رازیانه ، داروی طبیعت

رازیانه، میوه‌های خشک شدۀ گیاه Foenicelum vulgare miller از خانوادۀ Apiaceae است که حداقل واجد 4 درصد اسانس (حجم / وزن) می‌باشد.

نامهای گیاه:

لاتین Foeniculum vulgare miller subsp vulgare :
فارسی: رازیانه، بادیان، بادیان سبز، راجومه، رزنه
عربی: رازیانج، شهره، شمار، بسباس، بارهلیا، برهلیا
انگلیسیFennel :
آلمان : Fenchel, Frauenfenchel, Fenekel, Echter Fenchel, Susser Fenchel
فرانسه : Fenouil, Aneth doux
رازیانه گیاهی است معطر‌، علفی و دوساله كه ارتفاع آن تا ۲ متر می‌رسد ساقه آن دارای شیارهای هم‌دریف و موازی می‌باشد برگ‌های آن نازك و نخی مانند شوید است گل‌های رازیانه زرد و به‌صورت خوشه در انتهای ساقه ظاهر می‌شود‌. بوته رازیانه كوچك و به طول حدود ۸ میلی‌متر و عرض ۳ میلی‌متر بوده و دارای بوئی معطر و طعمی شیرین می‌باشد‌.
رازیانه در مناطق مدیترانه‌ای به خوبی رشد می‌كند و در ایران در مناطق شمالی كشور در دامنه‌های كوه‌های البرز به‌طور خودرو می‌روید.
گیاهی است علفی و معطر و چند ساله كه در بخش های پهناوری از اروپا و ایران یافت می شود. ظاهر كلی رازیانه مخصوصاً از نظر نوع برگ شبیه به شوید است ولی بوی معطر و مطبوع و ساق مرتفع و ریشه ضخیم گیاه، آن را به سهولت از شوید ممتاز می كند.

دیدگاه طب سنتی

رازیانه از نظر مزاج گرم و خشك است. خوردن دم كرده تخم رازیانه با پر سیاوشان و انجیر برای سرفه و تنگی نفس سودمند است.
حكیم رازی در كتاب من لایحضر الطبیب می فرماید: «جوشانده رازیانه به صورت غرغره اثر بسیار خوبی برای رفع درد گلو و گرفتگی صدا ایجاد می كند و خلط آور می باشد. همچنین دم كرده یك قاشق میوه نیم كوب در یك فنجان از این گیاه دارای اثر ضد نفخ و از بین برنده آسم و سرفه می باشد.

تركیبات شیمیائی:

رازیانه دارای حدود ۱۰% روغن، كمی مواد قندی و مسویلاژ و حدود ۴% اسانس می‌باشد‌. روغن رازیانه دریا ۴% اسید پال میتیك‌، ۲۲% اسید اولیئك‌، ۱۴% اسید لینوئیك و ۶۰% اسید پتروسلینیك می‌باشد.
اسانس رازیانه که از تقطیر میوه آن به‌وسیله بخار آب به‌دست می‌آید مایعی است زرد.
در صد گرم برگ رازیانه تازه مواد زیر موجود است:
آب ۹۰ گرم
پروتیئن ۲/۵ گرم
چربی ۰/۴ گرم
مواد نشاسته‌ای ۴/۵ گرم
كلسیم ۱۰۰ میلی گرم
فسفر ۵۰ میلی گرم
آهن ۲/۵ میلی گرم
پتاسیم ۴۰۰ میلی گرم
ویتامین آ ۳۵۰۰ واحد
ویتامین ث ۳۰ میلی گرم

خواص داروئی:

