فتنه شیطان

در مهر ماه 1367 کتابی تحت عنوان «آیات شیطانی» به قلم «سلمان رشدی» که در قالب رمان، آکنده از اهانت‏ها و افترائات زشت و ننگین به ساحت مقدس پیامبر اعظم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) و خانواده و اصحاب شریف ایشان بود، و اسلام و قرآن را با تعابیر سخیف توصیف کرده بود، در لندن توسط انتشارات وایکینگ وابسته به مؤسسۀ پنگوئن انتشار یافت.
چهارشنبه، 16 ارديبهشت 1388
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما
فتنه شیطان
فتنه شیطان
فتنه شیطان


در مهر ماه 1367 کتابی تحت عنوان «آیات شیطانی» به قلم «سلمان رشدی» که در قالب رمان، آکنده از اهانت‏ها و افترائات زشت و ننگین به ساحت مقدس پیامبر اعظم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) و خانواده و اصحاب شریف ایشان بود، و اسلام و قرآن را با تعابیر سخیف توصیف کرده بود، در لندن توسط انتشارات وایکینگ وابسته به مؤسسۀ پنگوئن انتشار یافت.
کتاب این نویسنده که هندی تبار بود، ابتدا در هندوستان جلب توجه کرد و انتشار و توزیع آن به علت اعتراضات مسلمانان در هند ممنوع شد. طی هفته‏های بعد، نویسندگان آفریقای جنوبی به احترام عواطف مسلمانان، دعوت قبلی از وی را لغو کردند و سفرای چند کشور اسلامی و عربی در لندن به دولت انگلیس اعتراض نمودند. در ماه‏های دی و بهمن جمع زیادی از مسلمانان مقیم انگلیس ابتدا در شهر برادفورد و سپس لندن در تظاهرات خشمگینانه‏ای به اقدام دولت انگلیس در حمایت از انتشار این کتاب موهن شدیداً اعتراض کردند. دامنة اعتراضات مردمی به هند و پاکستان گسترش یافت تا آنکه روز 23 بهمن در جریان تظاهرات هزاران پاکستانی در مقابل مرکز فرهنگی آمریکا در اسلام آباد، شش تن از تظاهر کنندگان کشته شدند و ده‏ها تن نیز مجروح گشتند. فردای آن روز در تظاهرات مسلمانان هند نیز یک نفر کشته شد.
به‌رغم گذشت چهار ماه از انتشار این کتاب و افزایش اعتراضات مسلمانان، دولت‏های انگلیس و آمریکا از تداوم توزیع و انتشار این فحش‏نامه علیه اسلام و پیامبر گرامي آن (صلّی الله علیه و آله و سلّم) حمایت می‏کردند و این پیام را با رفتار خود به جهان اسلام می‏فرستادند که برنامه‏های جدید دیگری برای گسترش ابعاد حملات تبلیغی و فرهنگی علیه اسلام و مسلمانان آغاز خواهند نمود.
پس از توزیع گستردۀ کتاب موهن آیات شیطانی، همراه با تبلیغات هماهنگ و تشویق‏های محافل صهونیستی، از گوشه و کنارجهان صدای اعتراض مسلمانان افزایش یافت؛ از سویی هشدارهایی به ناشران داده شد و از سوی دیگر، اقداماتی حقوقی برای محدود کردن نشر و انتشار کتاب و محکومیت رشدی صورت گرفت و نقدهایی نیز بر این کتاب نوشته شد. البته طراحان و حامیان این اقدام، نه تنها به این هشدارها توجهی ننمودند، بلکه بر دامنة تبلیغات خود افزودند تا جایی که مقدمات نامزد نمودن این کتاب برای جوایز ادبی مهم اروپا مطرح شد. شبکة گستردة توزیع این کتاب در بيشتر کشورهای اروپایی، آمریکایی و بعضی کشورهای آسیایی، با قراردادهای کلان برای ترجمه و توزیع آن، به تلاش پرداختند و در عرصة تبلیغاتی و با ایجاد حلقه‏‏های محافظتی، به حمایت علنی از او پرداختند.
با آشکار شدن تصمیم و ارادۀ غرب برای زمینه‏سازی یک جنگ صلیبی نوین و انهدام هویت فکری و فرهنگی مسلمانان با سخیف‏ترین شیوۀ ممکن، امام خمینی (رحمت الله علیه) در تاریخ 25 بهمن 1367 با صدور حکم الهی و تاریخی خود، مجازات شرعی نویسنده و ناشران این کتاب را بیان کرد و سدّ استواری در برابر سیل مهیبی که دشمنان اسلام در صدد راه انداختن آن بودند، بنیان نهاد. امام برای ریشه‏کن کردن فتنه‏ای که در صورت گسترش جان هزاران مسلمان دیگر را به خطر می‏انداخت و می‏توانست آتش جنگ‏های مذهبی را در سراسر جهان شعله‏ور سازد، با قاطعیت حکم خداوند متعال را اعلام نمود تا این توطئه بسیار خطرناک در آغاز نابود شود.
صدور حکم امام با استقبال گسترده‏ای در سراسر جهان اسلام روبرو شد و همۀ مسلمانان را در دفاع از عزت و هویت دینی خود متحد و منسجم ساخت. گروه‏های مختلف مسلمانان در تمامی نقاط جهان، به خروش و حرکت درآمدند و با ابراز نفرت و انزجار خویش از این دسیسة استعماری، خواستار محاکمه رشدی، و جمع‏‏آوری و ممنوعیت چاپ وانتشار این کتاب شدند.
جهان غرب نیز ابتدا به پیروی از انگلیس و آمریکا در برابر مسلمانان به صف‏آرایی سیاسی و تبلیغاتی دست زدند ولی با افزایش هزینۀ اقدامات خود و احساس خطر جدی نسبت به منافع خویش در جهان اسلام، به ناچار آرام آرام عقب‏نشینی کردند تا آنجا که پروژۀ آیات شیطانی به زودی به پروژه‏ای سوخته و بی‏فایده تبدیل گشت.
صدور حکم امام در سال 67 دامنه‏ها و ابعاد جنگی پنهان را آشکار ساخت که با پیشتازی انگلیس برای تخریب بنیان ایمان و اعتقادات بیش از یک میلیارد مسلمان در حال شکل‌گیری بود و در گام اول با توهین و تعابیر ضداخلاقی علیه مقدسات، غیرت و توان مقاومت فرهنگی مسلمانان را مورد هجوم قرار داده بود تا زمینۀ حرکت‏های شدیدتر و وسیع تر بعدی فراهم گردد. حکم امام که ابتدا در برخی رسانه‏ها فتوا خوانده می‏شد، از نظر هدف‏گیری انگلیس به عنوان پیش قراول هجوم غرب علیه اسلام و مسلمانان، یادآور فتوای تحریم تنباکو توسط میرزای شیرازی در زمان قاجار نیز بود که ضربه‏ای مؤثر بر استعمار انگلیس در ایران وارد ساخت.
در زمان صدور حکم و سال‏ها بعد، برخی از افراد که تسبت به محتوا، ژرفای توطئه، مضامین کتاب و پیوست تبلیغی آن، طرح‏های شوم دولت‏های غربی و آثار تخریبی تداوم و توسعۀ این اقدام، بی‏اطلاع بودند نسبت به حرکت امام ابراز تردید کرده‏اند و موضوع را در حد یک کار معمولی نویسنده‏ای در اظهار نظر علیه اسلام توصیف می‏کردند که نیازی به صدور حکم و پی‏آمدهای بعدی آن، نداشت.
بیست سال پس از این واقعه، بازخوانی و تحلیل چگونگی موضوع و این رویداد تاریخی، برای همگان به ویژه نسل جدید ضروری به نظر می‏رسد. از این رو نویسندۀ این سطور کوشیده است در این کتابچه اطلاعات و نکاتی را در تبیین حکم امام و بازتاب‏های آن به خوانندگان گرامی ارائه کند.

