التهاب آلرژيک بيني(رينيت)
نويسنده: دکتر احمد محمود آبادي
مقدمه سرماخوردگي يکي از شايعترين بيماريهاي عفوني است که هر سن و هر جنسي را درگير مي کند.
اطلاعات عمومي جامعه از سرماخوردگي به اين جمله خلاصه مي شود که: سرماخوردگي عامل ويروسي دارد و خودش خوب مي شود. آگاهي بهتر از بيماريها، باعث انجام اقدامات تشخيصي و درماني مناسب براي آنها مي شود. دستگاه تنفس انسان که روازه ورود بسياري از عوامل عفوني به بدن است خود در اثر عفونت هاي متعددي درگير شده، علائم باليني متفاوتي را ايجاد مي کند.
بسياري از مردم، تفاوت هاي موجود در بيماريهاي عفوني متعدد دستگاه تنفس را نمي شناسند و از همه ي آنها، با نام سرماخوردگي ياد مي کنند. در اين مقاله سعي کرده ام تا سرماخوردگي، سينوزيت و گلودرد را به زبان ساده بيان کنيم تا بتواند راهگشاي بيماران در درمان به موقع و صحيح آن ها باشد.
بدن انسان براي زنده ماندن و تداوم حيات خود به مواد اوليه ي زيادي نيازمند است که اکسيژن موجود در هوا يکي از اصلي ترين اين مواد است. اکسيژن موجود در هوا بايد وارد خون شده و از طريق عروق خوني بزرگ و کوچک خود را به سلول هاي سرتاسر بدن برساند. براي آنکه اکسيژن وارد خون شده و در آن گردش کند لازم است فاصله ي ميان آن دو به حداقل ممکن برسد. پوست آدمي که از ضخامت مشخصي برخوردار است مانع از ورود مستقيم اکسيژن به عروق زيرپوستي مي شود بنابراين لازم است از راهي ديگر اکسيژن وارد خون شود.
دستگاه تنفس انسان کار انتقال اکسيژن را از هوا به نزديکي هاي عروق کوچک بر عهده دارد. وقتي هوا که حدود 20 درصد آن را اکسيژن تشکيل مي دهد در نزديکي دهان قرار دارد به خودي خود نمي تواند وارد آن شده و از راه هاي هوايي متعدد خود را به خون و عروق خوني برساند. در انتهاي راه هاي هوايي بزرگ و کوچک دستگاه تنفس، کيسه هايي وجود دارد که به کيسه هاي هوايي معروف است و از کنار ديواره هاي نازک اطراف آن عروق خوني عبور مي کنند.
براي مجسم کردن بهتر کيسه هاي هوايي بهتر است يک بادکنک را در نظر بگيريد که به انتهاي يک لوله ي نازک متصل شده است اما تفاوت اصلي آن در نوع رسيدن هوا به اين بادکنک ها يا کيسه هاي هوايي است. براي رسيدن هوا به بادکنک لازم است يک نفر دهان خود را بر ابتداي لوله گذاشته و در آن بدمد ولي در کيسه هاي هوايي که در انتهاي راه هاي هوايي کوچک قرار دارند اين گونه نيست، بلکه يک نيرو که به ديواره هاي بادکنک (کيسه هاي هوايي تنفسي) فشار منفي وارد مي آورد، باعث ايجاد فشار منفي و نوعي مکش شده که نتيجه ي آن اتساع کيسه هاي هوايي است. و اين اتساع خودبخود هوا را وارد کيسه هاي هوايي مي کند. وقتي که اکسيژن لازم از هوا گرفته شد و دي اکسيد کربن به آن داده شد، فشار معکوس از روي کيسه هاي هوايي برداشته شده و باعث مي شود تا هواي درون کيسه ها از طريق لوله هاي کوچک و بزرگ که همان مجاري تنفسي هستند به خارج هدايت شود.
اين کار را عضلات تنفسي با کمک اعضاء جدار قفسه ي صدري مثل دنده ها انجام مي دهند. آنچه باعث انقباض عضلات تنفسي مي شود، اعصاب حرکتي هستند که هم به صورت ارادي و هم غير ارادي فعاليت مي کنند.
