زيره سياه

به فارسي «زيره»،«زيره رومي»و «زيره كرماني»گفته مي شود.در كتب طب سنتي با نامهاي «كرويا و يا عربي«تقده»و«كمون رومي»آمده است.ميوه گياهي است از خانوادهUmbelliferae كه به فرانسويCumin des pres مي گويند و به انگليسيCaraway مي نامند.نام علمي گياهCarum carvi L. ومترادف Bunium carvi M.B از طرف گياه شناسان نامگذاري شده است.

مشخصات

زيره ي سياه گياهي است دوساله مانند هويج (بعضي از ارقام آن يكساله است )،ساقه آن توخالي و برگهاي آن سبز با بريدگي و تقسيمات دو مرتبه اي به طوري كه به صورت نوار نخي مانند شود درمي آيد.گلهاي آن سفيد رنگ به صورت چتر مركب در انتهاي ساقه هاي گل دهنده كه بلندي آنها 90-50 سانتي متر مي رسد طاهر مي شود. ريشه آن دو كي شكل و ميوه ان دراز باريك به طول 5 ميلي متر كه در دو طرف باريك مي شود.
ارقام دو ساله زيره احتياج به يك دوره رويش دوم براي رسيدن ميوه دارد.بذري كه در بهار كاشته مي شود پس از 20-15 روز جوانه مي زند و به رشد خود ادامه مي دهد و در تابستان سال بعد رشد گياه كامل شده و به دانه مي نشيند.خاكهاي رسي كمي سبك كه قابل نفوذ و پرقوت و غني از مواد آلي باشند،براي زيره مناسب است.
بذر زيره را در زراعتهاي خطي روي خطوطي به فاصله 30 سانتي متر مي كارند و به اين ترتيب در حدود 15-10 كيلو گرم در هكتار بذر مصرف مي شود.معمول است در زراعت دو ساله زيره ،براي اينكه حداكثر استفاده از زمين بشود گياه زيره راب اب گياه ديگري كه در سال اول مي رسد و برداشت مي شود،نظير خشخاش ،خردل،لوبيا،شبدر سفيد يا گشنيز و امثالهم تواما مي كارند.گياه سال اول ،قبل از اينكه شاخه هاي گلدار زيره نمايان شود، برداشت مي شود. گلهاي زيره معمولا در ارديبهشت سال دوم ظاهر ميشود و 5/2-2 ماه بعد و ميوه ان كه زيره است ،مي رسد و همين كه تقريبا تمام ميوه ها به رنگ قهوه اي در آمد برداشت محصول بايد با اختياط آغاز شود.معمول است اگر قدري زودتر برداشت آغاز شود، بهتر است تا ديرتر آغاز گردد زيرا در صورت دير شدن جترهاي ميوه خشك شده ودر موقع برداشت مي ريزند كه قسمتي از محصول هدر مي رود و بهتر است برداشت محصول صبح زود وقتي كه هنوز شبنمها روي بوته هستند ،انجام شود زيرا در اين صورت خيلي كمتر دانه ها مي ريزند. پس از برداشت ،شاخه هاي ميوه دار را روي همك دسته كرده و20 الي 15 روز در محل كوبيدن مي گذراند تا رسيدن ميوه ها كامل شود و پس از ان كوبيده و بوجاري مي نمايند .
تخم زيره سياه كه نيمه اي از هر ميوه است در حدود 5/0 سانتي متر طول دارد. دو طرف آن باريك است ،رنگ آن قهوه اي سير و متمايل به سياه و داراي پنج خط برآمده كم رنگ طولي در سطح مي باشد. مقدار محصول زيره سياه 2-1 تن در هكتار مي شود. كاه كلش آن پس از برداشت ،علوفه خوبي براي گاو شيرده مي باشد .زيره در اغلب كشور هاي جهان كاشته مي شود ودر حال حاظر بازار عمده صادرت زيره سياه در دست هلند است .در ايران نيز مقداري صادر مي شود.زيره در ايران كرمان ،كوه لاله زار،نهاوند،دامنه هاي البرز و كندوان به طور خودرو مي رويد.
گياه زيره از گياهان قديم است كه از روزگاران كهن بشر آن را شناخته است و از اوايل قرون وسطي كشت ان در اروپا ابتدا در سيسيل و جنوب جزاير اسكانديناوي آغاز شده است.در كتابهاي طب سنتي گياهي آلمان كه در قران 12 ميلادي منتشر شده اند در همه آنها از اين گياه با نامKummich نام برده شده است.

