محیط زیست و انسان (2)

دومین قدم، کسب دانش کافی و همراه آن ترمیم بدن زخمی زمین خواهد بود و در این راستاست که می‌توانیم رنگ سیر سبزـ رنگ اعتقاد به هستی طبیعت را مجددا با عظمتی بیش‌تر از گذشته ببینیم. این رنگ‌ باید مجددا خودنمایی کند. برای زنده نگه داشتن رنگ سبز باید تلاش کنیم چون بدون آن خود نیست و نابودیم. چون می‌خواهیم باشیم پس تلاش می‌کنیم تا آن را هرچه پر رنگ‌تر کنیم، تا زمانی که سرتاسر سیارة‌ما را رنگ سبز فراگیرد تلاش ‌کنیم.
سومین قدا را که جلوگیری از سوزاندن محصولات زمین برای تأمین انرژی است، باید محکم تر برداشت، اینک از یکی از عوامل مهم در ساختن جهانی مطلوب برای جانداران کرۀ زمین، یعنی بهترین روش استفاده از انرژی سخن را آغاز کنیم.
انسان با توانایی حاصل از سازو کار تفکر خویش، انواع دیگر موجودات را کاهش داده و نوع خود را جایگزین کرده و می‌کند. نوع انسان از سطوح مختلفی از آگاهی برخوردار است. آنان که مکانیزم تفکر علمی و تجربی را نیازموده‌اند بی‌رحمانه به محیط زیست آسیب می‌رسانند و کسانی هم که تصمیم گیرنده هستند و توان کل جامعه با تصمیم‌های آنان جهت گیری می‌شود، اهمیت وظیفۀ خطیر حفاظت از کرۀ خاکی را درک نکرده‌اند. رهبران جامعه‌های انسانی باید کنترل شدید افزایش جمعیت را آغاز کنند و هر لحظه سستی و سهل انگاری در این زمینه، صدمه به تکامل موجودات در آینده است. وظیفۀ ما نسبت به محیط زیست هشدار دادن به گروه تصمیم گیرنده نقاط مختلف جهان است.
علاوه بر عامل اصلی تخریب محیط، یعنی افزایش جمعیت، عوامل دیگری نیز مؤثرند که همگی به عامل اول بستگی دارند. مهم‌ترین آن انرژی مورد نیاز بدن است.
شکی نیست که انرژی و مواد حاصل از احتراق سوخت‌ها که در جو کرۀ زمین گرد آمده‌اند و بر خاک وآب این سیاره پخش می‌شوند، برای محیط زیست انسان زیان آورند. آزاد کردن هر نوع انرژی در محیط کرۀ زمین، کم‌ترین ضرری که ممکن است داشته باشد گرم کردن لایۀ هوای محیط زمین است.بر اثر گردش زمین به دور خود و خورشید و ایجاد فصول مختلف، شرایط خاصی بر زوی کرۀ زمین به‌وجود آمده است که امکان زندگی موجودات زنده بر روی آن را فراهم کرده است. هوشمندترین موجود این کره یعنی انسان برای آسوده‌تر زندگی کردن احتیاج به مسکن، پوشاک، خوراک، بهداشت، و صنعت دارد. و برای تأمین بهتر همۀ این‌ها نیازمند انرژی است. انسان برای تولید انرژی یا از واکنش‌های شیمیایی استفاده می‌کند، یا از انرژی‌های تجدید شونده یا از واکنش‌های هسته‌ای که سرچشمۀ اصلی آن‌ها نیز یکی از دو فرایند اول و منبع آن خارج از کرۀ زمین است. بیش‌ترین انرژی مورد نیاز انسان تاکنون از واکنش‌های شیمیایی تأمین شده است. زمانی که انسان دانش کافی نداشت از انرژی شیمیایی موجود در بدن موجودات جاندار گیاهان استفاده میکرد، و زمانی که تجربه‌اش بیش‌تر شد استفاده از ذخایر طبیعی حاصل از فتوسنتز را که پس از گذشت میلیون‌ها سال به‌صورت سوخت‌های فسیلی در آمده بودند شروع کرد. یعنی در این مرحله، از واکنش‌های شیمیایی گرما زا استفاده می‌کرد و تنها منابع موجودی که به مقدار فراوان ذخیره شده بود منابع فسیلی بودند. در این منابع، انرژی خورشیدی در پیوندهای عناصر تشکیل دهندۀ مواد آلی ذخیره شده‌اند.
هنگامی که تجربۀ انسان در شناخت مواد تشکیل دهندۀ محیط باز هم بیشتر شد، یعنی زمانی که توانست اجزای تشکیل دهندۀ هستۀ اتم‌ها را بشناسد و توانست هسته‌های بزرگ‌تر را به هسته‌های کوچک‌تر تقسیم کند و از این راه انرژی ذخیره شده در هسته‌ها را آزاد کند، دریافت که این انرژی حاصل از جابجایی الکترون‌ها در اربیتال‌ها بسیار بیش‌تر است. در حال حاضر از هر دو نوع انرژی یعنی هم از انرژی ذخیره شده در پیوندهای شیمیایی و هم از انرژی هسته‌ای استفاده می‌شود.