توطئة آیات شیطانی

«آیات شیطانی» (ترجمه عبارت انگلیسی Satanic Verses) رمانی است در 547 صفحه (نسخة انگلیسی در چاپ اول) که در تاریخ 4/7/1367 (26 سپتامبر 1988) توسط انتشارات «وایکینگ» (جزو گروه انتشاراتی «پنگوئن») منتشر شد. نویسندة این کتاب، «سلمان رشدی» (Salman Rushdie) مسلمان هندی تباری بود که تبعة «بریتانیای کبیر» محسوب می‏شد و «آیات شیطانی» پنجمین رمان این نویسنده بود. «سلمان رشدی» عضو «انجمن سلطنتی ادبیات انگلستان» بوده و هست و کتاب مذکور را به سفارش «گیلون ریتکن» (رییس صهیونیست انتشارات وایکینگ) با دستمزد بی‏سابقه 580 هزار پوند به رشته تحریر درآورد.
کتاب آیات شیطانی برخلاف آن چه گفته می‏شود، یک کتاب ادبی با درونمایه علمی و نظری نیست؛ بلکه داستانی است بلند در 9 فصل که شخصیتهای آن را حضرت رسول اکرم (صلوات الله علیه)، همسرانشان و صحابی شناخته شدة ايشان و حضرت جبرئیل (فرشته وحی) تشکیل می‏دهند. این کتاب، در بردارنده وقیحانه‏ترین اهانت‏ها به ساحت مقدس پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) و قرآن است و معتقدات مسلمانان را به مسخره گرفته است.
در طول این رمان تصویر بسیار زشت و سخیفی از قرآن و شخصیت‏هاي اسلامي ارائه ‏می‏شود و العیاذ بالله اوصافی که قلم از بیان آنها شرم دارد دربارۀ ایشان بیان می‏شود، و انواع دشنام‏ها و اهانت‏های بیمارگونه و غریب نسبت به آنان انجام می‏گیرد. پرداختن بیشتر به محتوای کتاب به علت جریحه‏دار کردن قلوب پاک مسلمین امکان پذیر نیست فقط در این حد می‏توان اشاره کرد که اگر انسان باغیرت و شریفی این نسبت‏ها را در بارۀ پدر و مادر و خواهرانش بشنود، در مجازات گویندۀ آن‏ها لحظه‏ای درنگ نمی‏کند.
نویسنده‌ این فحش نامه، نخستین بار با کتاب بچه‌های نیمه‌شب به شهرت رسید و جایزه بوکر را بابت نگارش این اثر دریافت کرد. اغلب آثار رشدی از شبه‌قاره هند ریشه می‌گیرد. سبک داستان‌های او را در گونه رئالیسم جادویی طبقه‌بندی می‌کنند.
رشدی به ویژه بعد از انجام مأموریت نگارش آیات شیطانی بارها برندة جوایز ادبی نظیر وایت‌برد، بوکر داستان، بوکر بوکرها، جایزه شورای هنر، جایزۀ اتحادیه انگلیسی‌زبانان و نویسندة سال بریتانیا بوده است.
ابتدا برای کتاب بچه‌های نیمه‌شب که در سال ۱۹۸۱ منتشر شد و نهضت استقلال طلبی مردم هند را در قالب داستان مخدوش می‏سازد، برندة جایزه بوکر شد، و سال‌ها بعد در سال ۱۹۹۳ برنده جایزه بوکرِ بوکرها شد که به معنی رتبۀ بهترین اثر از میان رمان‌های برنده جایزه بوکر در ۲۵ سال اول اعطای این جایزه‌ است. جایزة بوکر (Booker'sPrize) که از سال 2002 به نام جایزه مَن بوکر هم شناخته می‌شود، مهم‌ترین جایزۀ ادبی انگلیس برای غیر بریتانیایی‌هاست که هر سال به بهترین رمان جدید انگلیسی‌زبان که نوشتة شهروندان کشورهای همسود بریتانیا (= مستعمرات سابق انگليس) و جمهوری ایرلند باشد، اعطا می‌شود. ارزش نقدی این جایزه در حال حاضر ۵0۰۰۰ پوند است. مبلغ جایزه در اصل ۲۱۰۰۰ پوند بود، و از سال ۲۰۰۲ با پشتیبانی گروه سرمايه گذاري مَن Man Group plc به مقدار فعلی افزایش پیدا کرد.
وی در ژوئن سال ۲۰۰۷(خرداد86)، از ملکه الیزابت دوم، به پاس خدماتش به پادشاهی انگلستان، لقب شوالیه دریافت کرد. نشان شوالیه (فرانسوي= نجيب‌زاده اي كه در قرون وسطي از طرف شاه منصب افتخاري گرفته باشد) به انگليسی، Knighthood ،لقبی تشریفاتی است که توسط ملکه انگلستان، به خدمتگذاران برجستۀ سلطنت انگلیس اهدا می‌شود. دربار انگلستان با اهدا کردن لقب شوالیه به کسانی که افتخاراتی برای انگلستان در زمینه‌های مختلف کسب ‌کنند، آنها را در بالاترین درجات اشرافی و طبقات بالای اجتماعی قرار می‏دهد. دریافت کنندگان این لقب از خوانندگان مشهور انگلیسی تا نویسندگان و بازیگران سینما تا شخصیت‏های سیاسی را شامل می‌شود و گیرندۀ آن در پیشوند نام خود از عنوان سِر(Sir) استفاده می‌کند تا از امتیازات آن برخوردار شود. این اقدام دربار انگلیس در تداوم سابقۀ تاریخی اقدامات امپراطوری زوال یافتۀ انگلیس علیه اسلام، محسوب شد و باعث واکنش‌های گسترده‌ منفی در کشورهای اسلامی گشت.
در همین ارتباط سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با محکوم کردن این اقدام، گقت: «مدال دادن به یکی از منفورترین چهره‌ها در جهان اسلام، نمونه بارزی از ضدیت با اسلام در میان مقامات ارشد بریتانیاست».

حکم الهی

20 سال پيش، در 25 بهمن ماه سال 1367 انتشار حکم شرعی حضرت امام خميني(رحمت الله علیه)، خطاب به مسلمانان، دنيا را تكان داد. مسلمانان هشیار و برانگیخته شدند، افکار عمومی سایر مردم جهان با پدیده‏ای بی سابقه مواجه شد، و دولت‏های غربی به انفعال و سراسیمگی افتادند. متن این حکم چنین بود:
«انالله و انا اليه راجعون به اطلاع مسلمانان غيور سراسر جهان مى‌رسانم مؤلف كتاب آيات شيطانى كه عليه اسلام و پيامبر و قرآن، تنظيم و چاپ و منتشر شده است، همچنين ناشرين مطلع از محتواى آن، محكوم به اعدام مى‌باشند.
از مسلمانان غيور مى‌خواهم تا در هر نقطه كه آنان را يافتند، سريعاً آنها را اعدام نمايند تا ديگر كسى جرأت نكند به مقدسات مسلمين توهين نمايد و هر كس در اين راه كشته شود، شهيد است.انشاءاللّه.
ضمناً اگر كسى دسترسى به مؤلف كتاب دارد ولى خود قدرت اعدام او را ندارد، او را به مردم معرفى نمايد تا به جزاى اعمالش برسد. والسلام عليكم و رحمه الله و بركاته».
سایر مراجع دینی قم و مشهد در حمایت از این حکم شرعی و اعلام اعتراض به انتشار این کتاب درس‏های خود را تعطیل کردند. آیت الله خامنه‏ای در مسند ریاست جمهوری وقت در یک پیام رادیویی به تبیین حکم امام پرداخت و حمایت کامل دولت را از آن اعلام نمود. از سوي نخست وزير وقت نيز بيانيه‌اي انتشار يافت كه در آن، روز چهارشنبه 26 بهمن 1367 عزاي عمومي اعلام شد. نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز با صدور بیانیه‏ای از حکم امام حمایت کردند، و اقشار مختلف مردم و سایر مسئولان حکومتی نیز با شیوه‏های گوناگون به حمایت از این حکم و اعتراض به حمایت انگلیس و آمریکا از اقدام علیه اسلام، پرداختند. تظاهرات مردمی در ایران و سایر کشور‏های اسلامی آغاز شد و مسلمانان انگلیس اقدامات اعتراضی خود را گسترش دادند.
رسانه‏های جهان اسلام در اعتراض به انتشار کتاب به طرح دیدگاه‏های سیاسی و دینی شخصیت‏های مختلف و پوشش اعتراضات مردمی پرداختند.تظاهرات مسلمانان در هند بار دیگر با خشونت نیروهای پلیس مواجه شد و ده‏ها مجروح بر جای گذاشت. برخی از مقامات بلندپایه کشورهای مختلف اسلامی در این باره اعلام موضع نمودند. و در تمامی جهان اسلام و بسیاری از کشورهای دارای جمعیت وسیع مسلمان، عرضه و فروش کتاب آیات شیطانی ممنوع اعلام گشت. رهبران مذهبی کشورهای مسلمان تأکید کردند که آزادی بیان به هیچوجه به معنای مجوز هتک حرمت مقدسات مسلمین نیست. در ایران، پاکستان، و چند کشور اسلامی از سوی بعضی از شخصیت‏ها و نهادهای مردمی برای اجرای حکم الهی امام جوایز زیادی اعلام گشت تا غیر مسلمانان نیز به اجرای این حکم ترغیب شوند و هر کس که در صدد گام برداشتن در مسیر آیات شیطانی باشد احساس امنیت در هیچ مکانی نداشته باشد.
بعضی از رسانه‌هاي غربي براي تقلیل موضوع به یک تهدید شخصی و نجات جان سلمان رشدي، اينگونه شایع كردند كه اگر سلمان رشدي توبه كند، حكم اعدامش لغو مي‌شود. اما دفتر امام خميني (رحمت الله علیه) در تاریخ 29 بهمن 1367بلافاصله اين خبر را اعلام كرد:
«رسانه‌هاى گروهى استعمارى خارجى به دروغ به مسئولين نظام جمهورى اسلامى نسبت مى‌دهند كه اگر نويسنده كتاب آيات شيطانى توبه كند حكم اعدام درباره او لغو مى‌گردد.امام خمينىـ مد ظلهـ فرمودند: اين موضوع صددرصد تكذيب مىگردد. سلمان رشدى اگر توبه كند و زاهد زمان هم گردد، بر هر مسلمان واجب است با جان و مال تمامى هم خود را به كار گيرد تا او را به درك واصل گرداند.
حضرت امام اضافه كردند: اگر غير مسلماني از مكان او مطلع گردد و قدرت اين را داشته باشد تا سريع‌تر از مسلمانان او را اعدام كند، بر مسلمانان واجب است آنچه را كه در قبال اين عمل مي‌خواهد به عنوان جايزه يا مزد عمل به او بپردازند.»
سازمان کنفرانس اسلامی با صدور بیانیه رسمی به انتشار کتاب آیات شیطانی اعتراض کرد و خواستار توقف انتشار و توزیع آن شد. بعضی از رهبران مذهبی سایر ادیان نیز با اعلام نظر و یا صدور بیانیه هایی با مسلمانان اظهار همبستگی نمودند و انتشار این کتاب را در توهین به یک دین الهی محکوم کردند.
کنفرانس‏ها و تشکل‌هایی از علمای عربستان سعودی، کویت، لبنان، پاکستان، هند، مالزی، اندونزی، الجزایر، سوریه، اردن، بنگلادش، مصر، ترکیه، و چند کشور اسلامی دیگر با صدور بیانیه به اعلام حمایت از حکم امام پرداختند و یا با صدور فتاوای مستقل علما بر وجوب اجرای حکم الهی تأکید کردند. در بسیاری از کشورهای اسلامی از جمله ایران کتاب‏ها و مقالات بسیاری نیز در تبیین ابعاد توطئۀ آیات شیطانی علیه اسلام و تشریح مبانی عقلانی و قرآنی و فقهی حکم الهی امام انتشار یافت.