رازیانه از نظر طب قدیم ایران گرم و خشك است‌. ریشه رازیانه گرم‌تر از بقیه قسمت‌های گیاه است‌.
۱) رازیانه اثر زیاد كنده شیر را در زنان شیرده دارد و بدین منظور می‌توان از دم‌كرده رازیانه استفاده كرد‌.
۲) اشتها‌آور و مقوی است‌.
۳) نفخ و گاز معده را از بین می‌برد.
۴) قاعده‌آور است.
۵) برگ‌های رازیانه ادرار‌آور است‌.
۶) جوشانده ریشه رازیانه ملین مسهل است‌.
۷) روغن تخم رازیانه كرم روده را از بین می‌برد‌.
۸) حالت تهوع را بر طرف می‌كند‌.
۹) برای برطرف كردن آسم‌، سرفه و تنگی نفس از دم‌كرده تخم رازیانه به مقدار سه فنجان در روز استفاده كنید‌.
۱۰) برای رفع اسهال رازیانه را با زیره سبز به نسبت مساوی دم كرده و به مریض بدهید‌.
۱۱) می‌توان از رازیانه داروی ضد نفخ به‌صورت زیر تهیه كرد‌:
۵ گرم پودر انیسون و ۵ گرم پودر زیره كرمان‌، ۵ گرم پودر تخم گشنیز و ۵ گرم پودر رازیانه را با هم مخلوط كرده در یك لیتر آب جوش بریزید و آن را به مدت ۱۰ دقیقه دم كنید سپس آن را صاف كرده و كم كم بنوشید‌.
۱۲) رازیانه به علت داشتن هورمون زنانه رشد دخترها را جلو می‌اندازد‌.
۱۳) رازیانه مغز را فعال می‌كند‌.
۱۴) ریشه رازیانه دارای كومارین Coumarin می‌باشد‌. چون این ماده رقیق‌كننده خون است بنابراین آنهائی كه مبتلا به تصلب شرائین یا انسداد رگ‌ها هستند می‌توانند از جوشانده ریشه رازیانه استفاده كنند‌.
۱۵) دردهای مفاصل را برطرف می‌كند‌.
۱۶) اشتها را زیاد می‌كند‌.
۱۷) برای از بین بردن درد آرتروز روغن رازیانه را در محل درد بمالید‌.

اشكال دارويي:

پودر (عرضه به صورت چاي كيسه أي 25 عددي)

موارد مصرف:

از رازيانه بصورت خوراكي در درمان نفخ ، سو هاضمه و اسپاسم عضلات و همچنين به عنوان خلط آور ، مدر و افزايش دهنده شير استفاده مي گردد . به صورت موضعي نيز بعنوان ضد ميكروب ( از جمله در درمان التهاب لثه ) استفاده شده است.

اجزاي فراورده:

هر كيسه حاوي 3 گرم ميوه گياه رازيانه ( Foeniculum vulgare ) مي باشد.

موارد استعمال در پزشكي گذشته:

در طب گذشته رازيانه به عنوان ضد نفخ، مدر، دفع كننده سنگهاي مجاري ادراري و افزايش دهنده شير مورد استفاده قرار مي گرفته است.

مواد موثره:

آندوسپرم ميوه هاي رازيانه حاوي قندها ، پروتئين ها ، 12 تا 18 درصد چربي و حدود 1 تا 6 درصد اسانس است . اسانس هاي موجود در اين گياه حاوي Anethol Cymene , Camphene , Carvone , مي باشد.

آثار فارماكولوژيك:

ميوه هاي رازيانه داراي نوعي اثر استروژنيك بوده و سبب افزايش وزن و چاقي مي شود.ميوه و اسانس رازيانه به دليل دارا بودن آنه تول موجب كاهش يا توقف اسپاسم هاي دستگاه گوارش و تشديد ترشح شيرابه هاي گوارشي و در نتيجه بالا رفتن كيفيت هضم مي گردد. مجموعه اين اعمال سبب رفع سوءهاضمه شده و به تبع آن برخي از بي خوابيها كه در اثر اختلالات فيزيكي دستگاه گوارش حادث شده اند ، درمان مي يابند . بررسيهاي دقيقتر نشان داده اند كه اثر أنتي اسپا سموديك اسانس رازيانه از طريق مهار انقباضات ناشي از استيل كولين و هيستامين صورت مي گيرد .عصاره أبي به دست أمده از برگهاي رازيانه قادر است فشار خون سرخرگي را بدون أنكه برتعداد ضربانات قلب يا تنفس تاثير داشته باشد & به طرز چشمگيري كاهش دهد.

مقدار مصرف:

