اهمیت و جایگاه ازدواج

نویسنده: محمد تقی فعالی

ازدواج هسته‌ی اولیه ایجاد خانواده و سنگ بنای جامعه‌ی انسانی است. این پیوند مبارک، زمینه‌ساز بهترین فرصت برای زیباترین نگاه‌ها، گیراترین سخن‌ها و استوارترین گام‌ها است. ازدواج، تجلی متعالی‌ترین ارزش‌ها و محبوب‌ترین کانون، نزد آفریدگار حکیم است، آخرین فرستاده الهی (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
ما بُنَیِ فِی الْأسْلامِ بَناءٌ أَحَبُّ إِلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ وَ أعَزَّ مِنَ التَّزوِیجِ؛ هیچ بنایی در اسلام برپا نشده است که نزد خداوند بلندمرتبه از بنای ازدواج محبوب‌تر و عزیزتر باشد (1).
از منظر اسلام، ازدواج بسیار پسندیده و مطلوب است. از منظر فقه اسلامی، عملی مستحب است که در برخی موارد واجب شمرده می‌شود (2). و از آن جا که درخواستی الهی است از پاداش دنیوی و اخروی برخوردار است.
وَأَنكِحُوا الْأَیَامَى‏ مِنكُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِن یَكُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ؛ بی‌همسران خود، و غلامان و کنیزان درستکارتان را همسر دهید. اگر تنگدستند، خداوند آنان را از فضل خویش بی‌نیاز خواهد کرد، و خدا گشایشگر داناست (3).

یک) بهترین انتخاب

ازدواج و گزینش همسر، انتخاب مطلوب‌ترین همراه و ترسیم روشن‌ترین راه سعادت است. انتخاب شریک زندگی، پاسخی مناسب به عالی‌ترین نیاز فطری انسان یعنی رسیدن به کمال و سعادت است. چنانکه مولا علی (علیه‌السلام) فرمود:
هیچ یک از یاران رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ازدواج نکرد، مگر اینکه ایشان پس از ازدواج آنان فرمود: ایمانش کامل شد (4).
در منطق قرآن کریم، ازدواج به وجود آورنده‌ی مطمئن‌ترین و آرام‌بخش‌ترین رابطه‌ها و آغازگر زندگی همراه با طراوت، مودت و ایثار است (5). این پیوند مقدس، روان پرالتهاب و مضطرب جوان را به ساحل آرامش نزدیک کرده در دریایی از صفا و محبّت غوطه‌ور می‌سازد.
ازدواج افزون بر آرامش روانی و ارضای غریزه جنسی، تعهد و تکامل اجتماعی را به ارمغان می‌آورد و زمینه‌ساز بروز استعدادها و توانمندی‌های نهفته درون انسان می‌گردد (6). در روایتی امام رضا (علیه‌السلام)، ازدواج را آیه‌ای روشن از کتاب خدا و سنتی از سنّت‌های پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بیان فرموده، آثار و برکاتی را یادآور می‌شوند:
نیکی به خویشاوند، نزدیک ساختن افراد دور به یکدیگر،‌ الفت بخشیدن میان دل‌ها، درهم تنیدن حقوقی، افزون شدن جمعیت، اندوختن فرزند برای [رویارویی با] سختی‌های روزگار و پیشامدهای زمانه [از آثار ازدواج است] (7).

