آشنايي با باغ های تهران

1) باغ سعد‌آباد

باغ سعدآباد با مساحتي در حدود يكصد هكتار، واقع در استان تهران در دامنه‌هاي جنوبي البرز قرار گرفته، كه از سمت شرق با گلابدره، از سمت غرب با ولنجك و از جنوب با تجريش همسايگي دارد.در سال 1299 خورشيدي، پهلوي اول ابتدا 8 هزار متر از اراضي سعدآباد در محدوده كنار رودخانه دربند (كه در آن در حال حاضر عمارت بجاي مانده از مادرشاه سابق واقع گرديده) را تملك كرد.پس از آن تپه علي‌خان والي كه امروز كاخ احمد شاهي بر روي آن واقع است را نيز به محدوده پيش افزود و سپس كاخ سبز (شهوند) را در سال 1301 خورشيدي در آنجا بنا نمود.
سعدآباد بعد از آن با الحاق محله‌هايي چون شاه‌محله، ترش‌محله، باغ‌محله، جعفرآباد، قاسم آباد وسعتي تازه يافت و به محل اقامتگاه تابستاني پهلوي اول اختصاص يافت و در طول ساليان، كاخ‌ها و كوشك‌هايي در آن احداث گرديد.

در باغ سعدآباد به جز رودخانه دربند كه از شمال به باغ وارد مي‌شود و از گذشته نيز در محدوده باغ وجود داشته و به عنوان يكي از منابع تأمين آب مورد نياز فضاي سبز مطرح بوده، 12 قنات در دوره پهلوي دوم احداث گرديد كه در حال حاضر بسياري از آنها غير فعال و يا نيمه فعال‌اند.پوشش‎هاي متنوع گياهي باغ شامل: چنار، كاج، نارون، اقاقيا، گردو، بادام، ارغوان، ماگنوليا، تبريزي، بيد مجنون، توري، نوئل و... مي‎باشد.

بسياري از گونه‌هاي گياهي نادر و غير بومي هستند كه از خارج كشور به ايران آورده شده و يا از سوي سران ساير كشورها اهدا گشته‌اند.نظم گياهي باغ سعدآباد از نظام هندسي خاصي پيروي نمي‌كند و بيشتر تابع شكل و شيب زمين و مسيرهاي آب است و در عين حال تاثير باغ سازي اروپايي نيز در آن نمايان است.

سطح اصلي باغ با چمن پوشانيده شده كه درگذشته در باغ‌ايراني كمتر مورد استفاده بوده است.ازجمله بناهاي سعدآباد مي‎توان به كاخ شهوند، كاخ سبز، كاخ احمد شاهي، كاخ سفيد(موزه ملت)، موزه هنرهاي زيبا (ساختمان وزارت دربار)، موزه نظامي، موزه مردم‎شناسي(كاخ شمس)، كاخ بهمن، موزه بهزاد، موزه آبكار و موزه فرشچيان، گنجينه‌ خط و كتابت ميرعماد، موزه دفينه، موزه ظروف، كاخ موزه عبرت، موزه تاريخ طبيعي و... اشاره كرد.

2) آشنايي با باغ فرمانيه

باغ فرمانيه در استان تهران، در شمال دهکده رستم‎آباد و در جنوب باغ پر اهميت کامرانيه قرار داشته است.
و قديميترين مالک آن محمد ولي خان آصف‎السلطنه است که در سال 1326 هـ . ق تمامي باغ همراه با سهم خود از قنات‎ها و ساير متعلقات را به عبدالحسين ميرزا فرمانفرما واگذار کرد.
بعد از او اين مجموعه به پسر ارشدش نصرت‎الدوله رسيد، او مدتي وزير خارجه و مدتي وزير ماليه بود و تا سال 1316 که دستگير و سپس در سال 1317 هـ . ش که کشته شد اين باغ در اختيار خانواده او بود و در همان سال به سفارت ايتاليا فروخته شد.
اين باغ بر اساس نظم هندسي، بر اساس محور اصلي از شمال به جنوب به دو بخش تقسيم مي‎شد. در امتداد اين محور آب از حوض اصلي به حوضهاي کوچکتر متصل مي‎شد. در انتهاي اين محور استخر بزرگي وجود دارد که در قديم به صورت مخزن آب براي آبياري باغ از آن بهره‎برداري مي‎شده است.

بناي اصلي يا بناي بيروني داراي حوضخانه هشت ضلعي، با طاق گنبدي و تويزه‎هاي تزييني و گچ‎بري شده در شمالي‎ترين قسمت باغ، واقع شده است. در بخش غربي باغ بناهاي اندروني و دو حياط وجود دارد که دورتادور اين محدوده با ديوار محصور و از بخش بيروني کاملا مجزا مي‎گردد.

