چه كسی سل می‌گیرد؟

سل یك عفونت باكتریایی است كه معمولا ریه‌ها را درگیر می‌كند كه در این صورت به آن "سل ریوی" گفته می‌شود. ممكن است سایر نقاط بدن نیز توسط باكتری سل درگیر شوند.
از جمله گره‌های لنفاوی،‌ كلیه‌ها، مغز، استخوانها، مفاصل و سایر نقاط بدن كه در این صورت به آن "سل خارج ریوی" گفته می‌شود. هر ساله تعدادی از افراد به این بیماری دچار می‌شوند.
چه كسانی به سل مبتلا می‌شوند؟
سل می‌تواند هر كسی در هر سنی را مبتلا كند. افرادی كه سطح ایمنی بدنشان كاهش یافته است بیشتر در معرض خطر هستند.
سل چگونه منتقل می‌شود؟
هنگامی كه فرد مبتلا به سل ریوی یا سل حنجره‌ی درمان نشده، سرفه یا عطسه می‌کند، بیماری از طریق تنفس هوای آلوده به ترشحات ریز تنفسی كه با چشم قابل دیدن نیستند، منتقل می‌شود. اما در صورتی كه ریه‌ها و حنجره درگیر نباشند سل خارج ریوی معمولا مسری نیست. مواجهه‌ی طولانی مدت با فرد درمان نشده، برای ابتلا به سل ضروری است. افراد مبتلا می‌توانند كسانی را كه هر روز با آنها ارتباط دارند آلوده كنند. احتمال ابتلای اعضای خانواده، دوستان و همكاران زیاد است.
چگونه سل ایجاد می‌شود؟
وقتی فرد سالمی هوای آلوده به باكتری را تنفس می‌كند باكتری وارد ریه‌ها می‌شود، در ریه می‌ماند و تكثیر می‌شود. ممكن است باكتری وارد جریان خون شود و به سایر قسمتهای بدن مانند كلیه‌ها، ستون مهره‌ها و مغز برود و تخریب ایجاد كند.
تفاوت بین عفونت نهفته‌ی سل با بیماری سل چیست؟
بیشتر افرادی كه باكتری را تنفس می‌كنند آلوده می‌شوند اما بدن قادر است با باكتری مبارزه كند و از تكثیر آن جلوگیری كند. باكتری، غیر فعال می‌شود اما در بدن زنده می‌ماند و می‌تواند هر زمان كه سیستم ایمنی ضعیف گردد فعال شود. عفونت نهفته‌ی سل به این معنی است كه فرد آلوده شده و باكتری سل در بدن فرد و معمولا در ریه‌ها وجود دارد، اما هنوز علائم آشكار ایجاد نشده است. در عفونت نهفته‌ی سل:
فرد علامت بالینی ندارد، احساس بیمار بودن نمی‌كند، نمی‌تواند بیماری را به دیگران منتقل كند، تست پوستی سل در آنها مثبت است، باكتری سل در خلط پیدا نمی‌شود، اگر درمان نشوند ممكن است به سل فعال دچار شوند.
ممكن است عفونت نهفته برای تمام عمر در بدن فرد باقی بماند و هرگز تبدیل به بیماری نشود. اما اگر سیستم ایمنی نتواند جلوی رشد باكتری را بگیرد، باكتری سل در بدن تكثیر می‌شود و موجب فعال شدن بیماری می‌شود. باكتری به بدن حمله می‌كند و بافتها راتخریب می‌كند. اگر در ریه چنین اتفاقی بیفتد منجر به ایجاد حفره در ریه می‌شود.
برخی افراد پس از مواجهه دچار بیماری می‌شوند اما در برخی دیگر سیستم ایمنی آن را مهار می‌كند و زمانی كه سیستم ایمنی دچار نقص گردد بیماری فعال می‌شود. بچه‌های كوچك و افراد مبتلا به ایدز سیستم ایمنی ضعیفی دارند.
سایر شراطی كه سیستم ایمنی ضعیف می‌شود و فرد را در معرض خطر قرار می‌دهد شامل این موارد هستند:
سوء مصرف مواد، دیابت شیرین، سیلیكوزیس (نوعی بیماری ریوی)، سرطان سر و گردن، سرطان خون و بیماری هوچكین، برخی داروها مانند كورتیكوستروئیدها یا داروهای پیوند اعضا و برخی داروهای دیگر.
در فرد مبتلا به بیماری سل علائم بالینی وجود دارد. و واكنش واضح به تست پوستی ایجاد می‌شود و باكتری در خلط یافت می‌شود. فردی كه بیماری فعال دارد باكتری را نیز منتشر می‌كند.
بیماری سل چه علائمی دارد؟
علائم سل فعال شامل:
بی علامتی به این معنی كه برخی از افراد مبتلا علامتی ندارند، سرفه به مدت سه هفته یا بیشتر، درد قفسه سینه، سرفه خون آلود یا خلط خونی، خستگی یا ضعف، كاهش وزن، كاهش اشتها،‌ تب خفیف، لرز و تعریق شبانه، هستند.
علائم چه زمانی پدیدار می‌شوند؟
بیشتر افرادی كه به باكتری سل آلوده می‌شوند مبتلا به سل فعال نمی‌شوند. اما ممكن است سل فعال، 3-2 ماه تا حداكثر یكسال پس از آلودگی ایجاد شود. خطر ایجاد بیماری فعال با گذشت زمان كمتر می‌شود.
چه زمانی و تا كی فرد بیمار ناقل سل است؟
سل فعال، تا زمانی كه فرد درمان مناسب را برای چند هفته دریافت نكند، مسری و واگیردار است. اما فرد مبتلا به سل نهفته تا زمانی كه بیماری در وی آشكار نشود و باكتری در خلط وجود نداشته باشد ناقل بیماری نیست.
درمان سل چیست؟
افراد مبتلا به سل نهفته بهتر است برای درمان پیشگیرانه ارزیابی شوند. این درمان معمولا شامل مصرف داروهای ضد سل برای چند ماه است. اما افرادی كه سل فعال دارند باید حتما دوره درمانی شش ماهه یا بیشتر را داشته باشند و حداقل چهار داروی ضد سل دریافت كنند و داروها بر اساس بررسیهای آزمایشگاهی تغییر داده شوند. طرح دقیق درمانی توسط پزشك تنظیم می‌شود و فرد بیمار باید مستقیما تحت نظر مراقبین بهداشتی داروها را مصرف كند تا كاملا درمان شود.
اگر سل درمان نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر سل درمان نشود بیماری به افراد زیادی منتقل می‌شود. به علاوه فرد درمان نشده ممكن است شدیدا بیمار شود و یا بمیرد.
برای جلوگیری از انتقال سل چه می‌توان كرد؟
نكته‌ی اساسی برای جلوگیری از انتقال سل این است كه بیماران دهان و بینی را هنگام سرفه و عطسه بپوشانند و داروهای درمان كننده‌ی سل را دقیق مصرف كنند و دوره‌ی درمان را حتما كامل كنند.
تهیه و ترجمه: گروه سلامت سیمرغ - دکتر حانیه ترکمان