دو) دژی استوار

غریزه جنسی یکی از قوی‌ترین غرایز انسانی است. نیروی شهوت، در مسیر طبیعی برای بقای نسل و لذت‌ها و تفریحات سالم آفریده شده است. در این قوه، مهم‌ترین عاملِ تعدیلِ صحیح آن در شهوت جنسی، «ازدواج» است. ازدواج، موجب کنترل این قوه شده آن را از تجاوز و طغیان باز می‌دارد. عدم تمکین به فرمان الهی در مهار صحیح این غریزه و گرفتار شدن در دام شهوت، جامعه انسانی را آلوده به گناهانی همچون «زنا» می‌کند. زنا، از گناهانی است که ساحت زندگی فردی و اجتماعی را آلوده کرده و بلایی است که از کشتن بی‌گناهان نیز بدتر است؛ چرا که فساد نسل‌ها و تخریب بنیان خانواده‌ها را به دنبال دارد. حضرت رضا (علیه‌السلام) فرمود:
بزرگ‌ترین گناهان و زشت‌ترین آن‌ها زنا است؛ زیرا قاتل به واسطه آدم‌کشی، دیگری را تباه و فاسد نمی‌کند ولی مرد زناکار تا روز قیامت نسل بشر را فاسد می‌کند و حرام را حلال می‌کند (8).
در روایت دیگری حضرت رضا (علیه‌السلام) فلسفه و حکمت حرمت زنا در روابط نامشروع و خارج از چارچوب را بیان فرمود:
زنا حرام شده؛ زیرا در آن فساد است از کشتن نفوس، از بین رفتن انساب، ترک تربیت اطفال، تباه شدن میراث و اموری شبیه به این‌ها که جملگی از وجوه فساد محسوب می‌شوند (9).
ازدواج موجب می‌شود تا آدمی، از گناهانی که به خاطر میل جنسی انجام می‌دهد، تا حد زیادی در امان بماند و دامن خود را به روابط جنسی نامشروع آلوده نسازد. افزون بر آن که این پیوند مبارک موجب می‌شود تا انسان در مسیر کمال و خودسازی معنوی گام‌های مستحکم‌تر و بیشتری بردارد و خود را از گناه دور سازد. حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
هر کس در آغاز جوانی ازدواج کند، شیطانی که مأمور اوست فریاد می‌زند: ای وای! او دو ثلث دینش را از دسترس من حفظ کرد و ثلث دیگر را هم می‌تواند باتقوا حفظ کند (10).
در روایت زیبای دیگری آخرین فرستاده الهی جوانان را مورد خطاب قرار داده می‌فرماید:
ای جوانان! هر یک از شما که می‌تواند ازدواج کند، اقدام نماید؛ زیرا ازدواج موجب می‌شود تا چشم و دامن انسان از گناه بازداشته شود و عفّت انسان حفظ گردد (11).

سه) امر مقدس

براساس آموزه‌های ادیان الهی، ازدواج امری مقدس و معنوی است؛ از این رو در بسیاری از جوامع، مراسم ازدواج را در مراکز عبادی برگزار می‌کنند. مسیحیان، ازدواج را نشانه محبّت خدا به بشریت دانسته؛ ازاین رو کلیسا را به اجرای این مراسم انتخاب می‌کنند (12).
در منابع اسلامی تعبیرهای بسیار زیبایی وجود دارد که از الهی بودن این امر مهم پرده بر می‌دارد. وجود جلوه‌های معنوی و تقدس در این امر مبارک، سبب می‌شود تا جوان، مسئولیت‌ها و رفتارهای خود را در محیط زندگی، در شمار وظایف دینی خویش قرار داده از این رهگذر در مسیر تکامل معنوی و اخروی خود گام بردارد.
از امام رضا (علیه‌السلام) نقل شده است: زنی نزد حضرت باقر (علیه‌السلام) آمد و گفت قصد دارم برای همیشه ازدواج نکنم. حضرت (علیه‌السلام) علّت این تصمیم را جویا شد. زن گفت: به خاطر آن که در پیشگاه خداوند فضیلتی به دست آورم. حضرت فرمود:
از این تصمیم منصرف شو. اگر در ترک ازدواج فضیلتی بود، حضرت زهرا (علیهاالسلام) از تو به این فضیلت سزاوارتر بود؛ چرا که هیچ کس در فضل بر فاطمه (علیهاالسلام) سبقت نگرفته است (13).
اولیای دین (علیهم‌السلام) به گونه‌های مختلفی بر تقدس ازدواج تأکید کرده در اهمیت آن مطالب زیبایی بیان فرموده‌اند:
- بیشتر اهل جهنم کسانی هستند که ازدواج نکرده‌اند (14).
- کسی که ازدواج کند، نیمی از دین خود را کامل کرده است (15).
- یکی از زمان‌های نزول رحمت خداوند، هنگام برگزاری عقد ازدواج است (16).
- دو رکعت نمازی که مرد همسردار می‌خواند، بهتر از شب‌زنده‌داری و روزه‌داری مرد مجرد است (17).
- ازدواج زیباترین و محبوب‌ترین بنا در اسلام است (18).
- زمانی که جوان ازدواج می‌کند، شیطان فریاد می‌کشد که دو سوم دینش را از دست من نجات داد (19).
حاصل آن که براساس آموزه‌های اسلامی، ازدواج امری مقدس و از محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند متعال است. تجرد و ترک ازدواج امری نکوهیده است و در مقابل، ازدواج زمینه سعادت دنیا و آخرت را فراهم می‌کند.