اعصاب حرکتي که با تحريک عضلات تنفسي جدار قفسه ي صدري باعث اتساع قفسه ي صدري مي شوند تحت تأثير يک هسته ي عصبي قرار دارند که مرکز تنفسي ناميده شده و در بصل النخاع قرار دارد. اين مرکز تنفسي، هم به صورت خودکار و هم تحت تأثير پيامهاي قشر مغز فعاليت مي کنند.
وقتي شروع به فعاليت بيشتر از معمول مي کنيم و توليد دي اکسيد کربن افزايش مي يابد باعث تغييراتي در ميزان اسيديته خون مي شود که نتيجه ي آن افزايش فعاليت هسته و مرکز تنفسي براي دفع آن مي باشد. وقتي هسته و مرکز تنفسي احساس نياز کند تعداد تنفس را که به طور حدود 12 در دقيقه است، گاهي به بالاتر از 30 تنفس در دقيقه مي رساند.
به استاع قفسه ي صدري که باعث ايجاد فشار منفي در کيسه هاي هوايي شده و هواي لازم را به آن ها مي رساند دم مي گوييم. در انتهاي هر دم، انقباض عضلات تنفسي خاتمه مي يابد، قفسه ي صدري بر روي هم مي خوابد، کيسه هاي هوايي بر روي هم مي خوابند و هواي درون خود را به بيرون هدايت مي کنند که به اين عمل بازدم گفته مي شود. پس عمل دم و بازدم اکسيژن لازم را از هواي پيراموني ما به خون مي رساند و مواد زائد از جمله دي اکسيد کربن، همچنين اسيدهاي فرار را به هواي اطراف باز مي گرداند.
عمل دم و بازدم توسط دستگاهي با نام دستگاه تنفس انجام مي شود که در ادامه بحث مطالب بيشتري پيرامون آن عنوان خواهد شد.
سؤال 2: دستگاه تنفس انسان از چه قسمت هايي تشکيل شده است؟
براي فهم ساختمان و کارکرد بسياري از دستگاه ها و ارگان هاي دروني بدن انسان آن ها را نامگذاري کرده و به اجزاء کوچکتر تقسيم بندي مي کنند. اين دستگاه ها و ارگان ها از جنبه هاي مختلف تقسيم بندي و نامگذاري مي شوند. يکي از انواع تقسيم بندي ها، تقسيم بندي دستگاه هاي مختلف به دو قسمت فوقاني و تحتاني است.
به عنوان مثال دستگاه گوارش را به دو قسمت فوقاني و تحتاني تقسيم بندي مي کنند يعني وقتي مي گوييم دستگاه گوارش فوقاني، منظورمان دهان، حلق، مري، معدي و قسمت هاي ابتدايي روده ي کوچک است يا وقتي مي گوييم دستگاه گوارش تحتاني، منظورمان قسمت هاي باقيمانده روده ي کوچک و همچنين روده ي بزرگ است.
به همين ترتيب دستگاه ادراري را نيز به دو قسمت فوقاني و تحتاني تقسيم بندي مي کنند.
دستگاه تنفس انسان، از قسمت هاي مختلف تشکيل شده است و آسيب رسيدن به هر کدام از اين قسمت ها باعث اختلال در تنفس (دم و بازدم) مي شود که نتيجه ي آن کاهش اکسيژن خون، افزايش ميزان دي اکسيد کربن و همچنين تغييرات مهم در ميزان اسيديته آن مي باشد.
صحبت کردن درباره ي مکانيزم تنفس و بيماريهاي مختلفي که اجزاء متعدد دستگاه تنفس را در گير مي کنند، حداقل نياز به يک دوره ي 3 ساله ي فوق تخصصي پس از گذراندن دوره ي تخصصي و چهار ساله ي بيماريهاي داخلي به دنبال تحصيل هفت ساله پزشکي عمومي دارد و از حوصله ي اين مقاله همچنين دامنه ي معلومات من خارج است.
در دنباله ي اين بحث سعي مي کنم تا به طور خيلي خلاصه، اشاره اي گذرا به بعضي از بيماريهاي عفوني درگير کننده ي راه هاي هوايي داشته باشم.
