انسان ها در طی قرون و اعصار، همواره تجربه و معلوماتْ کسب نموده و آن را در اختیار نسلهای بعدی قرار دادهاند و همیشه رو به پیشرفت گام نهاده و در این راه، هیچگاه از حرکت باز نایستاده اند.
آگاهی از این تجارب و معلومات، منوط به استفاده از ابزارها و شیوههایی است که ما را در استفاده بهینه و مؤثر از علم و تکنولوژی یاری میبخشد. یکی از این شیوهها ، فنون و اصول و روشهای مطالعه است.
امروزه مطالعه ، یکی از مهمترین روشهای افزایش معلومات است که اگر به طور صحیح انجام شود ، میتوان از طریق آن ، در مدّت زمان کوتاه ، اطّلاعات بسیاری کسب نمود.
آگاهی از این تجارب و معلومات، منوط به استفاده از ابزارها و شیوههایی است که ما را در استفاده بهینه و مؤثر از علم و تکنولوژی یاری میبخشد. یکی از این شیوهها ، فنون و اصول و روشهای مطالعه است.
امروزه مطالعه ، یکی از مهمترین روشهای افزایش معلومات است که اگر به طور صحیح انجام شود ، میتوان از طریق آن ، در مدّت زمان کوتاه ، اطّلاعات بسیاری کسب نمود.
دانش آموزان و دانشجویان عزیز میدانند که علم ، گسترش بسیاری یافته و روز به روز بر دامنه آن افزوده میگردد و از سویی دیگر ، مشغله های دنیای مادّی، همواره فرصت های مطالعه را کمتر می کند. بنا بر این ، با آموختن «روشهای علمی مطالعه» می توان در مدّت اندکی ، اطلاعات وسیعی به دست آورد.
پروفسور آرتورگیتز ، دانشمند و متخصص یادگیری و مطالعه ، در تحقیقات خود ثابت کرده است اگر 20% وقت خود را به خواندن و 80% بقیه را به یادآوری اختصاص بدهیم ، این کار در یادگیری ، دو برابر مؤثرتر از آن است که تمام وقت خود را صرف خواندن نماییم.3 فرایند درس خواندن ، شامل : نوشتن ، فکرکردن و یادآوری است و توفیق در این امر ، منوط به رعایت آداب و شرایط مخصوص مطالعه است.1.شایستگی (هوش و استعداد تحصیلی).
شایستگی یا هوش و استعداد تحصیلی ، عاملی است که بسیاری تصور میکنند اگر فقط از این نعمت برخوردار باشند ، موفق هستند ، اما در واقع ، چنین نیست؛ زیرا در بین دانشآموزان و دانشجویان ، افرادی هستند که به رغم داشتن هوش سرشار ، از موفقیت چندانی برخوردار نیستند. عامل علاقه به تحصیل ، اهمیت فراوان دارد و موفقیت ، مستقیما مربوط به آن است.
همین عامل است که محصّل را به سمت هدفش سوق میدهد ، بویژه در لحظههایی که پیشرفت با مشکل مواجه میشود. علاقه وقتی به وجود میآید که شخص ، هدف معیّنی دارد و با اصرار و پافشاری برای وصول به آن هدف میکوشد.
عامل سوم ، «شیوههای ماهرانه مطالعه» است. این عامل ، یکی از مهمترین عوامل موفقیت و منظور اصلی از نگارش این مقاله است. دانشآموز و دانشجو ، با آگاهی از این هنر و مهارت میتواند موجبات پیشرفت و توفیق بیشتر در تحصیل را برای خود فراهم سازد.5
در واقع ، انگیزه ، از مهمترین عواملی است که پیشرفت فرد را تأمین میکند. انگیزه درجات مختلفی دارد و در سنین مختلف، متفاوت است. به عنوان مثال برای یک دانشآموز ابتدایی، تشویق ساده و قول خرید یک کتاب و مانند آن و برای یک دانشآموز دبیرستان، صبحت از آینده ، داشتن شغل مناسب و زندگی شرافتمندانه و راحت ، ایجاد انگیزه می کند.
در ذیل ، فنونی معرفی شده است که هر دانشآموز یا دانشجویی میتواند با به کار بستن آنها ، تا حد زیادی در خود ایجاد انگیزه کند و بین خود و دروس ، ارتباط مثبتی ایجاد نماید.
2.مطالب کتاب را از ساده به دشوار یاد بگیرید.
3.از رقابت و چشم و همچشمی پرهیز نمایید.
4.برای یادگیری مطالب کتاب ، از چند روش استفاده کنید (به عنوان مثال : مباحثه کردن ، تمرین و تکرار و ...).
5.تا آن جا که ممکن است ، فصلهای یک درس را با یکدیگر و درسهای دیگر را با هم مربوط سازید.
6.مطالب آموخته شده را تا حدّ ممکن در موقعیتهای روزمرّه خود به کار ببرید و از این مطالب ، مثال بسازید.
7.هیچگاه از نام درس نهراسید.
و مدت زمان لازم برای مطالعه و یادگیری این کتاب چه مقدار است؟ مطالب پیچیده کتاب کدام قسمت است؟
و زمان یادگیری مناسب این درس چه موقع است؟
موفقتر خواهد بود تا این که بدون دانستن پاسخ این سؤالات، مطالعه را آغاز کند؛ زیرا پاسخ به این سؤالات، تأمین تمرکز حواس را فراهم میسازد و کوشش فراوان برای تأمین این تمرکز را به حداقل میرساند. با تنظیم برنامه مشخص مطالعه و اجرای دقیق آن از ابتدای سال تحصیلی ، دانشآموز میتواند از خطر انباشتن مغز در آخرین دقایق پیش از امتحان اجتناب کند.
