نماز جمعه در روایات
محمود لطیفی
مقدمه
مسلمانان چون دندانههای شانه با هم برابرند و چون اعضای یک بدن زنده، منسجم و هماهنگ. که آسیب در یک عضو باعث تشویش و نابسامانی در دیگر اعضاء خواهد بود.
آنچه که آنانرا به هم پیوند میدهد ریشه در نهاد انسانی دارد و برخاسته از ضرورت تداوم حیات است.
جهان را خدای یگانه آفریده و نظام و سنتیگانه بر آن بخشیده تا کسی نتواند همانند خاشاک پراکنده بر روی آب، بی اراده و سرگردان به هر گرداب و منجلابی سر نهد و یا چون گوسپندی بریده از گله باشد که گرگهای در کمین نشسته را طعمهای چرب و نرم شود و به عذاب ابدی تفرقه و نفاق و شرک گرفتار آید.
مؤمنین، برادرانی یکدل و یکرنگند که همچون مشتی آهنین بر فرق کفار کفتار خوی فرود آیند و همانند سدی استوار و بنیانی محکم از رخنه خناسان در صفوف به هم پیوسته و شکوهمندشان بپرهیزند.
دستان توانمند مسلمانان را انقلاب اسلامی ایران در سنت دشمن شکن نماز جمعه به یکدیگر پیوند داد و پس از قرنها سکوت و دشمنی و فراموشی، مسجد جامع شهرها و میعادگاههای نماز جمعه با فریاد شکوه بخش خطیبان متعهد و طنین الله اکبر نمازگزاران همسو و هم جهت، آذین یافت. و اینک نمازهای جمعه ما در جای جای این کشور خدائی، یادگاری است عزیز و جانسوز و ارزشمند و دل افروز از «ابوذر زمان» (2) و اولین «شهید عظیم الشان محراب» (3) و «معلم اخلاق و مهذب نفوس (4) » و «فقیه فداکار (5) » صدوق و شریفترین (6) عطای الهی، که امروز به امامت مراد و محبوب خود، احیاگر سنن حیاتبخش اسلام و روح خدا در جسم بیجان جهان معاصر، در بیت المعمور عرش الهی هر روز جمعه و هر صبح و شام به نماز ایستادهاند تا نظارهگر لطف خدا و منتظر تلاش ما در حفظ ارزشها و شعارهای اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله و سلم در سایه امام جمعه (7) و ولی جمع و رهنما و رهبر جهان اسلام باشند.
قال الله تبارک و تعالی:
یا ایها الذین امنوا اذا نودی للصلوة من یوم الجمعة فاسعوا الی ذکر الله و ذروا البیع ذلکم خیر لکم ان کنتم تعلمون.
«صدق الله العلی العظیم»
«سوره مبارکه جمعه آیه 9»
ای کسانی که ایمان آوردهایدهر گاه شما را برای نماز روز جمعه بخوانند فی الحال به ذکر خدا بشتابید و کسب و تجارت را رها کنید که این (نماز جمعه، از هر تجارت سودمندی) اگر بدانید برای شما بهتر خواهد بود.
1. نماز جمعه، حج فقراء
جآء اعرابی الی النبی صلی الله علیه و آله و سلم ... فقال یا رسول الله انی تهیات الی الحج کذا و کذا مرة فما قدر لی فقال:
...علیک بالجمعة فانها حج المساکین.
امام صادق علیه السلام فرمود:
بادیه نشینی بحضور پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم رسید و عرضه داشت: چندین بار آماده سفر حجشدهام اما توفیق نیافتم، حضرت فرمود: نماز جمعه را دریاب که حج تهی دستان است.
«وسائل الشیعه، ج 5، ص 5»
2. حج و عمره در هر جمعه
ان لکم فی کل جمعة حجة و عمرة فالحجة الهجیرة للجمعةو العمرة انتظار العصر بعد الجمعة.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
هر روز جمعه برای شما ثواب یک حج و یک عمره است، حجشما شتاب و مبادرت به نماز جمعه و عمره شما انتظار اقامه نماز عصر پس از نماز جمعه است.
