نویسنده: محمدتقی فعّالی
اوقات فراغت به بخشی از اوقات انسان گفته می‌شود که در آن از اشتغال‌های فردی رها شده، به تفریح، سرگرمی، سفر و مشارکت‌های اجتماعی می‌پردازد. آدمی نیاز به استراحت و سرگرمی دارد. همچنین مشارکت‌های اجتماعی او را به سمت استفاده از اوقات فراغت می‌کشانند. مبانی دینی به ما می‌گوید می‌توان برای اوقات فراغت برنامه ریزی کرد و از این زمان برای ارتقای فکر، اندیشه و معنویّت بهره برد. مهم ترین مسئله درباره‌ی اوقات فراغت، نحوه‌ی گذران آن است.
فرزند آدمی یک روز است، هر کس صبح کند و در منزلش آرام گیرد و بدنش سالم باشد و روزی یک روز را هم داشته باشد این مرد به همه نیک‌های دنیا رسیده است. (1)
1) تفکّر
امام رضا (علیه السلام) فرمود:عبادت آن نیست که انسان، نماز و روزه‌ی بسیار به جا آورد؛ بلکه عبادت، اندیشیدن بسیار درباره‌ی امور الهی است. (2)
2) بازی
یک) نهی از قمار
امام رضا (علیه السلام) فرمود:«میسر» (3) (که در قرآن از نهی شده است) قمار است. (4)
دو) اجتناب از شطرنج
امام رضا (علیه السلام) در پاسخ به سؤالی در مورد بازی شطرنج فرمود:هر کس سخنی می‌گوید، باید حاوی ذکر خدا باشد و نیز هر کس سکوت می‌کند، باید سکوتش برای غیر خدا نباشد. (5)
امام رضا (علیه السلام) فرمود:
کسی که شطرنج بازی کند همانند کسی است که وارد آتش دوزخ شود. (6)
سه) راهکاری جالب
امام رضا (علیه السلام) فرمود:هر کس از شیعیان ما باید از شراب خواری و بازی شطرنج اجتناب کند و اگر در او تمایلی به این دو باشد متذکّر حسین (علیه السلام) شود تا خداوند گناهان او را از بین ببرد، هر چند به اندازه‌ی ستارگان آسمان باشد. (7)
3) ورزش
امام رضا (علیه السلام) فرمود:اوقات روز خود را به چهار قسمت تقسیم کنید: ساعتی برای عبادت، ساعتی برای تأمین معاش، ساعتی برای معاشرت و ساعتی را به تفریح‌ها و لذائذ اختصاص دهید تا با مسرّت، نشاط و آرامش قادر به انجام سه وظیفه‌ی دیگر شوید. (8)
4) سفر و سیاحت
یکی از یاران امام رضا (علیه السلام) می‌گوید: نامه‌ی حضرت رضا (علیه السلام) را خواندم، در آن نامه چنین آمده بود:به شیعیان من بگو زیارت من به اندازه‌ی هزار حج پاداش دارد. (9)
یک) انواع سفر
الف) سفرهای تجاری و اقتصادی
امام رضا (علیه السلام) به نقل از نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید:کسی که برای رفاه و آسایش خانواده‌اش تلاش می‌کند همانند کسی است که در راه خداوند جهاد می‌کند. (10)
ب) سفرهای تفریحی
ابراهیم بن ابی محود نقل می‌کند که به همراه امام رضا (علیه السلام) برای تفریح به خارج شهر می‌رفتند. (11)دو) سفر در فرهنگ رضوی
الف) برگشت از مسیر
امام رضا (علیه السلام) فرمود:من از مسیری که رفته ام بازنمی گردم و اکثراً مسیر دیگری را انتخاب می‌کنم، زیرا در این صورت رزق انسان افزایش می‌یابد. (12)
ب) ایام سفر
امام رضا (علیه السلام) فرمود:هر کس اخرین چهارشنبه‌ی هر ماه برای سفر خارج شود، برخلاف آنچه که برخی می‌گویند، از تمامی آفت‌ها در امان و از هر بلایی محفوظ بماند و نیز خداوند حاجت او را ادا می‌کند. (13)
امام رضا (علیه السلام) فرمود:
هر مؤمنی که روز جمعه قبل از نماز، سفر خویش را آغاز کند، خداوند او را در سفر حفظ نمی‌کند و از فضل خود برای او روزی مهیا نمی‌کند. مؤمن، روز سوم هر ماه سفر نمی‌کند، زیرا در این از آدم و حواء لباس سلب شد. مؤمن، روز چهارم هر ماه برای سفر از منزل خارج نمی‌شود، زیرا در آن احتمال نزول بلا است. همچنین روزهای بیست و یکم و بیست و پنجم هر ماه باید از سفر اجتناب جست، زیرا در این روزها فرعون و فرعونیان غرق شدند. اگر در این روزها برای سفر مجبور شدید، از خداوند عافیت و سلامت طلب کنید، صدقه دهید و با اسم خدا سفر خویش را آغاز کنید. (14)
ج) دعای سفر
امام رضا (علیه السلام) فرمود:اگر کسی برای سفر از منزلش خارج شود از این دعا استفاده کند: بِسمِ اللهِ آمَنتُ بِاللهِ تَوَکَّلتُ عَلَی اللهِ مَا شَاءَ اللهُ لَا حَولَ وَ لَا قُوَّ^َ إِلَّا بِالله.
