امگا3 چیست؟

سلامت بدن در گرو مصرف امگا 3

بدن انسان برای برطرف كردن نیازهای خود به مواد تغذیه ای از جمله اسیدهای چرب و پروتئین نیاز دارد. اسیدهای چرب از اجزای تشكیل دهنده چربی ها است كه بدن قادر به تولید انواع ضروری آن نیست و باید از طریق ماده غذایی تامین گردد. اسیدهای چرب به دو گروه اشباع شده و غیراشباع تقسیم بندی می شوند. «امگا ۳» نام گروهی از اسیدهای چرب غیراشباع ضروری است. این اسیدهای چرب را به این دلیل ضروری نامیده اند كه اولاً برای ادامه حیات بدن كاملاً ضروری هستند و ثانیاً چون توسط خود بدن انسان قابل تولید نیستند، حتماً باید از طریق رژیم غذایی با مكمل ها تامین شوند. به عبارتی لزوم حضور اسیدهای چرب امگا ۳ در بدن را می توان اینگونه توضیح داد كه: ساختمان غشاء سلولی در بدن عمدتاً از اسیدهای چرب تشكیل یافته اند. غشاء سلولی اجازه می دهد تا میزان معینی از مواد مغذی به درون سلول ها وارد شده و مواد زائد به سرعت از داخل سلول ها خارج گردند. برای آن كه سلول ها قادر باشند این وظیفه تبادل مواد مغذی و زائد را به نحو احسن به انجام رسانند بایستی غشاء سلولی سیالیت، پایداری و یكپارچگی خود را حفظ نماید. سلول هایی كه فاقد غشاء سلولی سالم باشند، توانایی نگهداری آب و مواد مغذی را از دست داده و همچنین قابلیت برقراری ارتباط با سایر سلول ها را نیز از دست می دهند. از آنجایی كه غشاء سلولی از چربی تشكیل یافته است، سیالیت و انعطاف پذیری آنها به نوع چربی مصرفی ما بستگی دارد. مصرف روغن های اشباع شده غشاء سلولی را سفت و سخت می كند و در مقابل، مصرف روغن های غیراشباع، سلامتی آنها را تضمین می كند و لذا اسیدهای چرب امگا ۳ ، نقش حیاتی ای در ساختار غشاء سلولی دارد. امگا ۳ برای نخستین بار در سال ۱۹۷۹ با تحقیق بر روی شیوه غذایی اسكیموها كشف شد. مطالعه بر روی خون اسكیموها نشان داد با وجود آنكه اسكیموها غذای اصلی خود را از گوشت حیوانات پرچرب شكاری تهیه می كردند ولی اسیدهای چرب موجود در خون آنها مانع از تجمع پلاكت و در نتیجه مانع از رسوبات و گرفتگی رگ ها می شود.
این تحقیق حضور امگا ۳ در جانداران آبزی همچون قزل آلا، تن، هالیبوت (نوعی ماهی پهن بزرگ) و دیگر جانداران دریایی از جمله خزه و جلبك و نیز گیاهانی نظیر خرفه و همچنین دانه های روغنی را اثبات كرد.اسیدهای چرب امگا ،۳ نقش مهمی در كاركرد فعالیت های مغذی و به خصوص تقویت حافظه و نیز فعالیت های قلب دارند. كارشناسان موسسه قلب آمریكا بنا بر یافته های خود مصرف مواد حاوی امگا ۳ را حداقل دو بار در هفته توصیه كرده اند. تحقیقات نشان داده است زنان باردار، مادران شیرده و كودكان باید برای تامین امگا ۳ مورد نیاز بدن خود از قرص های مكمل امگا ۳ استفاده نمایند.سه نوع اصلی اسید چرب امگا ۳ وجود دارد: نخستalph-limoenic acid كه به اختصار ALA خوانده می شود. مهمترین مخزن ALA روغن بذر گیاه كتان است. پس از آن روغن گردو، جوانه گندم و سویا حاوی این اسید چرب هستند. سایر مواد غذایی فاقد این اسید چرب هستند یا مقداری بسیار كمی از این اسید چرب ALA را دارند. اسیدهای چرب ALA در بدن به دواسید چرب دیگر از خانواده امگا ۳ به نام های ( eicosapentaenoic(EPA و docosahexenoic (DHA) تبدیل می شوند. این دو اسید چرب تنها در ماهی و فرآورده های تهیه شده از ماهی نظیر روغن ماهی یافت می شود.گونه دیگری از اسیدهای چرب به نام امگا ۶ شناخته می شوند. امگا ۶ در روغن های ذرت، آفتابگردان، سویا و تخم مرغ، مارگارین، گوشت قرمز و غلات یافت می گردد. امگا ۶ برخلاف امگا ۳ خاصیت التهابی داشته و انعقاد و لخته شدن خون را افزایش می دهد. مصرف امگا ۳ و امگا ۶ هر دو برای بدن ضروری است. مصرف فقط یكی از این دو اسید چرب نه تنها مفید نیست بلكه مشكلات عدیده ای را نیز در بدن پدید می آورد. لزوم مصرف متعادل این دو اسید چرب ضروری به این خاطر است كه این دو اسید چرب با یكدیگر بر سر آنزیم ها رقابت می كنند. یعنی هرگاه اسیدچرب امگا ۶ بیش از امگا ۳ مصرف گردد، فقط اسید چرب امگا ۶ متابولیزه شده و بدن قادر نیست از اسید چرب امگا ۳ استفاده كند. مصرف مواد حاوی اسید چرب امگا ۳ سبب كاهش خطر ابتلا به سرطان و بیماری های قلبی در افراد و نیز كاهش كلسترول و تری گلیسیریدهای خون، كاهش فشارخون، كاهش دردهای مفاصل، روماتوئید و آرتروز، كاهش وزن، درمان پوكی استخوان، درمان افسردگی؛ كاهش التهاب در سرتاسر بدن، جلوگیری از تصلب شرایین، شل شدن و گشاد شدن عروق خونی و همچنین حفظ انعطاف پذیری دیواره عروق، افزایش سطح هورمون رشد و افزایش رشد عضلات و... می گردد