2.برای مطالعه هر درس، وقت کافی منظور کنید.
3.برنامه را متناسب با روحیه شخصی خود تنظیم کنید.
4.مرور هفتگی درسها را در برنامه بگنجانید.
5.وقت مطالعه هر درس ، حتی الامکان، نزدیکتر به ساعات آن درس تعیین شود.
6.هر جلسه مطالعه را به چند قسمت تقسیم کنید.7
به این عوامل که باعث انصراف شما از مطالعه میشوند، منحرف کنندههای حواس میگویند. از میان منحرف کنندههای بیرونی ، بعضی قابل کنترل هستند (مثل صدای تلویزیون) و بعضی دیگر قابل کنترل نیستند (مثل سر و صدای ماشینها در خیابان و فکر کردن).
مثلاً هنگام مطالعه کتاب تاریخ ، شخصیت نادرشاه ، توجه دانشآموز را به خود جلب میکند ، تا آن جا که با او در جنگها شرکت میکند و به گونهای از مطالعه دور میشود. بعد از گذشت مدّت طولانی، متوجّه می شود که هنوز یک صفحه بیشتر نخوانده ، بلکه با نادرشاه به تصرّف شهرهای هندوستان مشغول بوده است.
برای رهایی از این مشکل، در مواقعی که منحرف کننده ها بیرونی هستند ، باید مواردی را که قابل کنترلاند ، از اطراف خود دور کنید ، و برای رهایی از منحرف کننده های درونی ، باید فواصل زمانی تمرکز روی درس مورد مطالعه را کوتاه کنید یا بعد از خواندن هر صفحه ، یادداشت برداری نمایید.
با وجود این ، اگر به مطالعه و تحصیل علاقه دارید ، برنامه ای را طرح کنید و طرح خود را به مرحله اجرا درآورید. بهترین زمان مطالعه ، بستگی به موقعیت و عادات فردی افراد دارد بعضی ها عادت دارند تا نیم ههای شب بیدار بمانند ، بعضیها صبح زود درس میخوانند و ... افراد باید خودشان نبض خود را در اختیار بگیرند و وقت مطالعه را برای خود تعیین کنند.
امّا به طور کلّی میتوان گفت که دروس حفظ کردنی را صبح زود یا آخر شب (به شرط خسته نبودن) بهتر می شود فراگرفت؛ اما در هر حال ، هیچ زمانی برای مطالعه و فراگیری نامناسب نیست.
2.برای درسهایی که به صورت گزارش و سخنرانی توسط استاد در کلاس ایراد میگردد ، بلافاصله بعد از پایان درس ، فرصتی برای مطالعه در نظر بگیرید.
3.برای جلوگیری از انباشته شدن ساعات مطالعه ضروری ، آن را در طول روز پخش کنید.
4.برای هر ساعت درس ، تقریبا دو ساعت مطالعه و تمرین در نظر بگیرید.
5.بالاتر از همه ، وقت را غنیمت بشمارید و از آن ، کمال استفاده را ببرید.8
2.مکان مطالعه شما به گونهای باشد که در آن ، صدای عبور و مرور و سایر عوامل پَرت شدن حواس ، در حداقل باشد.
3.جریان هوای تازه را در محلّ مطالعهتان تأمین نمایید. تمرکز حواس ، نیازمند حدّاکثر کارآیی و کفایت جسمی و روحی است. اتاقی که اکسیژن به اندازه کافی ندارد ، استعداد و کفایت جسمی ـ روحی را کاهش میدهد ، و وقتی شرایط مناسب جسمی ـ روحی فراهم نباشد ، تمرکز حواس به وجود نمیآید. بنا بر این ، جریان هوای تازه را در اتاق ، تأمین نمایید.
4.درجه حرارت مکان مطالعه را ملایم نگه دارید.
5.برای اتاق مطالعه ، نور مناسب درنظر بگیرید. در شرایط معمولی و عملی ، نوری معادل بیست و پنج تا سی شمع (وات) برای میز مطالعه لازم است. علاوه بر نوری که مخصوص میز مطالعه است ، همه فضای اتاق باید به حدّ کافی روشن باشد. نور کافی ، مانع ایجاد تضاد نوری میان دو قسمت از فضای اتاق میشود. تباین یا همان تضادّ نوری میان میز و اتاق ، موجب کشیدگی و خیرگی چشم میشود و خیرگی ، سبب خستگی سریع چشم است.9
در این جا ویژگی های میز مطالعه مناسب ، آمده است:
1.میزی را انتخاب کنید که بتوانید پشت آن ، راحت بنشینید.
2.میزی را انتخاب کنید که سطح آن به حدّ کافی بزرگ و جادار باشد.
3.روی میز مطالعه نباید براق باشد.
4.میز مطالعه را در جایی دور از عوامل پَرت شدن حواس بگذارید.
5.اشیایی را که موجب پَرت شدن حواساند ، از روی میز بردارید.
6.میز تحریری را انتخاب کنید که جای بایگانی به اندازه لازم داشته باشد.
تمام تیترهای درشت را بررسی کنید و هر کدام را به صورت سؤال درآورید تا بعدا به آنها پاسخ دهید. مطالب زیر هر سرفصل ، عناوین فرعی و همچنین مطالب و نکات اصلی و مهم را بررسی کنید. به رسانههای بصری (مانند : نقشه ها ، نمودارها ، منحنی ها ، جدول ها و عکس ها) نگاه کنید. این ، به ما کمک می کند تا نکته ها و مطالب اصلی را سریعتر درک نماییم.