سؤال 3: چه بيماريهايي راه هاي هوايي را درگير مي کنند؟
همانطور که در پاسخ سؤال قبلي عنوان کردم، با توجه به اجزاء متعدد دستگاه تنفس، بيماريهاي گوناگوني مي توانند دستگاه تنفس را درگيرکرده و باعث ايجاد علائم باليني فراوان و همچنين نارسايي تنفسي شوند.
...به راحتي مي توان صدها و حتي هزاران بيماري را نام برد که با مکانيزم هاي مختلف اجزاء تشکيل دهنده ي دستگاه تنفس را درگير مي کنند. بيماريهايي که مي توانند مرکز تنفسي، اعصاب تنفسي، عضلات تنفسي، استخوان هاي تنفسي، راه هاي تنفسي، فضاهاي بين کيسه هاي هوايي، عروق ريوي و... را درگير کنند و همانطور که در قبل اشاره کردم، قصد ندارم حتي به طور خلاصه به اين بيماريها بپردازم، بلکه مي خواهم، به صورتي کاملا خلاصه شده راجع به چند بيماري عفوني درگير کننده راه هاي هوايي، صحبت کنم تا وقتي که در فصل بعد در مورد سرماخوردگي صحبت مي شود، خواننده بتواند بين اين حالات متعدد، تفاوت قائل شود.
سؤال4: بيماريهاي عفوني درگير کننده ي راه هاي هوايي چگونه نامگذاري مي شوند؟
قبل از نامگذاري بيماريهاي عفوني درگيرکننده ي راه هاي هوايي اجازه بدهيد تا در مورد يک اصطلاح که در لغت شناسي پزشکي کاربرد فراوان دارد صحبت کنم.
من مانند هر ايراني صحبت کننده به زبان فارسي علاقمندم تا از لغات اصلي فارسي در نوشته ي خود استفاده کنم و از آنجايي که مقاومت در برابر ورود لغت از زبان هاي ديگر به زبان فارسي غير ممکن است، همچنين از اين کلمات به طور رايج در بين مردم استفاده مي شود اجازه بدهيد تا به طور خلاصه خوانندگان را با يک پسوند آشنا کنم. در لغت شناسي پزشکي، کلمه و ترکيبات فراواني را در آپانديسيت، سينوزيت، برونشيت، گاستريت و... شنيده ايد.
«ايت» يا همان «itis -» به معني وجود التهاب است يعني وقتي در انتهاي يک کلمه يا ترکيب آورده مي شود، بيان کننده ي التهاب در عضو مربوطه مي باشد. (sinusitis = sinus)
لازم است يادآوري کنم که التهاب هميشه به معني عفونت نيست. به بيان ديگر وقتي صحبت از وجود التهاب مي شود مي تواند عامل آن عفوني يا غيرعفوني مثلا در اثر التهاب با يک عامل حساسيت زا باشد.
اجازه بدهيد با يک مثال اين نکته را بهتر بيان کنم.
«رينيت» به معناي التهاب بيني مي باشد پس وقتي مي گوييم فلاني رينيت دارد منظورمان اين است که بيني او دچار التهاب شده است.
اين التهاب مي تواند به علت عفونت مثلا عفونت ويروسي باشد که همان سرماخوردگي است و مي تواند به علت حساسيت باشد که به آن رينيت حساسيتي يا الرژيک گفته مي شود. توضيح اين پسوند بدان جهت بود که در ادامه مطلب، مجبور به استفاده از آن در قسمت هاي مختلف خواهم بود.
راه هاي هوايي دستگاه تنفسي از اجزاء مختلف تشکيل شده است که هر کدام مي توانند به تنهايي يا همراه با هم در اثر بيماريهاي عفوني دچار التهاب شوند.
همانطور که در مطالب قبلي عنوان کردم براي نامگذاري بيماريهاي عفوني دستگاه تنفس در بسياري از مواقع ابتدا اسم عضو آورده شده است و سپس يک «ايت» به آن اضافه مي شود اصرار من در بيان نکات ذکر شده به اين دليل است که سعي مي کنم تا علاوه بر توضيح بيماريها بيماريها به زبان ساده، سطح آگاهي خوانندگان را از علم پزشکي تا جايي که مي توانم افزايش دهم. اين افزايش سطح آگاهي باعث مي شوند تا بيماران و اعضاء خانواده ي آن ها براي هر بيماري به اندازه ي خودش اهميت قائل شوند.
