دين وخودآرايى

امروزه كم‏تر كسى را مى‏توان يافت كه وقتى مى‏خواهد از منزل خارج شود، نيم نگاهى در آينه نيندازد. در جوامع امروزى، مرتّب بودن لباس و وضع ظاهرى افراد به هنگام حضور در انظار عمومى، يكى از امور عادى و فراگير شده است. در اين ميان، فرقى بين كودك و بزرگ‏سال، زن و مرد، ثروتمند و كم‏درآمد، وجود ندارد و همه به نحوى آراستگىِ خود را هنگام برخورد با ديگران، حفظ مى‏كنند. البته اين عادت، بسيار خوب و پسنديده است و پيشوايان معصوم ما نيز به آن، سفارش زيادى نموده‏اند. در همين زمينه امام صادق(ع) فرموده است:
اِنّ اللّه يُحبُّ الجمالَ و التجميلَ و يُكرِه البُؤسَ و التباؤُسَ.(1)
خداوند، زيبايى و آراستن را دوست دارد و از نپرداختن به خود و خود را ژوليده نشان دادن، كراهت دارد. همچنين پيامبر اكرم مى‏فرمايد:
اِنّ اللّه تعالى‏ يُحبُّ مِنْ عَبدهِ إذا خَرَجَ إلى إخوانِهِ اَنْ يَتَهيّأ لَهُم و يتَجَّملَ.(2)
خداى تعالى دوست دارد وقتى بنده‏اش نزد برادران خود مى‏رود، خود را آماده كند و بيارايد.
شايد برخى بر اين باورند كه فقط هنگام حضور نزد افراد غريبه بايد خود را بيارايند و در ديدار با دوستان و آشنايان، صِرف رفاقت و خودمانى بودن، لزوم آراسته بودن را برطرف مى‏سازد؛ در حالى كه حضرت على(ع) مى‏فرمايد:
لِيَتَزيَّنْ أحَدُكُم لأخيهِ المسْلِمِ إذا أتاهُ كما يتزيَّنُ لِلْغريبِ الذَّي يُحِبُّ أنْ يَراهُ فى أَحْسَنِ الهَيْئَة(3)
همچنان كه دوست داريد افراد غريبه، شما را در بهترين شكل ببينند و خود را براى آنها مى‏آراييد، وقتى نزد برادر مسلمان خود نيز مى‏رويد، به همان صورت، خويشتن را بياراييد.
براى اين كه دقيق‏تر به مسئله توجّه كنيم، به برخى امور كه مستقيماً در آراستگىِ ظاهر(4) دخالت دارند، مى‏پردازيم:

1 - پاكيزگى عمومى

پاكيزگى، گذشته از تأثير بسزا در سلامت شخصى و اجتماعى، موجب دلپذيرى و جلب نظر بيننده خواهد شد.
زياد نيستند صفاتى كه در كلام پيشوايان، از آنها به عنوان جزئى از ايمانْ ياد شده است:
النَّظافَةُ مِنَ الإيمان.(5)
پاكيزگى جزئى از ايمان است.
در جاى ديگر، امام رضا(ع) فرموده است:
مِنْ اَخْلاقِ الأنْبياء التَّنَظُّفْ.(6)
پاكيزگى از اخلاق انبياست.
در حديثى از قول پيامبر(ص) در مورد شخص آلوده چنين آمده است:
اِنَّ اللّه تعالى‏ يُبْغِضُ الوَسِخَ والشَّعِث.(7)
خداى تعالى شخص آلوده و ژوليده را دشمن مى‏دارد.
در بعضى از روايات به موارد خاصِّ نظافت اشاره شده است.
امام صادق(ع) در قسمتى از حديث خود مى‏فرمايد: فإنَّ اللّه - عَزَّوجَلّ - إذا أنْعَمَ عَلى‏ عَبْدِهِ نِعْمَةً أَحَبَّ أَنْ يَرى‏ عَلَيْهِ أثَرها، قِيلَ: وَكَيفَ ذلِكْ؟ قالَ: يُنَظِّفْ ثَوْبَه، وَيُطَيِّبْ رِيحَهُ ويُجَصِّصْ دَارَهُ، وَيَكنِسْ أفْنيَتَهُ، حَتّى اَنَّ السِّراجَ قَبْلَ مَغيبِ الشَّمسِ يَنْفِي الفَقْرَ ويَزيدُ فى الرِّزْقِ.(8)
... هرگاه خداوند به بنده‏اى نعمتى دهد، دوست دارد اثر آن را در او ببيند. عرض شد: چگونه؟ فرمود: لباس تميز بپوشد، از بوى خوش استفاده كند، خانه‏اش را گچكارى كند، آلودگى‏هاى منزل خود را بروبد، حتى روشن كردن چراغ قبل از غروب خورشيد، فقر را دور مى‏سازد و روزى را افزايش مى‏دهد.