تركيبات شيميايي

از نظر تركيبات شيميايي در تركيب زيره سياه مقدار قابل ملاحضهاي مواد پروتئيني موجود است و در حدود 5-4 درصد اسانس روغني فرار دارد كه درارقام مختلفه آن كه در مناطق مختلف كاشته مي شوند مقدار ان متفاوت است.
اسانس زيره سياه از طريق تقطير زيره له شده با بخار آب گرفته مي شودو تفاله زيره كه پس از گرفتن اسانس آن باقي مي ماند از نظر پروتئين خيلي غني است و مصرف آن براي خوراك دام بخصوص دامهاي شيري خيلي ارزشمند است.معمولا اسانس زيره سياه كه كاشته مي شود از اسانس زيره وحشي و همچنين مخلوط با اسانس زيره سبز كه كمي نامرغوبتر از اسانس زيره سياه است .مخلوط مي كنند.
ديوسكورديس ،حكيم و گياه شناس معروف يوناني درقرن اول ميلادي ،براي اولين بار اسانس زيره سياه را به عنوان داروي تقويت كننده و تونيك براي تقويت دختران جوان ضعيف و رنگ پريده تجويز كرده است وامروز به عنوان داروي مفيدي در موارد متعددي مصرف دارد كه ذكر خواهد شد.
طبق بررسي هاي آزمايشگاهي در تركيب شيميايي زيره سياه مواد زير موجود است:
در زيره سياه5-4 ردصد اسانس روغني فرار وجود دارد كه در آن 65-45 درصد كاروون يافت مي شود، به علاوه در اسانس زيره سياه مخلوطي از كتون ،كاروون،يك ترپن و مقدار كمي كاروا كرول وجو دارد.[G.I.M.P]
در بررسي هاي جديدتري آمده است كه درزيره سياه كه در لهستان كاشته شده در حدود 3/10-8/5 درصد اسانس وجود داشته است(اثر اقليم خاص كاشت)و در تركيب ميوه گياه به طور كلي در حدود (49/7-70/6)درصد خاكستر و (85/5-10/4)درصد اسانس و (14/22-95/9)درصد روغن چرب و (3/21-9/18)درصد مواد ازته پروتئيني مشخص شده و مقدار كاروون موجود در اسانس آن 9/58-56 درصد است.[G.I.M.P.S]
توضيح: معمولا در اسانس زيره سياه كاروون يا كاروول مخلوط با كاروون وجود دارد.كاروون يك ستون ترپنيك است كه فرمول خام آن مي باشد ومنشا طعم خاص زيره است.

خواص و كاربرد زیره سیاه

در نشريات طب سنتي منتشره درمغرب زمين درباره خواص و كاربرد زيره سياه در كشورهاي خاور دور آمده است:تخم زيره سياه بادشكن است.در شبه جزيره مالايا زيره سياه يكي از 9 گياهي است كه همه را با هم كوبيده و نرم كرده در يك جوشانده در فواصل به تدريج به زانو در دوران پس از وضع حمل مي دهند. در اندونزي در ضهر مالي برگهاي گياه را با سير مخلوط كرده و له نموده و روي پوست مبتلا به اكزما و ملتهب مي اندازند خيلي مفيد است.
در هندوستام تخم زيره سياه را به عنوان بادشكن،مقوي معده و براي افزايش ترشح شير مي خورند.[G.I.M.P]
طبق نظر حكماي طب سنتي زيره سياه يا زيره كرماني يا كرويا از نظر طبيعي خيلي گرم و خشك است و يكي از بذور اربعه بادشكن(بذور حاره اربعه )مي باشد وبراي اين كار تخم انيسون ،تخم زيره كرماني ،تخم گشنيز ،تخم رازيانه را به نسبت مساوي مخلوط مي كنند و 20-15 گرم از اين مخلوط را در 1000 گرم آب جوش دم مي كنندو صاف كرده و بتدريج مي آشامند.زيره براي تحريك معده و دفع بادها بسيار نافع است و خواص آن نفخ و گاز را تحليل مي برد و لطيف مي سازد.قابض است
.براي تنگي نفس و خفقان سرد و سكسكه نفخي مفيد است ،معده را گرم مي كند و مقوي آن است و آروغ ايجاد مي كند و اشتها را تحريك مي كندو مانع ترشح شدن غذا مي شود و بادهاي كليه و مثانه را دفع مي كند.مقوي بدن و جاق كننده است.
كرم تنيا را دفع مي كند و قاطع اسپرم است .اگر 14 گرم آن با 35 گرم روغن زيتون تا يك هفته خورده شود ةبراي استسقا مفيد است و ضرر نخواهد داشت.زيرا زيره به تنهايي براي اشخاص گرم مزاج مضر است.اگر در دم كرده آن بنشينند براي تسكين درد هاي رحم نافع است.مقدار خوراك زيره سياه تا 20 گرم است.
زيره سياه براي ريه مضر است و دراين صورت بايد براي عسل و صعتر خورده شود.براي كليه نيز مضر است و براي رفع عوارض آن بايد از متيرا استفاده شود
منبع: www.taamasrar.com
/خ