تحديث

نويسنده: بهاء الدين خرمشاهي

تحديث، (علم کلام)، تحديث در معناي خاص يعني سخن گفتن ملائکه با چهارده معصوم (عليهم‌السلام) و نيز با بعضي از صلحا. اينگونه سخن گفتن مرموز، با وحي فرق دارد. مُحدَّث کسي است که کلام فرشته را مي‌شنود. بي آنکه در بيداري يا در خواب او را ببيند (بحارالانوار، 167/61) از مردان صالح خضر و مصاحب سليمان و ذوالقرنين و از زنان صالحه مريم و مادر موسي و فاطمه‌ي زهرا (عليهم‌السلام)، نيز برخوردار از تحديث بوده‌اند (پيشين، 79/43) علامه‌ي مجلسي در مجلد مربوط به تاريخ اميرالمؤمنين (عليه‌السلام)، باب هجدهم را به راز گفتن (مناجات) خداوند با حضرت علي (عليه‌السلام) و نيز سخن گفتن جبرئيل با او اختصاص داده است (151/39-157) از جمله از حضرت صادق (عليه‌السلام) روايتي نقل مي‌کند که فرموده‌اند: علي (عليه‌السلام) محدث (مخاطب ملائکه) بود و روز جنگ بني‌قريظه و بني‌نضير جبرئيل از سمت راست و ميکائيل از سمت چپ او با او سخن مي‌گفتند (152/39) همو از منتخب البصائر حديثي نقل مي‌کند که شخصي به نام عبدالعزيز به حضرت صادق (عليه‌السلام) عرض کرد مردم برآنند که حضرت رسول (صلي الله عليه و آله و سلم)، علي (عليه‌السلام) را براي امر قضا به يمن فرستاد، و حضرت علي (عليه‌السلام) گفته است هيچ قضيه‌اي پيش نيامد مگر آنکه به حکم الهي و حکم رسول او داوري کردم. حضرت صادق (عليه‌السلام) فرمود مردم درست مي‌گويند. عبدالعزيز گفت اين امر چگونه ممکن است حال آنکه در آن زمان قرآن به تمامي نازل نشده بود و حضرت رسول (صلي الله عليه و آله و سلم) هم در آنجا حضور نداشته‌اند. امام در پاسخ او فرمودند، بلي از روح‌القدس (جبرئيل) تلقي مي‌کرد و فرا مي‌گرفت. (بخار، 151/39) علامه‌ي مجلسي همچنين در مجلد مربوط به امامت هم باب دوم را به بيان اينکه ائمه‌ي اطهار (عليهم‌السلام) محدث بوده‌اند اختصاص داده است (بحارالانوار، 66/26-85) او از امالي سفيد حديثي با سلسله رواتش از امام رضا (عليه‌السلام) نقل مي‌کند که الائمة علماءٌ حلماءٌ صادقون مفهمون محدثون (بحار، 66/26) حتي طبق روايتي سليمان فارسي را نيز محدث مي‌شمارد (پيشين، 67). و از بصائر الدرجات نقل مي‌کند که محمد بن مسلم از حضرت صادق (عليه‌السلام) پرسيد تحديث از چه قرار بوده است؟ حضرت پاسخ دادند امام يا محدث صدائي مي‌شنود و صاحب صدا را نمي‌بيند. محمد بن مسلم پرسيد از کجا دانسته مي‌شود که آن کلام فرشته است؟ حضرت پاسخ مي‌دهند زيرا سکينه و آرامشي مي‌دهد که دانسته مي‌شود فرشته‌اي حضور دارد (پيشين، 68). مرحوم مجلسي تصريح دارد که تحديث با وحي فرق دارد و وحي به خاتم الانبياء ختم شده است و مي‌افزايد که بني نوبخت و بعضي از اماميه که امعان نظري در اخبار ندارند، منکر تحديث بوده‌اند.
منابع:
در متن مقاله ياد شده است.
منبع: تهيه و تنظيم: دائرةالمعارف تشيع، جلد 4، (1391) تهران: مؤسسه‌ي انتشارات حکمت، چاپ اول.