن، آیه یا آیاتی نازل شده باشد و به عبارت دیگر آن پیشامد، باعث و موجب نزول شده باشد؛ از این رو سبب، اخص است و شأن اعم. (1)

تنزیل و سبب نزول

در تعابیر حدیثی، گاه تعبیر تنزیل آمده که به قرینه فهمیده می‌شود مقصود از آن، سبب نزول است؛ چنان که از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده: «ظهره تنزیله، و بطنه تأویله» و در ادامه دارد: «کما جاء تأویل شیء منه، یکون علی الأموات کما یکون علی الاحیاء». (2) از تعبیر «یکون علی الأموات» به قرینه‌ی دیگر حدیث که دارد: «ظهر القرآن الذین نزل فیهم و بطنه الذین عملوا بمثل أعمالهم». (3) ظهر و تنزیل، ممکن است به سبب نزول مربوط شود. در تعبیر امام صادق (علیه‌السلام) نیز تعبیر «أسباب التنزیل» (4) آمده که مؤید برداشت است.

پی‌نوشت‌ها:

1. ر.ک: همان، ص 267-268.
2. محمدبن حسن صفار، بصائر الدرجات؛ ص 216، ح 7.
3. محمدبن مسعود عیاشی؛ تفسیر العیاشی؛ ج 1، ص 11.
4. محمدباقر مجلسی؛ بحارالانوار؛ ج 90، ص 3.

منبع مقاله :
میرعرب، فرج الله؛ (1394)، علوم قرآن در احادیث اهل بیت (ع)، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول