از ذراریح تا کانتاریدین

ذراريح نام حشره‌هاي است از راسته گلئوپترا كه قرن‌ها پيش توسط پزشك و دانشمند ايراني سيداسماعيل جرجاني به عنوان جانداري كه داراي خواص دارويي گوناگون مي‌باشد، معرفي شده است. توانايي حشره در ايجاد تاول‌هاي پوستي در انسان، منجر به استفاده درماني آن در زمينه بيماری هاي پوستي گرديد، ذراريح، در 1933 مورد توجه محققين اروپايي قرار گرفت و در نهايت اولين فرآورده طبيعي از آن به نام كانتاريدين تهيه شد و از سالدر فهرست‌ داروهاي پوستي كتب فارماكولوژي وارد شد و مورد توجه و استفاده عمومي قرار گرفت.

كاربردهاي باليني ذراريح از ديدگاه سيداسماعيل جرجاني

حكيم جرجاني، در آثار گرانقدر خود، كاربردهاي اصلي ذراريح را به اين صورت بيان نموده است.
درمان زگيل، درمان برص، درمان ريزش مو، مدر، درمان آسيت، درمان ناخن سياه شده، درمان هاري.
ساير حكما، علاوه بر موارد فوق، نكات زير را هم مطرح كرده‌اند:
درمان ورم سرطاني، درمان جرب، درمان درد گوش و كري، درمان ورم‌هاي بلغمي، درمان گري و خارش، از بين برنده شپش، درمان ناخنه.

مسموميت با ذراريح از ديدگاه سيداسماعيل جرجاني

حكيم جرجاني، در كتاب پنجم از ذخيره خوارزمشاهي، انواع مسموميت را تحت سه گروه مورد بررسي قرار مي‌دهد. كه عبارتند از: مسموميت‌هاي ناشي از مواد معدني، مسموميت‌هاي ناشي از مواد گياهي و مسموميت‌هاي ناشي از مواد حيواني
و در فصل مسموميت ناشي از مواد حيواني، مسموميت با ذراريح را با علايم كلي زير توصيف مي‌كند:
ـ اختلالات گوارشي، شامل سوزش دهان و اسهال خوني
ـ‌ اختلالات دستگاه ادراري- تناسلي: دشواري در ادرار كردن، ادرار خوني، زخمي شدن مثانه، ورم و بزرگ شدن آلت تناسلي
ـ اختلالات سيستم عصبي: گيجي و غش

درمان مسموميت با ذراريح از ديدگاه سيداسماعيل جرجاني

سيداسماعيل جرجاني در رفع مسموميت ناشي از خوردن ذراريح، ايجاد استفراغ، اخراج خون و استفاده موضعي و سيستميك از داروها و توصيه به مصرف غذاهاي خاص را موثر مي‌داند.

ذرايح يا كانتاريدين در منابع جديد

كانتاريدين، ماده محرك فعال استخراج شده از ذراريح است كه در سال 1933 توسط يك شيميدان فرانسوي از حشره استخراج گرديد. حشره خشك شده حاوي كمتر از 6/0 درصد، كانتاريدين است. دارو بر روي آنزيم اكسيداتيو ميتوكندري اثر كرده، منجر به كاهش ATP ميشود. اين امر موجب تغييراتي در غشاي سلول اپيدرم، آكانتوليزيا همان تجزيه ي لايه ي شاخي پوست، و تشكيل تاول ميگردد. اين تأثير كاملاًداخل اپيدرمي(پوستي) بوده و هيچ جاي زخمي ايجاد نمي‌كند.