انفعال غرب

بنا به تصمیم جامعه اقتصادی اروپا سطح روابط با ایران به پایین ترین حد خود تنزل داده شد و در ابتدای اسفند67، سفرای 12 کشور اروپایی به کشورهای خود فراخوانده شدند و هرگونه تماس در سطح بالا با دولت ایران را لغو نمودند. دولت ایران نیز متقابلاً سفرای خود را از آن کشورها به ایران فراخواند. امام خمینی (رحمت الله علیه) در پیام خویش چنین تأکید نمود:
«...آیات شیطانی کاری است حساب شده برای زدن ریشۀ دین و دین داری و در رأس آن اسلام... استکبار غرب شاید تصور کرده است از این که اسم بازار مشترک و حصر اقتصادی را به میان بیاورد ما درجا می‏زنیم و از اجرای حکم خداوند بزرگ صرف نظر می‏نماییم.»
در نهم اسفند، مجلس شوراي اسلامي طي جلسه فوق‌العاده‌اي با اعلام يك ضرب‌الاجل يك هفته‌اي براي انگليس، تداوم رابطه سياسي با دولت انگليس را به عذرخواهي مقامات انگليسي و تجديد نظر آنان در مواضع غير اصولي شان نسبت به جهان اسلام و كتاب «آيات شيطاني»، مشروط ساخت. بنا به این مصوبه در صورتی که انگلیس در عرض یک هفته علیه انتشار آیات شیطانی اعلام موضع نمی‏کرد روابط سیاسی و دیپلماتیک با آن کشور به طور کامل قطع می‏گشت. دولت انگلیس نیز در یک عقب نشینی آشکار اعلام نمود که خواهان قطع روابط با ایران نیست. ودر تاریخ 13 اسفند جفری هاو، وزیر خارجه انگلیس بدون مخالفت با تداوم انتشار آیات شیطانی و بدون محکوم نمودن اهانت به مقدسات مسلمانان، اعلام کرد که این کشور به اسلام احترام می‏گذارد و خود را از ماجرای انتشار آیات شیطانی جدا می‏داند.
اما چون اين اظهارات و موضعگيري‌ها فاقد عذرخواهي رسمي و علني لندن از مسلمانان بود، در تاریخ 16 اسفند 67 وزارت امور خارجه ایران طی بیانیه‏ای در پایان مهلت یک هفته‏ای به دولت انگلیس برای اصلاح مواضع خود در قبال کتاب موهن آیات شیطانی، به علت عدم تحقق خواسته مجلس شورای اسلامی، قطع کامل روابط سیاسی ایران با انگلیس را اعلام کرد.
امام خمینی (رحمت الله علیه) در یکی از پیام‏های خود در بارۀ واکنش انفعالی غرب در برابر اعلام حکم الهی مجازات توهین به قرآن و پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) چنین نوشت:
«راستى به چه علت است که در پى اعلام حکم شرعى و اسلامى مورد اتفاق همة علما در مورد یک مزدور بیگانه، این‌قدر جهان‌خواران برافروخته شدند و سران کفر و بازار مشترک و امثال آنان به تکاپو و تلاش مذبوحانه افتاده‏اند؟ غیر از این نیست که سران استکبار از قدرت برخورد عملى مسلمانان در شناخت و مبارزه با توطئه‏هاى شوم آنان به هراس افتاده‏اند واز این که امروز مسلمانان، اسلام را یک مکتب بالنده و متحرک و پر حماسه می‏دانند، و از این‌که فضاى شرارت آنان محدود شده است و مزد بگیران آنان چون گذشته با اطمینان نمى‏توانند علیه مقدسات قلم‌فرسائى کنند، مضطرب شده‏اند ... خیلى جالب و شگفت‏انگیز است که این به ظاهر متمدنین و متفکرین وقتى یک نویسنده مزدور با نیش قلم زهرآگین خود احساسات بیش از یک میلیارد انسان مسلمان را جریحه دار مى‏کند، عده‏اى در رابطه با آن شهید مى‏شوند، براى ایشان مهم نیست و این فاجعه، عین دموکراسى و تمدن است، اما وقتى بحث اجراى حکم و عدالت ‏به میان مى‏آید، نوحة رأفت و انسان‌دوستى سر مى‌دهند.
ما کینة دنیاى غرب را با جهان اسلام و فقاهت از همین نکته‏ها به دست مى‏آوریم. قضیة آنان قضیة دفاع از یک فرد نیست، قضیة حمایت از جریان ضداسلامى و ضدارزشى است که بنگاه‌هاى صهیونیستى و انگلیس و آمریکا به راه ‏انداخته‏اند و با حماقت و عجله، خود را روبه‌روى همه جهان اسلام قرار داده‏اند ... اگر غفلت کنیم این اول ماجراست و استعمار از این مارهاى خطرناک و قلم‌بدستان اجیر شده در آستین فراوان دارد ... ترس من این است که تحلیل‌گران امروز، ده سال دیگر بر کرسى قضاوت بنشینند و بگویند که باید دید فتواى اسلامى و حکم اعدام سلمان رشدى مطابق اصول و قوانین دیپلماسى بوده است ‏یا خیر و نتیجه‏گیری کنند که چون بیان حکم خدا آثار و تبعاتی داشته است و بازار مشترک و کشورهای غربی علیه ما موضع گرفته‏اند پس باید خامی نکنیم و از کنار اهانت کنندگان به مقام مقدس پیامبر و اسلام و مکتب بگذریم.»
جهاد اسلامی فلسطین طی بیانیه‏ای صهیونیست‏ها را از چاپ و انتشار آیات شیطانی برحذر داشت. مقامات رژیم تروریست اسراییل نیز به علت نگرانی از واکنش مسلمانان ساکن سرزمین‏های اشغالی، از یک مؤسسه انتشاراتی که در صدد ترجمه عبری و انتشار این کتاب بود، درخواست کردند که در تصمیم خود فعلاً تجدید نظر کند. اما روزنامه ساندی ابزرور فاش ساخت که یک تیم کارشناسان ویژۀ سازمان امنیتی اسراییل از طرف نخست وزیر این کشور برای حمایت از جان سلمان رشدی به لندن اعزام شده است. مدتی بعد در اواخر اسفند 67 در نمایشگاه کتاب تل آویو، کتاب آیات شیطانی نیز عرضه شد.
مارگارت تاچر نخست وزیر انگلیس بدون محکومیت انتشار آیات شیطانی و یا مخالفت با تداوم آن برای کاستن از امواج ضد انگلیسی در بین مسلمانان اعلام کرد : من درک می‏کنم که کتاب آیات شیطانی برای مسلمانان عمیقاً توهین آمیز است. ولی چندی بعد تلویزیون بی بی سی با پخش فیلمی به نام ضیافت کفرگویان با قرار دادن سلمان رشدی در کنار نام مولیر و ولتر(نویسندگان مشهور فرانسوی عصر روشنگری) از وی حمایت تبلیغاتی نمود.
ادوارد شواردنادزه وزیر امور خارجه اتحاد جماهیر شوروی (روسیه کنونی) با اشارة تلویحی به ماجرای آیات شیطانی گفت که غرب اکنون باید برای ارزش‏های مسلمانان احترام قائل شود. مقامات دولتی نیز از انتشار کتاب مزبور در این کشور جلوگیری کردند.
جیمی کارتر از رؤسای جمهور پیشین آمریکا کتاب آیات شیطانی را توهین به میلیون‏ها مسلمان توصیف نمود. کورت والدهایم رییس جمهور اتریش گفت:در کتاب آیات شیطانی به کتاب مقدس آسمانی قرآن توهین شده است. کیم ایل سونگ رهبر کره شمالی نیز از حکم امام حمایت کرد. جان میردال نویسنده سوئدی از امضای بیانیه‏ای در حمایت از رشدی اجتناب کرد و ضمن تأیید واکنش مسلمانان و اقدام امام خمینی، مدافعان نویسندۀ آیات شیطانی را غلامان و کنیزان لیبرالیسم نامید.
«کت استیونس» معروف به «یوسف اسلام»، خوانندۀ مشهور انگلیسی دهۀ هفتاد میلادی که در سال 1977 مسلمان شده بود، طی بیانیه‏ای حمایت خود را از حکم امام خمینی در مورد سلمان رشدی، نویسنده مرتد کتاب آیات شیطانی اعلام کرد که این اقدام او باعث شد توسط رسانه‏های اروپایی و امریکایی تحریم شود و از پخش موسیقی‏های وی تا مدت‏ها خودداری کنند.
برخی از فروشگاه‏های بزرگ و معتبر نقاط مختلف جهان از بیم حملات و یا به احترام افکار عمومی مسلمانان کتاب آیات شیطانی را جمع آوری کردند و از عرضۀ آن خودداری نمودند. بسیاری از مراکز توزیع آیات شیطانی در بعضی کشورهای مختلف جهان نیز توسط گروه‌هایی از مردم مورد حمله قرار گرفت و برخی از ناشران نیز مشمول اجرای حکم الهی شده و مجازات شدند.تظاهرات مسلمانان و مدافعان حرمت ادیان الهی در نقاط مختلف اروپا، آمریکا و آسیا در طول ماه‏ها همچنان ادامه داشت و در خلال بعضی از این اجتماعات تعدادی از مردم کشته یا مجروح شدند.
وزراي خارجه 45 كشور عضو سازمان كنفرانس اسلامي در 25 اسفند 1367 در قطعنامة پاياني خود كتاب سلمان رشدي را يك اثر كفرآميز اعلام و شديداً آن را محكوم كردند. اين قطعنامه همچنين به تبعيت از حضرت امام، ضمن مرتد خواندن سلمان رشدي، از بنگاه‌هاي ناشر خواست هرچه سريع‌تر اين اثر را از گردش توزیع خارج كنند و کشور‏های اسلامی هر بنگاه انتشاراتي را كه به اين درخواست احترام نگذارد، تحريم نمايند. وزرای فرهنگ و اطلاع رسانی کشورهای عضو جنبش عدم تعهد نیز طی اجلاسی هر نوع توهین و هتک حرمت علیه فرهنگ‏ها و ارزش‏های معنوی را محکوم کردند و آن را عملی خلاف روح تفاهم و صلح دوستی در جهان اعلام نمودند.
كشورهای اروپايي پس از آنكه يكباره سفراي خود را از ايران خارج كردند از ابتدای سال 68 مجبور به بازگشت به ايران شدند و به تدریج با شرمساري سفارت خانه‌هاي خود را از نو بازگشايي كردند. و در پایان سال جامعة اقتصادی اروپا رسماً خواستار عادی شدن روابط با ایران شد. به دنبال اتخاذ مواضعی در محکومیت انتشار آیات شیطانی توسط مقامات انگلیس روابط این دولت با ایران نیز مجدداً برقرار گشت اما به دستور رهبر معظم انقلاب در یک اقدام تنبیهی دیگر ـ چون انگلیس پیشتاز تحریک سایر دولت‏های اروپایی بود ـ اجازه بازگشت سفیر آن کشور بعد از ورود سایر سفرای اروپایی و به عنوان آخرین سفیر، صادر گشت.

چند دیدگاه

مروری بر برخی از دیدگاه‏های تنی چند از شخصیت‏های سیاسی ایران در بارۀ حکم تاریخی امام خمینی در شناخت ابعاد و زوایای اقدام امام مفید خواهد بود و تصویر کامل تری از موضوع را شکل می‏دهد.
رهبر معظم انقلاب علاوه بر اظهارات قاطعی که در حمایت از حکم امام در زمان حیات ایشان داشت، پس از رحلت امام در پاسخ به سؤالات مسلمانان مناطق مختلف جهان در مورد تغییر ناپذیری حکم مزبور، در آذرماه 1369 چنین اعلام نمود:
«حکم تاریخی و تغییرناپذیر حضرت امام رضوان الله تعالی علیه در مورد نویسندۀ کتاب کفرآمیز آیات شیطانی و تعهد مسلمانان در سراسر جهان به اجرای این حکم اسلامی، نخستین ثمرات خود را در صحنة رویارویی اسلام با کفر جهانی نشان می‏دهد و استکبار غرب که حمله به مقدسات یک میلیارد مسلمان جهان را مقدمه‏ای برای تحقیر مسلمین و از بین بردن انگیزه‏های خیزش اسلامی در جهان قرار داده بود به صورت مفتضحانه و گام به گام مجبور به عقب نشینی شده ...»
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی با تأکید بر وجود توطئۀ جهانی در ورای انتشار آیات شیطانی گفت: « هم اکنون یک حرکت بسیار خطرناک که از یک جنگ رسمی بدتر است سازماندهی می‏شود که دنیای اسلام باید آن را بسیار جدی بگیرد.» وی این ماجرا را شروع یک جنگ صلیبی از روزنۀ آزادی بیان توصیف نمود.
آیت الله یزدی رییس وقت قوۀ قضائیه در مورد ویژگی قضایی حکم امام طبق قوانین اسلامی چنین اعلام نظر نمود: «حکم حضرت امام(رحمت الله علیه) مبنی بر مجازات سلمان رشدی نویسندۀ مرتد کتاب آیات شیطانی و تنفیذ مجدد این حکم توسط حضرت آیت الله خامنه‌ای، یک نظر و فتوا نیست که حاکم یا قاضی دیگری بتواند روی آن اظهار نظر کند بلکه یک حکم است و مثل تمام موارد قضایی و اجکام صادره از مبادی قضا، لازم الاجر و غیر قابل تعطیل است.»
حجت الاسلام والمسلمین کروبی رییس وقت مجلس شورای اسلامی نیز تأکید نمود که حفاظت و حراست پلیس انگلستان نمی‏تواند سلمان رشدی را از اجرای حکم شرعی در امان نگاه دارد.
حجت الاسلام محمد خاتمی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد نیز چنین گفت:« نوشتن و انتشار اینگونه کتاب‏ها مانند آیات شیطانی از نظر اسلام جرم است و مجازات آن اعدام است، و این امر مختص به تشیع نبوده و در تسنن نیز اگر به پیامبر و قرآن و مقدسات اسلامی دشنام داده شود، حکم اعدام دارد. و فتوای حضرت امام یک حکم اوّلی اسلامی است و مورد قبول همۀ مسلمانان عالم است.»
آیت الله جنتی دبیر شورای نگهبان در بارۀ شکست توطئۀ آیات شیطانی اینگونه اظهار داشت:« ماجرای انتشار کتاب آیات شیطانی نشان داد که مسلمانان حاضر به تحمل هتّاکی علیه مقدسات خود در قالب رمان نویسی و آثار ادبی نیستند و این توطئه را که به منظور متزلزل کردن عقاید مسلمین و شکست قدرت رو به رشد آنان، طرح ریزی شده بود با شکست مواجه ساختند.»
مهندس موسوی نخست وزیر وقت در اظهار نظری چنین گفت:« توطئۀ اخیر فرهنگی استکبار در جهت پاک کردن تصویر پاکی که در ذهن ملت‏ها از حکومت اسلامی به وجود آمده، می‏باشد، زیرا جامعه و زندگی اسلامی باعث عزّت و استقلال ملل و به خطر افتادن منافع قدرت‏ها خواهد شد.»
حجت الاسلام علی اکبر محتشمی نمایندۀ مجلس در بارۀ نقش مراکز پشت پرده غربی در این ماجرا اینگونه اعلام نظر نمود:« در تدوین، انتشار و توزیع کتاب شرک آلود آیات شیطانی علاوه بر سرویس‏های جاسوسی انگلستان و آمریکا، صهیونیسم بین الملل نیز در مراحل مختلف تدوین و انتشار آن نقش اساسی داشته و تنها برای شروع به کار مؤلف آن بیش از نیم میلیون پوند انگلیس پرداخت کرده است.»
اسقف آرداک مانوکیان رییس خلیفه گری ارامنه ایران هم در اعتراض به انتشار آیات شیطانی گفت:« استکبار جهانی برای جلوگیری از جنبش‏های دینی و مردمی و حفظ منافع غیرمشروع و ناصواب خود، دست به هر اقدام ننگینی می‏زند که اهانت به دین با انتشار کتاب موهن آیات شیطانی به قلم سلمان رشدی یکی دیگر از این اقدامات زشت توطئه آمیز می‏باشد.»