بطور کلی فواید مصرف امگا 3 شامل موارد زیر می باشد:

1- كاهش كلسترول و تری گلیسریدهای خون.
2- كاهش فشار خون.
3- پیشگیری از بیماریهای قلبی-عروقی. مصرف دو وعده ماهی در هفته خطر سكته و حملات قلبی را تا 50 درصد كاهش میدهد.
4- كاهش وزن.
5- درمان و كاهش دردهای مفاصل-آرتریت روماتوئید و آرتروز.
6- درمان پوكی استخوان. امگا 3 جذب كلسیم را افزایش داده و رسوب كلسیم را در استخوانها تسهیل میكند.
7- درمان افسردگی. افرادی كه امگا3 به اندازه كافی دریافت نمیكنند بیشتر مستعد افسردگی میباشند.
8- التایم سوختگیها. با كاهش التهاب و تسریع التیام زخمها.
9- امگا 3 علایم آسم را تخفیف داده و امگا 6 آن را تشدید میكند.
10- كاهش دردهای قاعدگی.
11- كاهش التهاب در سرتاسر بدن.
12- جلوگیری از تصلب شرایین.
13- شل شدن و گشاد شدن عروق خونی. حفظ انعطاف پذیری دیواره عروق و پیشگیری از تشكیل پلاك در دیواره عروق.
14- جلوگیری از رشد سلولهای سرطانی.
15- افزایش سطح هورمون رشد.افزایش رشد عضلات.
16- كاهش لخته شدن خون. خاصیت ضد انعقادی. كاهش ویسكوزیته (گرانروی) خون.
17- افزایش تمركز و قوه ادراك.
18- نقش در تكامل مغز و رشد سلولهای عصبی و حفظ سلامتی چشمها (مصرف آن به زنان باردار و شیرده توصیه میگردد). درمان خشكی چشم.
19- كاهش بروز سرطانهای پستان، تخمدان، پروستات، معده و روده بزرگ.
20- كنترل و تعدیل اختلالات خود ایمنی.
21- پیشگیری و یا درمان: آلزایمر- آسم- اختلال كم توجهی- بیش فعالی -اختلال دو قطبی-اختلالات تغذیه ای -سرطانها-اگزما-میگرن-پسوریازیس-آكنه.
22- بهبود توان ذهنی و حافظه.
23- جلوگیری از پیری زود رس.
24- كاهش و پیشگیری از آریتمی.
25- تثبیت انسولین وقند خون.
26- پوست را لطیف و نرم میكند.

چه كسانی نباید امگا 3 مصرف كنند:

1- افرادی كه دچار اختلالات خونی میباشند.
2- كسانی كه پوستشان براحتی دچار كوفتگی و كبود شدگی میگردد.
3- كسانی كه از داروهای رقیق كننده خون مثل آسپرین و یا وارفارین استفاده میكنند. چونكه امگا 3 نیز دارای خاصیت رقیق سازی خون است.
4- افرادی كه به غذاهای دریایی حساسیت دارند.
5- مصرف دوز بالای امگا 3 سیستم ایمنی بدن را سركوب میكند بنابراین كسانی كه سیستم ایمنی بدنشان ضعیف است نبایستی از آن استفاده كنند.
6- افرادی كه فشار خون خیلی بالا و كنترل نشده دارند.

عوارض جانبی امگا 3:

مصرف به اندازه امگا 3 بسیار بی خطر است.
1- مصرف بیش از حد امگا 3 موجب اسهال، احساس تهوع و احساس طعم ناخوشانید در دهان میشود.
2- مصرف دوز بالای امگا 3 جذب ویتامینهای A-D-E وK را كاهش میدهد.
3- بوی ماهی در تنفس، مدفوع روغنی و چرب از عوارض نادر مصرف امگا 3 میباشد.
4- در برخی افراد دیابتی موجب بالا رفتن قند خون میگردد.
5- مصرف بیش از 3 گرم امگا 3 در روز خطر سكته هموراژیك (پاره شدن عروق مغز) را افزایش میدهد.

نكته مهم در باره امگا 3:

امگا 3 به نور، حرارت و اكسیژن بسیار حساس میباشد. وقتی امگا 3 در معرض این 3 عامل قرار میگیرد اكسید شده و یا به اصطلاح فاسد میشود. اكسیداسیون امگا 3 طعم آن را تغییر داده و ارزش غذایی آن را نیز از بین میبرد. همچنین اكسیداسیون امگا 3 ایجاد رادیكالهای آزاد را میكند كه منجر به سرطان میگردد. بنابراین روغنهای حاوی امگا 3 را در ظروف كاملا در بسته، بدور از نور و در یخچال نگه داری كنید. هیچگاه روغنهای غیر اشباع چند گانه را برای سرخ كردن مواد غذایی مورد استفاده قرار ندهید. ویتامین E از اكسید شدن امگا 3 جلوگیری بعمل می آورد.

دوز مصرف امگا 3 برای بزرگسالان:

1-EPA وDHA 450 میلی گرم در روز و یا 3-2 وعده ماهی در هفته.
2- مكملهای روغن ماهی (امگا 3): 3000 تا 4000 میلی گرم در روز. (3 تا 4 گرم در روز)
3-ALA 2220 میلی گرم در روز
نكته: هر 1000 میلی گرم از كپسولهای روغن ماهی حاوی 180 میلی گرم EPA و120 میلی گرم DHA است.
نكته:از 2 هفته قبل و تا دو هفته بعد از عمل جراحی از مصرف امگا 3 خودداری كنید.
نكته: از آنجایی كه امكان وجود سم جیوه در ماهی وجود دارد مصرف كپسولهای امگا3 توصیه میگردد چراكه این كپسولها تصفیه شده و فاقد جیوه و دیگر سموم میباشند.(البته نوع معتبر آنها). كپسولهای امگا 3 را میتوانید از داروخانه ها تهیه كنید .
دو اسید چرب ضروری بدن امگا 3 و امگا 6 میباشند. اسیدهـای چـرب ضـروری آن دستـه از اسیدهای چرب میباشندكـه بـدن قـادر بـه تـولید و سنتز آنها نیست و باید از طریق غـذا تامین گردند. امگا 3 و امگا 6 جزء اسیدهای چرب غیر اشباع چندگانه (مركب) میباشند. تقسیم بندی چربی ها به قرار زیر است:
1- چربی های اشباع(بدون پیوند دوگانه): این چربیها در دمای محیط و اتاق جامد می بـاشـنـد. مـثل:كره، دنبه،
چربی گوشت قرمز، روعن نارگیل.
2- چربی های غیر اشباع یگانه و یا ساده (دارای یك پیوند دوگانه): این چربیها در دمای اتاق مایع بوده اما درون یخچال جامد هستند. مثل: روغنهای زیتون، بادام و بادام زمینی.
3- چربیهای غیر اشباع چندگانه و یا مركب(دارای بیش از یك پیوند دوگانه): این چربیها هم در دمای محیط و هم در یخچال مایع میباشند. مثل: روغن های آفتاب گردان، سویا، ماهی، گردو و دانه كتان.
4- چربیهای ترانس: چربیهای غیر اشباعی هستند كه طی فرآیند هیدروژناسیون به حالت جامد در آمده اند. مصرف امگا 3 و امگا 6 هر دو برای بدن ضروری است. اما یافته های پژوهشگران حاكی از آنست كه نسبت این دو اسید چرب در رژیم غذایی ما از تعادل خارج است. نسبت ایده آل امگا 6 به امگا 3 در رژیم غذایی میبایست 1:1 و حداكثر 4:1 باشد. اما متاسفانه این نسبت در افراد جامعه به 11:1 تا 30:1 میباشد. یعنی مصرف امگا 6 در اغلب افراد 30 برابر امگا 3 میباشد. مصرف هر كدام از این دو اسید چرب به تنهایی نه تنها مفید نیست بلكه مشكلات عدیده ای را نیز در بدن پدید می آورد. لزوم مصرف متعادل این دو اسید چرب ضروری به این خاطر است كه این دو اسید چرب با یكدیگر بر سر آنزیمها رقابت میكنند. یعنی هرگاه اسید چرب امگا 6 بیش از امگا 3 مصرف گردد، فقط اسید چرب امگا 6 متابولیزه شده و بدن قادر نمیباشد از اسید چرب امگا 3 استفاده كند. دلیل دوم این امر خواص متفاوت این دو اسید چرب است كه به آن اشاره خواهیم كرد. بنابراین از آنجایی كه ما در رژیم غذایی از اسید چرب امگا 6 به اندازه كافی و حتی بیش از نیاز مصرف میكنیم بایستی مصرف امگا 3 خود را افزایش دهیم.
1- امگا 6: مهمترین آن LINOLENIC ACID (لینولنیك اسید)، LINOLEIC ACID (لینولئیك اسید) و ARACHIDONIC ACID(آراشیدونیك اسید)میباشند. امگا 6 در روغنهای ذرت، آفتاب گردان، سویا و تخم مرغ، مارگارین، گوشت قرمز و غلات موجود میباشد. امگا 6 بر خلاف امگا 3 خاصیت التهابی داشته و انعقاد و لخته شدن خون را افزایش میدهد.
2- امگا 3: مهمترین آن شامل:
* EPA(EICOSAPENTAENOI C ACID)= ایكوزاپنتوانیك اسید.
* DHA (DOCOSAHEXAENOIC ACID)= دوكوزاهگزانوئیك اسید.
* ALA(ALPHA-LINOLENIC ACID)=آلفا لینولنیك اسید.

منابع امگا 3:

1- ماهی های روغنی: مثل ماهی آزاد، قزل آلا، تن، اسقومری، شاه ماهی. كه حاوی EPA ,DHA میباشند.
2- گیاهان: مثل روغن های سویا، آفتابگردان، كانولا، دانه كتان و گردو، فندق، كنجد. كه حاوی ALA میباشند.
3- مواد غذایی غنی شده با امگا 3 مانند: نانها، آب میوه ها، روغنها و تخم مرغ.
4- مكملهای روغن ماهی.
نكته:ALA در بدن به EPA و DHA تبدیل میشوند.
نكته:بدن افراد مبتلا به اسكیزوفرنی و یا دیابتی ممكن است نتواند ALA را به EPA و DHA تبدیل سازد.
نكته:امگا 3 خاصیت ضد التهابی و ضد انعقادی دارد.

نقش اسید های چرب در بدن:

1- ساختمان غشاء سلولی در بدن عمدتا از اسید های چرب تشكیل یافته اند. غشاء سلولی اجازه میدهد تا میزان ضروری از مواد مغذی به درون سلولها وارد شده و مواد زائد بسرعت از داخل سلولها خارج گردند. برای آنكه سلولها قادر باشند این وظیفه تبادل مواد مغذی و زائد را به نحو احسن به انجام رسانند بایستی غشاء سلولی سیالیت، پایداری و یكپارچگی خود را حفظ كند. سلولهایی كه فاقد غشاء سلولی سالم میباشند توانایی نگهداری آب و مواد مغذی را از دست داده و همچنین قابلیت برقراری ارتباط با سایر سلولها را نیز از دست میدهند. از آنجایی كه غشاء سلولی از چربی تشكیل یافته است، سیالیت و انعطاف پذیری آنها به نوع چربی مصرفی ما بستگی دارد. مصرف روغنهای اشباع شده (هیدروژنه) غشاء سلولی را سفت و سخت میكند. و در مقابل مصرف روغنهای غیر اشباع سلامتی آنها را تضمین میكند. امگا 3 نقش حیاتی در ساختار غشاء سلولی دارد.
2- اسید های چرب ضروری در كاركرد صحیح سیستم های عصبی، تولید مثلی، ایمنی و قلبی-عروقی نقش حیاتی دارند.
3- اسید های چرب در بسیاری از فرآیندهای بیوشیمیایی بدن نقش دارند.
4-60 درصد مغز از چربی تشكیل یافته است. عملكرد صحیح مغز و سلولهای عصبی به اسیدهای چرب وابسته است. امگا 3 از اجزاء اصلی ساختمان مغز، بافتهای عصبی و شبكیه چشم میباشد.
5- تحریك متابولیسم، افزایش سرعت متابولیسم، افزایش تولید انرژی.
6- نقش در متابولیسم و نقل و انتقال كلسترول و تری گلیسریدها.
7- نقش در تنظیم تقسیم سلولی.

امگا 3 و پروستاگلاندینها:

امگا 3 در بدن به پروستاگلاندینهای PG1 وPG3 و یك محصول جانبی دیگر بنام EICOSANOIDS تبدیل (متابولیزه) میگردد. پروستاگلاندینها در تنظیم فشار خون، انعقاد خون، نقل و انتقالات عصبی- پاسخهای آلرژیك و التهابی- عملكرد كلیه ها، معده و روده-رشد و ترمیم بافتها-تولید انرژی-تنظیم هورمونهای جنسی و سنتز دیگر هورمونها نقش دارد.پروستاگلاندینهای PG1 و PG3 خاصیت ضد التهابی-ضد انعقاد خون و پروستاگلاندینهای PG2 خاصیت التهابی داشته و لخته شدن خون را تسهیل میكنند و توسط چربیهای اشباع شده و امگا6 تولید میگردند.

نتایج یک تحقیق جدید در رابطه با اثر امگا3

به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز به نقل از رويترز، محققان هلندي در يك تحقيق رژيم غذايي و عملكرد ادراكي ‪ ۲۱۰‬مرد ‪ ۷۰‬تا ‪ ۸۹‬ساله را كه بيماري آلزايمر نداشتند، مورد بررسي قرار دادند. اين مردان يك بار در سال ‪ ۱۹۹۰‬و بار ديگر ‪ ۱۹۹۵‬ارزيابي شدند.محققان دريافتند مصرف روزانه تقريبا ‪ ۴۰۰‬ميلي گرم اسيد چرب اومگا ‪۳‬ ( معادل مصرف شش وعده ماهي كم چرب در هفته و يا يك ماهي پرچرب در هفته) فرد را در مقابل زوال قواي ادراكي محافظت مي‌كند.در تحقيق ديگري محققان آمريكايي اقدام به بررسي رابطه مصرف امگا ‪ ۳‬و زوال قواي ادراكي در ‪ ۲‬هزار و ‪ ۲۵۱‬مرد سفيد پوست ‪ ۵۰‬تا ‪ ۶۵‬ساله كردند.اين افراد ابتدا در سالهاي ‪ ۱۹۸۷ - ۸۹‬و سپس ‪ ۳‬و ‪ ۹‬سال بعد ارزيابي شدند.در اين تحقيق هيچ رابطه‌اي بين ميزان اوليه اسيد چرب امگا ‪ ۳‬در مردان و زوال ادراكي ديده نشد. اما در بررسي انواع خاص زوال قواي ادراكي مشخص شد مصرف ميزان زياد اسيد چرب امگا ‪ ۳‬در جلوگيري از از دست دادن سلاست و رواني كلامي كمك مي‌كند.اين ارتباط در مرداني كه فشار خون بالا و ديسليپيدما (اختلال ميزان چربي در خون) داشتند نيرومند و در مردان مبتلا به افسردگي شديد مشهود نبود.نتايج اين تحقيقات در مجله تغذيه باليني به چاپ رسيده است. با اين وجود براي كشف تاثير خوردن ماهي، روغن ماهي و يا هر دو آنها در مردان مسني كه در معرض خطر ابتلا به زوال قواي ادراكي و بيماري آلزايمر قرار دارند بايد تحقيقات باليني بيشتري انجام شود.
منابع :
http://www.pezeshk.us
http://www.seemorgh.com
http://forum.omegapars.com/
/خ