پرستار، حرفی از کلام خداوند
لایههای سنگین حزن بر دل بیمار فرو مینشیند. چشمهای بیرمق او درد را فریاد میکشد. توان از وجودش پرکشیده است و او با جسمی خسته، لحظات دردآفرین بیماری را به کندی سپری میکند. در این لحظات، تنها سایه پرستار است که بیمار را در مسیر پرفراز و نشیب بیماری قوّت میبخشد. گرمای عشق آفرین خدمتگزاری را در تن رنجور بیمارش تزریق میکند و لبخند را بر لبانش مهمان میسازد. پرستار، حرفی از کلام خداوند است؛ شعاعی از ملکوت پرحشمت و تابشی از زیبایی انسان. پرستار، یعنی خلاصه عشق در کویر گداخته درد. پرستار، گرمی دستی است که بر پیشانی تبداری مینشیند و امیدی است که از چشمان شفّاف مهربانی در وجود پردرد لانه میکند.
شریفترین شغل
در میان شغلهای گوناگون، برخی شغلها دارای ویژگی اخلاقی و انسانی است؛ زیرا افزون بر اینکه با امور روزمره افراد جامعه سرو کار دارد، تأثیر به سزایی در سلامت و تربیت جامعه نیز ایفا میکند. از جمله این مشاغل، میتوان پرستاری را نام برد. پرستاری، از شریفترین شغلهاست؛ زیرا خدمتی بزرگ به افراد همنوع و بیماران به شمار میآید.
پرستاری یعنی...
پرستار یعنی بیمار دار و پرستاری یعنی مراقبت و مواظبت از فرد دیگر. پرستاری یعنی همانند شمع، نورافشانی نمودن و مهربانی و گرمای عشق را در تنهای رنجور تزریق کردن. پرستاری عشق است؛ عشق به خالق و مخلوقات. عشق به خالق است در رسیدگی به مخلوقات خدا، و عشق به مخلوق است در اطاعت خالق و رسیدگی و اهتمام به دردهای همنوعان و سلامت جامعه و با این هدف است که عمل پرستار، محبوب حضرت حق میگردد. پرستاری، یعنی همه جسم و جان عاشق شدن و با تمام روح در خدمتگزاری دیگران برآمدن، یعنی شور زندگی را در جانهای خسته از درد و رنج، افکندن!
پرستاری در قدیم
پرستاری، پیشینه و تاریخچهای بسیار کهن دارد. مردمان گذشته، بر این عقیده بودند که گناه و کفر انسانها، علت اصلی بیماری هاست و از این رو، معالجه و پرستاری بیماران، به گونهای بسیار ابتدایی و به دست متولّیان امور دینی صورت میگرفت. در منابع آشوری، از قومهای ایرانِ قدیم، به نوعی، از پرستاری و پرستاران سخن به میان آمده است. شش قرن پیش از میلاد مسیح، در هند، شناخت و علم نسبت به طرزتهیه دارو، فداکاری نسبت به مریض، پاکی روح و پاک چشمی، چهار ویژگی اساسی و لازم در کار پرستاری به شمار میرفته است. بُقراط ـ حکیم و طبیب یونانی ـ بر این اعتقاد بود که پزشک، یا باید خود از بیمار پرستاری کند یا یکی از شاگردانش را بدین کار گمارد.
پرستاری در اسلام
دین مبین اسلام، با دستورات کاملی که حیات بخش و راهگشای مسلمانان است، در هر زمینهای، چه جزئی و چه کلی، برنامهای دارد که خط سیر افراد بشر را روشن کرده است. در زندگی بزرگان و رهبران الاهی، که نمونههای بارز در زندگی ما هستند، دستورات و فرمانهایی میبینیم که با دقت در آنها، میتوان نظر دین را در امر پرستاری به دست آورد. در تعالیم اسلامی، پرستاری از بیماران و محبت به آنان تأیید و تشویق شده است. امام صادق علیهالسلام ، ضمن سفارش اکید به یکی از یاران خود در خصوص مراقبت از همسفر بیمارش، این کار را ارزندهتر از نماز خواندن در مسجدالنبی خواندهاند. علّامه محمدباقرمجلسی ـ اندیشمند بزرگ اسلامی ـ در توضیح این حدیث و باعمومیت دادن آن، پرستاریِ همه برادران ایمانی و دینی را مشمول سخن امام دانسته است.