بیشتر از یک صفحه را بدون این که چیزی بنویسید و ثبت کنید ، نخوانید. این ، یک اصل مهم در درک و به خاطر سپردن کتابهای درسی است. به طور مداوم با خلاصه کردن متن در یادداشت های خود به زبان خودتان ، نسبت به مطالب ، واکنش نشان دهید. روشهای قدیمی درسخواندن ، عبارت بودند از : خواندن و فراموش کردن! این عادت جدید ، یعنی خواندن و عکسالعمل نشان دادن را در خود ایجاد کنید. به زودی خواهید دید که کسل کنندهترین کتابها نیز برای شما جالب خواهند شد.
عادت خط کشیدن با مداد ، زیر نکاتِ به ظاهر مهم را کاهش دهید. از ماژیک ، خودکار و یا وسایل مشابه جهت علامتگذاری و خطکشی استفاده نکنید. در پیش گرفتن چنین روشی در آغاز مطالعه و درس خواندن ، ابتدایی و ناپخته است؛ چون تا تمام فصل را نخوانید ، در موقعیتی نیستید که بتوانید در مورد این که کدام نکات مهمتر هستند ، قضاوت کنید.
این کار ، یادگیری را به تعویق میاندازد. با این روش ، به جای فهمیدن مطلب ، صرفا آن را رنگآمیزی میکنید. به جای این کار ، از یک مداد استفاده کنید و مطالب مهم را علامتگذاری کنید که بعدا در زمان مرور مطالب ، بتوانید آنها را ارزیابی کنید و علامتها را در جای خود باقی بگذارید و یا پاک کنید.
* آیا میتواید تشخیص دهید که نویسنده ، مطالب خود را چگونه ارائه کرده است؟ نکات اصلی کدام اند؟
* آیا اکنون میتوانید مطالب کتاب را به یادداشتهای کلاس ، ارتباط دهید؟
اگر شما از درس خاصّی خوشتان نمیآید ، با توجه به این که مجبور به خواندن و امتحان دادن آن درس هستید ، باید آن را خوب بخوانید و یاد بگیرید. هر درسی از ارزش خاصّی برخوردار است و
اگر توجه کنید ، مشاهده خواهید کرد که بعضی از همکلاسهای شما ، درسهایی را که شما بیارزش و سخت میدانید ، با نمرات عالی میگذرانند و آن درسها را درسهایی بسیار آسان میشناسند.11
فکر کنید تا چه اندازه این درس برای بالا بردن معلومات عمومی افراد ، اهمیت دارد. هرچه دامنه معلومات خود را در مباحث گوناگون علمی وسعت دهید ، درک جهان برایتان آسانتر بوده و معیاری برای میزان تحصیل کردن و روشنفکری شما خواهد بود.
دوم :
فکر کنید چگونه هر درسی با سایر دروس و با زمانها ، مکان ها ، مشکلات و هدفهای دیگر ، در ارتباط است.
سوم :
علاقه ، بستگی به درک دارد. وقتی شروع به خواندن درس جدید مینمایید ، سعی کنید فهم و درک خود را در آن درس ، بالا ببرید تا علاقه شما نسبت به آن درس ، بیشتر شود.
بنابر این : 1 . در ابتدای هر درس، هرگز این فکر را نکنید که این درس ، خسته کننده و مشکل است؛ 2 . هرگز از درس ، عقب نیفتید؛ 3 . نکات مبهم را سؤال کنید.
مراحل این روش، عبارت اند از:
1.یک ارزیابی سریع بر روی تمام مطالب انجام دهید تا از ساختار ، پیچیدگی و سازمان آن ، آگاه شوید.
2.با این آمادگی ، مطلب را کمی آهستهتر از مرحله قبل ، بازبینی نمایید. به سر فصلها ، خلاصه ها ، عنوان های فرعی ، تصاویر ، نمودارها ، و ... توجه کنید و نکات اصلی را به یادداشت هایتان اضافه نمایید.
3.مطلب را فصل به فصل ببینید و نکاتش را بفهمید و بخوانید. پس از هر صفحه ، خواندن را متوقف کنید و جزئیّات را به نکات و مطالب اصلی اضافه نمایید.
4.یادداشت خود و متن را دوره کنید و نواقص آن را تکمیل نمایید.
5. در مورد اطلاعات متن ، فکر کنید و آنها را یادآوری نمایید.12
برای منسجم کردن و یادآوری مطالب ، وقت صرف کنید. چون این کار به اندازه خواندن آنها مهم است. اگر یادداشتهای شما واضح نیستند ، سعی کنید آنها را بازنویسی کنید و طرح خود را بر اساس مطالب و موضوعات اصلی پی ریزی کنید. در مورد مفاهیم ارائه شده در فصل ، فکر کنید و سعی کنید آنها را به زبان خودتان شرح دهید. یادآوری اطلاعات را هم با کمک و هم بدون کمک یادداشت های خود ، تمرین کنید و وقتتان را صرف دوباره خوانی کتاب درسی خود نکنید.
بسیار مهم است که نه تنها در عین هوشیاری باشید ، بلکه آرامش و خونسردی خود را هم حفظ کنید. سعی کنید راحت باشید ، با مطالب کتاب ، همسازی و هماهنگی داشته باشید و بدانید که وضعیت جسمی و روحی شما هنگام مطالعه ، در درک مطلب، تأثیر قطعی دارد.
