بهداشت رواني مادران و دوران بارداري
نويسنده:فرحناز حاجي خاني*
به طور كلـــي زنان در سال هاي باروري مستعد ابتلا به اختلال هاي اضطرابي و افسردگي هستند ، اما چگونگي ارتباط اين تغييرات با نخستين قاعدگي، حاملگي يا يائسگي كمتر شناخته شده است.
امروزه مشخص شده است كه اين تغييرات نهايتاً از عوامل زيستي ـ شيميايي از جمله تغيير سطوح هورمــــون ها ناشي مي شود.
عوامل زير، زنان را در معرض ابتلا به برخي از مشكلات رواني قرار مي دهد:
1 ـ سابقه خانوادگي افسردگي، اختلال اضطرابي و مصرف الكل
2 ـ سابقه فردي اختلال افسردگي، اضطراب خفيف حتي اگر هرگز براي درمان مراجعه نكرده باشد.
3 ـ سابقه افسردگي پس از زايمان ( در زايمان هاي قبلي)
4 ـ سابقه اندوه شديد در دوران بارداري
5 ـ سابقه تغيير خلق خفيف يا شديد پيش از قاعدگي
موقعيت هاي پر استرس زندگي، از جمله تعارض زناشويي، مشكلات شغلي، نگراني درباره دشواري هاي بارداري و مشكلات جسمي و رفتـــاري نوزاد نيز خطرناك مي باشد.
احساس كم تجربگي مادران جوان نيز منبع ديگري براي استرس است. كمبودهاي زندگي گذشته زن، نقش ها ، هـــويت و رابطه با همســر مي تواند در تغييرات رواني مادران باردار نقش داشته باشند.
برخي بارداري و زايمان را يكي از بحران هاي سه گانه در زندگي زنان مي دانند و معتقدند كه حداقل به اندازة دو بحران ديگر يعني بلوغ و يائسگي اهميت دارد.
بحران را به عنوان يك اختلال و يا تعارضي كه شخص نمي تواند حالت تعادل خود را حفظ كند تعريف مي كنند، در اين حالت روش هاي متداول براي حل مشكل كافي نيستند.
از آنجــا كه حاملگي از شايع ترين حوادث رشد و نمو طبيعــــي در خانواده است، مي تواند به عنوان يك بحران تكاملي در نظر گرفته شود.
ـ ترس ، اضطراب و نگراني به علت تغييرات جسمي و مشكلات مربوط به نقش مادري به خصوص در حاملگي هاي اول وجود دارد. ترس از زايمان را مي توان ترس عمومي دانست كه در اكثر موارد همان ترس از مرگ است. حتي آنان كه از زايمان و مادر شدن ترس ندارند در دقايق حساس زايمان اين ترس را تجربه مي كنند. علت ديگر ترس، وحشت از بيماري هاي ارثي است كه باعث نگراني برخي از مادران بخصوص آنهايي مي شود كه اطلاعات ناقص در مورد قوانين انتقال خصوصيات ارثي دارند.
به طوري كه هر چه محيط زن، ناامن تر و انگيزه بچه دار شدن ضعيف ترباشد از قدرت او براي غلبـــه بر ترس كاسته مي شود و علايم اضطراب آشكارتــــر مي گردد.
بسياري از اين نگراني هــا با شركت در كلاس و يــــا آموزش هاي انفرادي زنان باردار، و آماده شدن براي زايمان و يافتن پاسخ به سؤالات خود برطرف مي شود. ممكن است احساس كند كه فراموشكار شده در اين صورت بهتر است از آنچه مي خواهد بپرسد و بداند ليستي تهيه كرده و سعي كند از افراد متخصص جهت پيدا كردن پاسخ صحيح به سؤالاتش استفاده كند.
در صورتي كه زايمان ديرتر از موعد صورت گيرد ممكن است باعث نگراني زن، شوهر و اطرافيان گردد و مرتباً سؤال كنند كه چرا هنوز زايمان انجام نشده؛ بهتـــر است به اين پرسش ها توجه نكرده و فقط با پزشك خود مشورت كند و با آرامش به دستورهاي داده شده عمل كند.
چه بايد كرد:
1 ـ آموزش هاي لازم براي دختران جوان از طريق والدين آنان گذاشته شود و محتواي آن به گونه اي باشد كه اين گروه سني بدانند قاعدگي پديده اي طبيعي است و نكات بهداشتي و امكانات لازم را در اين مورد بشناسند و اين امكانات را در دسترس او قرار دهند.
2 ـ قبل از دوران حاملگي آموزش هاي لازم شامل فيزيولوژي حاملگي و زايمان و روش برخورد با همسران آنها داده شود.
جامعه بايد بداند حاملگي امري مقدس است و يك خانم باردار از احترام بيشتري در اين دوران برخوردار است.
3 ـ يائسگي در فرهنگ هاي مختلف مفهوم خاصي دارد، بهورزان عزيز نيز بايد اين باور را در زنان ايجاد كنند كه اين دوران هم دوران پايان مسؤوليت يك مرحله مهم از زندگي است و در بسياري از كشورها همانند دوران بلوغ اين دوران را جشن مي گيرند و به زن يائسه تبريك مي گويند.
به طور كلي انتظار مي رود كاركنان بهداشتي قادر باشند كه دانش و نگرش مردم را در اين زمينه به گونه اي ارتقا دهند كه همگان باور كنند اين سه پديده مقدس و طبيعي است و در آن صورت نگراني كاهش مي يابد.