اختفای مجری توطئه

سلمان رشدي از لحظه صدور حكم امام خميني مخفي شد و پليس انگليس (اسكاتلنديارد) حفاظت از وي را در مكانهائي نامعلوم برعهده گرفت. هزينه‌هاي محافظت از او در سال بين يك تا 10 ميليون پوند تخمين زده مي‌شد؛ در حدي كه يكبار شاهزاده چارلز (وليعهد انگلستان) اعلام كرد: سلمان رشدي سرباري پرخرج براي ماليات دهندگان انگليسي است.
همچنين شركت هواپيمايي «بريتيش ايرويز»، حضور رشدي را در هواپيماهاي خود تا سال 1998 ممنوع اعلام كرده بود و شركت هواپيمايي «ايركانادا» تا چند سال از سفر رشدي با پروازهاي خود جلوگیری نمود.
سلمان رشدي با وجود خشم جهان اسلام عليه خود، به رغم آن که کوشید در یکی دو سال اول پس از صدور حکم تظاهر به ندامت کند و حتی اعلام توبه و مسلمان شدن مجدد نمود، از تجديد چاپ كتاب كفرآميز خود صرف نظر نكرد و زماني كه انگلستان حاضر به چاپ ارزان قيمت اين كتاب (در قطع جیبی با كاغذ كاهي) نشد، آن را به آمريكا برد و به صورت ارزان قيمت (براي افزایش فروش آن) به چاپ رساند.
سلمان رشدي در يكي از نوشته‌هاي بعدی خود، به فلاكت و ذلت پس از انتشار كتاب «آيات شيطاني» اشاره مي‌كند. وي با اشاره به مجروحيت شدید مترجم ايتاليايي كتابش توسط مسلمانان ايتاليايي و به مجازات رسيدن مترجم ژاپني توسط مسلمانان ژاپني، از روز اجرای حکم خدا درباره ناشر نروژي كتابش به اين شكل ياد مي‌كند: «روزي كه ناشر نروژي مورد اصابت گلوله قرار گرفت يكي از بدترين روزهاي عمر من است.»
وی در طول سال‏های گذشته ده‏ها بار محل اقامت خود را تغيير داده و چهار بار ازدواج کرده و هر بار پس از مدتی به علت شرایط ویژۀ اختفایش، همسرانش از وی طلاق گرفته‌اند. چنان فضاي جهنمي بر زندگي او حاكم گرديده كه که به گفته همسرا ن سابق و برخی از محافظانش دچار حالات روانی و عصبی شدید شده است.
چهارمين زن «سلمان رشدي» كه به تازگي از او گريخته است در تیر ماه 1386 گفت : زندگي با سلمان رشدي ديگر برايم غيرممكن بود. به گزارش فرانس پرس « پادما لاكشمي» همسر چهارم «سلمان رشدي» نويسنده كتاب موهن آيات شيطاني در اعلاميه جدايي اش از وي نوشته است در يك ماه گذشته پس از اعطاي نشان شوالية ملكه انگليس به «سلمان رشدي » دريافت اعلاميه هاي وحشت انگيز درباره « سلمان رشدي » و تهديدهاي مكرر علیه وی، ديگر زندگي با او را غيرممكن كرده است . چهارمين همسر رشدي گفته است حريم خصوصي رشدي نيز امن نيست .
رون ایوانز محافظ شخصي سابق سلمان رشدي در کتاب خود اين نويسنده را فردي ناهنجار، کثيف و متکبر خواند. ایوانز که در سال هاي گذشته ماموريت محافظت از جان سلمان رشدي را برعهده داشته، در کتاب خود با نام «در خدمت ارباب خانم» (مرداد87) رشدي را بيمار دانسته و او را ناهنجارترين فرد معرفي کرده است.
اين کتاب که روز دوشنبه چهارم آگوست2008 در 288 صفحه از سوي انتشارات جان بليک منتشر شد، خشم رشدي را آن چنان بر انگيخته که وي از نگارش و انتشار آن با واکنشي خشمگينانه شکايت کرده است.
دادگاهي در انگليس در شهريور 87 پس از شکايت سلمان رشدي از محافظ سابقش،‌‌ اين افسر بازنشسته پليس انگليس را به پرداخت غرامت محکوم کرد.
‌رسانه هاي انگليس در اين باره نوشتند:‌ ‌‌«ايوانز»‌‌ محافظ شخصي سلمان رشدي به دليل آنکه در کتابش پيرامون اختلالات رواني نويسندة مرتد کتاب آيات شيطاني نوشته بود از سوي دادگاه محکوم شد.
وکیل سلمان رشدی در مصاحبه با خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت: «نامه‌ای به انتشارات جان بلیک ارسال کرده و در آن متذکر شده‌ام که این کتاب به هیچ وجه نباید چاپ شود؛ تا دروغ‌های موجود که از ذهن بیمار «رون ایوانز» محافظ سابق موکلم بیرون آمده درون جامعه جاری نشود.»
رشدی در مصاحبه با روزنامه گاردین چاپ انگلیس گفت: «مطالب کتاب رون ایوانز همگی جعلی است زیرا او مرا فردی پست فطرت، نجس، بی‌نهایت ناخوشایند و خودبین و گستاخ معرفی کرده است.»
«رون ایوانز» در بخشی از کتاب جنجالی خود آورده است: «رشدی به حدی از انتشار کتاب آیات شیطانی ترسیده بود که به مدت 10 سال از ما به عنوان محافظانش می‌خواست که شبها در منزلش بمانیم و تا صبح مواظب او باشیم و مبلغ اضافه‌کاری ما را نیز شخصا تقبّل می‌کرد. اما برای دریافت کل مبلغ همیشه مشکل داشتیم. حتی گاهی اوقات که مجبور بودیم او را تنها بگذاریم، به حدی مضطرب و نگران بود که چند بار مجبور شدیم از روی اجبار او را درون کمد دیواری پنهان نماییم، درب را قفل کنیم و کلید آن را با خود ببریم.»
ایوانز تصریح کرد: «وی خود را فردی روشنفکر توصیف می‌کند حال آنکه واقعیت چیز دیگری است و خساستش در حدی غیر قابل توصیف است. خودش را به حالت مستی می‌زد و به خواسته‌های ما اصلا توجهی نداشت.»
رشدی که از سوی ملکه انگلیس نیز لقب «sir» دریافت کرده، در دفاع از خود آورده است: «من از سوی مسلمانان دنیا تهدید می‌شوم. آنگاه «رون ایوانز» به من و محافظانم که همگی به ملکه انگلیس ارادت دارند اهانت می‌کند.»
تنها چند ماه پس از فتواي تاريخي حضرت امام خميني(رحمت الله علیه)، مصطفي مازح جوان لبناني خود را براي اجراي حكم امام خميني به انگليس رساند و در هتل محل نگهداري سلمان رشدي مستقر شد اما پيش از انجام عمليات، در راه اجراي حكم تاريخي اعدام سلمان رشدي به شهادت رسيد.
شبكة رسانه‌اي غرب تاكنون بارها اعلام كرده است كه حكم اعدام اين نويسنده از طرف ايران پس گرفته شده است كه هر بار با واكنش سريع رهبر معظم انقلاب اسلامي حضرت آيت‌الله خامنه‌اي، اين مسئله تكذيب و اعلام شد كه حكم شرعی يك مرجع قابل نقض نمي‌باشد و حتي پس از فوت او نيز بر همه مسلمانان لازم‌الاجراست. آخرين بار نيز در پيام رهبر معظم انقلاب به حجاج بيت الله الحرام در سال 1383 بر مهدورالدم بودن سلمان رشدي و لزوم اجرای حکم خداوند تأكيد شد.
در طول 20 سال گذشته، هم رشدي و هم حاميانش در مقابله با مسلمانان سنگ تمام گذاشتند تا شايد بتوانند اين حكم تاريخي را شكسته و يا رخنه‌اي در آن ايجاد كنند ولي چيزي عايد آنها نشد و مسلمانان جهان همچنان مترصد موقعيتي هستند تا به وظيفه اسلامی و شرعي خود عمل كنند.
اخیراً شبكه تلويزيوني فارسي زبان و دولتی «صدای آمریکا» (VOA) وابسته به آمریکا، در اقدامي تحریک کننده به پخش زندگي سلمان رشدي مرتد پرداخت و مخالفت خود با حکم الهی امام را تأکید نمود. اين شبكه ماهواره‏ای كه چند نفر کارمند فارسی زبان دولت آمریکا آن را اداره مي‌كنند در شرایط بحران سخت اقتصادی در جهان و حمله ناجوانمردانه اسرائيل به غزه مظلوم، با پخش این برنامه در صدد احیای نام سلمان رشدی و ماجرای آیات شیطانی برآمده است. این برنامه مستند از کمک‏های دولت آمریکا و انگلیس و دیدارهای سلمان رشدی با سران کشورهای غربی پرده برداشت و در عین حال اعلام کرد که سفرهای رشدی کماکان به صورت مخفی انجام می‏شود. ابتذال اخلاقی رشدی به حدی است که صدای آمریکا هم نتوانست از آن چشم بپوشد و ضمن تشریح 4 ازدواج وی با دختران جوان تاکید کرد روحیات غيرطبيعي سلمان رشدی تاحدی است که او ترجیح می‏دهد بیشتر وقت خود را با زنان بگذراند.
البته این شبکة تلویزیونی در قسمت‌هایی نیز تلاش کرده بود که روند عادی شدن زندگی رشدی در سالیان اخیر را به تصویر بکشد اما تاکید اطرافیان رشدی در این برنامه مبنی بر اینکه همواره از ترور اشتباهی آنان توسط مسلمانان هراس دارند، خط بطلانی بر این ادعاست.رشدی در این برنامه مستند تاکید کرد که نمی‏خواهم حتی در کشور خودم هم زندانی مسلمانان باشم.
سلمان رشدي با اقرار به اينكه در بیست سال سال گذشته سخت ترين زندگي را تجربه كرده، هم اكنون نيز از سايه خودش مي‌ترسد، همانگونه که خود رشدی می‏گوید: «احساس می‏کنم درهمه جا زندانی‌ام.»