«کنز العمال/ج 7/ ص 737/ حدیث 21173»
3. شتاب شایسته
ثلاث لو یعلم الناس ما فیهن لرکضوا الابل فی طلبهن:
الاذان و الصف الاول و الغدو الی الجمعة.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
اگر مردم میدانستند در اذان گفتن و صف اول جماعت ایستادن و صبحگاهان به نماز جمعه شتافتن چه سودهایی نهفته است، بر پشت کوهان شترها سوار شده به جستجوی آن میپرداختند.
«وسائل الشیعه/ ج 5/ ص 3»
4. گامهای نسوز
ما من قدم سعت الی الجمعة الا حرم الله جسدها علی النار.
امام صادق علیه السلام فرمود:
هیچ قدمی نیست که در راه نماز جمعه برداشته شود مگر آنکه خدا بدن آن را بر آتش حرام میسازد.
«وسائل الشیعه/ ج 5/ ص 3»
5. نماز جمعه ملاک قرب به خدا
یجلس الناس من الله یوم القیامة علی قدر رواحهم الی الجمعات الاول و الثانی و الثالث.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
نزدیکی مردم با خداوند در روز قیامتبه مقدار رفتن آنها به نماز جمعه به ترتیب نفر اول و دوم و سوم است.
«مستدرک الوسائل/ ج 6/ص 39»
6. نماز جمعه بیمه بهشت
ضمنت لستة علی الله الجنة، منهم رجل خرج الی الجمعة فمات فله الجنة.
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
در محضر خداوند برای شش گروه ضمانتبهشت نمودهام، یکی از آنان کسی است که به قصد نماز جمعه از منزل خارج شده و در آن حال مرگ او فرا رسیده است.
«وسائل الشیعه/ ج 5/ ص 11»
7. مسافر و نماز جمعه
ایما مسافر صلی الجمعة رغبة فیها و حبالها اعطاه الله عز و جل اجر ماة جمعة للمقیم.
امام صادق علیه السلام فرمود:
هر مسافری که به خاطر رغبت و علاقه خودش در نماز جمعه حاضر شود، خداوند او را پاداش صد نماز جمعه غیر مسافر عطا نماید.
«وسائل الشیعه/ج 5/ص 26»
8. کوچکترین تجمع جمعه
علی من تجب الجمعة؟ قال علیه السلام:
تجب علی سبعة نفر من المسلمین و لا جمعة لاقل من خمسة من المسلمین احدهم الامام.
...امام باقر علیه السلام فرمود:
هر گاه هفت نفر جمع شدند نماز جمعه واجب میشود و این نماز با کمتر از پنج نفر- که یکی از آنها پیش نماز است - برپا نمیشود.
«وسائل الشیعه/ ج 5/ ص 8»
9. کیفر ترک نماز جمعه
ان الله فرض علیکم الجمعة فمن ترکها فی حیاتی او بعد موتی استخفافا بها او جحودا لها فلا جمع الله شمله و لا بارک له فی امره. الا و لا صلاة له الا و لا زکاة له الا و لا حج له الا و لا صوم له الا و لا بر له حتی یتوب.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم ضمن خطبهای طولانی که سنی و شیعه آنرا نقل نمودهاند فرمود:
خداوند نماز جمعه را بر شما واجب فرموده است، هر کس در حیات و یا در ممات من بخاطر سبک شماری و یا انکار، آنرا ترک نماید خداوند کار او بسامان نکند و بر زندگی او برکت ندهد. آگاه باشید نماز او، زکات او، حج او و روزه و اعمال خیر او مقبول نیست مگر اینکه توبه کند.
