دروغ
درس اخلاق حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(دامت برکاته)
يَا عَلِىٌّ: اِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ أَحَبُّ الْكِذْبَ فِى الصَّلاَحِ وَ أَبْغَضُ الصِّدْق فِى الْفَسَادِ.
يَا عَلىّ: ثَلاثٌ يَحْسُنْ فَيَهنَّ الْكِذْبُ: اَلْمَكِيِدَةُ فِى الْحَرْبِ، وَ عِدَتُكَ، زَوْجَتَكَ، وَ الاِصْلاَحُ بَيْنَ النّاسِ.
يا عَلىٌّ: اِيّاكَ وَالْكِذْبَ، فَاِنَّ الْكِذْبَ يُسْوَّدُّ الْوَجْهَ، ثُمَّ يَكْتُبُ عِنْدَ اللهِ كَذّاباً وَ اِنَّ الصِّدْقَ يُبَيِّضُ الْوَجَهَ وَ يَكْتُبُ عِنْدَ اللهِ صادِقاً; وَ اعْلَمْ أَنَّ الصِّدْقَ مُبَارَكٌ وَالْكِذْبَ مَشْؤوُمُ.
ترجمه:
اى على، دروغ در سه جا نيكوست; ميدان جنگ، وعده مرد به زن و اصلاح ميان مردم.اى على، مبادا دروغ بگويى، دروغ موجب روسياهى است، خداوند نام صاحبش را در دفتر دروغگويان ثبت كند و راستگويى مايه روسفيدى است، خداوند نام صاحبش را در دفتر راستگويان بنويسد، راستگويى مبارك است و دروغ شوم.
شرح حديث:
زشتى دروغ از ديدگاه اسلام:
1ـ راستگويى و اداى امانت: دو نشانه بارز ايمان و شخصيّت انسان است، حتّى دلالت اين دو بر ايمان از نماز هم برتر و بيشتر است.
امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد: «نگاه به ركوع و سجود طولانى افراد نكنيد، چرا كه ممكن است عادت آنها شده باشد، به طورى كه اگر آن را ترك كنند ناراحت شوند، ولى نگاه به راستگويى و امانت آنها كنيد»
ذكر اين دو با هم (راستگويى و امانت) به خاطر اين است كه ريشه مشتركى دارند، زيرا راستگويى چيزى جز امانت در سخن نيست، و امانت همان راستى در عمل است.
2 ـ دروغ سر چشمه همه گناهان: در روايات اسلامى دروغ به عنوان «كليد گناهان» شمرده شده است. على(عليه السلام) مى فرمايد: راستگويى دعوت به نيكوكارى مى كند و نيكو كارى دعوت به بهشت».
در حديثى از امام باقر(عليه السلام) مى خوانيم: «خداوند متعال براى شرّ و بدى، قفلهايى قرار داده و كليد آن قفلها شراب است» چرا كه مانع اصلى زشتيها و بدى ها عقل است و مشروبات الكلى، عقل را از كار مى اندازد، سپس اضافه فرمود: دروغ از شراب هم بدتر است.
امام عسگرى (عليه السلام) مى فرمايد: «تمام پليديها در اطاقى قرار داده شده، و كليد آن دروغ است».
رابطه دروغ و گناهان ديگر از اين نظر است كه انسان گناهكار هرگز نمى تواند، راستگو باشد، چرا كه راستگويى موجب رسوايى اوست و براى پوشاندن آثار گناه معمولاً بايد به دروغ متوسّل شود.
و به عبارت ديگر، دروغ انسان را در مقابل گناه آزاد مى كند، و راستگويى محدود.
اتّفاقاً اين حقيقت در حديثى كه از پيامبر(صلى الله عليه وآله) نقل شده كاملاً تجسّم يافته، حديث چنين است:
شخصى به حضور پيامبر(صلى الله عليه وآله) رسيد، عرض كرد: نماز نمى خوانم و عمل منافى عفّت انجام مى دهم، دروغ هم مى گويم! كدام را اوّل ترك گويم؟ پيامبر(صلى الله عليه وآله)فرمود: دروغ، او در محضر پيامبر(صلى الله عليه وآله) تعهّد كرد كه هرگز دروغ نگويد، هنگامى كه خارج شد، وسوسه هاى شيطانى براى عمل منافى عفت در دل او پيدا شد، امّا بلافاصله در اين فكر فرو رفت، كه اگر فردا پيامبر(صلى الله عليه وآله) از او در اين باره سؤال كند چه بگويد چنين عملى را مرتكب نشده است، اين كه دروغ است واگر راست بگويد حدّ بر او جارى مى شود، و همين گونه در رابطه با ساير كارهاى خلاف اين طرز فكر و سپس خوددارى واجتناب براى او پيدا شد و به اين ترتيب ترك دروغ سرچشمه ترك همه گناهان او گرديد.
3ـ دروغ سرچشمه نفاق است: چرا كه راستگويى يعنى هماهنگى زبان ودل، و بنابراين دروغ ناهماهنگى اين دو است، و نفاق نيز چيزى جز تفاوت ظاهر وباطن نيست.
در آيه 78 سوره توبه مى خوانيم: «اعمال آنها نفاقى در دلهايشان تا روز قيامت ايجاد كرد، به خاطر اين كه عهد خدا را شكستند و به خاطر اين كه دروغ مى گفتند».
4ـ دروغ با ايمان سازگار نيست: اين واقعيّت نه تنها در آيه مورد بحث، بلكه در احاديث اسلامى نيز منعكس است: در حديثى چنين مى خوانيم: «از پيامبر پرسيدند: آيا انسان با ايمان ممكن است (گاهى) ترسو باشد، فرمود: آرى، باز پرسيدند: آيا ممكن است (احياناً) بخيل باشد؟ فرمود: آرى، پرسيدند: آيا ممكن كذّاب و دروغگو باشد؟ فرمود: نه» چرا كه دروغ از نشانه هاى نفاق است و نفاق با ايمان سازگار نيست.
و نيز به همين دليل اين سخن از امام على(عليه السلام) نقل شده است: «انسان هيچ گاه طعم ايمان را نمى چشد تا دروغ را ترك گويد، خواه شوخى باشد يا جدّى».
5 ـ دروغ نابود كننده سرمايه اطمينان است: مى دانيم مهمترين سرمايه يك جامعه، اعتماد متقابل واطمينان عمومى است. و مهمترين چيزى كه اين سرمايه را به نابودى مى كشاند دروغ و خيانت و تقلّب است، و يك دليل عمده بر اهمّيّت فوق العاده راستگويى و ترك دروغ در تعليمات اسلامى همين موضوع است.(1)
حال با توجّه به اين كه دروغ چقدر در اسلام قبيح است، از آن جايى كه بيشتر قوانين كلّيه در بعضى موارد تخصيص خورده اند، در بعضى از موارد انسان مى تواند از دروغ استفاده نمايد، و از جمله مصاديق آن همين روايت است كه در عنوان بحث آمده كه پيامبر خطاب به على (عليه السلام)فرمود:
اى على در سه جا دروغ نيكوست: ميدان جنگ (براى تصعيف روحيه دشمن و تقويت نيروهاى خودى)، وعده به زن و اصلاح بين مردم.
پي نوشت :
1. تفسير نمونه، ج 11، ص 412.