تلاش برای اجرای حکم الهی

امام بر اجرای حکم الهی مجازات «سلمان رشدی» تأکید مکرر داشت و حتی فرمودند مسلمانان به کسانی که توان اجرای حکم را دارند کمک کنند. یک علت این تاکید امام شاید به علت ‏شناختی بود که از دشمنان داشت و به درستی معتقد بود که هرنوع کوتاهی از اجرای احکام الهی و اصول اعتقادی موجب تقویت دشمن و تشویق آن به تداوم و توسعۀ تهاجم خواهد بود. از سوی دیگر همان گونه که در سخنان امام تصریح شده بود موضوع، یک فرد و مجازات وی نبود، رشدی سمبل و نماد اسلام ستیزی صهیونیسم و غرب به رهبری آمریکا و انگلیس بوده و هست، و به همين علت هم غرب در بیست سال گذشته میلیون‏ها دلار هزینۀ حفظ و حراست از سلمان رشدی کرده است تا این نماد فرو نریزد و عزم خویش در تداوم اسلام ستیزی را به نمایش بگذارد.
شهادت طلب بسیجی، ابراهیم عطایی اولین فردی بود که برای اجرای عملیات استشهادی علیه سلمان رشدی شخصاً اقدام نمود و جان بر سر رضای معشوق نهاد و در نهایت غربت و مظلومیت به شهادت رسيد. در سال 1383 براي اولين بار دربارة اين شهيد در برخي از رسانه‌هاي ايران مطالبي منتشر شد. وی که دانشجوی فلسفة دانشگاه تهران بود در سال 1368 توسط تیم حفاظتی دولت انگلیس از رشدی، هدف گلوله قرار گرفت.
ابراهیم عطایی، دانشجویی كه از سیزده سالگی در جبهه حضور داشت، پس از پایان جنگ به ادامة تحصیل پرداخت. عطایی، پس از صدور حكم مجازات سلمان رشدی، تصمیم به اجرای این حكم گرفت و پس از چند ماه با تغییر پوشش و رفتار خود، و تظاهر به مخالفت با جمهوری اسلامی مقدمات انجام طرح خود را آغاز نمود. به گفته كاردار وقت سفارت سوئیس (و دفترحافظ منافع آمریكا)، عطایی تقاضای ویزای ویژه كرده بود و گفته بود كه حاضر است پناهنده شود و علیه ایران حرف بزند. از طرف سازمانهای آمریكایی هم حمایت شده بود از جمله سازمان دیده بان حقوق بشر و رئیس یكی از گروهكهای غیرقانونی در ایران هم او را تأیید كرده بود.
مادر شهید در مصاحبه‏ای چنین می‏گوید :
«یک روز آمد خانه و یک راست رفت زیرزمین. نگرانش شدم. دنبالش رفتم دیدم بچه‌ام سرش را گذاشته روی مُهر، ‏های‌های گریه می‏کند. من هم روی همان پله نشستم و همپایش گریه کردم… بعد… رفت قرآن را برداشت و با ترتیل شروع به خواندن کرد. صدایش یک حزن تازه‏ای داشت. نیم ساعتی قرآن را خواند، بعد آمد سراغ من و سلام کرد. گفتم: «ابراهیم جان! چی شده مادر؟ نصفه جان شدم.» گفت: «یک از خدا بی خبری پیدا شده به قرآن توهین کرده، یک کتاب نوشته به اسم آیات شیطانی.» گفتم: «خدا ان‌شاءالله لعنتش کند، کی هست؟» گفت: «یک انگلیسی هندی الاصل است.»
برادر شهید هم در این مورد می‏گوید:
«فتوای حضرت امام که صادر شد، دیگر آرام و قرار نداشت، انگار خط سرنوشتش را پیدا کرده بود. می‏گفت که من فقط یک آرزو دارم...
می گفت من زنده باشم و یک مرتد که به اشرف مخلوقات توهین کرده، جایزه بگیرد؟ من زنده باشم و یک نفر که قلب آقا امام زمان را خون کرده، خوش بگذراند؟!»
یکی از همرزمان دوران جنگ شهیدعطایی که خبر مسافرت خارج از کشور وی را شنیده بود تصور خود را از ماجرا اینگونه توضیح می‏دهد:«از یکی از دوستان شنیدم که رفته آلمان برای معالجه. گفتم: «مگر شیمیایی‌اش حاد شده؟» گفت: «ظاهراً.» البته بعد از خیبر، تا آن‌جا که من خبر دارم ناراحتی شیمیایی جنگ همیشه باهاش بود.»
دکتر رضا داوری، استاد فلسفه دانشگاه تهران که شهید عطایی دانشجویش بود دربارۀ وی چنین گفته است:
«یقین داشت، راهش را پیدا کرده بود و انگار روی نقطه‏ای ایستاده بود که انتهای مسیرش را می‏دید...
سر کلاس سؤالاتی می‏پرسید که معلوم بود این جوان به یک جاهایی رسیده است. من خودم گاهی می‏ماندم...و بالاخره رفت و رسید و شهید هم شد...
سلمان رشدی با فتوای امام اعدام شد و اینکه این روزها به دریوزگی افتاده، سلمان رشدی نیست، کالبد متعفن یک انسان پَست است که روحش را به شیطان فروخته است، اما این ابراهیم شهید ما امروز زنده است و تا ابد هم زنده خواهد بود و تمام آزادگان جهان هم از محضرش مستفیض می‏شوند...
ابراهیم برای من یک اسوه است، یک اسطوره است که به حیات حقیقی رسیده است. زمان حیاتش همیشه برای من نمونة کامل یک انسان بود که توی این دنیا به هویت خودش رسیده بود. نمونة کامل کسی بود که خودش را خوب شناخته بود، مردمش را خوب شناخته بود، امامش را خوب شناخته بود، خدایش را خوب شناخته بود، دینش را و راهش را خوب شناخته بود و بالاخره هم رفت و رسید و پیروز شد، یعنی شهید شد.»
مادر شهید از غم فراق فرزند بدون مزارش اینگونه سخن می‏گوید:
«قبرش را نمی‏دانم کجاست. می‏روم بهشت زهرا سر یک قبر خالی که اسم او روی سنگش است. می‏گویم: «مادر! توی دنیا که سربلندمان کردی، آخرت هم دستمان را بگیر.» بچه ام نمرده، قبرش را هم که می‏بینید؛ خالی است! باور کنید به خود مقام سیدالشهدا همیشه باهاش حرف می‏زنم و جواب می‏گیرم. جواب هاش به قلبم خطور می‏کند. می‏گویم: «مادر! من باور دارم که شهیدها زنده اند.» بعد حرفم را می‏زنم، بلافاصله جواب می‏گیرم. همیشه وجودش را با خودم حس می‏کنم. بچه ام نگران من است.»
بعدها گفتند که در سال 1368، بنا بوده در جریان بازدید رشدی از یک مكان، حكم خدا را در باره‌اش اجرا كند، اما قبل از ورود به او مشکوک می‏شوند. در حین بازرسی بدنی درگیر می‏شود و گلوله می‏خورد. جالب اینکه کوچکترین خبری حتی در رسانه‏های محلی انگليس منعکس نشد. انگار نه انگار که چنین واقعه‏ای وجود خارجی داشته است. بعدها که خبرش غیر رسمی درز کرد، یک اشاره تلویحی کردند و بعدش هم هیچ.دولت انگلستان از تحویل پیکر پاک شهید عطایی به خانواده‌اش خودداری کرد.

فرازی از وصیتنامة شهید:

«شیرینی و لذات زندگی در آن است که مرد در انتظار مرگ ننشیند، بلکه به دنبال آن برود و آن را در آغوش بکشد. شیرینی زندگی در آنجاست که حلاوت مرگ را دریابی و اینچنین است که قاسم بن الحسن (علیهما السلام) از مرگ تعبیر «احلی من العسل»[ شیرین تر از عسل] دارد. شرافت و کرامت آدمی از زندگی و مرگش رقم می‏خورد و من همواره از خدای لایزال خواسته ام که چگونه زیستن و چگونه مردن، هر دو را، او به من بیاموزد»
مصطفی مازح، جوان انقلابی ‏لبنانی، پس از صدور حکم تاریخی حضرت امام(رحمت الله علیه) مبنی بر مجازات شرعی سلمان‏رشدی، نویسنده كتاب موهن آیات شیطانی، در مرداد 68 خود را به محل اقامت این نویسنده مرتد در لندن رساند و در حالی كه با خود مقادیر زیادی مواد منفجره داشت در هتل وی جای گرفت. در انفجاری مشکوک به سلمان رشدی آسیبی نرسید و مصطفی به شهادت رسید، آن روزها كه ایران در سوگ رهبر خود می‏سوخت، آن ایام كه در بخش هایی از لبنان جنگهای داخلی جریان داشت و همه چیز در شلیك گلوله خلاصه می‏شد، جوانی دلسوخته كه داغ امام بر سینه اش سنگینی می‏كرد، بر آن شد تا با اقدام خود، هم اطاعت خویش از ولی امر و امامش را ثابت كند و هم خود به امام و مرادش بپیوندد. آن روز ـ بر اساس برخی اطلاعات غیر رسمی ـ نیروهای امنیتی انگلستان از وجود جوانی عرب در هتلی كه محل تردد سلمان رشدی بود، با خبر شدند و پس از دستگیری او، برای اینكه خبر بازتاب منفی برایشان نداشته باشد، او را روی صندلی اتاق خود نشانده، مقداری از مواد منفجره را به بدنش بستند و او را منفجر ساخته و به شهادت رساندند.
چون براساس برخی اظهارات دوستان مصطفی، تصاویری كه تلویزیون انگلیس از اتاق مازح در آن هتل نشان داده است، نمایانگر وجود مقداری مواد منفجره سالم بوده است كه نشان می‏داد همه مواد همراه او منفجر نشده است و فقط مقداری ازآنها عمل كرده‏اند . تنها خبری بسیار كوتاه در میان اخبار مطبوعات گم شد كه در آن آمده بود: « یك جوان لبنانی كه برای اجرای حکم مجازات شرعی سلمان رشدی به لندن رفته بود، در حین اجرای حكم به شهادت رسید.» آن روز كسی از اسم و رسم او نگفت.
مصطفی مازح در سال 1968 م (1347 هـ ش) در گینة كوناكری، متولد شد. از این رو مصطفی شناسنامه گینه‏ای داشت، و چون آن كشور مستعمره فرانسه بود، برایش شناسنامه و پاسپورت فرانسوی هم صادر شد. پس از صدور حکم امام خمینی، مصطفی كه همراه دوستانش فعالیت اجتماعی مذهبی داشت، تصمیم می‏گیرد كه شناسنامه‏های غیرلبنانی را بردارد و برای رسیدن به هدف مورد نظر خودش اقدام كند. در نظرش این بوده كه چون شناسنامه فرانسوی دارد به راحتی می‏تواند به اروپا برود. هنگامی كه امام فوت كرد، مصطفی احساس خاصی داشت. و با تمام وجود علاقه مند بود تا در راه او قدم بردارد. دو سه روز قبل از محرم 1368 ناگهان به سفر رفت و دیگر از او خبری نشد. مدتی بعد برادرانش که در خارج از لبنان زندگی می‏کردند به پدرش اطلاع دادند كه از طرف دستگاه‏های امنیتی و اطلاعاتی انگلستان و فرانسه به سراغ آنها رفته و درباره مصطفی پرس و جو كرده اند.
50 روز پس از آنكه وی به سفر رفت، خبری در رسانه‏ها منتشر شد مبنی بر اینکه یک جوان عربی كه ظاهراً اصلیتش مراكشی است، به خودش بمب بسته و به هتل محل اقامت سلمان رشدی رفته و در طبقة سوم آن هتل پنج طبقه، خود را منفجر كرده است كه هتل هم آتش گرفته ولی به سلمان رشدی آسیبی نرسیده است. البته شبكه‏های خارجی هم تصاویری را پخش كرد كه صحنه‏های آتش‌سوزی هتل را نشان می‏داد. سپس روزنامه‏های انگلستان خبر دادند كه جوان عربی به نام مصطفی محمود مازح دست به یك عملیات انتحاری در آن كشور زده است.
آن گونه كه ادعا شد، در هتل زن خدمتكاری بوده كه مصطفی از او دربارة رفت و آمدهای سلمان رشدی سؤال می‏كند و آن زن حسّاس می‏شود و به مأموران خبر می‏دهد كه یك جوان عرب در اینجاست كه درباره سلمان رشدی سؤال می‏كند. او در آن هتل برای چهار روز اتاقی گرفته بود. روز سوم، روز عملیات بوده است . سلمان رشدی در آن روز به هتل می‏آمد و در طبقات بالای هتل اقامت می‏کرد. در اخبار می‏گویند انفجاری در اتاق مصطفی رخ می‏دهد كه به شهادت خود او می‏انجامد. 14 مرداد سالروز شهادت «مصطفی مازح» در راه اجرای حکم الهی امام است.

