(334 يا 336-430ق) حافظ ابونعيم احمدبن عبدالله بن احمدبن اسحاق بن موسي بن اصفهاني، مورخ و محدث و از ثقات حفاظ و فقها که سنيان و شيعيان هر دو به کتب او استشهاد مي‌کنند. وي از خاندانهاي قديم اصفهان بود. سردودمان آن خاندان مهران که مولاي عبدالله بن معاويه بن عبدالله بن جعفر بن ابي طالب بود اسلام آورد و اعقابش در اصفهان ساکن شدند. جدش احمد، زاهد و مرتاض و پدرش از علماي اصفهان بود. علامه مجلسي صاحب بحارالانوار نيز از نواده‌هاي اوست.
ابونعيم تحصيلات خود را در اصفهان آغاز کرد و سپس براي تکميل مطالعات و جمع حديث به بلاد عراق و خراسان و حجاز سفر کرد و هنوز بسيار جوان بود که در حديث نامبردار گرديد و سراسر عمر طولاني خود را صرف تأليف و تدريس کرد. تأليفات عمدهي او بدين شرح است: حلية الاولياء و طبقات الاصفياء (در ده محلد که به سال 1351ق در حيدرآباد هند چاپ شده است) علماي شيعه براي اثبات خلافت و ولايت علي (عليه السلام) و فضائل اهل بيت به اين کتاب استشهاد مي‌کنند؛ ذکر اخبار اصفهان (در دو مجلد که به سال 1931م در ليدن چاپ شده است)؛ دلائل النبوة؛ اربعين، شامل چهار حديث در اثبات وجود مهدي و چگونگي ظهور او؛ طب النبي به نقل دميري در حيات الحيوان؛ فضائل الخلفاء؛ حلية الابرار؛ کتاب الفتن؛ کتاب الشعراء؛ مختصر الاستيعاب؛ معرفة الصحابه؛ طبقات المحدثين. بيشتر اين آثار به چاپ نرسيده و از بعضي فقط قسمتهايي در کتب ديگر نقل شده است. ولادتش در اصفهان و مرگش در همان شهر واقع شده است و مزارش در محله‌ي آب‌بخشان اصفهان زيارتگاه است. به روايت نظام الدين قرشي صاحب نظام الاقوال بر سنگ مزارش اين حديث را نوشته بودند: «قال رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم): مکتوب علي ساق العرش: لا اله الا الله وحده لا شريک له. محمد ابن عبدالله عبدي و رسولي و ايدته بعلي بن ابي طالب. رواه الشيخ الحافظ المؤمن الثقة العدل ابونعيم احمدبن محمدبن عبدالله سبط احمدبن يوسف البناء الاصفهاني رحمة الله و رضي عنه و رفع في اعلي عليين درجته و حشره مع من يتولاه من الائمه المعصومين». (رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود بر ساق عرش نوشته‌اند نيست خدايي جز الله که يکتا و بي‌شريک است. محمدبن عبدالله بنده و فرستاده‌ي من است و او را به علي بن ابي طالب ياري دادم. اين حديث را شيخ حافظ مؤمن موثق عادل ابونعيم احمدبن محمدبن عبدالله دخترزاده احمدبن يوسف بناء اصفهاني رحمه الله که خداي از او راضي باد روايت کرده است. خدايا مقامش را در اعلي عليين بالاتر برد و او را با امامان معصوم که دوستانش دارد محشور فرمايد). به سبب علاقه و اهتمامي که ابونعيم در جمع اخبار اهل بيت به کار برده جمعي از علماي شيعه او را امامي اثني عشري دانسته و گفته‌اند که تقيه مي‌کرده و تشيع خود را مکتوم داشته است. از جمله آنان علامه مجلسي صاحب بحار و محمدباقر خوانساري صاحب روضات است.
کتابنامه:
وفيات الاعيان، 69/1 مصر 1310ق؛ تذکره الحفاظ، 257/3؛ ميزان الاعتدال، ذهبي، 52/1؛ طبقات الشافعية، 9/7؛ لسان الميزان، 201/1؛ طبقات الکبري، شعراني، 56/1؛ شذرات ابن عماد، 245/3؛ روضات الجنات، 75/1؛ الاعلام، 150/1؛ اعيان الشيعة، 438/1؛ اردو دايره معارف اسلامية، 917/1.