سپس آن حضرت (علیه السلام) آثار و فوائدی برای دعای سفر بیان فرمودند:
با خواندن دعای سفر، شیطان از انسان منصرف می‌شود و ملائکه برای کمک، در مسیر انسان قرار می‌گیرند، زیرا آنان، اسم خدا را از بنده ای شنیده اند. (15)
د) سفر دریا
علی بن اسباط اظهار می‌دارد که روزی برای تجارت قصد سفر کردم اما پیش از آن نزد ابی الحسن الرضا (علیه السلام) رفتم و به ایشان اظهار داشتم که قصد سفر برای مصر دارم، از خشکی بروم یا دریا؟ امام رضا (علیه السلام) فرمود:چه زیباست سفر کاری برای طلب روزی از مسیر دریا! (16)
هـ) خوردنی‌های سفر
امام رضا (علیه السلام) فرمود:اگر مسافر بخواهد در تابستان سفر کند باید به صورت متعادل معده‌اش با طعام باشد. در این هنگام لازم است از غذاهای سرد استفاده کند. مناسب است مسافر مقداری از خاک سرزمین خویش را بردارد تا هر گاه مایل بود آب بنوشد مقدار کمی از آن را در آب ریخته تا آب خاصیت سرزمین او را به خود گیرد و آبی نوشد که متناسب با مزاج وی باشد. بهترین آب‌ها، آبی است که سرچشمه‌اش از مشرق و زلال باشد. (17)
و) جوانمرد مسافر
حضرت رضا (علیه السلام) سه چیز را از ویژگی‌های جوانمرد مسافر می‌شمرند:گشاده دستی، حسن خلق و شوخ طبعی در غیر معصیت. (18)
ی‌نوشت‌ها:
1. طوسی، الامالی، ص588؛ مجلسی، بحارالانوار، ج67، ص318.
2. حرّانی، تحف العقول، ص442.
3. مائده/90.
4. کلینی، الکافی، ج5، ص124؛ بحرانی، تفسیر برهان، ج1، ص 498؛ عیاشی، تفسیر عیاشی، ج1، ص 339.
5. کلینی، الکافی، ج6، ص437؛ فیض کاشانی، الوافی، ج17، ص231.
6. کلینی، الکافی، ج6، ص437؛ فیض کاشانی، الوافی، ج17، ص322. (لازم به ذکر است که وضعیت شطرنج در آن زمان با امروز متفاوت بوده است).
7. صدوق، عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ج2، ص22؛ صدوق، المواعظ، ص153؛ صدوق، الفقیه، ج4، ص301.
8. مجلسی، بحارالانوار، ص75، ص321.
9. صدوق، الامالی، ص64.
10. فقه الرضا (علیه السلام)، ص208.
11. کلینی، الکافی، ج6، ص326.
12. ابن طاووس، اقبال الاعمال، ص590؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ج7، ص226؛ فیض کاشانی، الوافی، ج17، ص111.
13. صدوق، الخصال، ص 386.
14. کفعمی، المصباح، ص245؛ مفید، المزار، ص 46.
15. برقی، المحاسن، ج2، ص 350؛ کلینی، الکافی، ج2، ص543.
16. کلینی، الکافی، ج5، ص256.
17. مجلسی، بحارالانوار، ج55، ص268.
18. صدوق، عیون اخبارالرضا (علیه السلام)، ج2، ص 27؛ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج11، ص436.
فعالی، محمد تقی، (1394) سبک زندگی رضوی (8)، مشهد: بنیاد فرهنگی هنری امام رضا (علیه السلام)، چاپ اول.