اولین مدرسه پرستاری در ایران
با شروع اقدامات پزشکی مبلغان مذهبی آمریکایی در تبریز در سال 1260ش، اولین بیمارستان آمریکایی در سال 1272 در تهران افتتاح و آموزش دختران برای پرستاری آغاز شد. بعدها در سال 1284، در رشت و کرمانشاه هم مبلّغان مسیحی به تعلیم کارآموزانِ دختر پرستار پرداختند. نخستین آموزشگاههای مستقل پرستاری را نیز همین مبلّغان تأسیس کردند که عبارت بود از آموزشگاههای پرستاری تبریز و ارومیه. همچنین در سال 1295 در مشهد، تعلیم پرستاری در بیمارستانها آغاز شد. در تیرماه 1315 اساس نامه و در مهرماه 1316، برنامه دروس آموزشگاههای پرستاری به تصویب شورای عالی معارف رسید. در همین سال، پنج مدرسه دولتی پرستاری، که مربیان آن معلمان انگلیسی و آمریکایی بودند، در تهران، مشهد، تبریز، اصفهان و شیراز آغاز به کار کردند.
پرستاری زنان در صدر اسلام
اسلام از ابتدا بادیده احترام به پرستاری نگریسته است. زن، به عنوان شخصیتی که مظهر مهر ومحبت و عاطفه است، میتواند با صبوری و شفقّت، به مداوای مجروحان میدان نبرد بپردازد و در راه پیروزی لشگریان اسلام مؤثر باشد. به همین دلیل، رسول اکرم صلیاللهعلیهوآله هنگامی که عازم میدان نبرد میشدند، برخی از زنان داوطلب را برای پرستاری از مجروحان جنگی با خود میبردند و پس از پایان جنگ، سهمی از غنایم جنگی را به آنها اختصاص میدادند. خدمات زنان پرستارِ صدر اسلام، مشهور است و نام بسیاری از آنان، در کتابهای تاریخی ثبت گردیده است؛ به عنوان نمونه، از «اُمّ سَنانِ»، «اُمّ سَلیم» و «اُمّ عَطیه» در جنگهای خیبر و اُحُد نام میبرند که با پرستاری از مجروحان جنگی، در جهاد بر ضد کافران شریک بودند.
پرستاری فاطمه علیهاالسلام از پیامبر صلیاللهعلیهوآله
روش پرورش در مکتب اسلام، نیرومندترین مکتبهای تربیتی بشری بوده است؛ چرا که مصداق واقعی آن، اولین زن تربیت شده اسلام فاطمه زهرا علیهاالسلام دختر پیامبر صلیاللهعلیهوآله است که در دَه سالگی، به میدان جنگ برای پرستاری زخمیان میرفت و بر روی زخمهای فداکاران اسلام، مرهم مینهاد تا به زنان عالم سرمشق دهد وترجمان تعلیم و تربیت اسلام باشد. در غزوه احد، چهارده نفر از نزدیکان و زنان اهل بیت در جست و جوی پیامبر صلیاللهعلیهوآله سراسیمه و سرور و پوشیده از شهر مدینه به سرعت به طرف کوههای احد شتافتند، ولی نخستین زنی که خود را به میدان جنگ رسانید، فاطمه زهرا علیهاالسلام یگانه دختر باقی مانده پیامبر صلیاللهعلیهوآله بود.
پرستاری زینب کبری علیهاالسلام و روزپرستار
حضرت زینب علیهاالسلام در سختترین لحظات زندگی و در شرایط طاقتفرسای خطر و مصیبت، تسکین دهنده دردهای برادر، غم خوار جسم بیمار امام سجاد علیهالسلام ، پرستار کودکان یتیم ووحشت زده اهل بیت و آرام بخش خاطر زنان مصیبتزده و مضطرب کاروان کربلا بود. اگر روز تولد حضرت زینب علیهاالسلام روز پرستار نامگذاری شده، عملی به حق و شایسته است. پرستاری بینظیر حضرت زینب علیهاالسلام از امام سجاد علیهالسلام که در صفحات تاریخ نقش بسته است، به تمام پرستاران دل سوز مسلمان میآموزد که در هر شرایطی و به رغم مشکلات، دشواریها و کمبودها، به وظیفه خطیر خود بپردازند و باحفظ روحیه ایثار، گذشت، تعهّدکاری، فداکاری و حفظ ارزشهای اسلامی، مسؤولیت خطیر و مهم خود را به انجام برسانند، پاداش را از خدا بخواهند و به بزرگ پرستار اسلام، حضرت زینب علیهاالسلام ، تأسّی جویند.