2 بار در روز
نكته قابل توجه:
چنانچه پيش از غذا ميل شود اثر مشهي خواهد داشت.
دستور مصرف:
يك كيسه را نيم ساعت قبل از غذا در يك فنجان آب جوش قرار داده 5 دقيقه صبر كنيد سپس كيسه را پس از فشردن خارج نموده محتوي فنجان را كه مايعي سبز رنگ با بوي مطبوعي مي باشد ميل نماييد.
عوارض جانبي:
رازيانه شيرين محرك و التهاب آور نبوده و نسبتا غير سمي مي باشد. فنچن موجود در رازيانه تلخ اثر محرك موضعي داشته و ممكن است در برخي افراد موجب بروز حساسيت شود.همچنين اسانس رازيانه بيش از 1 ميلي ليتر سبب التهاب ريه ها ، اختلالات تنفسي و تشنج مي شود.
طرز استفاده:
1)دم كرده رازيانه : مقدر يك قاشق چايخوري رازيانه را كوبيده و در يك ليوان آب جوش بريزيد و آنرا بمدت 10 دقيقه دم كنيد .
2)شراب رازيانه : 40 گرم رازيانه را در يك ليتر شراب بريزيد و بمدت يك هفته بگذاريدب ماند سپس آنرا صاف كرده و در شيشه دربست نگهدري كنيد .مقدر مصرف شراب رازيانه دو قاشق چايخوري بعد از غذا است .
3)دم كرده برگ رازيانه : 30 گرم برگ رازيانه را در يك ليتر آب جوش ريخته و بمدت ده دقيقه دم كنيد . اين دم كرده مقوي اعصاب بوده و هضم غذا را سريع مي كند .
موارد استعمال:
از رازیانه به صورت خوراکی در درمان نفخ، سوء هاضمه و اسپاسم عضلات، همچنین به عنوان خلط‌آور و افزایندۀ شیر استفاده می‌گردد. به صورت موضعی نیز بعنوان ضد میکروب (از جمله در درمان التهاب لثه) استفاده شده است. ریشه رازیانه اثر مدر قوی دارد، اوره و اسید اوریک را دفع می‌کند. بعلاوه اشتهاآور و قاعده‌آور است. برگ رازیانه و کلیۀ قسمتهای گیاه اگر به مقدار زیاد مصرف شود، اثر قاعده‌آور ظاهر می‌کند. میوۀ رازیانه اثر نیرو دهنده، مقوی معده، اشتهاآور، آرام کننده، قاعده‌آور، زیاد کنندۀ ترشحات شیر و بادشکن دارد. در استعمال خارجی جوشانده‌های آن به صورت غرغره اثرات خوب در رفع درد گلو و گرفتگی صدا ظاهر می‌کند. اعراب، آب مقطر رازیانه را از داروهای مؤثر قوه باه می‌دانند. در دامپزشکی از میوۀ رازیانه در مصارف داخلی و استعمال خارجی استفاده بعمل می‌آورند و در فرمول گردهای اشتهاآور هضم‌ کننده و زیاد کنندۀ شیر وارد می‌گردد. باقیماندۀ تقطیر یعنی تفاله‌ای که بجا می‌ماند پس از خشک شدن غذای مناسبی برای حیوانات می‌باشد. زیرا دارای 22ـ14 درصد مواد پروتیدی و 20ـ12 درصد مواد چرب است.
موارد استعمال در پزشکی گذشته: در طب گذشته رازیانه به عنوان ضد نفخ، مدر، دفع‌کننده سنگ‌های مجاری ادراری و افزایندۀ شیر مورد استفاده قرار گرفته است. در قرن پنجم برای آن اثر مسکن سرفه قائل بودند. رازیانه دارای شهرت باستانی برای تقویت دید چشم است و به صورت موضعی برای درمان ورم ملتحمه و التهاب پلک‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.
آثار فارماکولوژیکی:
میوه‌های رازیانه دارای نوعی اثر استروژنیک بوده و سبب افزایش وزن و چاقی می‌شود (. میوه و اسانس رازیانه به دلیل دارا بودن آنتول موجب کاهش یا توقف اسپاسم‌های دستگاه گوارش و تشدید ترشح شیرابه‌های گوارشی و در نتیجه بالا رفتن کیفیت هضم می‌گردد. مجموعۀ این اعمال سبب رفع سوء هاضمه و به تبع آن برخی بی‌خوابی‌ها که در اثر اختلالات فیزیکی دستگاه گوارش حادث شده‌اند درمان می‌یابند (. بررسی‌های دقیق‌تر نشان داده‌اند که اثر آنتی‌اسپامودیک اسانس رازیانه از طریق مهار انقباضات ناشی از استیل کولین و هیستامین صورت می‌گیرد . عصاره‌های بدست آمده از برگهای رازیانه قادر است فشار خون سرخرگی را بدون آنکه بر تعداد ضربانات قلب یا تنفس تأثیر داشته به طرز چشم‌گیری کاهش دهد. بررسی فعالیت ضد میکروبی آن در برابر S.aureus و جنس سالمونلا و E. coli و P.aeruginosa نشان می‌دهد که اسانس گیاه رازیانه فقط در مقابل E. coli مؤثر است . آنتول موجود در رازیانه فعالیت مژه‌ای را در برونش تحریک می‌کند. آنتول به سرعت از طریق دستگاه گوارش جذب می‌شود و مقداری از آن از طریق ادرار و بخشی از آن از طریق تنفس دفع می‌گردد. رازیانه اسفنکترها را شل و اسپاسم دستگاه گوارش را کاهش می‌دهد. این گیاه در دستگاه گوارش بعنوان یک خلط آور عمل می‌کند و فعالیت موکوسیلیاری اپی‌تلیوم مژکهای تنفسی را افزایش می‌دهد. رازیانه فعالیت استروژنی دارد و جریان شیر را زیاد می‌کند.
مضرات :
رازيانه چون گرم است بنابراين براي گرم مزاجها خوب نيست و اينگونه افراد بايد آنرا با سكنجبين بخورند بطور زياده روي در مصرف رازيانه معده راسست كرده و تشنج مي آورد .