«وسائل الشیعه/ج 5/ ص 7»
10. ترک نماز جمعه مایه غفلت
لینتهین اقوام عن ودعهم الجمعات او لیختمن الله علی قلوبهم ثم لیکونن من الغافلین.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
بعضی از گروهها از ترک نماز جمعه بپرهیزند، در غیر این صورت بر دلهای آنان مهر نفاق زده خواهد شد. آنگاه در صف غافلین در خواهند آمد.
«کنز العمال/ ج 7/ ص 727/حدیث 21134
11. نابودی جامعه در ترک نماز جمعه
ثلاثة ان انتم خالفتم فیهن ائمتکم هلکتم جمعتکم و جهاد عدوکم و مناسککم.
حضرت علی علیه السلام فرمود:
اگر با رهبران و پیشوایانتان در سه چیز مخالفت کنید هلاک میشوید: نماز جمعه و جهاد با دشمن و مناسک حج.
«مستدرک الوسائل/ج 6/ص 7»
12. منافق شناسی
من ترک ثلاث جمعات من غیر عذر کتب من المنافقین.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
هر کسی سه نماز جمعه - پی در پی-را بدون عذر ترک نماید در ردیف منافقین ثبتخواهد شد.
«کنز العمال/ج 7/ص 729/حدیث 21135
13. کار در وقت نماز جمعه
من استاجر اجیرا فلا یحبسه عن الجمعة فیاثم.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
هر کس کارگری را بکار بگمارد، چنانچه او را از نماز جمعه منع کند، گناه نموده است.
«مستدرک الوسائل/ج 6/ص 7»
14. نماز جمعه زندانیان
ان علی الامام ان یخرج المحبسین فی الدین یوم الجمعة الی الجمعة و یوم العید الی العید و یرسل معهم فاذا قضوا الصلاة ردهم الی السجن.
امام صادق علیه السلام فرمود:
امام(حاکم اسلامی) باید زندانیان مسلمان را که بخاطر بدهی خود به زندان افتادهاند به نماز جمعه و نماز عید حاضر نماید و پس از اقامه نماز آنانرا به زندان برگرداند.
«وسائل الشیعه/ج 5/ص 36»
15. آمادگی برای نماز جمعه
و الله لقد بلغنی ان اصحاب النبی صلی الله علیه و آله و سلم کانوا یتجهزون للجمعة یوم الخمیس لانه یوم مضیق علی المسلمین.
امام باقر علیه السلام فرمود:
بخدا قسم شنیدهام که یاران پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم از روز پنجشنبه خود را برای نماز جمعه آماده مینمودند چون روز جمعه برای مسلمانان فشرده است-فرصت و امکانات کم است.
«وسائل الشیعه/ج 5ص 46»
16. ادب و آداب نماز جمعه
لیتزین احدکم یوم الجمعة یغتسل و یتطیب و یسرح لحیته و یلبس انظف ثیابه و لیتهیا للجمعة و لیکن علیه فی ذلک الیوم السکینة و الوقار...
امام صادق علیه السلام فرمود:
یکایک شما باید در روز جمعه خود را بیاراید، غسل کند، عطر بزند و ریش و موهای خود را شانه نماید و پاکیزهترین لباسهای خود را بپوشد و برای نماز جمعه آماده شود و البته باید آرامش و وقار در رفتار او نمایان باشد.
«فروع کافی/ج 3/ص 417»
17. فرشتگان ماموران ثبت
اذا کان یوم الجمعة کان علی کل باب من ابواب المسجد ملآئکة یکتبون الاول فالاول فاذا جلس الامام طووا الصحف و جاؤوا یستمعون الذکر.
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود:
وقتی روز جمعه فرا میرسد بر هر دری از درهای مسجد فرشتگانی نشستهاند و نام مردم را به ترتیب ورود، اول و دوم و سوم... مینویسند تا آنگاه که امام جمعه در جایگاه خود قرار گرفت پروندهها را پیچیده و برای شنیدن ذکر (خطبهها) مینشینند.
«مستدرک الوسائل/ج 6/ص 38.»
18. سلام بر نمازگزاران جمعه
من السنة اذا صعد الامام المنبر ان یسلم اذا استقبل الناس.