اهمیت و ضرورت پرستاری
اهمیت والای پرستاری، در خدمتی که یک پرستار به بیماران میکند، جلوه مینمایاند؛ که اگر بیشتر از خدمت پزشک نباشد، کمتر نیست. مراقبت در مصرف به موقع داروها، رعایت رژیم غدایی، ملاطفت و حسن خلق پرستار، میتواند در بهبود بیمار، مفید و مؤثر باشد و اگر خللی در نحوه پرستاری پیدا شود، چه بسا موجب به هدررفتن زحمات پزشک شود. امروزه پرستاری چون دیگر شاخههای علوم، جنبههای تخصصی و روانشناختی پیدا کرده و دانشکدههای پرستاری در سراسر جهان شکل گرفتهاند، اما باید اذعان داشت که بخشی از چهره زیبای پرستاری، زیر سایه سنگین بیتوجهی یا جهل، کدر و ناشناخته مانده است.
ارزشمندترین پرستاری
بیشک پرستاری، از اعمال ارزشمند جوامع انسانی است که در مکتب اسلام نیز دارای جایگاه والایی است و اگر از ویژگیهای برخوردار باشند، ارزش آن دو چندان خواهد شد. همراه بودن با اخلاص، باعث محبوبتر شدن عمل پرستاری نزد خدا می‌شود و تحمّل سختیهای راه که اقتضای شغل شریف پرستاری است، به قدر و منزلت پرستاری میافزاید. همراه بودن با شناخت و شناختن قدر و منزلت بیمار در نزد خداوند، به جهت موقعیتی خاص که دارد، به عمل پرستار ارزش بیشتری میبخشد. پرستاری از بستگان، یکی دیگر از عواملی است که بر ارزش پرستاری میافزاید. هر قدر انسان در کاری همانند پرستاری که خود دارای ارزش است، مشقت و دشواری بیشتری تحمّل کند، اجر و پاداش بیشتری خواهد داشت.
وظیفه متقابل پرستار و جامعه
بر اساس حدیث شریف «همه شما نسبت به همدیگر مسؤول هستید»، هرکس در قبال همنوعان و هم کیشان خود مسؤولیت و وظیفهای دارد. پرستاران نیز از این اصل کلّی مستثنی نیستند. هر پرستاری، در برابر جامعه خویش اعم از مردم، حکومت و مدیران، وظیفهای دارد و جامعه نیز در برابر پرستاران وظایفی دارد. مهمترین وظیفه پرستاران در برابر مردم آن است که خدمتگزار صدیق آنان باشند و در مواقع ضروری، از هر گونه کمک دریغ نورزند؛ زیرا پرستار، خود عضوی از یک پیکره اجتماع است. وظیفه مهم پرستاران در برابر مدیران، اطاعت و فرمان برداری و اجرای قوانین و در برابر حکومت، استفاده از فرصتهایی است که حکومت فراهم میکند. در مقابل، مدیران، مردم و حکومت اسلامی و در یک کلام جامعه اسلامی در برابر پرستاران وظایفی دارند. مهمترین آنها، قدرشناسی از پرستاران و نیز فراهم کردن امکانات برای بهرهوری بیشتر از فرصتهاست.
اخلاق پرستاری
پرستاران مسلمان و متعهد، که در کشور و فضایی اسلامی به خدمت مشغول میباشند، زمانی با بیمار مواجه هستند که وی نیازمند کمک و پشتیبانیآنهاست و بدون شک، روح حسّاس و رنجیدهای دارد. پرستارِ آگاه و متعهد، با اخلاق نیک و رابطه حمایتی و عاطفی که با بیمار برقرار میکند، نقش به سزایی در سلامت و بهبودی او دارد. تأثیر رفتار و عملکرد مثبت یک پرستار در بازگرداندن سلامت بیمار، کمتر از دارویی که او مصرف میکند، نیست. بر این مبنا، از مهمترین کارهای پرستار، شناخت شیوههای برخورد، کیفیت را بطه با بیمار و در نهایت، پای بندی به اصول و موازین صحیح و سازنده در برخورد با بیمار میباشد؛ البته، روح پرستاری و ارزش والای آن نیز، در همین امور نهفته است.