وقتي يک عامل عفوني خود را به دستگاه تنفس انساني مي رساند مي تواند حداقل 10 بيماري با عناوين جداگانه ايجاد کند در حالي که در بين افراد يک جامعه که اطلاعات کافي پزشکي ندارند، معمولا گفته مي شود يا بيماري سرماخورده و يا دچار سينه پهلو شده استف در حالي که سرماخوردگي و سينه پهلو تنها دو بيماري از بيماريهاي مختلفي هستند که اين دستگاه را گرفتار مي کنند.
رينيت: التهاب بيني که در اثر عوامل متعدد عفوني و غير عفوني بوجود مي آيد. رينيت ويروسي که علائمي مثل آبريزش از بيني، عطسه، تودماغي صحبت کردن و... از نشانه هاي اوليه آن است، تحت عنوان سرماخوردگي ناميده مي شود که البته وقتي گفته مي شود بيمار دچار سرماخوردگي شده يعني ويروس عامل سرماخوردگي که خود از 5 گروه اصلي ويروس ها تشکيل شده است وارد راه هاي تنفس فوقاني فرد شده و علاوه بر بيني، سينوس ها و حلق را نيز درگير کرده است.
اين بيماري (سرماخوردگي) در فصل آينده به طور کامل توضيح داده خواهد شد.
سينوزيت: به التهاب سينوس ها که علت اصلي آن، عوامل عفوني و در مرکز آن ويروس ها هستند، سينوزيت گفته مي شود.
فارنژيت: فارنکس نام انگليسي حلق است و بر اين اساس فارنژيت به معناي التهاب حلق مي باشد که در اثر عوامل عفوني متعدد از جمله ويروس ها بوجود مي آيد. لوزه ها از اجزاء تشکيل دهنده ي حلق مي باشند و التهاب آن ها که در لغت شناسي پزشکي تونسيليت گفته مي شود، در زير مجموعه ي فارنژيت يا التهاب حلق جاي مي گيرد. آنژين چرکي نام ديگر عفونت باکتريهايي حلق و لوزه ها مي باشد.
اتيت مديا: اتيت به معناي التهاب گوش و مديا به معناي حدواسط يا وسطي مي باشد پس وقتي مي گوييم اتيت مديا منظورمان عفونت و التهاب گوش مياني مي باشد.
اپي گلوتيت: اپي گلوت، ساختماني است که در هنگام بلع مواد و ورود آن ها به مري و معده، بايد بر روي گلوت که قبل از حنجره وجود دارد قرار بگيرد و مانع ورود مواد غذايي به ريه ها شود. اين عضو از دستگاه تنفسي در اثر آلودگي با بعضي از انواع باکتري ها دچار التهاب شده و با انسداد راه هاي تنفسي مي تواند خيلي خطرناک شود.
لارنژيت- لارنکس به معناي حنجره و لارنژيت به معناي التهاب حنجره مي باشد. بسياري از بيماريهاي ويروسي که دستگاه تنفس را در گير مي کنند مي توانند باعث التهاب و تورم تارهاي صوتي شوند که نتيجه ي آن گرفتگي و خشونت صدا است که حتي گاهي منجر به اختلال جدي در صحبت کردن مي شود.
تراکئيت: تراشه به معني ناي(راه اصلي هوايي) و تراکئيت به معناي تورم يا التهاب ناي مي باشد که علامت اصلي آن سرفه است.
برونشيت: برونش به معناي راه هاي هوايي اصلي و برونشيت به معناي تورم و التهاب راه هايي هوايي اصلي و بزرگ مي باشد که در يک تقسيم بندي کلي به دو نوع حاد و مزمن تقسيم مي شود. برونشيت حاد در اثر عوامل عفوني مثل ويروس ها و برونشيت مزمن معمولا در اثر استنشاق دراز مدت مواد سمي از جمله دخانيات بوجود مي آيد.