منبع مقاله :
گروه نويسندگان، (1391)، دائرة المعارف تشيع، تهران: حکمت، چاپ اول
ابونعيم تحصيلات خود را در اصفهان آغاز کرد و سپس براي تکميل مطالعات و جمع حديث به بلاد عراق و خراسان و حجاز سفر کرد و هنوز بسيار جوان بود که در حديث نامبردار گرديد و سراسر عمر طولاني خود را صرف تأليف و تدريس کرد. تأليفات عمدهي او بدين شرح است: حلية الاولياء و طبقات الاصفياء (در ده محلد که به سال 1351ق در حيدرآباد هند چاپ شده است) علماي شيعه براي اثبات خلافت و ولايت علي (عليه السلام) و فضائل اهل بيت به اين کتاب استشهاد مي‌کنند؛ ذکر اخبار اصفهان (در دو مجلد که به سال 1931م در ليدن چاپ شده است)؛ دلائل النبوة؛ اربعين، شامل چهار حديث در اثبات وجود مهدي و چگونگي ظهور او؛ طب النبي به نقل دميري در حيات الحيوان؛ فضائل الخلفاء؛ حلية الابرار؛ کتاب الفتن؛ کتاب الشعراء؛ مختصر الاستيعاب؛ معرفة الصحابه؛ طبقات المحدثين. بيشتر اين آثار به چاپ نرسيده و از بعضي فقط قسمتهايي در کتب ديگر نقل شده است. ولادتش در اصفهان و مرگش در همان شهر واقع شده است و مزارش در محله‌ي آب‌بخشان اصفهان زيارتگاه است. به روايت نظام الدين قرشي صاحب نظام الاقوال بر سنگ مزارش اين حديث را نوشته بودند: «قال رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم): مکتوب علي ساق العرش: لا اله الا الله وحده لا شريک له. محمد ابن عبدالله عبدي و رسولي و ايدته بعلي بن ابي طالب. رواه الشيخ الحافظ المؤمن الثقة العدل ابونعيم احمدبن محمدبن عبدالله سبط احمدبن يوسف البناء الاصفهاني رحمة الله و رضي عنه و رفع في اعلي عليين درجته و حشره مع من يتولاه من الائمه المعصومين». (رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود بر ساق عرش نوشته‌اند نيست خدايي جز الله که يکتا و بي‌شريک است. محمدبن عبدالله بنده و فرستاده‌ي من است و او را به علي بن ابي طالب ياري دادم. اين حديث را شيخ حافظ مؤمن موثق عادل ابونعيم احمدبن محمدبن عبدالله دخترزاده احمدبن يوسف بناء اصفهاني رحمه الله که خداي از او راضي باد روايت کرده است. خدايا مقامش را در اعلي عليين بالاتر برد و او را با امامان معصوم که دوستانش دارد محشور فرمايد). به سبب علاقه و اهتمامي که ابونعيم در جمع اخبار اهل بيت به کار برده جمعي از علماي شيعه او را امامي اثني عشري دانسته و گفته‌اند که تقيه مي‌کرده و تشيع خود را مکتوم داشته است. از جمله آنان علامه مجلسي صاحب بحار و محمدباقر خوانساري صاحب روضات است.
کتابنامه:
وفيات الاعيان، 69/1 مصر 1310ق؛ تذکره الحفاظ، 257/3؛ ميزان الاعتدال، ذهبي، 52/1؛ طبقات الشافعية، 9/7؛ لسان الميزان، 201/1؛ طبقات الکبري، شعراني، 56/1؛ شذرات ابن عماد، 245/3؛ روضات الجنات، 75/1؛ الاعلام، 150/1؛ اعيان الشيعة، 438/1؛ اردو دايره معارف اسلامية، 917/1.
منبع مقاله :
گروه نويسندگان، (1391)، دائرة المعارف تشيع، تهران: حکمت، چاپ اول