هر قدر وضعیت و حالت شما هنگام مطالعه، سستتر باشد ، عواقب آن (مانند : چُرت زدن ، عدم تمرکز ، و ...) سریعتر به سراغ شما خواهند آمد. اگر درک ، سرعت و نگهداری مطلب میخواهید ، هوشیار بنشینید و در انجام دادن کار خود ، جدی باشید.
2.لغتنامه ، علی اکبر دهخدا.
3.روانشناسی مطالعه ، سی. ای. میس ، ترجمه: امیر فرهمند پور ، تهران : مرکز نشر دانشگاهی ، 1368.
4.روانشناسی پرورشی ، علی اکبر سیف ، تهران : انتشارات آگاه ، 1373.
5.مهارتهای مطالعه ، بهرام طوسی ، تهران : ترانه ، 1373.
6.چگونه کتاب بخوانیم ، آدلر مارتیمور و دورن چارلزتون ، ترجمه: محمّد صراف تهرانی ، مشهد : آستان قدس رضوی ، 1371.
7. آیین مطالعه و یادگیری ، مرتضی نصرت ، تهران : جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی ، 1371.
منبع:
پایگاه حوزه به همراه بخش تحلیل و تولید محتوا پرتال فرهنگی راسخون
تعریف «مطالعه»
مطالعه از باب مفاعله ، به معنای «خواندن نوشته» است و در دو زبان عربی و فارسی ، بر نوعی از خواندن اطلاق میشود که بیصدا باشد. در جای دیگر درباره معنای اصطلاحی «مطالعه» آمده است که : «مطالعه ، نگریستن دقیق به هر چیزی است برای واقف شدن به آن و تأمل و تفکر و اندیشه در آن».1اهمیت به کارگیری هنر مطالعه
یک دانشجو که دوره تحصیلات دانشگاهی را شروع میکند در سالهای دبستان تا دبیرستان، بیش از 22000 ساعت وقت ، صرف خواندن کرده است.2 این زمان را میتوان با به کارگیری مهارتهای پویای مطالعه تا حد قابل ملاحظه ای کاهش داد.پروفسور آرتورگیتز ، دانشمند و متخصص یادگیری و مطالعه ، در تحقیقات خود ثابت کرده است اگر 20% وقت خود را به خواندن و 80% بقیه را به یادآوری اختصاص بدهیم ، این کار در یادگیری ، دو برابر مؤثرتر از آن است که تمام وقت خود را صرف خواندن نماییم.3 فرایند درس خواندن ، شامل : نوشتن ، فکرکردن و یادآوری است و توفیق در این امر ، منوط به رعایت آداب و شرایط مخصوص مطالعه است.
عوامل موفّقیت در فراگیری
لازمه توفیق در فراگرفتن دروس مدرسه و دانشگاه ، سه عامل است:1.شایستگی (هوش و استعداد تحصیلی).
2.علاقه،
3.شیوههای مطالعه ماهرانه.4
شایستگی یا هوش و استعداد تحصیلی ، عاملی است که بسیاری تصور میکنند اگر فقط از این نعمت برخوردار باشند ، موفق هستند ، اما در واقع ، چنین نیست؛ زیرا در بین دانشآموزان و دانشجویان ، افرادی هستند که به رغم داشتن هوش سرشار ، از موفقیت چندانی برخوردار نیستند. عامل علاقه به تحصیل ، اهمیت فراوان دارد و موفقیت ، مستقیما مربوط به آن است.
همین عامل است که محصّل را به سمت هدفش سوق میدهد ، بویژه در لحظههایی که پیشرفت با مشکل مواجه میشود. علاقه وقتی به وجود میآید که شخص ، هدف معیّنی دارد و با اصرار و پافشاری برای وصول به آن هدف میکوشد.
عامل سوم ، «شیوههای ماهرانه مطالعه» است. این عامل ، یکی از مهمترین عوامل موفقیت و منظور اصلی از نگارش این مقاله است. دانشآموز و دانشجو ، با آگاهی از این هنر و مهارت میتواند موجبات پیشرفت و توفیق بیشتر در تحصیل را برای خود فراهم سازد.5
شیوه های مطالعه
الف) ایجاد انگیزه
یکی از مهمترین عواملی که به یادگیری مطالب کمک میکند و یادگیری را آسان و سریع میسازد ، انگیزه است. انگیزه به حالتهای درونی اُرگانیسم که موجب هدایت رفتاری به سوی نوعی هدف میشود ، اشاره می کند.6در واقع ، انگیزه ، از مهمترین عواملی است که پیشرفت فرد را تأمین میکند. انگیزه درجات مختلفی دارد و در سنین مختلف، متفاوت است. به عنوان مثال برای یک دانشآموز ابتدایی، تشویق ساده و قول خرید یک کتاب و مانند آن و برای یک دانشآموز دبیرستان، صبحت از آینده ، داشتن شغل مناسب و زندگی شرافتمندانه و راحت ، ایجاد انگیزه می کند.
انگیزه بر دو نوع است : انگیزه درونی و انگیزه بیرونی.
انگیزه درونی، مولود عوامل درونی است؛ از جمله : باورها ، آرزوها ، اهداف و غیره. انگیزههای بیرونی، مولود عوامل بیرونی است؛ از جمله : پدر و مادر ، معلّم ، دوستان ، همکلاسیها و حتی بعضی از درسها و کتاب ها.در ذیل ، فنونی معرفی شده است که هر دانشآموز یا دانشجویی میتواند با به کار بستن آنها ، تا حد زیادی در خود ایجاد انگیزه کند و بین خود و دروس ، ارتباط مثبتی ایجاد نماید.