رعایت اخلاق در روابط پرستار با بیمار
بیمار که در وضع جسمی و روحی نامطلوبی به سر میبرد، در محیطی نامأنوس ،همدم و همراهی به جز پرستار و بهیار ندارد. وی در این ضعف و بیماری، افزون بر کارهای درمانی، نیازمند حمایت عاطفی است که این مهمّ را پرستاران میتوانند برآورده سازند. بیمار اگر با اخلاق نیک و روابط صحیح و اسلامی پرستار مواجه شود، به وی اعتماد نموده و او را دل سوز و حامی خود میداند. این اعتماد و امنیت روحی، نقش مؤثری در تسریع بهبودی او دارد. برعکس، اگر این امنیت روحی واعتماد برای بیمار حاصل نشود، چه بسا کارهای درمانی هم بینتیجه میماند و بیمار نمیتواند سلامت خود را بازیابد. نرم خویی و مدارای با بیمار، زمانی که با کج خُلقیها و بیحوصلگیهای وی مواجه می‌شود، ضرورت کار یک پرستار است واین خوی نیکو و مدارای پرستار با بیمار، زیبایی کار پرستار را دو چندان میکند.
اهمیت چند نکته
پرستاران، افزون بر مراقبتهای درمانی ورعایت اخلاق صحیح اسلامی، مراقبتهای عاطفی و حمایتی نیز از بیماران به عمل میآورند و همواره در سعی و تلاشاند تا با اِعمال مهر و عاطفه و بخشش آن به بیماران، که از ویژگیهای بارز اخلاق اسلامی است، آنان را در تسریع بهبودی همراهی کنند و با انس گرفتن با بیمار، از او احوالپرسی نمایند و با او اظهار همدردی کنند، وی در به بهبودی امیدوار کرده و نیز برایش دعا کنند. پرستاری از بیماران و بیمارداری، به روحیه انسان دوستی، فداکاری و ایثار احتیاج دارد. علاوه بر اینکه پرستاری، بستر مناسبی برای خدمت به خلق خداو به دست آوردن ثواب است، پرستاران، بهترین و عملیترین تبلیغ را برای ارزشهای دینی انجام میدهند و با عمل خود، دلها را به سوی خداو ارزشهای خدایی متوجه میسازند.
تولد حضرت زینب و روز پرستار
بعد از انقلاب اسلامی، مجلههای پرستاری متعددی در زمینه اطلاعرسانی علمی و تخصصی آغاز به کار کردند که اغلب آنها را دانشکدههای پرستاری در تهران و شهرستانها منتشر میکردند. در سال 1359ش روز ولادت حضرت زینب علیهاالسلام روز پرستار نامیده شد و هر سال در این روز، به مقام پرستار ارج نهاده می‌شود و از پرستاران نمونه کشور تقدیر به عمل میآید. پرستاران، این فداکاران ایثارگر، در فداکاری و ایثار، به بانوی بزرگ عاشورا، حضرت زینب علیهاالسلام ، اقتدا کردهاند تا به قلّه رفیع معنویت دست یابند.
روزت مبارک
گل واژههای مهربانی و ایثار در دستان مهربانت شکفته میشوند، آن گاه که بر بالین بیمار میآیی و دست نوازشت را بر چهره تب دارش میکشی. تو که زینب علیهاالسلام را الگوی خود قرار دادهای، در پرستاری از بیماران، عشق را معنا میکنی، آن گاه که خوابِ چشمانت را میزدایی و بر بالین بیمارت مینشینی و تا سپیده صبح، نظاره گر وجود تبدارش هستی. تو که خستگی در وجودت معنا ندارد و گرمی مهربانی و امید را در جانهای خسته و فرسوده از درد و رنج بیماران تزریق میکنی، تو که لبخند شورآفرین عشق به زندگی را بر لبان سردشان جاری میسازی، خداوند پاداش زحمتها و تلاش هایت رابدهد. روزت مبارک باد!
منبع: سایت حوزه/س