2 - رسيدگى به موى سر

موى سر، يكى از عناصر اصلى در شكل ظاهرى هر فرد است. زيبايى رو و صورت آدمى، در كنار موى سر جلوه مى‏كند، كه اين تقارن و ملازمتِ صورت زيبا با موى سر، نزد بانوان، خود را بيشتر مى‏نماياند. اگر فرد زيبايى را در نظر بگيريد كه تمام اجزاى صورت او يعنى چشم، ابرو، لب‏ها، بينى و... متناسب و زيبا باشند، امّا موى سر نداشته باشد، خواهيد ديد كه نه تنها آن زيبايى جلوه نمى‏كند، بلكه ممكن است آن فرد، زشت هم به نظر برسد.
در همين باره حديثى از پيامبر اكرم نقل شده كه اهمّيت موى سر را در زيبايى نشان مى‏دهد.
وَرَدَ فى الحَديثِ اَنّ رَسُولَ اللّه(ص): نَهى‏ المَرْأَةَ الّتي وَصَلَتْ إِلى‏ حَدِّ البُلوغِ اَنْ تَتَشَبَّه بِالرِّجالِ فى‏ قَصِّ شَعْرِها مِنَ الخَلْفِ أَوْ مِنَ الوَسَطِ أَوْ مِنَ الأمام.(9)
پيامبر اكرم نهى فرمود از آن‏كه زنى (دخترى) به حدّ بلوغ رسيده باشد و مانند مردان، موهاى خود را از پشت سر يا از ميان يا از جلوى سر كوتاه نمايد.
امام صادق(ع) نيز فرمود:
الشَّعْرُ الحَسَنُ مِنْ كَسْوَةِ اللّه؛ فَأكْرِمُوه.(10)
موى زيبا از پوشش‏هاى خداست؛ پس آن را گرامى بداريد.
در مورد نگهدارى از مو نيز رواياتى آمده است؛ از جمله پيامبر اكرم فرمود:
مَنْ اتَّخَذَ شَعْراً، فَلْيُحْسِنْ وَلايَتَه أو لِيَجُزَّه.(11)
هر كس موى سرش را بلند مى‏گذارد، خوب نگهدارى كند يا آن‏كه كوتاهش نمايد.
امام صادق (ع) نيز فرموده است: إسْتَأْصِل شَعْرَكَ يَقِلُّ دونُهُ وَدوَابُّه وَوَسِخُهُ وتَغْلُظْ رَقَبَتُك وَيَجْلُو بَصَرُكَ.(12)
موى سرت را كوتاه كن؛ چرا كه (با كوتاه شدن مو) آلودگى‏ها و انگل‏هاى آن، كم و گردنت استوار و نور ديده‏ات افزون مى‏شود.
درباره شانه زدن مو و فايده‏هاى بسيارى كه دارد، روايات متعدّدى از معصومين ذكر شده. امام صادق(ع) در تفسير كلمه «زينت» در آيه «خُذُوا زِينَتَكُم عِنْد كُلِّ مَسْجِد» (در هر مسجد، زيورهاى خود را به همراه بريد) فرموده است:
(الزينةُ) المِشْطِ؛ فَإنَّ المِشْطَ يَجْلِبُ الرِّزْقَ ويُحَسِّنُ الشَعْرَ وَيُنَجِّز الحاجَة ويَقْطَعُ البَلْغَم.(13)
منظور، شانه است؛ زيرا (شانه زدن،) روزى مى‏آورد؛ مو را زيبا مى‏كند؛ حاجت را برآورده مى‏سازد و بَلغَم را از بين مى‏بَرد.
درباره روغن زدن مو نيز امام صادق(ع) مى‏فرمايد: إذا أخذْتَ الدِّهنَ على‏ راحَتِك فقُل: اللهُمَّ إنّى أَسْأَلُكَ الزَّيْنَ والزينَة.(14)
موقع روغن زدن موىِ سر بگو: بارالها! از تو درخواست زيبايى و زينت دارم.