فنون ایجاد انگیزه
1. هدف هر درس یا کتاب را در آغاز مطالعه، دقیقا بدانید.2.مطالب کتاب را از ساده به دشوار یاد بگیرید.
3.از رقابت و چشم و همچشمی پرهیز نمایید.
4.برای یادگیری مطالب کتاب ، از چند روش استفاده کنید (به عنوان مثال : مباحثه کردن ، تمرین و تکرار و ...).
5.تا آن جا که ممکن است ، فصلهای یک درس را با یکدیگر و درسهای دیگر را با هم مربوط سازید.
6.مطالب آموخته شده را تا حدّ ممکن در موقعیتهای روزمرّه خود به کار ببرید و از این مطالب ، مثال بسازید.
7.هیچگاه از نام درس نهراسید.
ب) تنظیم برنامه
برای مطالعه ، برنامهای «مشخّص» و در عین حال به حدّ کفایت «انعطافپذیر» (چنان که در عمل قابل اجرا باشد) لازم است؛ زیرا داشتن «برنامه مشخص مطالعه» نیروی تمرکز حواس را زیاد میکند. اگر دانشآموز و دانشجو بداند که چرا این کتاب را مطالعه میکند؟و مدت زمان لازم برای مطالعه و یادگیری این کتاب چه مقدار است؟ مطالب پیچیده کتاب کدام قسمت است؟
و زمان یادگیری مناسب این درس چه موقع است؟
موفقتر خواهد بود تا این که بدون دانستن پاسخ این سؤالات، مطالعه را آغاز کند؛ زیرا پاسخ به این سؤالات، تأمین تمرکز حواس را فراهم میسازد و کوشش فراوان برای تأمین این تمرکز را به حداقل میرساند. با تنظیم برنامه مشخص مطالعه و اجرای دقیق آن از ابتدای سال تحصیلی ، دانشآموز میتواند از خطر انباشتن مغز در آخرین دقایق پیش از امتحان اجتناب کند.
در تنظیم برنامه باید به نکات ذیل توجه داشت:
1. برنامه باید قابل انعطاف باشد.2.برای مطالعه هر درس، وقت کافی منظور کنید.
3.برنامه را متناسب با روحیه شخصی خود تنظیم کنید.
4.مرور هفتگی درسها را در برنامه بگنجانید.
5.وقت مطالعه هر درس ، حتی الامکان، نزدیکتر به ساعات آن درس تعیین شود.
6.هر جلسه مطالعه را به چند قسمت تقسیم کنید.7
ج) رفع مزاحمها یا منحرف کننده های حواس
شاید برایتان بارها اتّفاق افتاده باشد که هنگام مطالعه ، صدای تلویزیون یا رادیو یا حضور یک میهمان و ... توجّه شما را به خود جلب کرده و وقتی به خود میآیید ، متوجّه میشوید که مدّت زیادی از وقت خود را تلف کردهاید و از زمان مطالعه هم چیزی باقی نمانده است.به این عوامل که باعث انصراف شما از مطالعه میشوند، منحرف کنندههای حواس میگویند. از میان منحرف کنندههای بیرونی ، بعضی قابل کنترل هستند (مثل صدای تلویزیون) و بعضی دیگر قابل کنترل نیستند (مثل سر و صدای ماشینها در خیابان و فکر کردن).
مثلاً هنگام مطالعه کتاب تاریخ ، شخصیت نادرشاه ، توجه دانشآموز را به خود جلب میکند ، تا آن جا که با او در جنگها شرکت میکند و به گونهای از مطالعه دور میشود. بعد از گذشت مدّت طولانی، متوجّه می شود که هنوز یک صفحه بیشتر نخوانده ، بلکه با نادرشاه به تصرّف شهرهای هندوستان مشغول بوده است.
برای رهایی از این مشکل، در مواقعی که منحرف کننده ها بیرونی هستند ، باید مواردی را که قابل کنترلاند ، از اطراف خود دور کنید ، و برای رهایی از منحرف کننده های درونی ، باید فواصل زمانی تمرکز روی درس مورد مطالعه را کوتاه کنید یا بعد از خواندن هر صفحه ، یادداشت برداری نمایید.
د) زمان مطالعه
یکی از عاقلانهترین و در عین حال ، مشکلترین قوانین مطالعه ، داشتن برنامه منظّم و به کار گرفتن آن است. مشکل بودن این کار ، از این نظر است که علاوه بر وسوسه ها و مزاحمتهای گوناگون ، اغلب ، وقفه ها و فاصله های ناخواسته ایجاد می گردد.با وجود این ، اگر به مطالعه و تحصیل علاقه دارید ، برنامه ای را طرح کنید و طرح خود را به مرحله اجرا درآورید. بهترین زمان مطالعه ، بستگی به موقعیت و عادات فردی افراد دارد بعضی ها عادت دارند تا نیم ههای شب بیدار بمانند ، بعضیها صبح زود درس میخوانند و ... افراد باید خودشان نبض خود را در اختیار بگیرند و وقت مطالعه را برای خود تعیین کنند.
امّا به طور کلّی میتوان گفت که دروس حفظ کردنی را صبح زود یا آخر شب (به شرط خسته نبودن) بهتر می شود فراگرفت؛ اما در هر حال ، هیچ زمانی برای مطالعه و فراگیری نامناسب نیست.
درباره وقت مطالعه ، به توصیه های زیر دقت کنید:
1.واقعگرا باشید (ساعتی را که برای تمدّد اعصاب لازم دارید ، در برنامه خود بگنجانید).2.برای درسهایی که به صورت گزارش و سخنرانی توسط استاد در کلاس ایراد میگردد ، بلافاصله بعد از پایان درس ، فرصتی برای مطالعه در نظر بگیرید.