* كارشناس مامايي مركز بهداشت ابهر ـ استان زنجان
منبع: كتاب بهداشت رواني مادران در دوران بارداري ، تأليف : زهرا (فردي ) معيني
امروزه مشخص شده است كه اين تغييرات نهايتاً از عوامل زيستي ـ شيميايي از جمله تغيير سطوح هورمــــون ها ناشي مي شود.
عوامل زير، زنان را در معرض ابتلا به برخي از مشكلات رواني قرار مي دهد:
1 ـ سابقه خانوادگي افسردگي، اختلال اضطرابي و مصرف الكل
2 ـ سابقه فردي اختلال افسردگي، اضطراب خفيف حتي اگر هرگز براي درمان مراجعه نكرده باشد.
3 ـ سابقه افسردگي پس از زايمان ( در زايمان هاي قبلي)
4 ـ سابقه اندوه شديد در دوران بارداري
5 ـ سابقه تغيير خلق خفيف يا شديد پيش از قاعدگي
موقعيت هاي پر استرس زندگي، از جمله تعارض زناشويي، مشكلات شغلي، نگراني درباره دشواري هاي بارداري و مشكلات جسمي و رفتـــاري نوزاد نيز خطرناك مي باشد.
احساس كم تجربگي مادران جوان نيز منبع ديگري براي استرس است. كمبودهاي زندگي گذشته زن، نقش ها ، هـــويت و رابطه با همســر مي تواند در تغييرات رواني مادران باردار نقش داشته باشند.
برخي بارداري و زايمان را يكي از بحران هاي سه گانه در زندگي زنان مي دانند و معتقدند كه حداقل به اندازة دو بحران ديگر يعني بلوغ و يائسگي اهميت دارد.
بحران را به عنوان يك اختلال و يا تعارضي كه شخص نمي تواند حالت تعادل خود را حفظ كند تعريف مي كنند، در اين حالت روش هاي متداول براي حل مشكل كافي نيستند.
از آنجــا كه حاملگي از شايع ترين حوادث رشد و نمو طبيعــــي در خانواده است، مي تواند به عنوان يك بحران تكاملي در نظر گرفته شود.
ـ ترس ، اضطراب و نگراني به علت تغييرات جسمي و مشكلات مربوط به نقش مادري به خصوص در حاملگي هاي اول وجود دارد. ترس از زايمان را مي توان ترس عمومي دانست كه در اكثر موارد همان ترس از مرگ است. حتي آنان كه از زايمان و مادر شدن ترس ندارند در دقايق حساس زايمان اين ترس را تجربه مي كنند. علت ديگر ترس، وحشت از بيماري هاي ارثي است كه باعث نگراني برخي از مادران بخصوص آنهايي مي شود كه اطلاعات ناقص در مورد قوانين انتقال خصوصيات ارثي دارند.
به طوري كه هر چه محيط زن، ناامن تر و انگيزه بچه دار شدن ضعيف ترباشد از قدرت او براي غلبـــه بر ترس كاسته مي شود و علايم اضطراب آشكارتــــر مي گردد.
بسياري از اين نگراني هــا با شركت در كلاس و يــــا آموزش هاي انفرادي زنان باردار، و آماده شدن براي زايمان و يافتن پاسخ به سؤالات خود برطرف مي شود. ممكن است احساس كند كه فراموشكار شده در اين صورت بهتر است از آنچه مي خواهد بپرسد و بداند ليستي تهيه كرده و سعي كند از افراد متخصص جهت پيدا كردن پاسخ صحيح به سؤالاتش استفاده كند.
در صورتي كه زايمان ديرتر از موعد صورت گيرد ممكن است باعث نگراني زن، شوهر و اطرافيان گردد و مرتباً سؤال كنند كه چرا هنوز زايمان انجام نشده؛ بهتـــر است به اين پرسش ها توجه نكرده و فقط با پزشك خود مشورت كند و با آرامش به دستورهاي داده شده عمل كند.
چه بايد كرد:
1 ـ آموزش هاي لازم براي دختران جوان از طريق والدين آنان گذاشته شود و محتواي آن به گونه اي باشد كه اين گروه سني بدانند قاعدگي پديده اي طبيعي است و نكات بهداشتي و امكانات لازم را در اين مورد بشناسند و اين امكانات را در دسترس او قرار دهند.
2 ـ قبل از دوران حاملگي آموزش هاي لازم شامل فيزيولوژي حاملگي و زايمان و روش برخورد با همسران آنها داده شود.
جامعه بايد بداند حاملگي امري مقدس است و يك خانم باردار از احترام بيشتري در اين دوران برخوردار است.
3 ـ يائسگي در فرهنگ هاي مختلف مفهوم خاصي دارد، بهورزان عزيز نيز بايد اين باور را در زنان ايجاد كنند كه اين دوران هم دوران پايان مسؤوليت يك مرحله مهم از زندگي است و در بسياري از كشورها همانند دوران بلوغ اين دوران را جشن مي گيرند و به زن يائسه تبريك مي گويند.
به طور كلي انتظار مي رود كاركنان بهداشتي قادر باشند كه دانش و نگرش مردم را در اين زمينه به گونه اي ارتقا دهند كه همگان باور كنند اين سه پديده مقدس و طبيعي است و در آن صورت نگراني كاهش مي يابد.
* كارشناس مامايي مركز بهداشت ابهر ـ استان زنجان
منبع: كتاب بهداشت رواني مادران در دوران بارداري ، تأليف : زهرا (فردي ) معيني