پی‌نوشت‌ها:

1. مجلسی، بحارالانوار، ج 100، ص 222.
2. رساله علمیه مراجع، بخش ازدواج (نکاح).
3. نور / 32.
4. ابن حیون، دعائم الاسلام، ج 2، ص 190؛ ابن ابی‌جمهور، عوالی اللئالی، ج 3، ص 290؛ نوری، مستدرک الوسائل، ج 14، ص 150.
5. روم / 21.
6. رک: مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص 398.
7. کلینی، الکافی، ج 5، ص 373؛ مجلسی، بحارالانوار، ج 103، ص 264.
8. دیلمی، ارشاد القلوب الی الصواب، ج 1، ص 71.
9. صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 479.
10. ابن حیون، دعائم الاسلام، ج 2، ص 190؛ راوندی، النوادر، ص 12؛ مجلسی، بحارالانوار، ج 100، ص 221؛ نوری، مستدرک الوسائل، ج 14، ص 149.
11. کلینی، الکافی، ج 4، ص 180؛ طبرسی، مکارم الاخلاق، ص 197؛ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 20، ص 44.
12. سیف، تئوری رشد خانواده، ص 86.
13. طوسی، الأمالی، ص 370؛ مجلسی، بحارالانوار، ج 100، ص 219.
14. (أکْثَرُ أهْل النَّارِ العُزَّاب)، حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 14، ص 508.
15. (مَنْ تَزَوَّجَ أحْرَزَ نِصْفَ دَیْنِهِ)، همان، ص 5.
16. (یُفْتَحُ أبْوابَ السَّماءِ بِالرَّحمَةِ فِی أرْبَع مَواضعَ عَنْدَ نُزُولِ المَطَرِ و عِنْدَ نَظَرِ الْوَلَدِ فِیْ وَجْهِ الْوَالدیْنِ و عِندَ فَتْحِ بابِ الکَعبَةِ وَ عِنْدَ النِّکاح). مجلسی، بحارالانوار، ج 100، ص 221.
17. (الرَّکْعَتانِ یُصَلِّیْهِماَ رَجُلٌ مُتَّزَوَّجٌ أفْضَلُ مِنْ رَجُلٍ أعْزَبَ یَقُوُمُ لَیْلَهُ و یَصُومُ نَهَارَهُ). کلینی، الکافی، ج 5، ص 329؛ حرّ عاملی، وسائل الشیعه.
18. (ما بُنِیَ بَنَاءٌ فِی الْإسْلامِ أحَبَّ إلَی الله مِنَ التَّزْویج)، طبرسی،‌ مکارم الاخلاق، ص 196.
19. (ما مِن شابٍّ تَزَوَّجَ فِی حَدَاثَةِ سِنِّهِ إلا عَجَّ شَیْطانُهُ یا وَیْلَهُ یا وَیْلَهُ عَصَمَ مِنِّی ثُلُثْی دِینِه فَلْیَتَّقِ اللهَ العَبْدُ فِی الثُلثُ الآخِرِ)، ابن اشعث، الجعفریات، ص 89؛ طوسی، الأمالی، ص 535، طبرسی، مکارم الاخلاق، ص 466.