پاسخ رهبرمعظم انقلاب اسلامی به نامه جمعی از فضلای حوزه علمیه قم
رهبر معظم انقلاب اسلامی با تاکید بر لزوم تبدیل «تولید نظریه و فکر» به یک ارزش عمومی و ضرورت تجلیل از نظریهسازان و نوآوران، حوزه و دانشگاه را به تشویق و نهادینه کردن جنبش «پاسخ به سؤالات، مناظرات علمی و نظریهپردازی روشمند» فراخواندند .
حضرت آیت الله خامنهای با پاسخ مثبتبه پیشنهاد جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه تصریح کردهاند آن روز که سهم «آزادی، اخلاق و منطق» یک جا و در کنار هم ادا شود آغاز روند خلاقیت علمی و تفکر بالنده دینی در جامعه است .
در نامه جمعی از فضلای حوزه علمیه به رهبر معظم انقلاب با اشاره به رهنمودهای اخیر معظمله در مورد ضرورت ایجاد نهضت علمی و آزاد اندیشی، پیشنهاد شده است، برای «طرح منطقی ایدهها» ، «رواج بازار نظریهپردازی و نوآوری روشمند» ، مناظرههای «علمی، قانونمند، نتیجهبخش و فارغ از غوغاسالاری» «نهادسازی برای اجابت پرسشهای جدید» و در نتیجه تولید نرمافزار علمی و دینی، کرسیهای آزاد علمی با حضور هیاتهای منصفه علمی و تخصصی در دانشگاه و حوزه ایجاد شود .
متن نامه جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه و پاسخ رهبر معظم انقلاب اسلامی به این شرح است:
بسمه تعالی
محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنهای ادام الله توفیقاته
با عرض سلام و ادب
سخنان مکرر حضرتعالی و بویژه بیانات ارزشمند شما در دیدار اعضاء محترم انجمن قلم مورخه 8/11/81 در تشویق به نهضت علمی و آزاد اندیشی، یک فراخوان تاریخی است که اگر بدرستی از سوی نخبگان و متصدیان فرهنگ کشور، درک و تعقیب گردد، نقطه عطفی در حیات انقلاب بوده و اگر بیپاسخ بماند، علامتسؤال و تعجب بر رفتار همگان است .
امام راحل (قدس سره)، بارها از ضرورت تحول هدایتشده در حوزه و دانشگاه، سخن گفتند . مصلحانی چون شهید مطهری و شهید بهشتی نیز در این راه سرمایهگذاری کردند و شخص حضرتعالی از سالهای پیش از انقلاب تا هم اکنون، بارها و بارها تحول حساب شده در حوزه، اجتهاد دینی و نواندیشی علمی، جنبش نرمافزاری برای تولید انبوه علم در حوزه و دانشگاه را جزء آرمانهای اصلی انقلاب دانستهاید و بارها به آزاد اندیشی توام با انضباط و گفتگوی توام با اخلاق، دعوت کردهاید .
اینک دهه سوم از یک انقلاب پیروز و یک حکومت جدید را تجربه میکنیم که علیرغم همه مدلهای تحمیلی جهان، متولد شده است . گر چه پیشرفتهای مهمی در 24 سال گذشته، حادث شده و حوزه و دانشگاه، رشد غیر قابل انکاری داشتهاند، اما روشن است که این مقدار، برای کاری که در پیش است و برای برداشتن موانع بعدی از سر راه نظامسازی و جامعهپردازی هرگز کافی نبوده و این موجودی در برابر سیل ترجمه و هجوم رسانهای غرب و کمیتبالای تولید و تبلیغ آن در حوزه فکر و اخلاق و حقوق و حکومت و در فرهنگ زندگی و خانواده و اقتصاد و حتی روش تغذیه و لباس، بقدر کافی، کاری از پیش نخواهد برد و در دراز مدت، برخی دستاوردهای پیشین نیز با خطر ارتجاع به فرهنگ و وابستگی پیش از انقلاب، مواجه خواهد بود .
تنها راه پیش پای ما، ارتقاء کمیت و کیفیت در تولید فکر و علم در حوزه و دانشگاه است و تا وقتی که «تولید» بر ترجمه و تکرار و نیز «اجتهاد» بر تقلید، فزونی نیابد، سیر جوامع اسلامی همچنان قهقرائی خواهد ماند و امت اسلام و ملت ایران علیرغم همه فداکاریها در صحنه تمدن، فرودستخواهند بود .
یکی از عوامل اصلی زمینهساز برای تولید «علم و نظریه» و نهضت نرمافزاری، همانا سالم سازی گفتگوها و سپس تضمین بقاء این فضای سالم و علمی برای مباحثه و گفتگوست، زیرا آنگاه که تعادل در کار نباشد، جامعه علمی و فرهنگی ما در نوسان بین «سکوت» و «هرزه گوئی» خواهد پژمرد . حوزه و دانشگاه برای رشد به فضائی دور از افراط و تفریط نیازمندند که در آن، از سوء ظن و بدبینی و ضیق صدر و از کفرگوئی و بیادبی و حریمشکنی، خبری نباشد، فضائی باز و اسلامی که در آن نه بمحض شنیدن فکر تازه، به یکدیگر تهمت و افتراء بزنیم و نه تحت عنوان «نواندیشی» ، مرزهای حقیقت و فضیلت را بر چینیم و ترک اصول کنیم . در این فضاست که تفاوت «اصول گرائی» با «تحجر» و تفاوت «نواندیشی» با «بدعت گذاری» ، روشن خواهد شد . جامعه دینی به «آزادی» بدون هرج و مرج و به «ارزش باوری» بدون قشری گری، نیاز مبرم دارد و برای مبارزه با افراط و تفریط، بهترین و شاید تنها راه حل، همانا تعریض و تضمین مسیر «تعادل» است . از بزرگانی چون شما که برای آزادی بمثابه یک ارزش اسلامی، سالها زندان و تبعید را تحمل کردهاند، بارها شنیدهایم که آزادی، نه تنها دادنی و گرفتنی بلکه آموختنی است . آنچه امروز ضرورت فوری دارد، همین نهادینه کردن آزادیهای فراهم آمده در جمهوری اسلامی و ترویج ادب استفاده از آن است که باید از راه نهادسازی برای گفتگوهای شفاف و مستدل در همه قلمروهای علمی و دینی در دانشگاه و حوزه صورت گیرد بنحوی که صریحا تحت الحمایه نظام باشد و فرهنگ «مناظره و اجتهاد و تولید نظریه» را حمایت و هدایت و بلکه تشویق کند .
بیشک فرهنگ «تولید علم» ، یک فرهنگ ریشه دار اسلامی است که به جامعه دینی بالندهتر و حکومت دینی پیشروتر خواهد انجامید و روشن است که اگر فضای علمی، نهادینه نشود، ما هرگز تولید نرمافزار علمی و دینی بقدر لازم نخواهیم داشت و بدون این نرمافزار، تداوم «حکومت دینی» در عصر تراکم نرم افزارهای غیردینی و ضددینی، بسیار مشکل و احیانا صوری خواهد شد .
«مناظره و نظریهپردازی» در چارچوب محکمات اسلام و با رعایت اخلاق و منطق علمی، یک ارزش دیرینه در فرهنگ اسلام و یک روال جاری در حوزههای علمیه بوده و تاریخ فقه، اصول، کلام، تفسیر و فلسفه و سایر معارف دینی ما اعم از عقلی و نقلی، سرشار از «مناظره و نظریهپردازی» است و اصولا مفاخر علمی حوزه، همواره با نقد نظریات دیگران زمینه رشد و شکوفایی یافتهاند .
گرچه هم اکنون نیز «مناظرات و نظریهپردازی» ، کما بیش در جامعه علمی ما جریان دارد اما چون بدرستی نهادینه، قانونمند و گاه حمایت و هدایت نمیشود و جمعبندی دقیقی از آنها صورت نمیگیرد و به تجربه انباشته، تبدیل نمیشود عملا کم تاثیر شده و در نتیجه، بتدریج مجتهدان و مولدان و صاحبان خرد و دل بنفع پاچال داران، سیاسیکاران و مترجمان و یا متحجران، صحنه را ترک میکنند و آنگاه فرصت طلبانی که با طرح خام و ناقص مسائل تخصصی در قلمروهای غیرتخصصی و با عدم پاسخگوئی و نیز تبدیل فکر و نظریه به ابزار عوامفریبی، عملا فضای علمی و فرهنگ دینی را تحت الشعاع جنجالهای ضد دینی و غیرعلمی قرار میدهند، فضای فرهنگی کشور را عقیم، غیرمولد و صرفا پر سر و صدا و کم محتوی میسازند و این نوسان میان افراط و تفریط، همچنان ادامه خواهد یافت و مفاهیم جدیدی تولید نخواهد شد و همچنان مصرف کننده فرهنگ و تمدن دیگران باقی مانده و تحقیر خواهیم شد .
اینک فرصت را مناسب میدانیم و از حضرتعالی که خود در این قلمرو، فتح باب فرمودهاید، میخواهیم که در این زمینه، عملا نیز راهنمائی و مساعدت بفرمائید تا شاید با یک بسیج عمومی و حمایت نهادینه از سوی تصمیم گیران فرهنگی و متصدیان محترم حوزه و دانشگاه در جهت ایجاد کرسیهای آزاد علمی، با حضور هیئتهای منصفه علمی و تخصصی و در محضر وجدان عمومی حوزه و دانشگاه شاهد «طرح منطقی ایدهها«رواج بازار «نظریهپردازی و نوآوری روشمند» و نیز «مناظرههای علمی و قانونمند و نتیجه بخش و فارغ از غوغاسالاری» و «نهاد سازی برای اجابت پرسشهای جدید» و در نتیجه «تولید نرمافزار علمی و دینی» در حوزه و دانشگاه بیش از قبل باشیم . آرزو میکنیم که پاسخ این نامه در آستانه جشن بیست و چهارمین سالگرد انقلاب اسلامی، بشارتی باشد که به جامعه علمی حوزه و دانشگاه داده میشود .
بدیهی است که در مورد چگونگی اجراء چنین طرحی، پیشنهادهای عملی نزد امضاکنندگان این متن و سایر همفکران در حوزه و دانشگاه وجود دارد که نهادهای مسئول میتوانند، پیگیری کنند .
والامرالیکم
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه
13/11/81
متن پاسخ رهبر معظم انقلاب
بسم الله الرحمن الرحیم
فرزندان و برادران عزیز
با همه مضمون نامه شما موافقم و از شما و همفکرانتان در حوزه و دانشگاه میخواهم که این ایدهها را تا لحظه عملی شدن و ثمر دادن، هر چند دراز مدت، تعقیب کنید، نه مایوس و نه شتابزده، اما باید این راه را که راه شکوفائی و خلاقیت استبه هر قیمت پیمود . این انقلاب باید بماند و برنامه تاریخی و جهانی خویش را به بار نشاند و همین که این عزم و بیداری و خودآگاهی در نسل دوم حوزه و دانشگاه نیز بیدار شده است همین که این نسل از افراط و تفریط، رنج میبرد و راه ترقی و تکامل را نه در «جمود و تحجر» و نه در خودباختگی و تقلید، بلکه در نشاط اجتهادی و تولید فکر علمی و دینی میداند و میخواهد که شجاعت نظریهپردازی و مناظره در ضمن وفاداری به اصول و اخلاق و منطق در حوزه و دانشگاه، بیدار شود و اراده کرده است که سؤالات و شبهات را بیپاسخ نگذارد، خود، فی نفسه یک پیروزی و دستاورد است و باید آن را گرامی داشت و آنگاه که نخبگان ما نقطه تعادل میان «هرج و مرج» و «دیکتاتوری» را شناسائی و تثبیت کنند، دوران جدید آغاز شده است .
آری، نباید از «آزادی» ترسید و از «مناظره» گریخت و «نقد و انتقاد» را به کالای قاچاق و یا امری تشریفاتی، تبدیل کرد چنانچه نباید بجای مناظره، به «جدال و مرا» گرفتار آمد و بجای آزادی، به دام هتاکی و مسئولیت گریزی لغزید . آن روز که سهم «آزادی« سهم «اخلاق» و سهم «منطق» ، همه یک جا و در کنار یکدیگر ادا شود، آغاز روند خلاقیت علمی و تفکر بالنده دینی در این جامعه است و کلید جنبش «تولید نرمافزار علمی و دینی» در کلیه علوم و معارف دانشگاهی و حوزوی زده شده است . بیشک آزایخواهی و مطالبه فرصتی برای اندیشیدن و برای بیان اندیشه توام با رعایت «ادب استفاده از آزادی» ، یک مطالبه اسلامی است و «آزادی تفکر، قلم و بیان» نه یک شعار تبلیغاتی بلکه از اهداف اصلی انقلاب اسلامی است . و من عمیقا متاسفم که برخی میان مرداب «سکوت و جمود» با گرداب «هرزهگویی و کفرگویی» طریق سومی نمیشناسند و گمان میکنند که برای پرهیز از هر یک از این دو، باید به دام دیگری افتاد . حال آنکه انقلاب اسلامی آمد تا هم «فرهنگ خفقان و سرجنبانیدن و جمود» و هم «فرهنگ آزادی بیمهار و خودخواهانه غربی» را نقد و اصلاح کند و فضایی بسازد که در آن، «آزادی بیان» ، مقید به «منطق و اخلاق و حقوق معنوی و مادی دیگران» و نه به هیچ چیز دیگری، تبدیل به فرهنگ اجتماعی و حکومتی گردد و حریت و تعادل و عقلانیت و انصاف، سکه رایجشود تا همه اندیشهها در همه حوزهها فعال و برانگیخته گردند و «زاد و ولد فرهنگی» که به تعبیر روایات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت ایشان (علیهمالسلام)، محصول «تضارب آراء و عقول» است، عادت ثانوی نخبگان و اندیشهوران گردد . بویژه که فرهنگ اسلامی و تمدن اسلامی همواره در مصاف با معضلات جدید و نیز در چالش با مکاتب و تمدنهای دیگر، شکفته است و پاسخ به شبهه نیز بدون شناختشبهه، ناممکن است . اما متاسفانه گروهی بدنبال سیاستزدگی و گروهی بدنبال سیاسیزدایی، دائما تبدیل فضای فرهنگی کشور را به سکوت مرداب گونه یا تلاطم گردابآور، میخواهند تا در این بلبشو، فقط صاحبان قدرت و ثروت و تریبون، بتوانند تاثیرگذار و جریانساز باشند و سطح تفکر اجتماعی را پایین آورده و همه فرصت ملی را هدر دهند و اعصاب ملت را بفرسایند و درگیریهای غلط و محیط قبیلهای یا فرهنگ فاسد بیگانه را رواج دهند و در نتیجه صاحبان خرد و احساس، ساکت و مسکوت بمانند و صاحبدلان و خردمندان، برکنار و در حاشیه مانده و منزوی، خسته و فراموش شوند . در چنین فضایی، جامعه به جلو نخواهد رفت و دعویها، تکراری و ثابت و سطحی و نازل میگردد، هیچ فکری تولید و حرف تازهای گفته نمیشود، عدهای مدام خود را تکرار میکنند و عدهای دیگر تنها غرب را ترجمه میکنند و جامعه و حکومت نیز که تابع نخبگان خویشاند، دچار انفعال و عقبگرد میشوند . چنانچه در نامه خود توجه کردهاید، برای بیدار کردن عقل جمعی، چارهای جز مشاوره و مناظره نیست و بدون فضای انتقادی سالم و بدون آزادی بیان و گفتگوی آزاد با «حمایتحکومت اسلامی» و «هدایت علماء و صاحبنظران» ، تولید علم و اندیشه دینی و در نتیجه، تمدنسازی و جامعهپردازی، ناممکن یا بسیار مشکل خواهد بود . برای علاج بیماریها و هتاکیها و مهار هرج و مرج فرهنگی نیز بهترین راه، همین است که آزادی بیان در چارچوب قانون و تولید نظریه در چارچوب اسلام، حمایت و نهادینه شود . بنظر میرسد که هر سه روش پیشنهادی شما یعنی تشکیل 1) «کرسیهای نظریهپردازی» 2) «کرسیهای پاسخ به سؤالات و شبهات» و 3) «کرسیهای نقد و مناظره» ، روشهایی عملی و معقول باشند و خوبست که حمایت و دیریتشوند بنحوی که هر چه بیشتر، مجال علم، گسترش یافته و فضا بر دکانداران و فریبکاران و راهزنان راه علم و دین، تنگتر شود .
باید «تولید نظریه و فکر» ، تبدیل به یک ارزش عمومی در حوزه و دانشگاه شود و در قلمروهای گوناگون عقل نظری و عملی، از نظریهسازان، تقدیر به عمل آید و به نوآوران، جایزه داده شود و سخنانشان شنیده شود تا دیگران نیز به خلاقیت و اجتهاد، تشویق شوند . باید ایدهها در چارچوب منطق و اخلاق و در جهت رشد اسلامی با یکدیگر رقابت کنند و مصاف دهند تا جهان اسلام، اعاده هویت و عزت کند و ملت ایران به رتبهای جهانی که استحقاق آن را دارد بار دیگر دستیابد .
من بر پیشنهاد میافزایم که این ایده چه در قالب «مناظرههای قانونمند و توام با امکان داوری» و با حضور «هیئتهای داوری علمی» و چه در قالب تمهید «فرصتبرای نظریهسازان» و سپس «نقد و بررسی» ایده آنان توسط نخبگان فن و در محضر وجدان علمی حوزه و دانشگاه، تنها محدود به برخی قلمروهای فکر دینی یا علوم انسانی و اجتماعی نیز نماند بلکه در کلیه علوم و رشتههای نظری و عملی (حتی علومپایه و علوم کاربردی و) . . . و در جهتحمایت از کاشفان و مخترعان و نظریهسازان در این علوم و در فنون و صنایع نیز چنین فضایی پدید آید و البته برای آنکه ضریب «علمی بودن» این نظریات و مناظرات، پایین نیاید و پختهگویی شود و سطح گفتگوها نازل و عوامانه و تبلیغاتی نشود، باید تمهیداتی اندیشید و قواعدی نوشت .
اینجانب با چنین طرحهایی همواره موافق بودهام و از آن حمایتخواهم کرد و از شورای محترم مدیریتحوزه علمیه قم میخواهم هم با اطلاع و مساعدت «مراجع بزرگوار و محترم» و با همکاری و مشارکت «اساتید و محققین برجسته حوزه» ، برای بالندگی بیشتر فقه و اصول و فلسفه و کلام و تفسیر و سایر موضوعات تحقیق و تالیف دینی، و نیز فعال کردن «نهضت پاسخ به سؤالات نظری و عملی جامعه» ، تدارک چنین فرصتی را ببینند . از شورای محترم انقلاب فرهنگی و بویژه ریاست محترم آن نیز میخواهم که این ایده را در اولویت دستور کار شورای برای رشد کلیه علوم دانشگاهی و نقد متون ترجمهای و آغاز «دوران خلاقیت و تولید» در عرصه علوم و فنون و صنایع و بویژه رشتههای علوم انسانی و نیز معارف اسلامی قرار دهند تا زمینه برای اینکار بزرگ بتدریج فراهم گردد و دانشگاههای ما بار دیگر در صف مقدم تمدنسازی اسلامی و رشد علوم و تولید فناوری و فرهنگ، قرار گیرند . بیشک هر دو نهاد از طرحهای پیشنهادی فضلاء دانشگاهی و حوزوی و از جمله طرح شما، استفاده خواهند کرد تا با رعایت همه جوانب مسئله، جنبش «پاسخ به سؤالات» ، «مناظرات علمی» و «نظریهپردازی روشمند» را در کلیه قلمروهای علمی حوزه و دانشگاه، نهادینه و تشویق کنند . امیدوارم که مراحل اجراء این ایده، دچار فرسایش اداری نشده و تا پیش از بیست و پنجمین سالگرد انقلاب، نخستین ثمرات مهم آن آشکار شده باشد . والله المستعان .
والسلام علیکم و رحمه الله
بسمه تعالی
محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنهای «ادام الله توفیقاته»
با عرض سلام و ادب
پاسخ سریع و صریح حضرتعالی، بازگویه تعلق دیرینتان به مبرمترین مسئله ملی ماست . دیر ایامی است که غوغاسالاران وادی سیاست کوشیدهاند، کژ راهههایی را در مسیر ملتبگشایند و نقطه کانونی تاخیر تمدنی را مکتوم دارند، اما اهتمام و تاکیدتان بر «جنبش نرمافزاری» برای تولید علم و نکات ارجمندی که در پاسخ نامه در ملازمات و مقارنات این نهضت علمی مکتوب فرمودید، میتواند شور و التهاب نویی را بیافریند و فضاهای جدیدی را بازگشاید . این ساحت نوین، در صورتی در دسترس مینماید که جناحهای متنفذ در کشور نتوانند آن را مصادره به مطلوب کنند و با آن به گونه دیگر حوادث و رخدادها، تعاملی سیاسی برقرار نمایند .
در منشور ارجمندتان فرمودهاید: «باید تولید نظریه و فکر تبدیل به یک ارزش عمومی در حوزه و دانشگاه شود . . . باید ایدهها در چارچوب منطق و اخلاق در جهت رشد اسلامی با یکدیگر رقابت کنند و مصاف دهند تا جهان اسلام اعاده هویت و عزت کند و ملت ایران به رتبهای جهانی که استحقاق آن را دارد، بار دیگر دستیابند .»
فرزندان فکری و معنویتان با سپاس از بذل عنایت، اشارت فوق را نقطه کانونی منشور میدانند و معتقدند که نظریهپردازی و تولید فکر و اندیشه، بنیاد تمدن آفرینی است . کاری سترگ که با انبوهسازی به فرجام نمینشیند و عناوین متکثر و تولیدات متراکم جای آن را پر نمیکند .
این مهم نیاز به تحولات اساسی در ساختار و جهتگیری آموزشی و پژوهشی کشور دارد .
در این میان، گرچه حوزههای دینی در دهه اخیر فعالیتهای مثمر داشته و دارند، مقولاتی همانند; رهیابی موضوعات و متون جدید درسی در نظام آموزشی، تاسیس رشتههای تخصصی، افزایش جدی نشریات علمی، مراکز متعدد پژوهشی، برگزاری مجامع و نشستهای تحقیقی و . . . اما این مجموعه، با زیر ساختهای چونان نهضت علمی فاصلهای نمایان دارد .
از این رو انتظار میرود مراجع عظام، که ارکان ماندگاری روحانیت و دیانتاند، به این جنبش علمی عنایتخاص مبذول دارند و آن را از هدایت و حمایتخویش بهرهمند سازند . همچنین شورای عالی و مدیریتحوزه، که گامهای نخستین این مسیر را برداشتهاند، با اهتمام مضاعف در تجدید و تکمیل ظرفیتحوزه، چارهاندیشیهای لازم را بنمایند . این مهم، جز با ساختارسازی متناسب برای چونان نهضت علمی غیر ممکن مینماید، قواعد و سامان این حرکت، نمیتواند با روال گذشته و جاری همخوانی کند . از این رو تاسیس و تکمیل ساختارهای همراه، از اولویتهای پیشینی این فراخوان علمی است .
دیگر آن که نظام آموزشی حوزه، باید بتواند استعدادهای برتر را شناسایی کند و در نگاهداشت ایشان بکوشد، شعله درونی دانشطلبی را زنده نگاه دارد و دلمردگی و افسردگی و سطحی پروری را دور سازد، نیازهای جامعه و نظام را در متون و موضوعات درسی بگنجاند، با پیشبینی و آیندهنگری، نسل نوی حوزه را برای دغدغههای فردای جامعه آماده سازد .
تخصصی شدن رشته آموزشی - که اینک علایم آن ظهور و بروز یافتهاند - تقویت و تکمیل و تعمیق مضاعف را برمیتابد تا هم سلیقههای فراگیران و نیازهای مخاطبان تطابق یابند و همسادهیابی و مدرکپروری جایگزین عمق و غنای اندیشگی نشوند .
همچنین بازخوانی مجدد ظرفیت پژوهشی حوزه، به فعلیت رساندن استعدادهای نهفته، حمایت از عناصر خلاق و مولد، تکثیر و تعمیق نشریات تخصصی، تشکیل تریبونهای آزاد علمی و محافل نقد و مناظره و . . . از دیگر نکاتی است که میتواند نهضت نرمافزار علمی را در حوزهها شتاب بخشد . این جنبش فکری، میتواند تحقیق و پژوهش در حوزه را به بهبود و رفاه، سالم سازی و دین گرایی جامعه معطوف سازد و با نظام آفرینی در حوزههای گوناگون، کارآمدی نظام دینی را باز نمایاند .
حوزههای دینی تنها در پرتوی چونان ظرفیت و ذخیرهای، خواهند توانست در شرایط پرسش زای دوران معاصر، رسالتخویش را ایفا کنند . دورهای که با تغییر موازنه قدرت و نیز رشد معارف بشری، صدها و هزاران سؤال و شبهه رخ نمودهاند و چونان دیگر فراوردههای عصر جدید، در ذایقه مصرف جامعه قرار گرفته و در سلولهای فکری ایشان جا و مکان یافتهاند .
رهبر بزرگوار
در دستیابی به آرمان خجسته تولید اندیشه و نظریههای نظام ساز، تاکید فرمودید: « برای بیدار کردن عقل جمعی، چارهای جز مشاوره و مناظره نیست . . . بدون آزادی بیان و گفت و گوی آزاد با «حمایتحکومت اسلامی» و «هدایت علما و صاحب نظران» تولید علم و اندیشه دینی و در نتیجه تمدن سازی و جامعهپردازی ناممکن و یا بسیار مشکل خواهد بود .»
این توجه اکید، ایجاب میکند که گفت و گوهای نخبگانی گسترش یابند و در فضای علمی و منطقی و به دور از عوامزدگی سنتی و مدرن، مباحثات اساسی زمینههای ظهور و بروز یابند . در این زمینه مشارکت فرهیختگان دو نهاد اصلی علمی کشور «دانشگاه و حوزه» ضرورت جدی است و شورای انقلاب فرهنگی و مدیریت دو نهاد یاد شده، باید راهکارهای اساسی را در زمینههای تحقق آن چاره یابی کنند . به گونهای که مباحثات علمی، فارغ از اوج و فرودهای سیاسی، نهادینه شوند و تداوم یابند . حضرت عالی در منشور ارجمند، نقطه آغازین نهضت علمی را چنین دانستهاید:
«آن روز که سهم «آزادی» ، «سهم اخلاق» و «سهم منطق» همه یک جا و در کنار یکدیگر ادا شوند، آغاز روند خلاقیت علمی و تفکر بالنده دینی در جامعه است .»
این رهنمون و نکات دیگر که در ادامه آن فرمودید، راهبردهای اساسی برای ضابطهمندی و مدیریت جنبش یاد شده است . مدیریتی هوشمند، پویا و قاعده ساز که بتواند رسوبات را بزداید و عادات ثانوی در نخبگان جامعه بیافریند و با اصلاح رویههای غلط و نهادینه کردن مناسبات جدید در فضای نظریهپردازی و اندیشه وری، قواعد گفتوگو و تولید اندیشه و علم را تعیین و سامان بخشد .
در خاتمه، نسل دوم حوزه و دانشگاه که به تعبیر دقیق تان، حاملان اصلی این نهضت فراگیرند، این منشور را قدر دانسته، «دوران خلاقیت و تولید علم» را آغاز دوران جدید در برنامه تاریخی و جهان انقلاب اسلامی خواهد شناخت .
انتظار آن میرود که مشارکت این نسل و حمایت و بسترسازی نظام و حکومت (و نه دخالت و تصدی آن) زمینههای اعتلای تمدنی جامعه اسلامی را در پرتو توجهات حضرت حجت(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و رهبری حکیمانه حضرت عالی فراهم آورد .
جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه قم
منبع: پگاه حوزه ، ش88
رهبر معظم انقلاب اسلامی با تاکید بر لزوم تبدیل «تولید نظریه و فکر» به یک ارزش عمومی و ضرورت تجلیل از نظریهسازان و نوآوران، حوزه و دانشگاه را به تشویق و نهادینه کردن جنبش «پاسخ به سؤالات، مناظرات علمی و نظریهپردازی روشمند» فراخواندند .
حضرت آیت الله خامنهای با پاسخ مثبتبه پیشنهاد جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه تصریح کردهاند آن روز که سهم «آزادی، اخلاق و منطق» یک جا و در کنار هم ادا شود آغاز روند خلاقیت علمی و تفکر بالنده دینی در جامعه است .
در نامه جمعی از فضلای حوزه علمیه به رهبر معظم انقلاب با اشاره به رهنمودهای اخیر معظمله در مورد ضرورت ایجاد نهضت علمی و آزاد اندیشی، پیشنهاد شده است، برای «طرح منطقی ایدهها» ، «رواج بازار نظریهپردازی و نوآوری روشمند» ، مناظرههای «علمی، قانونمند، نتیجهبخش و فارغ از غوغاسالاری» «نهادسازی برای اجابت پرسشهای جدید» و در نتیجه تولید نرمافزار علمی و دینی، کرسیهای آزاد علمی با حضور هیاتهای منصفه علمی و تخصصی در دانشگاه و حوزه ایجاد شود .
متن نامه جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه و پاسخ رهبر معظم انقلاب اسلامی به این شرح است:
بسمه تعالی
محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنهای ادام الله توفیقاته
با عرض سلام و ادب
سخنان مکرر حضرتعالی و بویژه بیانات ارزشمند شما در دیدار اعضاء محترم انجمن قلم مورخه 8/11/81 در تشویق به نهضت علمی و آزاد اندیشی، یک فراخوان تاریخی است که اگر بدرستی از سوی نخبگان و متصدیان فرهنگ کشور، درک و تعقیب گردد، نقطه عطفی در حیات انقلاب بوده و اگر بیپاسخ بماند، علامتسؤال و تعجب بر رفتار همگان است .
امام راحل (قدس سره)، بارها از ضرورت تحول هدایتشده در حوزه و دانشگاه، سخن گفتند . مصلحانی چون شهید مطهری و شهید بهشتی نیز در این راه سرمایهگذاری کردند و شخص حضرتعالی از سالهای پیش از انقلاب تا هم اکنون، بارها و بارها تحول حساب شده در حوزه، اجتهاد دینی و نواندیشی علمی، جنبش نرمافزاری برای تولید انبوه علم در حوزه و دانشگاه را جزء آرمانهای اصلی انقلاب دانستهاید و بارها به آزاد اندیشی توام با انضباط و گفتگوی توام با اخلاق، دعوت کردهاید .
اینک دهه سوم از یک انقلاب پیروز و یک حکومت جدید را تجربه میکنیم که علیرغم همه مدلهای تحمیلی جهان، متولد شده است . گر چه پیشرفتهای مهمی در 24 سال گذشته، حادث شده و حوزه و دانشگاه، رشد غیر قابل انکاری داشتهاند، اما روشن است که این مقدار، برای کاری که در پیش است و برای برداشتن موانع بعدی از سر راه نظامسازی و جامعهپردازی هرگز کافی نبوده و این موجودی در برابر سیل ترجمه و هجوم رسانهای غرب و کمیتبالای تولید و تبلیغ آن در حوزه فکر و اخلاق و حقوق و حکومت و در فرهنگ زندگی و خانواده و اقتصاد و حتی روش تغذیه و لباس، بقدر کافی، کاری از پیش نخواهد برد و در دراز مدت، برخی دستاوردهای پیشین نیز با خطر ارتجاع به فرهنگ و وابستگی پیش از انقلاب، مواجه خواهد بود .
تنها راه پیش پای ما، ارتقاء کمیت و کیفیت در تولید فکر و علم در حوزه و دانشگاه است و تا وقتی که «تولید» بر ترجمه و تکرار و نیز «اجتهاد» بر تقلید، فزونی نیابد، سیر جوامع اسلامی همچنان قهقرائی خواهد ماند و امت اسلام و ملت ایران علیرغم همه فداکاریها در صحنه تمدن، فرودستخواهند بود .
یکی از عوامل اصلی زمینهساز برای تولید «علم و نظریه» و نهضت نرمافزاری، همانا سالم سازی گفتگوها و سپس تضمین بقاء این فضای سالم و علمی برای مباحثه و گفتگوست، زیرا آنگاه که تعادل در کار نباشد، جامعه علمی و فرهنگی ما در نوسان بین «سکوت» و «هرزه گوئی» خواهد پژمرد . حوزه و دانشگاه برای رشد به فضائی دور از افراط و تفریط نیازمندند که در آن، از سوء ظن و بدبینی و ضیق صدر و از کفرگوئی و بیادبی و حریمشکنی، خبری نباشد، فضائی باز و اسلامی که در آن نه بمحض شنیدن فکر تازه، به یکدیگر تهمت و افتراء بزنیم و نه تحت عنوان «نواندیشی» ، مرزهای حقیقت و فضیلت را بر چینیم و ترک اصول کنیم . در این فضاست که تفاوت «اصول گرائی» با «تحجر» و تفاوت «نواندیشی» با «بدعت گذاری» ، روشن خواهد شد . جامعه دینی به «آزادی» بدون هرج و مرج و به «ارزش باوری» بدون قشری گری، نیاز مبرم دارد و برای مبارزه با افراط و تفریط، بهترین و شاید تنها راه حل، همانا تعریض و تضمین مسیر «تعادل» است . از بزرگانی چون شما که برای آزادی بمثابه یک ارزش اسلامی، سالها زندان و تبعید را تحمل کردهاند، بارها شنیدهایم که آزادی، نه تنها دادنی و گرفتنی بلکه آموختنی است . آنچه امروز ضرورت فوری دارد، همین نهادینه کردن آزادیهای فراهم آمده در جمهوری اسلامی و ترویج ادب استفاده از آن است که باید از راه نهادسازی برای گفتگوهای شفاف و مستدل در همه قلمروهای علمی و دینی در دانشگاه و حوزه صورت گیرد بنحوی که صریحا تحت الحمایه نظام باشد و فرهنگ «مناظره و اجتهاد و تولید نظریه» را حمایت و هدایت و بلکه تشویق کند .
بیشک فرهنگ «تولید علم» ، یک فرهنگ ریشه دار اسلامی است که به جامعه دینی بالندهتر و حکومت دینی پیشروتر خواهد انجامید و روشن است که اگر فضای علمی، نهادینه نشود، ما هرگز تولید نرمافزار علمی و دینی بقدر لازم نخواهیم داشت و بدون این نرمافزار، تداوم «حکومت دینی» در عصر تراکم نرم افزارهای غیردینی و ضددینی، بسیار مشکل و احیانا صوری خواهد شد .
«مناظره و نظریهپردازی» در چارچوب محکمات اسلام و با رعایت اخلاق و منطق علمی، یک ارزش دیرینه در فرهنگ اسلام و یک روال جاری در حوزههای علمیه بوده و تاریخ فقه، اصول، کلام، تفسیر و فلسفه و سایر معارف دینی ما اعم از عقلی و نقلی، سرشار از «مناظره و نظریهپردازی» است و اصولا مفاخر علمی حوزه، همواره با نقد نظریات دیگران زمینه رشد و شکوفایی یافتهاند .
گرچه هم اکنون نیز «مناظرات و نظریهپردازی» ، کما بیش در جامعه علمی ما جریان دارد اما چون بدرستی نهادینه، قانونمند و گاه حمایت و هدایت نمیشود و جمعبندی دقیقی از آنها صورت نمیگیرد و به تجربه انباشته، تبدیل نمیشود عملا کم تاثیر شده و در نتیجه، بتدریج مجتهدان و مولدان و صاحبان خرد و دل بنفع پاچال داران، سیاسیکاران و مترجمان و یا متحجران، صحنه را ترک میکنند و آنگاه فرصت طلبانی که با طرح خام و ناقص مسائل تخصصی در قلمروهای غیرتخصصی و با عدم پاسخگوئی و نیز تبدیل فکر و نظریه به ابزار عوامفریبی، عملا فضای علمی و فرهنگ دینی را تحت الشعاع جنجالهای ضد دینی و غیرعلمی قرار میدهند، فضای فرهنگی کشور را عقیم، غیرمولد و صرفا پر سر و صدا و کم محتوی میسازند و این نوسان میان افراط و تفریط، همچنان ادامه خواهد یافت و مفاهیم جدیدی تولید نخواهد شد و همچنان مصرف کننده فرهنگ و تمدن دیگران باقی مانده و تحقیر خواهیم شد .
اینک فرصت را مناسب میدانیم و از حضرتعالی که خود در این قلمرو، فتح باب فرمودهاید، میخواهیم که در این زمینه، عملا نیز راهنمائی و مساعدت بفرمائید تا شاید با یک بسیج عمومی و حمایت نهادینه از سوی تصمیم گیران فرهنگی و متصدیان محترم حوزه و دانشگاه در جهت ایجاد کرسیهای آزاد علمی، با حضور هیئتهای منصفه علمی و تخصصی و در محضر وجدان عمومی حوزه و دانشگاه شاهد «طرح منطقی ایدهها«رواج بازار «نظریهپردازی و نوآوری روشمند» و نیز «مناظرههای علمی و قانونمند و نتیجه بخش و فارغ از غوغاسالاری» و «نهاد سازی برای اجابت پرسشهای جدید» و در نتیجه «تولید نرمافزار علمی و دینی» در حوزه و دانشگاه بیش از قبل باشیم . آرزو میکنیم که پاسخ این نامه در آستانه جشن بیست و چهارمین سالگرد انقلاب اسلامی، بشارتی باشد که به جامعه علمی حوزه و دانشگاه داده میشود .
بدیهی است که در مورد چگونگی اجراء چنین طرحی، پیشنهادهای عملی نزد امضاکنندگان این متن و سایر همفکران در حوزه و دانشگاه وجود دارد که نهادهای مسئول میتوانند، پیگیری کنند .
والامرالیکم
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه
13/11/81
متن پاسخ رهبر معظم انقلاب
بسم الله الرحمن الرحیم
فرزندان و برادران عزیز
با همه مضمون نامه شما موافقم و از شما و همفکرانتان در حوزه و دانشگاه میخواهم که این ایدهها را تا لحظه عملی شدن و ثمر دادن، هر چند دراز مدت، تعقیب کنید، نه مایوس و نه شتابزده، اما باید این راه را که راه شکوفائی و خلاقیت استبه هر قیمت پیمود . این انقلاب باید بماند و برنامه تاریخی و جهانی خویش را به بار نشاند و همین که این عزم و بیداری و خودآگاهی در نسل دوم حوزه و دانشگاه نیز بیدار شده است همین که این نسل از افراط و تفریط، رنج میبرد و راه ترقی و تکامل را نه در «جمود و تحجر» و نه در خودباختگی و تقلید، بلکه در نشاط اجتهادی و تولید فکر علمی و دینی میداند و میخواهد که شجاعت نظریهپردازی و مناظره در ضمن وفاداری به اصول و اخلاق و منطق در حوزه و دانشگاه، بیدار شود و اراده کرده است که سؤالات و شبهات را بیپاسخ نگذارد، خود، فی نفسه یک پیروزی و دستاورد است و باید آن را گرامی داشت و آنگاه که نخبگان ما نقطه تعادل میان «هرج و مرج» و «دیکتاتوری» را شناسائی و تثبیت کنند، دوران جدید آغاز شده است .
آری، نباید از «آزادی» ترسید و از «مناظره» گریخت و «نقد و انتقاد» را به کالای قاچاق و یا امری تشریفاتی، تبدیل کرد چنانچه نباید بجای مناظره، به «جدال و مرا» گرفتار آمد و بجای آزادی، به دام هتاکی و مسئولیت گریزی لغزید . آن روز که سهم «آزادی« سهم «اخلاق» و سهم «منطق» ، همه یک جا و در کنار یکدیگر ادا شود، آغاز روند خلاقیت علمی و تفکر بالنده دینی در این جامعه است و کلید جنبش «تولید نرمافزار علمی و دینی» در کلیه علوم و معارف دانشگاهی و حوزوی زده شده است . بیشک آزایخواهی و مطالبه فرصتی برای اندیشیدن و برای بیان اندیشه توام با رعایت «ادب استفاده از آزادی» ، یک مطالبه اسلامی است و «آزادی تفکر، قلم و بیان» نه یک شعار تبلیغاتی بلکه از اهداف اصلی انقلاب اسلامی است . و من عمیقا متاسفم که برخی میان مرداب «سکوت و جمود» با گرداب «هرزهگویی و کفرگویی» طریق سومی نمیشناسند و گمان میکنند که برای پرهیز از هر یک از این دو، باید به دام دیگری افتاد . حال آنکه انقلاب اسلامی آمد تا هم «فرهنگ خفقان و سرجنبانیدن و جمود» و هم «فرهنگ آزادی بیمهار و خودخواهانه غربی» را نقد و اصلاح کند و فضایی بسازد که در آن، «آزادی بیان» ، مقید به «منطق و اخلاق و حقوق معنوی و مادی دیگران» و نه به هیچ چیز دیگری، تبدیل به فرهنگ اجتماعی و حکومتی گردد و حریت و تعادل و عقلانیت و انصاف، سکه رایجشود تا همه اندیشهها در همه حوزهها فعال و برانگیخته گردند و «زاد و ولد فرهنگی» که به تعبیر روایات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت ایشان (علیهمالسلام)، محصول «تضارب آراء و عقول» است، عادت ثانوی نخبگان و اندیشهوران گردد . بویژه که فرهنگ اسلامی و تمدن اسلامی همواره در مصاف با معضلات جدید و نیز در چالش با مکاتب و تمدنهای دیگر، شکفته است