3.برای جلوگیری از انباشته شدن ساعات مطالعه ضروری ، آن را در طول روز پخش کنید.
4.برای هر ساعت درس ، تقریبا دو ساعت مطالعه و تمرین در نظر بگیرید.
5.بالاتر از همه ، وقت را غنیمت بشمارید و از آن ، کمال استفاده را ببرید.8
ه) محیط مناسب برای مطالعه
ایجاد محیطی که برای مطالعه شخص شما مناسب باشد ، اهمیت بسیار دارد. عناصر تشکیل دهنده یک محیط کاملاً مناسب برای مطالعه ، برای همه کس یکسان نیست.هر کس باید خود ، آنها را کشف و تعیین کند؛ ولی بر روی هم ، گروه زیادی از دانشجویان موفق ، رعایت توصیه های زیر را برای مطالعه ، ثمربخش و بسیار مفید تشخیص داده اند:
1.اتاقی یا جای مناسبی ، مختصّ مطالعه خود ، تعیین کنید. جایی را انتخاب کنید که هر روز ، و در صورت امکان در ساعتهای معیّنی از روز در اختیار شما باشد.2.مکان مطالعه شما به گونهای باشد که در آن ، صدای عبور و مرور و سایر عوامل پَرت شدن حواس ، در حداقل باشد.
3.جریان هوای تازه را در محلّ مطالعهتان تأمین نمایید. تمرکز حواس ، نیازمند حدّاکثر کارآیی و کفایت جسمی و روحی است. اتاقی که اکسیژن به اندازه کافی ندارد ، استعداد و کفایت جسمی ـ روحی را کاهش میدهد ، و وقتی شرایط مناسب جسمی ـ روحی فراهم نباشد ، تمرکز حواس به وجود نمیآید. بنا بر این ، جریان هوای تازه را در اتاق ، تأمین نمایید.
4.درجه حرارت مکان مطالعه را ملایم نگه دارید.
5.برای اتاق مطالعه ، نور مناسب درنظر بگیرید. در شرایط معمولی و عملی ، نوری معادل بیست و پنج تا سی شمع (وات) برای میز مطالعه لازم است. علاوه بر نوری که مخصوص میز مطالعه است ، همه فضای اتاق باید به حدّ کافی روشن باشد. نور کافی ، مانع ایجاد تضاد نوری میان دو قسمت از فضای اتاق میشود. تباین یا همان تضادّ نوری میان میز و اتاق ، موجب کشیدگی و خیرگی چشم میشود و خیرگی ، سبب خستگی سریع چشم است.9
در این جا ویژگی های میز مطالعه مناسب ، آمده است:
1.میزی را انتخاب کنید که بتوانید پشت آن ، راحت بنشینید.
2.میزی را انتخاب کنید که سطح آن به حدّ کافی بزرگ و جادار باشد.
3.روی میز مطالعه نباید براق باشد.
4.میز مطالعه را در جایی دور از عوامل پَرت شدن حواس بگذارید.
5.اشیایی را که موجب پَرت شدن حواساند ، از روی میز بردارید.
6.میز تحریری را انتخاب کنید که جای بایگانی به اندازه لازم داشته باشد.
و) نکات مهم در شروع مطالعه
1.بررسی کلّی فصل مورد نظر
خیلی سریع، تمام فصل را به طور اجمالی بررسی کنید و مطالب این فصل را با عنوان کتاب ، ربط دهید. در این مرحله ، هدف این است که موارد مهم و نحوه ارایه آنها را تشخیص دهیم ، نه این که آنها را بخوانیم.تمام تیترهای درشت را بررسی کنید و هر کدام را به صورت سؤال درآورید تا بعدا به آنها پاسخ دهید. مطالب زیر هر سرفصل ، عناوین فرعی و همچنین مطالب و نکات اصلی و مهم را بررسی کنید. به رسانههای بصری (مانند : نقشه ها ، نمودارها ، منحنی ها ، جدول ها و عکس ها) نگاه کنید. این ، به ما کمک می کند تا نکته ها و مطالب اصلی را سریعتر درک نماییم.
2.بفهمید؛ از بر نکنید!
فصل یا بخش مورد نظر برای مطالعه را با حدّاکثر سرعتی که میتوانید نکات و مفاهیم آن را بفهمید ، مطالعه کنید. پس از هر صفحه یا هر مطلب اصلی ، به یادداشت های خود مراجعه کنید و جزئیات کمکی را به آن اضافه کنید.بیشتر از یک صفحه را بدون این که چیزی بنویسید و ثبت کنید ، نخوانید. این ، یک اصل مهم در درک و به خاطر سپردن کتابهای درسی است. به طور مداوم با خلاصه کردن متن در یادداشت های خود به زبان خودتان ، نسبت به مطالب ، واکنش نشان دهید. روشهای قدیمی درسخواندن ، عبارت بودند از : خواندن و فراموش کردن! این عادت جدید ، یعنی خواندن و عکسالعمل نشان دادن را در خود ایجاد کنید. به زودی خواهید دید که کسل کنندهترین کتابها نیز برای شما جالب خواهند شد.
عادت خط کشیدن با مداد ، زیر نکاتِ به ظاهر مهم را کاهش دهید. از ماژیک ، خودکار و یا وسایل مشابه جهت علامتگذاری و خطکشی استفاده نکنید. در پیش گرفتن چنین روشی در آغاز مطالعه و درس خواندن ، ابتدایی و ناپخته است؛ چون تا تمام فصل را نخوانید ، در موقعیتی نیستید که بتوانید در مورد این که کدام نکات مهمتر هستند ، قضاوت کنید.