شرایط مورد نیاز جهت پرورش گیاه رازیانه :

نیاز های اکولوژیکی

رازیانه گیاهی است مدیترانه ای ، هوای گرم برای رشد ونمو آن مطلوب می باشد بطور کلی کشت این گیاه درمناطق باهوای گرم ( که تابستان طولانی وزمستان سرد زیاد نداشته باشند ) موفقیت آمیز است . جوانه زنی بزودی در دمای 6 تا8 درجه سانتی گراد انجام می گیرد ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی 65 تا 16 درجه سانتی گراد می باشد . PH خاک برای رازیانه بین 8/4 تا8 مناسب است. خاکهای لوم رسی با مواد وعناصرغذایی وترکیبات هوموسی کافی خاکهای مناسبی برای رویش این گیاه می باشند کشت باید درزمینهای باآب کافی باشد. دمای مطلوب درطول رویش ودرطی زمان تشکیل میوه 20تا22 درجه سانتی گراد است.در زمستانهای طولانی و بسیار سرد ریشه گیاه دچار سرمازدگی می شوند . آبیاری درزمان مناسب تاثیر مثبتی برکمیت و کیفیت مواد موثر رازیانه دارد.بهترین زمان برای ابتکار ابتدای رویش گیاه ، مرحله تشکیل ساقه و همچنین مرحله نمو گلها می باشد.

آماده سازی خاک

رازبانه درطول رویش به مواد غذایی نسبتاً زیادی نیاز دارد کود های حیوانی کاملا نپوسیده تاثیر نامناسبی برریشه این گیاه دارند. ازاین رو نهایت دقت درافزودن کودهای حیوانی به زمینهای که درآنها رازیانه کشت می شود الزامی است. دقت دراضافه کردن کودهای ازته به آین گیاه نیز ضرورت دارد زیرا کودهای ازته به مقدار زیاد سبب تحریک رشد رویشی گیاه می شوند رشد زایشی ( گل دهی وتشکیل میوه ) گیاه را مختل می کند وسبب کاهش شدید عملکرد می گردند ضمناً افزایش نامناسب ازت خاک علاوه بر کاهش و عملکرد سبب کاهش مقاومت گیاه درمقابل سرمای زمستان نیز خواهد شد . پس اواخر تابستان کودهای کاملا پوسیده رابه زمین می افزایند سپس شخم عمیقی زده می شود وکودهای شیمیایی مورد نیاز گیاه را به خاک می افزایند وآنرا به وسیله دیسک به عمق 20 تا25 سانتی متری خاک می فرستند سپس زمین راتسطیح نموده وبستر خاک رابرای کاشت آماده می نمایند .

تاریخ و فواصل کاشت

رازیانه دوره رویش نسبتاً بلندی دارد. لذا کاشت این گیاه باید اوایل سال ( اواخر زمستان ، اوایل بهار ) انجام پذیرد. بذوری که درپاییز کاشته شده اند (دربهار سال بعد دردرجه حرارت 6 تا 8 درجه سانتی گراد درشرایط مناسب ازنظر رطوبت خاک و... ) رویش می نمایند. بذور درردیفهایی به فاصله 36 تا 48 سانتی متر کشت می شوند چانچه فاصله ردیفها کمتراز اندازه ذکر شده باشد نقش موثری درکاهش عملکرد دارد. عمق بذر رازیانه درموقع کاشت 2تا 3 سانتی متر باید باشد تعداد بذردردرهرمتر طول ردیف 60تا80 عدد ومقدار بذر برای هرهکتارزمین 8 تا10 کیلوگرم مناسب است.