همراه با افزایش شناخت از منابع انرژی، شناخت انسان از فنونی که زندگی آسوده‌ای را برای او فراهم می‌کنند نیز بیش‌تر شد. مثلا خانه‌ها با مصالحی ساخته می‌شوند که برای ساختن آن‌ها انرژی بیش‌تری به کار می‌رود. پوشاک را از موادی می‌سازیم که مصرف انرژیش چند برابر گذشته اشت. خوراک را هم به شکلی تهیه می‌کنیم که برای کاشت، داشت، برداشت، حمل و نقل و نگهداری آن، انرژی زیادی صرف می‌کنیم. به‌عنوان مثال امروزه تولید یک بطری شیر در آمریکا احتیاج به نیم بطری مواد نفتی دارد.تأمین بهداشت، علاوه بر افزایش مصرف انرژی، باعث تولید مثل بیش از حد در کشورهای عقب افتاده شده است. رفع هریک از نیازهای مذکور مستلزم ایجاد صنایع خاصی است و می‌دانیم که هیچ صنعتی هم بدون انرژی کار نمی‌کند. در واقع میزان پیشرفت کشورها را با میزان مصرف انرژی می‌سنجند. از طرفی هرچه کشوری پیشرفته‌تر شد سهم آن در آلودگی محیط زیست نیز افزایش یافته است.
ولی مسئلة اساسی انسان همان تولید مثل بی‌رویه در اثر تکنولوژی است، گرچه مرتبا مقداری انرژی نیز از طریق گیاهان و جنگا‌ها به فضا وارد می‌شود. بیماری‌ همه¬گیر مرگ جنگل‌ها و گیاهان بر اثر بی اطلاعی و نادانی برخی از انسان‌ها روز به روز افزایش می‌یابد، مقدار اکسیژن بازگشتی به فضا از طریق جنگل‌ها و فضای سبز نیز کاسته می‌شود. لذا دی‌اکسید کربن به تدریج در جو کرۀ زمین انباشته می‌شود و هرچه مقدار آن افزایش یابد، تابش‌های فرو سرخ کرۀ زمین را بیش‌تر جذب می‌کند و بنابر این باعث افزایش دمای لایه‌های هوای اطراف زمین می‌شود. به مرور زمان آب وهوای گرم و مرطوبی به‌وجود می‌آید که امکان زندگی را مشکل‌تر می‌کند. حتی استفاده از انرژی حاصل از شکافت هسته‌ای یا همجوشی هسته‌ای نیز راه حل اساسی نییست، زیرا استفاده از آن‌ها نیز باعث گرم شدن کرۀ زمین و ذوب شدن یخ‌های قطب‌ها می‌شود، حتی اگر بتوان نیروگاه‌های هسته‌ای را کاملا بی‌خطر ساخت و آلودگی محیط زیست آن‌ها را کمتر کرد لازمه‌اش صرف هزینه‌های بسیار سنگین است. تنها راه معقول برای تأمین انرژی مورد نیاز ساکنان کرۀ زمین که در سیستمی بسته زندگی می‌کنند، استفاده از انرژی‌های تجدید شونده است که منشأ تمام آن‌ها خورشید است. به‌سادگی نشان داده می‌شود که با استفاده از هر متر مربع انرژی گرد آورده شده از خورشید، می‌توان معادل سوزاندن 120 لیتر نفت در عرض سال از خورشید انرژی گرفت.
در حال حاضر استفاده از این نوع انرژی در موارد زیادی امکان پذیر است. ساده ترین کاربرد این انرژی تهیۀ آب گرم مصرفی خانه‌هاست. برای نشان دادن کارایی این روش آب گرم مورد نیاز در روستا به‌صورت آزمایشی با استفاده از انرژی خورشیدی تأمین گشته‌است. حتی در حال حاضر استفاده از این انرژی برای دولت‌ها مقرون به صرفه است و این در حالی است که این نوع انرژی‌ها هیچ گونه اثر سویی بر محیط زیست ندارد. لذا عدم استفادۀ گسترده از انرژی‌های تجدید شونده، نشان دهندۀ فقدان شناخت کافی است. پس این اندیشۀ خوبی خواهد بود برای این که دولت‌ها تشویق شوند در مورد استفاده از انرژی‌های تجدید شونده تصمیم‌های جدی‌تری بگیرند. فقط در این صورت است که می‌توان برای سیارۀ ما آیندۀ روشن‌تری پیش¬بینی کرد.