و پاسخ به شبهه نیز بدون شناختشبهه، ناممکن است . اما متاسفانه گروهی بدنبال سیاستزدگی و گروهی بدنبال سیاسیزدایی، دائما تبدیل فضای فرهنگی کشور را به سکوت مرداب گونه یا تلاطم گردابآور، میخواهند تا در این بلبشو، فقط صاحبان قدرت و ثروت و تریبون، بتوانند تاثیرگذار و جریانساز باشند و سطح تفکر اجتماعی را پایین آورده و همه فرصت ملی را هدر دهند و اعصاب ملت را بفرسایند و درگیریهای غلط و محیط قبیلهای یا فرهنگ فاسد بیگانه را رواج دهند و در نتیجه صاحبان خرد و احساس، ساکت و مسکوت بمانند و صاحبدلان و خردمندان، برکنار و در حاشیه مانده و منزوی، خسته و فراموش شوند . در چنین فضایی، جامعه به جلو نخواهد رفت و دعویها، تکراری و ثابت و سطحی و نازل میگردد، هیچ فکری تولید و حرف تازهای گفته نمیشود، عدهای مدام خود را تکرار میکنند و عدهای دیگر تنها غرب را ترجمه میکنند و جامعه و حکومت نیز که تابع نخبگان خویشاند، دچار انفعال و عقبگرد میشوند . چنانچه در نامه خود توجه کردهاید، برای بیدار کردن عقل جمعی، چارهای جز مشاوره و مناظره نیست و بدون فضای انتقادی سالم و بدون آزادی بیان و گفتگوی آزاد با «حمایتحکومت اسلامی» و «هدایت علماء و صاحبنظران» ، تولید علم و اندیشه دینی و در نتیجه، تمدنسازی و جامعهپردازی، ناممکن یا بسیار مشکل خواهد بود . برای علاج بیماریها و هتاکیها و مهار هرج و مرج فرهنگی نیز بهترین راه، همین است که آزادی بیان در چارچوب قانون و تولید نظریه در چارچوب اسلام، حمایت و نهادینه شود . بنظر میرسد که هر سه روش پیشنهادی شما یعنی تشکیل 1) «کرسیهای نظریهپردازی» 2) «کرسیهای پاسخ به سؤالات و شبهات» و 3) «کرسیهای نقد و مناظره» ، روشهایی عملی و معقول باشند و خوبست که حمایت و دیریتشوند بنحوی که هر چه بیشتر، مجال علم، گسترش یافته و فضا بر دکانداران و فریبکاران و راهزنان راه علم و دین، تنگتر شود .
باید «تولید نظریه و فکر» ، تبدیل به یک ارزش عمومی در حوزه و دانشگاه شود و در قلمروهای گوناگون عقل نظری و عملی، از نظریهسازان، تقدیر به عمل آید و به نوآوران، جایزه داده شود و سخنانشان شنیده شود تا دیگران نیز به خلاقیت و اجتهاد، تشویق شوند . باید ایدهها در چارچوب منطق و اخلاق و در جهت رشد اسلامی با یکدیگر رقابت کنند و مصاف دهند تا جهان اسلام، اعاده هویت و عزت کند و ملت ایران به رتبهای جهانی که استحقاق آن را دارد بار دیگر دستیابد .
من بر پیشنهاد میافزایم که این ایده چه در قالب «مناظرههای قانونمند و توام با امکان داوری» و با حضور «هیئتهای داوری علمی» و چه در قالب تمهید «فرصتبرای نظریهسازان» و سپس «نقد و بررسی» ایده آنان توسط نخبگان فن و در محضر وجدان علمی حوزه و دانشگاه، تنها محدود به برخی قلمروهای فکر دینی یا علوم انسانی و اجتماعی نیز نماند بلکه در کلیه علوم و رشتههای نظری و عملی (حتی علومپایه و علوم کاربردی و) . . . و در جهتحمایت از کاشفان و مخترعان و نظریهسازان در این علوم و در فنون و صنایع نیز چنین فضایی پدید آید و البته برای آنکه ضریب «علمی بودن» این نظریات و مناظرات، پایین نیاید و پختهگویی شود و سطح گفتگوها نازل و عوامانه و تبلیغاتی نشود، باید تمهیداتی اندیشید و قواعدی نوشت .
اینجانب با چنین طرحهایی همواره موافق بودهام و از آن حمایتخواهم کرد و از شورای محترم مدیریتحوزه علمیه قم میخواهم هم با اطلاع و مساعدت «مراجع بزرگوار و محترم» و با همکاری و مشارکت «اساتید و محققین برجسته حوزه» ، برای بالندگی بیشتر فقه و اصول و فلسفه و کلام و تفسیر و سایر موضوعات تحقیق و تالیف دینی، و نیز فعال کردن «نهضت پاسخ به سؤالات نظری و عملی جامعه» ، تدارک چنین فرصتی را ببینند . از شورای محترم انقلاب فرهنگی و بویژه ریاست محترم آن نیز میخواهم که این ایده را در اولویت دستور کار شورای برای رشد کلیه علوم دانشگاهی و نقد متون ترجمهای و آغاز «دوران خلاقیت و تولید» در عرصه علوم و فنون و صنایع و بویژه رشتههای علوم انسانی و نیز معارف اسلامی قرار دهند تا زمینه برای اینکار بزرگ بتدریج فراهم گردد و دانشگاههای ما بار دیگر در صف مقدم تمدنسازی اسلامی و رشد علوم و تولید فناوری و فرهنگ، قرار گیرند . بیشک هر دو نهاد از طرحهای پیشنهادی فضلاء دانشگاهی و حوزوی و از جمله طرح شما، استفاده خواهند کرد تا با رعایت همه جوانب مسئله، جنبش «پاسخ به سؤالات» ، «مناظرات علمی» و «نظریهپردازی روشمند» را در کلیه قلمروهای علمی حوزه و دانشگاه، نهادینه و تشویق کنند . امیدوارم که مراحل اجراء این ایده، دچار فرسایش اداری نشده و تا پیش از بیست و پنجمین سالگرد انقلاب، نخستین ثمرات مهم آن آشکار شده باشد . والله المستعان .
والسلام علیکم و رحمه الله
بسمه تعالی
محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنهای «ادام الله توفیقاته»
با عرض سلام و ادب
پاسخ سریع و صریح حضرتعالی، بازگویه تعلق دیرینتان به مبرمترین مسئله ملی ماست . دیر ایامی است که غوغاسالاران وادی سیاست کوشیدهاند، کژ راهههایی را در مسیر ملتبگشایند و نقطه کانونی تاخیر تمدنی را مکتوم دارند، اما اهتمام و تاکیدتان بر «جنبش نرمافزاری» برای تولید علم و نکات ارجمندی که در پاسخ نامه در ملازمات و مقارنات این نهضت علمی مکتوب فرمودید، میتواند شور و التهاب نویی را بیافریند و فضاهای جدیدی را بازگشاید . این ساحت نوین، در صورتی در دسترس مینماید که جناحهای متنفذ در کشور نتوانند آن را مصادره به مطلوب کنند و با آن به گونه دیگر حوادث و رخدادها، تعاملی سیاسی برقرار نمایند .