این کار ، یادگیری را به تعویق میاندازد. با این روش ، به جای فهمیدن مطلب ، صرفا آن را رنگآمیزی میکنید. به جای این کار ، از یک مداد استفاده کنید و مطالب مهم را علامتگذاری کنید که بعدا در زمان مرور مطالب ، بتوانید آنها را ارزیابی کنید و علامتها را در جای خود باقی بگذارید و یا پاک کنید.
3.توصیه هایی درباره مرور متن
به هنگام مرور ، تمام فصل را مجددا سریع بخوانید تا حافظه شما تازه شود. به سؤالات فصل ، پاسخ دهید. ارتباطهای موجود بین مفاهیم و نکات را مشاهده کنید ، آنها را بفهمید و یادداشتهای خود را تکمیل کنید.سؤالات زیر به شما کمک میکنند تا بتوانید کتابهای درسی (و سایر مطالب غیر داستانی) را ارزیابی کنید :
* آیا هدف نویسنده را به وضوح میفهمید؟ در غیر اینصورت ، پیشگفتار و مقدمه را بررسی کنید.* آیا میتواید تشخیص دهید که نویسنده ، مطالب خود را چگونه ارائه کرده است؟ نکات اصلی کدام اند؟
نکات فرعی کداماند؟ برای پاسخ گفتن به این سؤالات ، فهرست مندرجات را بررسی کنید.10
* این مؤلف را در مقایسه با مؤلف دیگر ، چگونه ارزیابی میکنید؟ آیا کتاب ، جدید است؟ چه چیزهای دیگری خواندهاید که این کتاب را تأیید میکنند یا با آن تناقض دارند؟ چگونه و در چه مواردی؟* آیا اکنون میتوانید مطالب کتاب را به یادداشتهای کلاس ، ارتباط دهید؟
4.تمرکز حواس
منظور از تمرکز حواس به هنگام خواندن و مطالعه ، توجه کامل به مطلب و موضوع مورد نظر است. وقتی که علاقه وجود داشته باشد ، آنچه مطالعه میکنیم ، آسانتر جلوه می کند؛ ولی در مواردی که علاقه ای خاص یا انگیزهای برای خواندن موجود نباشد و یا زور و اجباری در کار باشد ، تمرکز حواس ، مشکل می شود. در مدارس ، میزان توجه شاگردان به درسهای مختلف ، متفاوت است.اگر شما از درس خاصّی خوشتان نمیآید ، با توجه به این که مجبور به خواندن و امتحان دادن آن درس هستید ، باید آن را خوب بخوانید و یاد بگیرید. هر درسی از ارزش خاصّی برخوردار است و
اگر توجه کنید ، مشاهده خواهید کرد که بعضی از همکلاسهای شما ، درسهایی را که شما بیارزش و سخت میدانید ، با نمرات عالی میگذرانند و آن درسها را درسهایی بسیار آسان میشناسند.11
چگونه می توان علاقه خود را به این گونه درسها زیاد کرد؟
فکر کنید تا چه اندازه این درس برای بالا بردن معلومات عمومی افراد ، اهمیت دارد. هرچه دامنه معلومات خود را در مباحث گوناگون علمی وسعت دهید ، درک جهان برایتان آسانتر بوده و معیاری برای میزان تحصیل کردن و روشنفکری شما خواهد بود.
دوم :
فکر کنید چگونه هر درسی با سایر دروس و با زمانها ، مکان ها ، مشکلات و هدفهای دیگر ، در ارتباط است.
سوم :
علاقه ، بستگی به درک دارد. وقتی شروع به خواندن درس جدید مینمایید ، سعی کنید فهم و درک خود را در آن درس ، بالا ببرید تا علاقه شما نسبت به آن درس ، بیشتر شود.
بنابر این : 1 . در ابتدای هر درس، هرگز این فکر را نکنید که این درس ، خسته کننده و مشکل است؛ 2 . هرگز از درس ، عقب نیفتید؛ 3 . نکات مبهم را سؤال کنید.
ز) فرایند یادگیری مرحلهای (گام به گام)
مراحل این روش، عبارت اند از:
1.یک ارزیابی سریع بر روی تمام مطالب انجام دهید تا از ساختار ، پیچیدگی و سازمان آن ، آگاه شوید.
2.با این آمادگی ، مطلب را کمی آهستهتر از مرحله قبل ، بازبینی نمایید. به سر فصلها ، خلاصه ها ، عنوان های فرعی ، تصاویر ، نمودارها ، و ... توجه کنید و نکات اصلی را به یادداشت هایتان اضافه نمایید.
3.مطلب را فصل به فصل ببینید و نکاتش را بفهمید و بخوانید. پس از هر صفحه ، خواندن را متوقف کنید و جزئیّات را به نکات و مطالب اصلی اضافه نمایید.
4.یادداشت خود و متن را دوره کنید و نواقص آن را تکمیل نمایید.