3) آشنايي با باغ نياوران

باغ نياوران در يكي از شمالي‌ترين نقاط شهر تهران و در دامنه رشته كوه‌هاي البرز واقع شده است.محوطه محصور اين مجموعه به وسعت 122350 متر مربع يا حدوداً 2/12 هكتار مي‌باشد كه سه كاخ صاحبقرانيه، احمد شاهي و نياوران به همراه تعدادي از بناها و فضاهاي خدماتي، رفاهي را در ميان دارد.فتحعلي شاه قاجار براي فرار از گرماي تهران و نيز تفريحات تابستاني دستور داد تا در منطقه‌اي خوش آب و هوا در شمال و خارج از تهران، باغي بسيار زيبا آماده كنند. او نيزارهاي اطراف روستاي «گرده‌وي» يا «كردويه» را به اين امر اختصاص داد. اين ده و منطقه، يكي از قديمي‌ترين نقاط اطراف شهر تهران بود. فتحعلي‌شاه و محمدشاه هريك منزلگاهي ييلاقي در اين مكان ساخته بودند و ناصرالدين‌شاه با تخريب آن، خود قصر نياوران را ساخت.ناصرالدين شاه قاجار كه در سال 1264 قمري به سلطنت رسيد در سال 1267 ق. دستور داد حاج علي‌خان حاجب‌الدوله (اعتمادالسلطنه) عمارت بزرگي را در باغ نياوران بنا گذارد.اين ساختمان در 2 طبقه ساخته شد. چون به دشتي بزرگ اشراف داشت كه شهر را مي‌شد ديد آن را «جهان‌نماي نياوران» ناميد. بعدها در كنار كاخ جهان‌نما عمارتهاي ديگري ساخته شد.

بطوري كه دكتر فووريه در خاطرات خود به حدود 50 عمارت مختلف اشاره مي‌كند كه هر يك، به يك يا چند تن از زنان ناصرالدين شاه اختصاص داشت. در سال 1293 ق. ناصرالدين شاه به مناسبت سي‌امين سالگرد سلطنت خود سكه‌اي ضرب كرد كه بر آن نوشته شده بود: ناصرالدين‌شاه غازي خرد صاحبقران. از اين تاريخ به بعد بود كه رسماً لقب سلطان صاحبقران را در تمام مكاتبات اداري و خصوصي خود به‌كار مي‌برد. در همين سال جهان‌نماي نياوران را نيز صاحبقرانيه ناميد.
بنابر برخي نقل‎قول‎ها، كاخ مذكور را احمدشاه قاجار براي همسر گرجي خود بنا نموده بود، اما بعدها عمارت مذكور در دوران پهلوي اول جهت اقامت وليعهد و همسر نخستين وي سامان يافته و از آن هنگام در مقاطعي از زمان توسط اين خاندان مورد استفاده قرار گرفته است.
در دوره كوتاهي كاخ احمد شاهي به صورت دفتر كار محمد‌رضا پهلوي عملكردي اداري يافت و سپس با انجام آخرين تغييرات معماري داخلي در دوران حكومت پهلوي در آن، به عنوان اقامتگاه اصلي وليعهد وي مجدداً به بهره برداري رسيد و تا سال 1357 خورشيدي، محل اقامت و دفتر وي محسوب گرديده است.

آخرين كاخي كه تاريخچه آن مطرح مي‌شود كاخ نياوران در ضلع شمال شرقي مجموعه است. اين كاخ توسط مهندس محسن فروغي طراحي گرديده است. در ابتدا اين كاخ را بعنوان محلي براي پذيرايي و اقامت رؤساي كشورها و ميهمانان عالي‌رتبه دربار طراحي و آماده نموده ‌بودند، اما در حين عمليات اجرايي با انجام تغييرات در كاربري، به محل سكونت پهلوي دوم و خانواده وي براي ايام مختلف سال به غير از فصل تابستان اختصاص‌يافت.
اين كاخ نهايتاً از سال 1346 خورشيدي مورد بهره‌برداري پهلوي دوم و خانواده او در ايران قرار گرفت و تا سال 1357 نيز محل سكونت آنها محسوب گرديده‌است.تنوع گونه‌هاي مختلف گياهي، از ويژگيهاي بارز مجموعه فرهنگي - تاريخي نياوران محسوب مي‌شود، تعدادي گونه‌گياهي غير بومي نيز در مجموعه موجود است كه به تدريج با شرايط محيطي منطقه سازگاري يافته و زيبايي خاصي به مجموعه بخشيده‌اند.
مهمترين گونه گياهي مجموعه چنار (Platanus orientalis) است كه سازگاري خوبي از خود در منطقه نشان داده است و تقريباً معادل 8 از پوشش سبز محوطه را به خود اختصاص داده است.

عمده آسيب‌هاي جدي طي تغييراتي كه منجر به ساخت كاخ جديد نياوران و نيز پارك نياوران در دهه 40 خورشيدي گرديد، به باغ وارد شد. طي اين مدت بسياري از درختان عرصه شمالي و جنوبي باغ در شمال و جنوب كاخ صاحبقرانيه براي ساخت كاخ جديد و پارك قطع گرديد و چهره باغ به‎كلي تغيير كرد.
منبع:http://www.hamshahrionline.ir
/س