كاربردهاي بالينی كانتاريدين در منابع جديد

مصرف باليني عمده آن جهت درمان انواع زگيل دور ناخن و مولوسكوم كونتاژيوزوم ميباشد. همچنين در درمان ضايعات ضخيم كننده پوست، مهار رشد خوش خيم سلو‌ل‌هاي پوششي پوست، مهار رشد قارچهاي پوستي (درماتوفيتها)، ايجاد فرايند التهاب و ترشحات (اگزوداي) التهاب زا، خاصيت تاول زايي و همچنين ، اين دارو در درمان سرطان از جمله سرطان كولون، سرطان هپاتوسلولار كبد و تسكين دردهاي روماتيسمي مانند روماتوييد آرتريت(روماتيسم) مي‌تواند نقش داشته باشد.
مسموميت : مسموميت در استعمال موضعي آن گزارش نشده است و استعمال آن به دليل نداشتن عوارض در كودكان ايده آل است. مسموميت با مصرف خوراكي مقادير زياد دارو رخ ميدهد كه آن را كانتاريديسم گويند. دوز خوراكي 65 ميلي گرم آن كشنده است.
اختلالات گوارشي: درد سوزشي در گلووشكم ،مشكل در بلع،تهوع و استفراغ،استفراغ خوني،اسهال خوني،زورپيچ .
اختلالات ادراري - تناسلي : احساس نياز مبرم به دفع ادرار، درد كليوي، تكرر ادرار، ادرار همراه سوزش ودرد، ادرار خوني، تجمع اوره در خون، از بين رفتن( نكروز) حاد توبولي، تخريب واحد هاي عملي كليه، پرياپيسم (نعوظ مداوم پنيس به صورت غير طبيعي همراه با درد و تندرنس).
اختلالات سيستم قلبي‌ـ‌‌عروقي: افت شديد فشار خون، نارسايي گردش خون، نارسايي قلبي و شوك
اختلالات سيستم عصبي: تشنج، غش
اختلالات چشمي: از بين رفتن قرينه و ايجاد واكنش التهابي شديد، آسيب به عدسي
درمان مسموميت : درمان در موارد تماسي شامل شستشو با آب گرم و صابون ميباشد.
معرفي ذراريح به عنوان حشره‌اي با خواص ويژه بيش از حدود 10 قرن مي‌گذرد، سيداسماعيل جرجاني چندين خاصيت درماني از آن را برشمرده كه دانش امروزي تنها بعضي موارد از آن را مورد توجه قرار داده است. روش‌هاي پيشرفته سنتز شيميايي، اطلاعات وسيعي‌ راجع به ماده حاصل از ذراريح فراهم نموده است كه استفاده درماني آن در روزگار جرجاني را از لحاظ علمي توجيه مي‌كند و به آن قطعيت مي‌بخشد. اينك روشن شده است ماده موثر حشره - كانتاريدين- آكانتوليتيك و بدون درد و ايجاد اسكار بوده است. منابع جديد امروزي نه تنها اطلاعاتي اضافه بر يافته‌هاي قديمي ندارند، بلكه حكماي طب سنتي موارد باليني را ذكر كرده‌اند كه دانش جديد هنوز به آن نپرداخته است و شايد اين به دليل اثرات سمي و كشنده كانتاريدين باشد. ليكن از مرور مطالب فوق درمي‌يابيم كه حكماي قديم با دقت فراوان اين ماده را جهت استفاده‌هاي داخلي و خارجي - بدون اينكه عارضه‌اي ايجاد كند- به كار مي‌برده‌اند و نيز در صورت ايجاد عارضه، درمان عوارض آن را ميدانسته‌اند. نشانگان مسموميت با آن كه در گذشته و حال ذكر شده، كاملا با هم يكسان است و نشانه‌هاي از دقت نظر و بينش كامل حكما در طب قديم مي‌باشد.
بديهي است مطالب مذكور تنها گزيده‌اي از گسترة طب سنتي ايران است و هنوز زمينه تحقيقات بسياري در آن وجود دارد. امروزه به صراحت مي‌توان گفت كه طب سنتي ايران با وجود فقدان امكانات پيشرفته در تشخيص و درمان، رتبه‌اي ممتاز و جايگاهي ويژه در دانش پزشكي و زمينه‌هاي مربوط به آن دارد. اميد است منابع طب سنتي ايران بتواند سرمنشاء تحقيقات و دستاوردهاي نوين جامعه پزشكي باشد.
منابع
جرجاني، سيداسماعيل، ذخيره خوارزمشاهي، جمع‌آوري سعيد سيرجاني، انتشارات بنياد فرهنگ، چاپ 2535، ص 249
همان مرجع، ص 631
همان مرجع، ص 640
جرجاني، سيداسماعيل، الاغراض الطبيه و المباحث العلانيه، تهران، بنياد فرهنگ ايران، 1354، ص 609
Katzong,B.G.Basic and Clinical Pharmacology . 7edt.Appeleton Lange and California. P 1012 , 1998
Curruti,L.Historical & Philosophical Remaks on Ziegler - Natta Catalysis. Int.J.Ph.Ch. Vol5.1999,no1, p.
Remington,J.P.The Science & Practice of Pharmecy. 19th.Vol 2, 874. 199
Martindale, The complelte Drug Refrences. 32 ed, Vol :2, 1998 . P 1559
Drug, Facts & Camparisions J.B. Lippincott Co. 1987, P 621
عقيلي خراساني ، مخزن الادويه، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي 1370، صص 435 -436
انصاري شيرازي، ع. اختيارات بديعي، چاپ اول، شركت دارويي پخش رازي، تهران، صر 179، 1371.
الهروي، م. الابنيه عن حقايق الادويه، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، ص 160.
جرجاني، سيداسماعيل، الاغراض الطبيه و المباحث‌العانيه، بنياد فرهنگ ايران، ص 577.
K.J. An Electron Microscopic study of cantharidin - induced Acantolysis. Acta Dermatol KyotoEngl Bol. 1968. 63(3):289-94
W.K.T.J & S.B. Cantharidine: Acantholysis. Arch Klin Exp Dermatiol . 1986. 323(3):325-44
Bock. RH.Treatment of palpebral Warts with Cantharon . Am. J. Opthalmol 1965.60 (3): 529-30
Grag. AP. Muller-J.Inhabition of Growth of Dermatophytes by Indian Hair Oil. Mycoses. 1992. 35(11-12): 363-9.
Janke. D.On the diagnostic Significance of the Detection of Fungal - Antibodiesthe Content of Cantharides Blisters. Hautarzt. 1965. 16(8):364-6
W.R.L.M C.M et al. Meropenem pharmacokinetics 7 Penetration into an Inflammatory Exudate. Antimicrob - Antimicrob - Agent - chemother . 1990 34 (8): 1515-7
Mc A.B. Mc.C. Wu CH. Hsieh K.J,et al. Anhydride Modified Cantharidin Analogues: Synthesis Inibnition of Protein Phosphatase: 1 & 2. A &: Anty Cancer Activity, Bioorg Med Chem Lett 2000.7: 7:10(15):1687-90
Wang C.C.Wu. CH. Hsieh K.Jet al. Cytotoxic Effects of Cantharidine on the Growth of Natural & Carcinoma Cell. Tonix .2000 .147(2):77-78
Corsden R.Smith. M,Protein Concerniration of Caantharides Blisters in Rheumatiod. Arthritis. Ann Rheum Dis. 1966.25(5):422-4
Karras DJ.Farrell SE.Harrigan R.A. et al. Poisoning from Spanish Fly. Am. J. Emerg. Med. 1996. 14(5):478-83
R.C.G.A.F.E. et al. Eye I njury Caused by Vesicatory Insect. J. Fr. Ophtalmol. 1990.13(1-2):47-50
منبع : www.darmangaronline.com
/خ