5. در مورد اطلاعات متن ، فکر کنید و آنها را یادآوری نمایید.12
ح) سازماندهی
ذهن شما نیازمند سازماندهی ، تسلسل و ترتیب منطقی و نظم است. به ذهنتان مجال دهید تا با گروهبندی موضوعات و جزئیات در طرحها و قالب های معنادار ، متن را درک کند. مطلب را در قالب تفکرات و مفاهیمی که برای تجسّم کردن ساده باشند ، سازماندهی مجدّد کنید. وقتی شما پیوستگی سازمانِ مطلبی را که به عنوان درس می خوانید ، درک کنید ، معنای آن را به مراتب بهتر جذب خواهید کرد.ط) یادداشت برداری
برای این که بتوانید همیشه در کلیه امتحانات، نمره خوب بگیرید ، یادداشت برداری مؤثر و صحیح ، یک عامل ضروری و اساسی است. قسمت اعظم درس خواندن شما باید از روی یادداشت هایی که هم در کلاس و هم از کتاب درسی برداشته اید ، صورت گیرد. یادداشت های شما نشان دهنده میزان و نحوه درک شما از مطلب است. در یادداشتبرداری ، خلاصه نویسی کنید. رونویسی یا کپی نکنید؛ بلکه مختصر نویسی کنید. نکات مهم را درشتتر و نکات کماهمیتتر را ریز بنویسید. طبق ساختار منظّم ، مطالب را یادداشت کنید. فکر کنید و یادداشتها را به خاطر بیاورید.برای منسجم کردن و یادآوری مطالب ، وقت صرف کنید. چون این کار به اندازه خواندن آنها مهم است. اگر یادداشتهای شما واضح نیستند ، سعی کنید آنها را بازنویسی کنید و طرح خود را بر اساس مطالب و موضوعات اصلی پی ریزی کنید. در مورد مفاهیم ارائه شده در فصل ، فکر کنید و سعی کنید آنها را به زبان خودتان شرح دهید. یادآوری اطلاعات را هم با کمک و هم بدون کمک یادداشت های خود ، تمرین کنید و وقتتان را صرف دوباره خوانی کتاب درسی خود نکنید.
ی) ایجاد و پرورش روحیه مثبت در مطالعه
شما باید به درس یا مطلبی که میخوانید ، علاقه داشته باشید. اگر چنین علاقه ای در شما وجود ندارد ، محرّک و انگیزهای برای علاقهمند شدن ، در خود ایجاد کنید. تأکیدات و اندیشه های مثبت را به کار بگیرید و از بهکار بردن اندیشه های منفی پرهیز کنید. مثلاً نگویید که اگر من این درس را هجده نشوم ، معدّلم کم می شود؛ زیرا اگر روحیه ای پذیرا و نگرشی مثبت در خود ایجاد کنید ، درخواهید یافت که درک مطلب ، آسانتر می شود؛ چون با خودتان در حال مبارزه نخواهید بود. رمز مطالعه کردن مطلوب ، در خونسرد بودن و آرامش داشتن است.ک ) بهبود عادات غلط در مطالعه
وقتی که خسته ، خواب آلود ، افسرده یا دچار درد و ناراحتی هستید ، درک مطلب ، کاری دشوار است. برخی از دانش آموزان و دانشجویان از این شکایت دارند که وقتی ساعات 3 بعد از نیمه شب درس می خوانند ، درک آنها پایین است ، در حالیکه بسیاری افراد ، در چنین شرایطی ، حتی قادر به فهمیدن روزنامه هم نیستند ، چه رسد به کتاب درسی!بسیار مهم است که نه تنها در عین هوشیاری باشید ، بلکه آرامش و خونسردی خود را هم حفظ کنید. سعی کنید راحت باشید ، با مطالب کتاب ، همسازی و هماهنگی داشته باشید و بدانید که وضعیت جسمی و روحی شما هنگام مطالعه ، در درک مطلب، تأثیر قطعی دارد.
هر قدر وضعیت و حالت شما هنگام مطالعه، سستتر باشد ، عواقب آن (مانند : چُرت زدن ، عدم تمرکز ، و ...) سریعتر به سراغ شما خواهند آمد. اگر درک ، سرعت و نگهداری مطلب میخواهید ، هوشیار بنشینید و در انجام دادن کار خود ، جدی باشید.
نویسنده:
حسن خلجی ( بخشی از این متن توسط آقای خلجی تنظیم شده است )پی نوشت ها:
1.لغتنامه دهخدا.
2.آیین مطالعه و یادگیری ، ص 6.
3.همان ، ص 7.
4.چگونه مطالعه کنیم تا دانشجوی موفقی باشیم ، ص 10
5.همان ، ص 10 و 11.
6.روانشناسی پرورشی ، ص 336.
7.چگونه مطالعه کنیم تا دانشجوی موفقی باشیم ، ص 33.
8.مهارتهای مطالعه ، ص 83.
9. چگونه مطالعه کنیم تا دانشجوی موفقی باشیم ، ص 33.
10.آیین مطالعه و یادگیری ، ص 9 و 10.
11.مهارتهای مطالعه ، ص 61.
12.آیین مطالعه و یادگیری ، ص 31.
منابع
2.لغتنامه ، علی اکبر دهخدا.
3.روانشناسی مطالعه ، سی. ای. میس ، ترجمه: امیر فرهمند پور ، تهران : مرکز نشر دانشگاهی ، 1368.
4.روانشناسی پرورشی ، علی اکبر سیف ، تهران : انتشارات آگاه ، 1373.
5.مهارتهای مطالعه ، بهرام طوسی ، تهران : ترانه ، 1373.
6.چگونه کتاب بخوانیم ، آدلر مارتیمور و دورن چارلزتون ، ترجمه: محمّد صراف تهرانی ، مشهد : آستان قدس رضوی ، 1371.
7. آیین مطالعه و یادگیری ، مرتضی نصرت ، تهران : جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی ، 1371.
منبع:
پایگاه حوزه به همراه بخش تحلیل و تولید محتوا پرتال فرهنگی راسخون