کاشت

ازآنجا ئیکه بذررازبانه ازقوه رویشی مناسبی برخوردار است کشت مستقیم درزمین اصلی نتایج مطلوبی دارد ودراکثر کشورها برای کشت رازیانه روش کشت مستقیم استفاده میشود . کشت رازیانه به صورت ردیفی وبااستفاده ازردیف کار غلات انجام می گیرد. پس از کشت زمین را باید آبیاری نمود .

داشت(مراقبت و نگهداری)

وجین علفهای هرز درفصل بهار ( خرداد ) ضروری می باشد. بااستفاده ازعلف کشهای مناسب نیز می توان به مبارزه با علفهای هرز پرداخت. ازبین این علف کشها می توان مرکازین (Merkazin)آفالون (Afalon)را نام برد.آفات درطول رویش ممکن است خسارات سنگینی به رازبانه وارد نمایند. رازیانه را هیچگاه نباید درمجاورت گیاهان سمی مانند بذرالبنج وگیاهانی ازاین قبیل کشت نمود زیرا هنگام برداشت ممکن است بذر رازیانه با بذور این گیاهان مخلوط شوند و استفاده ازآن ایجاد مسمومیت نماید.

برداشت

میوه های رازبانه به طور همزمان نمی رسند پس ازرسیدن ازگیاه جدا و به اطراف پراکنده می شوند. ازاینرو قبل ازریزش باید محصول رابرداشت نمود .چون رازیانه ساقه بلند دارد معمولا برداشت محصول آن کم وبیش مشکل است بااستفاده ازماشین برداشت غلات می توان دانه های رازیانه رانیز برداشت کرد . زمان مناسب برای برداشت محصول درسال اول رویش اوایل مهر می باشد درحالیکه درسال دوم وسوم این زمان به اوایل شهریور تغییر می یابد .محصول رامی توان دردومرحله برداشت کرد . درمرحله اول شاخه ها وسر شاخه های حامل چتر ( به طول 30 تا 50 سانتی متر) رابرداشت می کنند وبه مدت 7 تا 14 روز روی زمین باقی می گذارند .(این مدت به آب و هوای منطقه بستگی دارد ). درمرحله دوم این اندامها رابا کمباین برداشت وبذور را ازسایر قسمتها جدا می نمایند .برداشت گیاهان در دو مرحله بستگی به اوضاع اقلیمی محل کشت گیاه دارد. درصورت نامساعد بودن هوا، رطوبت بالا برداشت دردو مرحله توصیه نمی شود زیرا ممکن است طی مدتی که اندامها روی زمین قرار دارند مورد حمله قارچها، باکتریها وسایر عوامل مخرب قرارگیرند واثرات نامطلوبی برکمیت وکیفیت مواد موثر آن بگذارند. ازاینرو بهتراست برداشت محصول دریک مرحله انجام شود دراینصورت شاخه ها و سرشاخه های حامل چتر برداشت می شوند . رطوبت بیش ازحد مجاز دربذر رازیانه مناسب نیست وبرکیفیت رویشی و همچنین مواد موثر آنها تاثیر منفی دارد ازاینرو پس از برداشت آنها راباید خشک کرد عمل خشک کردن بذر رامی توان درسایه یا با استفاده از خشک کن های الکتریکی انجام داد. عملکرد رازیانه متفاوت است و بستگی شرایط اقلیمی محل رویش دارد.بطور کلی عملکرد درسال اول 4/0تا 6/0 تن درهکتار درسال دوم 1تا 2 تن درهکتار دارد سال سوم رویش 6/0 تا 5/1 تن درهکتار می رسد .

دامنه انتشار(گستردگی جغرافیایی)

گرگان ، حاجی لنگ در ارتفاعات 200 متری، رحیم آباد بین فارسیان و امام شهر در550 متری ، وتپه مراوه مازندران : پنجاب دردره هراز در1000متری آذربایجان : تبریز ( پرورش یافته ) کردستان : کوه شاهو ، کوه کلیسر در2100متری کرمان : ده بکری در1900 متری خراسان : 8 کیلومتری شمال غربی علی آباد به سمت اسفک در800متری گیلان :شمال منجیل کناررود خانه .

پي نوشت :

رازیانه «داروئی» http://daneshnameh.roshd.ir
خواص رازیانه http://aftab.ir
رازیانه http://www.roham.ws
چاي كيسه اي رازيانه http://www.irteb.com
رازیانه http://ostadrooyesh.blogfa.com
گیاه رازیانه http://daneshnameh.roshd.ir
رازيانه FENNEL http://www.irteb.com
رازیانه FENNEL http://aftab.ir

/س