معالم الدين و ملاذ المجتهدين

مؤلف:
شيخ حسن بن شيخ زين الدين معروف به صاحب معالم (م 1011 ق)
زندگينامه و اظهار نظرها:
شيخ حسن، فرزند شهيد ثاني، ملقب به جمال الدين، مكنّابه ابو منصور، عالمي عامل، فقيهي اصولي و اديب، شاعري خوش ذوق، محدث، رجالي و عابدي زاهد، در زهد و تقوا مشهور عام و خاص، يكي از فحول و اعيان علماي اماميه در اوايل قرن يازدهم هجري و در بيشتر علوم مقارن زمان خود صاحب نظر بود.
صاحب معالم در سال 959 ق در روستاي «جبع»، از قراي جبل عامل لبنان، در خانواده زهد و تقوا به دنيا آمد. در هفت سالگي از نعمت پدر، يعني شهيد ثاني، محروم شد. او در همان سنين در موطن خود به تحصيل علوم اشتغال يافت و با خواهرزاده خود، يعني صاحب مدارك الاحكام، همدرس و همسن بود و هر دو مصداق حقيقي نفس سليم بودند و در نماز به يكديگر اقتدا مي كردند و در درس همديگر حاضر مي شدند. هر دو از شاگردان مقدس اردبيلي و ملا عبدالله يزدي (صاحب حاشيه در منطق) و اين دو استاد نيز از شاگردان پدر صاحب معالم بودند. اين دو بزرگوار از مقدس اردبيلي خواستند مسائلي را كه در اجتهاد و استنباط احكام دخيل است، به آنان بياموزد و بقيه را مسكوت بگذارد كه او نيز پذيرفت. عده اي اين روش را به سخره گرفتند كه مقدس اردبيلي در جواب آنان فرمود: بعد از مدتي اينان به وطن خود باز خواهند گشت و تأليفات آنان به دست شماها خواهد رسيد و شما اسير مباحث بي نتيجه خواهيد ماند. بعد از مدتي آنان برگشتند و يكي معالم الدين و ديگري مدارك الاحكام را تصنيف كرد. اين عالم بزرگوار در سال 1011 ق در زادگاه خود «جبع»، در 52 سالگي از دنيا رفت و در كنار قبر صاحب مدارك مدفون شد.
تأليفات مهم:
منتقي الجمان في الاحاديث الصحاح و الحسان ديوان شعر، معالم الدين حاشيه استبصار و تهذيب شيخ طوسي، التحرير الطاووسي و...[1]
معرفي اجمالي كتاب:
اين كتاب در ميان علما به معالم الاصول معروف شده و از زمان مؤلف تا عصر حاضر از كتب درسي و مرجع استفاده عموم بوده است و به جهت كثرت اشتهار کتاب، كتاب، مؤلف آن نيز به صاحب معالم شهرت يافته است. معالم داراي دو مقصد است:
مقصد اول، در بيان علم است كه مؤلف مطالب بسيار ارزشمندي را با ذكر آيات و احاديث در اين مقصد آورده است. مقصد دوم، در مهمات مباحث اصولي است كه بر نه مطلب تقسيم شده است: مباحث الفاظ، اوامر و نهي، عموم و خصوص كه خود داراي سه فصل است: مطلق و مقيد، مجمل و مبين، اجماع، اخبار، نسخ، قياس و استصحاب، اجتهاد و تقليد.
شروح و تعليقات:
هداية المسترشدين، نوشته شيخ محمد تقي اصفهاني; شرح معالم، نوشته شيخ مصطفي اعتمادي تبريزي و شروح بسيار ديگر.
استادان:
شيخ عبدالله يزدي، شيخ عزالدين حسين بن عبدالصمد، مقدس اردبيلي و...
شاگردان:
شيخ نجيب الدين علي بن محمد مكي عاملي، شيخ ابو جعفر مهد (پسر مؤلف)، سيد نجم الدين بن سيد محمد حسيني، شيخ عبدالسلام بن مهد و...
وضعيت نشر:
اين كتاب در يك جلد به زبان عربي به وسيله مطبعة الآداب، در نجف اشرف، در سال 1391 ق چاپ و منتشر شده است.

پی نوشت:

[1]. اعيان الشيعة، ج 5، ص 92; امل الآمل، ج 1، ص 57; روضات الجنات، ج 2، ص 292.

منبع: کتابشناسي تفصيلي مذاهب اسلامي