3 - رسيدگى به موى صورت

روييدن مو در صورت پسران، بعد از چهارده - پانزده سالگى، يكى از صفات مردانه آنان است و داشتن ريش مرتّب را مى‏توان از جمله جلوه‏هاى وقار و زيبايى مردان شمرد.
تصاوير، نقوش و مجسّمه‏هاى ادوار مختلف تاريخى، نشان دهنده اين است كه در اكثر ادوار گذشته، نگه‏داشتن موى صورت و رسيدگى به آن، ارزش و زينتى براى مردان بوده است.
در اسلام، به نگه‏داشتن ريش و شانه‏زدن آن توصيه‏هاى فراوانى شده است. درباره پيامبر گرامى نقل شده:
وَكانَ صلى‏اللّه عليه و آله يُسَرِّحْ تَحْتَ لِحْيَتِهِ أَرْبَعينَ مَرَّة وَمِنْ فُوقها سَبْع مَرّات وَيَقُولُ: إِنَّهُ يَزيدُ فى الذِّهْنِ ويَقْطَعُ البَلْغَم.(15)
پيامبر اكرم ريش خود را چهل بار از زير چانه و هفت بار از بالاى آن شانه مى‏زد و مى‏فرمود: اين كار ذهن را زياد و بلغم را قطع مى‏كند.
همچنين امام صادق(ع) فرموده است:
مِشْطُ الرَأْسِ يَذْهَبُ بِالوَباءِ وَمِشْطُ اللِحيَةِ يَشُدُّ الأضْراس.(16)
شانه زدن سر، وبا را دور مى‏سازد و شانه زدن ريش، دندان‏ها را محكم مى‏كند.
در مورد موهاى بالاى لب، پيامبر اكرم فرموده است: إنَّ مِنَ السُّنَّةِ أَنْ تَأْخُذَ مِنَ الشَّارِبِ حَتّى يَبْلُغَ الإِطار.(17)
كوتاه نمودن موى لب تا حدّ «إطار»(خط حايل بين لَب و محل روييدن مو) از سنّت است.
در روايتى ديگر از ايشان آمده است:
لا يُطَوِّلَنَّ أَحَدَكُم شارِبَهُ؛ فَإنَّ الشَّيْطانَ يَتَّخِذَهُ مَخْبَأً يَسْتَتِرُ بِهِ.(18)
هيچ كس موى بالاى لب خود را بلند نگذارد؛ چون شيطان آن را پناهگاه خود قرار مى‏دهد.