جدیدترین اقدام انگلیس

خردادماه 86، خبر اعطای نشان شوالیه از سوی الیزابت دوم ـ ملكة انگلیس ـ به سلمان رشدی ـ نویسندة كتاب موهن آیات شیطانی ـ منتشر شد؛ فردی كه بیست سال است در نظر مسلمانان و دنیای اسلام طرد و رانده شده است. بنابراین اعطای لقب « سِر» (Sir) به وی از سوی دربار انگلیس چه معنایی می‏تواند داشته باشد؟ در انگلیس لقب «سِر» و نشان « شوالیه‌گری» به کسانی اعطا می‏شود که کارها و خدمات برجسته و ارزشمندی برای دولت انگلیس انجام داده باشند. این اقدام یادآور اعطای همین لقب و نشان به سرکردۀ فرقۀ انگلیسیـصهیونیستی بهائیت است. حال این سوال مطرح می‏شود که عباس عبدالبهاء و سلمان رشدی هر دو چه خدمات برجسته‏ای برای انگلیس انجام داده بودند که از دیدگاه دربار انگلیس باید به عنوان خدمتگزار بزرگ دربار مورد ستایش و تقدیر قرار گیرند ؟
دولت انگلیس با چه انگیزه‏ای به نویسنده کتاب موهن آیات شیطانی که خشم و اعتراض نه تنها مسلمانان بلکه پیروان ادیان توحیدی را برانگیخت، چنین اقدامی می‏کند ؟ آیا تقدیر از توهین کننده به اسلام و پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نشانه آشکار و غیرقابل تفسیری از اسلام ستیزی دربار انگلیس نیست ؟
در ایام مصادف با هجدهمین سالگرد رحلت بنیان‌گذار كبیر جمهوری اسلامی ایران، اقدام ستیزه جویانه و تحریک آمیز ملكۀ انگلیس در اعطای نشان به رشدی، اعتراض سخن‌گوی وزارت امور خارجة كشورمان و احضار سفیران انگلستان در ایران و پاكستان را برای ارایة توضیحات در این زمینه در پی داشت.
201 نمایندة مجلس این اقدام را محكوم كردند. سازمان‏ها و نهادهای دینی و اجتماعی بسیاری از کشورهای اسلامی هم به این اقدام دربار و دولت انگلیس اعتراض کردند.
مردم شهر لاهور پاكستان در تظاهرات خود آدمك ملكه الیزابت را به آتش كشیدند. در مالزی هم مردم در مقابل سفارت انگلیس در این كشور تظاهرات كردند.
اما در حالی كه آثار این نویسندة درجه چندم که هیچ‌گاه از نظر ادبی مورد توجه مراکز ادبی مستقل و نویسندگان برجسته جهان نبوده است، مارگارت بكت ـ وزیر خارجة انگلستان ـ با تأكید بر این‌كه اعطای نشان شوالیه به سلمان رشدی به‌علت فعالیت‌های ادبی وی بوده، گفت: اگر این امر موجب ناراحتی مردم شده است، دولت انگلیس از این بابت متأسف است.
هوشیار زیباری ـ همتای عراقی بكت ـ هم كه در این زمان در كنار او ایستاده بود، با بی‌موقع و نابجا خواندن این تصمیم دولت انگلیس، گفت: دولت عراق نیز همانند دیگر كشورهای مسلمان، با اعطای نشان شوالیه به سلمان رشدی مخالف است؛ همان‌طور كه این امر اكنون به انجام تظاهرات در جهان اسلام انجامیده است.
همچنین مجلة گاردین در تحلیلی بر این موضوع نوشت: كمیته‌ای كه نام سلمان رشدی را برای دریافت نشان شوالیه انتخاب كرد، هرگز تصور نمی‌كرد كه این تصمیم با واكنش تند جهان اسلام مواجه شود.
تعدادی از نویسندگان ایرانی نیز در واکنش به این موضوع به اظهار نظر پرداختند.ابراهیم حسن‌بیگی در این‌باره گفت: كاری كه سلمان رشدی انجام داد، اهانت به همة اهالی قلم و نویسندگانی بود كه قلم را مقدس و در خدمت بشریت می‌دانستند؛ چون حرمت قلم همیشه از این‌كه در خدمت مردم و دفاع از حق و حقانیت باشد، نشأت ‌گرفته است.
او در این زمینه افزود: پس از گذشت سال‌ها، این حركت ملكه و دولت انگلیس خیلی عجیب است، كه از نوعی حمایت مجدد حكایت دارد. دادن نشان و تقدیر از كسی كه به‌خاطر كاری كه انجام داد، این همه مورد نكوهش بوده، قطعا هیچ مبنای عقلی و علمی ندارد شائبة سیاسی دارد و خیلی عقلانی به‌نظر نمی‌رسد كه سردمداران حكومتی بیایند از یك حركت منفور و تأییدنشده‌ كه در گذشته انجام شده و روندش تا به امروز هم ادامه دارد، حمایت و دوباره آن‌را احیا كنند.
حسن‌بیگی این موضوع را به اقتداری كه نظام و انقلاب اسلامی در منطقه ایجاد كرد و مسألة فلسطین، لبنان، افغانستان و بویژه مسائل اخیر عراق، ربط داد، كه باعث سردرگمی سیاستمداران جهان شده، و آن‌ها را به این واكنش برانگیخته است. نویسندة رمان «محمد (صلّی الله علیه و آله و سلّم)» همچنین به برخورد دوگانة آمریكا، انگلیس و اروپا در این قبیل موضوعات اشاره كرد.
حبیب احمدزاده هم این موضوع را از سوی استعمارگران دور از انتظار ندانست و گفت: استعمارگران اصلا برای ادیان ارزشی قایل نیستند؛ آن‌ها به منافع اقتصادی و سیاسی خود فكر می‌كنند و به چیزی غیر از جیب خود و اقتصاد نمی‌اندیشند.
محمدرضا سرشار نیز در این زمینه گفت: در غرب، در چند دهة اخیر، جریانی ادبی با عنوان «ادبیات استعمار نو» شكل گرفته است. نویسندگان این طیف كه سلمان رشدی هم یكی از آن‌هاست و خودش هم صریحاً به عضو بودنش در این گروه اقرار كرده است، معمولاً نویسندگان كشورهای جهان سوم یا در حال توسعه هستند، كه به‌شدت شیفته و فریفتة غرب‌اند و عمدتا ترك وطن كرده‌، به یكی از كشورهای غربی رفته‌ و به فرهنگ و آداب و رسوم خودشان پشت پا زده‌اند و به این كار تفاخر هم می‌كنند. برخی از این افراد نهایت سرسپردگی خودشان را با ارتداد نشان دادند؛ مثل رشدی.
این منتقد سپس متذكر شد: وقتی دربارة مجازات شرعی او حكم داده شد، اول غربی‌ها شلوغ كردند و روابطشان را با ایران تعلیق كردند؛ اما بعد تسلیم ‌شدند. روزی كه امام (رحمت الله علیه) آن حكم را صادر كردند، تمام دول اروپایی سفرای‌شان را فراخواندند و ایران كوتاه نیامد. بازندة عرصة دیپلماسی در سطح جهان آن‌ها بوده‌اند؛ نه ایران.
همچنین شهریار زرشناس از سلمان رشدی به‌عنوان یكی از ژنرال‌های ناتوی فرهنگی غرب نام برد و گفت: سلمان رشدی فردی است كه چهرة شاخصی در ضدیت و دشمنی ویژه با اسلام و فرهنگ‌های شرقی دارد. این اقدام، به ‌نوعی، از رو بستن شمشیر است و البته مدتی است امپریالیسم لیبرال دارد به آن عمل می‌كند. همین كه بحث ناتوی فرهنگی پیش آمده و این‌كه آن‌ها یك انسجام سازمانی در كلیت تمدن غرب علیه كانون انقلابی‌گری و مبارزه علیه نظام جهانی سلطه پیدا كرده‌ و متحد شده‌اند و اختلاف‌های فی‌مابین را كنار گذاشته‌اند، نشان از این موضوع دارد. این مسأله طبیعی است كه ژنرال‌هایی را هم باید به‌عنوان ژنرال‌های ناتوی فرهنگی تربیت كنند یا به میدان بفرستند یا بسازند، كه یكی از این ژنرال‌ها حتماً سلمان رشدی است.
اما به اعتقاد محمدرضا جوادی، اعطای نشان از سوی ملكة انگلیس به سلمان رشدی موجب نزدیكی قلوب مسلمانان می‌شود. عضو انجمن قلم ایران با بیان این مطلب تصریح كرد: این‌كه بعد از 10 سال یا همین حدود به یك‌باره سر و كلة سلمان رشدی پیدا و افتخاری را در انگلیس صاحب می‌شود، ابهام دارد. اما این مسأله شاید فرصتی برای جوامع اسلامی باشد و دل‌های مسلمانان را قدری به هم نزدیك ‌كند؛ زیرا این اتفاق دارد اصل دین را مورد هجمه قرار می‌دهد و مسلمانان با هر كشش فكری كه باشند، به‌نوعی به این مسأله حساسیت نشان می‌دهند و این امر باعث نزدیكی قلب‌های آنان خواهد شد.
جوادی با اشاره به تشكیل اتحادیة نویسندگان جهان اسلام، متذكر شد: در انجمن قلم ایده‌ای مطرح شد با عنوان اتحادیۀ نویسندگان جهان اسلام، كه مجموعه‌ای از نویسندگان صاحب اثر در آن گرد هم آیند، و فعالیت‌هایی را به مناسبت‌هایی كه به كل و اصل دین مربوط می‌شود، انجام دهند، و یا در حوزة اتفاقات جهانی كه مبتلابه همة جهان می‌شود، واكنش نشان دهد. جای چنین اتحادیه‌ای خالی است تا در برابر اتفاقاتی چنین كه به اسلام توهین می‌شود، واكنش‌های معقول‌تری نشان دهیم.
از سوی دیگر، عطاءالله مهاجرانی با این اعتقاد كه تونی بلر سلمان رشدی را به ملکه معرفی کرده، تا نشان شوالیه بگیرد، در اظهارنظری متذكر شد:
سلمان رشدی نیز این نشان را گرفت، و از این پس رشدی شد، سِر سلمان رشدی؛ همان کودک «بچه‌های نیمه‌شب» که در جست‌وجوی هویتش بود، تثبیت شد. به تعبیر یک نویسنده هندی: Midnight’s Knight
او در ادامة این مطلب افزود: البته برای این‌که بدانید این نشان چه افتخار و اعتباری دارد، خوب است بدانیم که اولگ بوردیوسکی ـ جاسوس دوجانبه‌ای که هم برای روسیه کار می‌کرد و هم برای انگستان ـ همین نشان را گرفته است.
مهاجرانی که كتابی را در نقد «توطئۀ آیات شیطانی» منتشر كرده است و خود ساکن انگلستان است و با فرهنگ و آداب انجا آشنایی نزدیک دارد، معتقد است: زانو زدن در برابر ملکه و سوگند وفاداری به سلطنت ادا کردن، که کار ادبیات و خدمت به ادبیات نیست؛ کار همان جاسوس دوجانبه است.
در واكنش‌های دیگر هم رهبران و پیروان اقلیت‌های مذهبی در انگلیس، از دولت این كشور خواستند تا نشان شوالیة «سلمان رشدی» ـ نویسندة كتاب موهن «آیات شیطانی» ـ را پس بگیرد.
در جریان كنفرانس اقلیت‌های مذهبی انگلیس، رهبران اقلیت‌های مذهبی از دولت انگلیس خواستند تا حكم پناهندگی بی‌جهت به این نویسنده جنجالی را هم لغو كرده و او را از انگلستان بیرون كنند.
به نوشتة روزنامه انگلیسی ایندیپندنت، سخنرانان این كنفرانس اعلام كردند: «دولت انگلیس و خانواده سلطنتی، با اعطای نشان شوالیه به سلمان رشدی، نه تنها به احساسات بیش از یک میلیارد مسلمان بی‌اعتنایی كردند، بلكه پیروان دیگر مذاهب جهان را نیز شدیداً متاثر ساختند.»
همچنین جمعیت اصلاحات اجتماعی دولت‌های جهان اسلام، نمایندگان پارلمان عراق، پارلمان مصر و پارلمان كویت از دولت انگلیس خواست تا از تصمیم خود صرف‌نظر، و این نویسنده را به‌دلیل بی‌حرمتی به اسلام ومسلمانان جهان محكوم كند. بسیاری از مقامات و تشکل‏های دینی کشورهای اسلامی نیز به شیوه‏های گوناگون، به این اقدام انگلستان اعتراض کردند.
«و قل جاء الحق و زهق الباطل و ان الباطل كان زهوقا.»
«و بگو حق بيامد و باطل نابود شد، كه باطل نابود شدني است.»
سورة اسراء، آية 81
منبع: همشهری




نظرات کاربران
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
مقالات مرتبط
موارد بیشتر برای شما
شصت و دومین دوره جایزه علمی البرز
شصت و دومین دوره جایزه علمی البرز
چرا باید به مردم لبنان و فلسطین کمک کنیم؟
چرا باید به مردم لبنان و فلسطین کمک کنیم؟
با چه رویی از ایران می‌خواهید دست از تشدید تنش بردارد؟
play_arrow
با چه رویی از ایران می‌خواهید دست از تشدید تنش بردارد؟
خلاصه دیدار الهلال ۳ - استقلال صفر
play_arrow
خلاصه دیدار الهلال ۳ - استقلال صفر
خلاصه دیدار پرسپولیس ۱ - الغرافه ۱
play_arrow
خلاصه دیدار پرسپولیس ۱ - الغرافه ۱
سردار پاکپور: ۸۰ درصد تیم تروریستی تفتان دستگیر شده‌اند
play_arrow
سردار پاکپور: ۸۰ درصد تیم تروریستی تفتان دستگیر شده‌اند
گفت‌وگو | ایستگاه خیابان روزولت، کتابی مسلح به فشنگ استدلال
play_arrow
گفت‌وگو | ایستگاه خیابان روزولت، کتابی مسلح به فشنگ استدلال
رقابت نزدیک هریس و ترامپ یک روز مانده به انتخابات آمریکا
play_arrow
رقابت نزدیک هریس و ترامپ یک روز مانده به انتخابات آمریکا
گفت‌وگو | تسخیر سفارت، واکنشی به سالها دخالت آمریکایی‌ها در امور داخلی کشور بود
play_arrow
گفت‌وگو | تسخیر سفارت، واکنشی به سالها دخالت آمریکایی‌ها در امور داخلی کشور بود
پخش زنده پرتاب ماهواره هدهد و کوثر در پژوهشگاه فضایی
play_arrow
پخش زنده پرتاب ماهواره هدهد و کوثر در پژوهشگاه فضایی
رفتار اسرائیل می‌تواند در نهایت به ایران هسته‌ای ختم شود!
play_arrow
رفتار اسرائیل می‌تواند در نهایت به ایران هسته‌ای ختم شود!
تاکید اژه‌ای بر جایگاه قوه قضاییه در فرهنگ عمومی
play_arrow
تاکید اژه‌ای بر جایگاه قوه قضاییه در فرهنگ عمومی
گفت‌وگو | سفارت آمریکا در امور داخلی ایران دخالت میکرد
play_arrow
گفت‌وگو | سفارت آمریکا در امور داخلی ایران دخالت میکرد
آغاز رتبه‌بندی ۱۰۰ هزار معلم بدون رتبه
play_arrow
آغاز رتبه‌بندی ۱۰۰ هزار معلم بدون رتبه
گفت‌وگو | ایهام در ایستگاه خیابان روزولت
play_arrow
گفت‌وگو | ایهام در ایستگاه خیابان روزولت