در منشور ارجمندتان فرمودهاید: «باید تولید نظریه و فکر تبدیل به یک ارزش عمومی در حوزه و دانشگاه شود . . . باید ایدهها در چارچوب منطق و اخلاق در جهت رشد اسلامی با یکدیگر رقابت کنند و مصاف دهند تا جهان اسلام اعاده هویت و عزت کند و ملت ایران به رتبهای جهانی که استحقاق آن را دارد، بار دیگر دستیابند .»
فرزندان فکری و معنویتان با سپاس از بذل عنایت، اشارت فوق را نقطه کانونی منشور میدانند و معتقدند که نظریهپردازی و تولید فکر و اندیشه، بنیاد تمدن آفرینی است . کاری سترگ که با انبوهسازی به فرجام نمینشیند و عناوین متکثر و تولیدات متراکم جای آن را پر نمیکند .
این مهم نیاز به تحولات اساسی در ساختار و جهتگیری آموزشی و پژوهشی کشور دارد .
در این میان، گرچه حوزههای دینی در دهه اخیر فعالیتهای مثمر داشته و دارند، مقولاتی همانند; رهیابی موضوعات و متون جدید درسی در نظام آموزشی، تاسیس رشتههای تخصصی، افزایش جدی نشریات علمی، مراکز متعدد پژوهشی، برگزاری مجامع و نشستهای تحقیقی و . . . اما این مجموعه، با زیر ساختهای چونان نهضت علمی فاصلهای نمایان دارد .
از این رو انتظار میرود مراجع عظام، که ارکان ماندگاری روحانیت و دیانتاند، به این جنبش علمی عنایتخاص مبذول دارند و آن را از هدایت و حمایتخویش بهرهمند سازند . همچنین شورای عالی و مدیریتحوزه، که گامهای نخستین این مسیر را برداشتهاند، با اهتمام مضاعف در تجدید و تکمیل ظرفیتحوزه، چارهاندیشیهای لازم را بنمایند . این مهم، جز با ساختارسازی متناسب برای چونان نهضت علمی غیر ممکن مینماید، قواعد و سامان این حرکت، نمیتواند با روال گذشته و جاری همخوانی کند . از این رو تاسیس و تکمیل ساختارهای همراه، از اولویتهای پیشینی این فراخوان علمی است .
دیگر آن که نظام آموزشی حوزه، باید بتواند استعدادهای برتر را شناسایی کند و در نگاهداشت ایشان بکوشد، شعله درونی دانشطلبی را زنده نگاه دارد و دلمردگی و افسردگی و سطحی پروری را دور سازد، نیازهای جامعه و نظام را در متون و موضوعات درسی بگنجاند، با پیشبینی و آیندهنگری، نسل نوی حوزه را برای دغدغههای فردای جامعه آماده سازد .
تخصصی شدن رشته آموزشی - که اینک علایم آن ظهور و بروز یافتهاند - تقویت و تکمیل و تعمیق مضاعف را برمیتابد تا هم سلیقههای فراگیران و نیازهای مخاطبان تطابق یابند و همسادهیابی و مدرکپروری جایگزین عمق و غنای اندیشگی نشوند .
همچنین بازخوانی مجدد ظرفیت پژوهشی حوزه، به فعلیت رساندن استعدادهای نهفته، حمایت از عناصر خلاق و مولد، تکثیر و تعمیق نشریات تخصصی، تشکیل تریبونهای آزاد علمی و محافل نقد و مناظره و . . . از دیگر نکاتی است که میتواند نهضت نرمافزار علمی را در حوزهها شتاب بخشد . این جنبش فکری، میتواند تحقیق و پژوهش در حوزه را به بهبود و رفاه، سالم سازی و دین گرایی جامعه معطوف سازد و با نظام آفرینی در حوزههای گوناگون، کارآمدی نظام دینی را باز نمایاند .
حوزههای دینی تنها در پرتوی چونان ظرفیت و ذخیرهای، خواهند توانست در شرایط پرسش زای دوران معاصر، رسالتخویش را ایفا کنند . دورهای که با تغییر موازنه قدرت و نیز رشد معارف بشری، صدها و هزاران سؤال و شبهه رخ نمودهاند و چونان دیگر فراوردههای عصر جدید، در ذایقه مصرف جامعه قرار گرفته و در سلولهای فکری ایشان جا و مکان یافتهاند .
رهبر بزرگوار
در دستیابی به آرمان خجسته تولید اندیشه و نظریههای نظام ساز، تاکید فرمودید: « برای بیدار کردن عقل جمعی، چارهای جز مشاوره و مناظره نیست . . . بدون آزادی بیان و گفت و گوی آزاد با «حمایتحکومت اسلامی» و «هدایت علما و صاحب نظران» تولید علم و اندیشه دینی و در نتیجه تمدن سازی و جامعهپردازی ناممکن و یا بسیار مشکل خواهد بود .»
این توجه اکید، ایجاب میکند که گفت و گوهای نخبگانی گسترش یابند و در فضای علمی و منطقی و به دور از عوامزدگی سنتی و مدرن، مباحثات اساسی زمینههای ظهور و بروز یابند . در این زمینه مشارکت فرهیختگان دو نهاد اصلی علمی کشور «دانشگاه و حوزه» ضرورت جدی است و شورای انقلاب فرهنگی و مدیریت دو نهاد یاد شده، باید راهکارهای اساسی را در زمینههای تحقق آن چاره یابی کنند . به گونهای که مباحثات علمی، فارغ از اوج و فرودهای سیاسی، نهادینه شوند و تداوم یابند . حضرت عالی در منشور ارجمند، نقطه آغازین نهضت علمی را چنین دانستهاید:
«آن روز که سهم «آزادی» ، «سهم اخلاق» و «سهم منطق» همه یک جا و در کنار یکدیگر ادا شوند، آغاز روند خلاقیت علمی و تفکر بالنده دینی در جامعه است .»
این رهنمون و نکات دیگر که در ادامه آن فرمودید، راهبردهای اساسی برای ضابطهمندی و مدیریت جنبش یاد شده است . مدیریتی هوشمند، پویا و قاعده ساز که بتواند رسوبات را بزداید و عادات ثانوی در نخبگان جامعه بیافریند و با اصلاح رویههای غلط و نهادینه کردن مناسبات جدید در فضای نظریهپردازی و اندیشه وری، قواعد گفتوگو و تولید اندیشه و علم را تعیین و سامان بخشد .
در خاتمه، نسل دوم حوزه و دانشگاه که به تعبیر دقیق تان، حاملان اصلی این نهضت فراگیرند، این منشور را قدر دانسته، «دوران خلاقیت و تولید علم» را آغاز دوران جدید در برنامه تاریخی و جهان انقلاب اسلامی خواهد شناخت .
انتظار آن میرود که مشارکت این نسل و حمایت و بسترسازی نظام و حکومت (و نه دخالت و تصدی آن) زمینههای اعتلای تمدنی جامعه اسلامی را در پرتو توجهات حضرت حجت(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و رهبری حکیمانه حضرت عالی فراهم آورد .
جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه قم
منبع: پگاه حوزه ، ش88