4 - رسيدگى به پوست

از ديگر عناصر مهم در شكل ظاهرى افراد، بخصوص در بانوان، داشتن پوستى سالم، روشن و لطيف است. از ديرباز، استفاده از مواد گياهى و روغن‏هاى مفيد براى حفظ زيبايى و سلامت پوست، امرى رايج بوده است كه آموزه‏هاى پيشوايان معصوم نيز نشان‏دهنده اهمّيت آن براى كليه افراد جامعه (چه زنان و چه مردان) است.
اميرالمؤمنين(ع) فرموده است:
الدُّهنُ يَلينُ البَشَرَة ويزيدُ فى الدِّماغِ ويُذْهِبُ القَشَف ويُسْفِر اللَّوْنَ.(19)
روغن زدن(چرب كردن)، پوست را نرم و نيروى عقل را زياد مى‏كند و آلودگى پوست را برطرف مى‏سازد و به آن، روشنى مى‏بخشد.
همچنين امام باقر(ع) مى‏فرمايد:
دُهْنُ اللَّيلِ يَجرِي فى العُروقِ ويَرْوِي البَشَرَةَ ويُبَيِّضُ الوَجْه.(20)
روغن زدن (پوست) به هنگام شب، باعث رسيدن آن به رگ‏ها شده، پوست را سيراب و صورت را سفيد مى‏كند.

5 - كوتاه كردن ناخُن‏ها

يكى ديگر از نعمت‏هاى خدايى و نمودهاى زيبايى انسان كه در نگاه اوّل به نظر نمى‏آيد، وجود ناخن در دست و پاى آدمى است؛ امّا هنگامى اين نعمت اهمّيت خود را بيشتر نمايان مى‏سازد كه خداى ناخواسته، بر اثر بيمارى يا حادثه‏اى، يكى از ناخن‏هاى خود را از دست بدهيد، خواهيد ديد كه شكل ظاهرى دست و پا، نمايى نازيبا خواهند گرفت.
درباره توجّه به اين جزء از بدن و تميز نگاه داشتن آن، امام باقر(ع) مى‏فرمايد:
إنَّما قُصَّتِ الأَظْفارِ؛ لِأَنَّها مُقيِلُ الشَّيطْانِ، وَمِنْهُ يكُونُ النِّسيان.(21)
به اين دليل ناخن‏ها را كوتاه مى‏كنيد، چون محل استقرار شيطان است و از (آلودگى) آن، فراموشى به وجود مى‏آيد.
همچنين اميرالمؤمنين(ع) مى‏فرمايد:
تَقْليمُ الأَظْفارِ، يَمْنَعُ الدَّاءَ الأَعْظَم، وَيَدُرُّ، الرِّزْقَ.(22)
كوتاه نمودن ناخن‏ها از بيمارى عظيم جلوگيرى مى‏كند و باعث سرازير شدن روزى مى‏گردد.
در بعضى از روايات، حتّى به جنبه ظاهرى و زيبايى ناخن براى زنان نيز توجّه شده است.
درباره امام صادق(ع) نقل شده است كه:
قالَ لِلرِّجالِ: قُصُّوا أَظافِيرَكُم، و لِلنِّساءِ: اُتْرُكْنَ فَإِنَّه أزْيَنْ لَكُنَّ.(23)
به مردان فرمود: ناخن‏هاى خود را كوتاه كنيد و به زنان فرمود: ناخن‏هاى خود را بلند نگه‏داريد كه براى شما زيباتر است.