امام علی علیه السلام فرمود:
یکی از سنن اسلامی این است که وقتی امام جمعه در جایگاه خطبه قرار گرفتبه مردم سلام کند.
«وسائل الشیعه/ج 5/ص 43.»
19. پایگاه سیاسی اخلاقی نظام
انما جعلت الخطبة یوم الجمعة لان الجمعة مشهد عام فاراد ان یکون للامیر سبب الی موعظتهم و ترغیبهم فی الطاعة و ترهیبهم من المعصیة و توقیفهم علی ما اراد من مصلحة دینهم و دنیاهم و یخبرهم بما ورد علیهم من الافاق-و- من الاهوال التی لهم فیها المضرة و المنفعة.
امام رضا علیه السلام فرمود:
انگیزه خواندن خطبه در نماز جمعه آن است که: چون جمعه روز حضور عمومی است. اسلام خواسته تا فرماندار-نماینده دولت اسلامی-وسیلهای- تریبونی-داشته باشد برای موعظه مردم و تشویق آنان به اجرای قوانین و اطاعت از دستورات الهی و پرهیز از نافرمانی- قانون شکنی- و معصیت و همچنین بتواند از این طریق مردم را در جریان برنامهها و تصمیمات متخذه مربوط به دین و دنیای آنان قرار دهد و از آنچه در جهان میگذرد- و به نحوی با حیات مسلمین ارتباط دارد -و از حوادث و پیشآمدهایی که ضرر یا منفعتی- تاثیر مثبتیا منفی- برای آنها دارد آنان را مطلع نماید.
«وسائل الشیعه/ ج 5/ ص 40»
20. سکوت به هنگام خطبه
اذا خطب الامام یوم الجمعة فلا ینبغی لاحد ان یتکلم حتی یفرغ الامام من خطبته.
امام صادق علیه السلام فرمود:
به هنگام خطبه امام جمعه سزاوار نیست کسی سخن بگوید تا آنگاه که امام از خطبه فارغ گردد.
«وسائل الشیعه/ج 5/ص 29»
21. دو رکعتخطابه
انما جعلت الجمعة رکعتین من اجل الخطبتین فهی صلاة حتی ینزل الامام.
امام صادق علیه السلام فرمود:
نماز جمعه به خاطر دو خطبهای که دارد دو رکعتشده است. پس از آن دو خطبه در واقع دو رکعت از نماز است- و مردم به هنگام شنیدن خطبه در حال نمازند- تا امام از جایگاه فرود آید.
«وسائل الشیعه/ج 5/ص 15»
22. نماز جمعه و اجابت دعا
الساعة التی تستجاب فیها الدعآء یوم الجمعة مابین فراغ الامام من الخطبة الی ان یستوی الناس فی الصفوف و ساعة اخری من اخر النهار الی غروب الشمس.
امام صادق علیه السلام فرمود:
ساعتهایی از روز جمعه که دعا مستجاب میشود:
ساعتهایی از روز جمعه که دعا مستجاب میشود: فاصله بین فراغت امام از خطبه تا تنظیم صفوف -آغاز نماز- و آخرین ساعات روز جمعه تا غروب آفتاب است«وسائل الشیعه/ج 5/ص 46»
پي نوشت :
1.سوره آل عمران: آیه 103.
2.لقبی که امام راحل بر آیة الله طالقانی اولین امام جمعه تهران نهادند.
3. اولین شهید محراب آیة الله مدنی، جمله از پیام امام (قدس سره) است.
4.دومین شهید محراب آیة الله دستغیب، جمله از پیام امام (قدس سره) است.
5.سومین شهید محراب آیة الله صدوقی یزدی، جمله از پیام امام (قدس سره) است.
6.چهارمین شهید محراب آید الله اشرفی اصفهانی.
7.اشاره به مقام معظم رهبری که به حکم امام(قدس سره) امام جمعه رسمی تهران هستند.
/س