6 - عطر زدن

شايد به نظر رسد كه آراستگى ظاهرى فقط مربوط به ديدنى‏ها و آنچه چشم نظاره مى‏كند باشد؛ گو اين كه از نظر لغت نيز چنين معنايى از آن برداشت مى‏شود. در عرف و عادت مردمِ سراسرِ دنيا، استفاده از بوى خوش براى خنثى كردن بوى نامطبوع عرق بدن يا حتّى اگر بدن بوى نامطبوعى هم نداشته باشد، به جهت خوشايند بودن براى خود و ديگران، امرى معمول و عادى است. سخن مشهورى بر سر زبان مسلمانان رايج است كه پيامبر اسلام(ص) بيشتر اموال خود را براى استفاده از بوى خوش هزينه مى‏كرد، كه احتمالاً از اين روايت امام صادق(ع) برگرفته شده است:
كَانَ رَسُولُ اللّه(ص) يُنْفِقُ عَلَى الطِّيبِ، أكْثَر مِمّا يُنْفِقُ عَلى الطَّعامِ.(24)
پيامبر اكرم براى بوى خوش، بيشتر از غذاى خود هزينه مى‏كرد.
حديث معروف ديگرى از پيامبر(ص) نقل شده كه فرمود:
حُبِّبَ اِلىَّ مِنَ الدُّنْيا ثلاثٌ: النِّساءِ والطِّيبِ وَقُرَّةُ عَيْني فى الصَّلاةِ.(25)
از دنيا سه چيز را دوست دارم: زنان، بوى خوش و نماز را كه نور چشم من است.
امام رضا(ع) نيز مى‏فرمايد:
لا يَنْبَغى‏ لِلرَّجُلِ أَنْ يَدَعَ الطِّيب فى كُلِّ يَومٍ؛ فَإِنْ لَمْ يَقْدِر عَلَيْهِ فَيَوْمٌ وَيَومٌ، فإنْ لَمْ يَقْدِر، فَفِي كُلّ جُمُعَةٍ؛ وَلا يَدَعْ ذلِك.(26)
سزاوار نيست براى مرد كه استفاده هر روزه از بوى خوش را ترك كند. اگر نتوانست، يك روز در ميان و باز اگر نتوانست، در هر جمعه خود را خوشبو كند و هيچ‏گاه اين كار را رها نكند.
همچنين امام صادق(ع) مى‏فرمايد: رَكعَتان يُصَلّيها المُتَعَطِّرُ أفْضَلُ مِنْ سَبعينَ رَكعَةٍ يُصَلّيها غَيْرُ مُتَعَطِّرٍ.(27)
دو ركعت نماز كه با بوى خوش گزارده شود، بهتر است از هفتاد ركعت كه بدون بوى خوش بگزارند.

7 - مسواك زدن

بى‏شك داشتن دندان‏هايى تميز و سفيد، خواسته هر فرد آراسته است؛ زيرا بجز تأثير بسزا در سلامت جسمى افراد، در زيبايى ظاهرى آنها نيز مؤثر است. از آن گذشته، بوى مطبوع دهان هنگام صحبت با ديگران، الزاماً وابستگى مستقيم به رعايت بهداشت دندان‏ها و رسيدگى به آنها و در نتيجه سالم بودن آنها دارد. در همين زمينه امام صادق (ع) فرموده است:
لِكُلِّ شى‏ءٍ طَهُورٌ وَطَهورُ الفَمِ السِّواك.(28)
هر چيزى را پاك كننده‏اى است و پاك كننده دهان، مسواك زدن است.
به احتمال زياد، بشر شستن يا تميز كردن دندان را براى رسيدن به زيبايى آغاز كرده است؛ زيرا به قول يكى از صاحب‏نظران، كشش به سوى زيبايى در سرشت بشر، نيرومندتر از كشش به سمت بهداشت است. به هر حال، رعايت بهداشت دندان نيز همچون ميل به زيبايى، با ظهور پيامبران و تأكيد آنان، به صورت سنّت درآمد كه روايات بسيارى مؤيّد اين مدّعاست.
امام صادق(ع) فرموده است:
السِّواكُ مِنْ سُنَنِ المُرْسَلين.(29)
مسواك زدن، از سنّت‏هاى پيامبران است.
پيامبر گرامى اسلام نيز در سفارش به مسواك زدن فرموده است:
مازالَ جَبْرئيل يُوصينىِ بِالسِّواك حَتّى ظَنَنْتُ أنّه سَيَجْعلُهُ فَريضَةً.(30)
آنچنان جبرئيل مرا به مسواك زدن سفارش كرد كه گمان بردم آن را «واجب» خواهد نمود.
در حديثى ديگر از ايشان آمده است:
لَوْلا اَنْ اَشُقَّ عَلى‏ اُمّتى لَأَمَرتُهُم بِالسِّواكِ مَعَ كُلِّ صَلاةِ.(31)
اگر نمى‏ترسيدم كه امّتم به زحمت و مشقّت بيفتند، به آنها دستور مى‏دادم براى هر نماز، مسواك بزنند. در فايده‏هاى جسمى مسواك زدن و همچنين ثواب آن و افزايش ثواب بسيارى از عبادت‏ها (چنانچه با مسواك زدنْ همراه شوند)، احاديث زيادى وارد شده كه به يك نمونه اكتفا مى‏گردد.
امام صادق (ع) مى‏فرمايد:
فِي السِّواكِ إثْنَتا عَشْرَةَ خِصْلَةً: هُو مِنَ السُّنّة، و مُطَهِّرةٌ لِلْفَم ومَجْلاةٌ لِلْبَصَر، وَيُرْضِي الرَّحمن، وَيَبْيَض الأَسْنان ويَذْهَبُ بالحُفَرْ، وَيَشُدُّ اللَثَّة ويُشَهّي الطَّعام، ويذَهَبُ بِالبَلْغَم، ويَزيدُ فِي الحِفْظِ ويُضاعَفُ به الحَسَنات وتَفْرَحُ بِه المَلائِكَةَ.(32)
در مسواك زدن، دوازده ويژگى است: از سنّت (پيامبر(ص)) است، موجب پاكى دهان است، نورِ ديده را جلوه‏گر مى‏كند، خداوند را راضى مى‏نمايد، دندان‏ها را سفيد مى‏كند، زردى يا پوسيدگى دندان را زايل مى‏نمايد، لثه را محكم مى‏سازد، اشتهاى به غذا را زياد مى‏كند، بَلغَم را از بين مى‏برد، حافظه را افزايش مى‏دهد، ثواب‏ها را چند برابر مى‏كند، و ملائكه را شاد مى‏گرداند.

8 - پوشيدن لباس تميز و زيبا

از الطافى كه خداوند به انسان عطا فرموده و او را از ساير جانداران متمايز ساخته است، نعمت حُجب و حياست كه در فطرت او نهاده شده و روشن‏ترين شكل بروز اين گرايش فطرى، احساس نياز به پوشش و پوشاندن بدن از ديگران است و چه خوب است كه اين پوشش، زيبا، تميز و شايسته شأن انسانى و منزلت اجتماعى فرد باشد، تا آدمى را در منظر ديگران، خوشايند سازد.
درباره زيبا بودن لباس، امام صادق(ع) چنين مى‏فرمايد:
إِلْبَس وتَجَمَّل؛ فَإِنَّ اللّه جَميلٌ، يُحِبُّ الجَمال؛ وَلْيَكُنْ مِنْ حَلالٍ.(33)
لباس زيبا بپوش؛ زيرا خداوند زيباست و زيبايى را دوست دارد؛ امّا بايد از حلال باشد.
پيامبر اكرم در مورد تميز بودن لباس فرموده است:
مَنْ اتَّخَذَ ثوباً، فَلْيُنَظِّفهُ.(34)
هر كس لباسى مى‏پوشد، بايد آن را پاكيزه نگه دارد. همچنين اميرالمؤمنين (ع) مى‏فرمايد:
غَسْلُ الثِّيابِ يُذْهِبُ الهَمَّ والحُزْنِ وهُو طَهُورٌ للِصَّلاةِ.(35)
شستن ‏لباس‏ها غم واندوه را دورمى‏سازد واز پاكيزگى براى نماز، شمرده مى‏شود
منبع:www.hadith.net
/خ