برونشيوليت: برونشيول به معناي راه هاي هوايي کوچک و انتهايي است بنابراين منظور از برونشيوليت، تورم و التهاب راه هاي هوايي کوچک است که معمولا در سنين زير يکسال ديده مي شود.
پنومونيت يا پنوموني: منظور از پنوموني که در فارسي به آن سينه پهلو يا در عربي به آن ذات الريه گفته مي شود به معناي التهاب کيسه هاي هوايي انتهايي و فضاهاي بينابيني اين کيسه ها است که مي تواند در اثر علل و عوامل متعدد عفوني و غيرعفوني بوجود آيد.
وقتي يک عامل عفوني وارد دستگاه تنفس مي شود بر اساس نوع آن مي تواند تنها يک عضو يا عضوهاي متعدد را درگير کند.
عفونت هاي باکتريايي معمولا تنها به يک عضو حمله مي کنند و باعث ايجاد علائم مربوط به آن عضو مي شوند مانند سينوزيت يا فارنژيت يا پنوموني و...
عفونت هاي ويروسي معمولا وقتي وارد دستگاه تنفس مي شوند، به طور همزمان چند عضو را درگير مي کنند. مثال واضح براي اين حالت وقتي است که يکي از انواع ويروس هاي سرماخوردگي که در فصل بعدي به آن ها اشاره خواهم کرد، وارد دستگاه تنفس يک فرد مي شوند و به طور همزمان بيني، سينوس و حلق را درگير مي کنند. بر همين اسسا است که وقتي بخواهيم سرماخوردگي را به طور علمي تعريف کنيم، مي گوييم منظور از سرماخوردگي يک عفونت ويروسي است که باعث رينوسينوفارنژيت مي شود يعني التهاب همزمان بيني، سينوس ها و حلق.
سؤال 5، رينيت (التهاب بيني) چيست و چه خصوصياتي دارد؟
بي شک در خود و يا در اطرافيان خود، حالاتي را مشاهده کرده ايد که آبريزش بيني و خارش آن، عطسه کردن، گرفتگي بيني و کاهش توانايي در احساس بوهاي اطراف جزئي از آن بوده است.
رينيت يا التهاب بيني مي تواند به تنهايي و با علائم ذکر شده ي قبلي باشد يا اينکه جزئي از مجموعه ي علائمي باشد که گلودرد، ترحشات پشت حلق، سردرد، گرفتگي صدا، سرفه و .... نيز همراه آن وجود دارند.
رينيت علل متعدد و فراواني دارد....گرفتاري بيني و تورم آن، همراه با گرفتاري سينوس ها و حلق که مجموعا رينوسينوفارنژيت (يا تورم همزمان بيني - سينوس ها - حلق) ناميده مي شود اگر در اثر ويروس بوجود بيايد، سرماخوردگي ناميده مي شود که در فصل بعد بوطر کامل مورد بحث قرار مي گيرد.
علاوه بر عفونت هاي ويروسي، آلرژي و حساسيت يکي ديگر از علل اصلي رينيت مي باشد که مي تواند يک الگوي فصلي داشته باشد يا اينکه در طول سال بيمار را آزار دهد. علاوه بر عفونت هاي ويروسي و آلرژي يا حساسيت، رينيت يا التهاب بيني در اثر عوامل مختلفي بوجود مي آيد ... واقعيت اين است که در اين مقاله نمي توانم تمامي علل رينيت را مورد بحث قرار دهم.
شايد در اطراف خود کساني را بشناسيد که آبريزش بيني و عطسه کردن خسته شده اند، بيماراني که مرتبا از داورهاي آنتي هيستامين مثل کتوتيفن، کلرفنرامين، زاديتن و لوراتادين استفاده مي کنند.
بعضي از اين بيماران يک اسپري بيني تيز همراه دارند که ترکيب اصلي آن داروهاي ضد التهاب کورتوني (مثل بلکومتازون و فلوتيکازون) يا غيرکورتوني (مثل کرومولين سديم يا همان اينتال) مي باشد.
رينيت آلرژيک همانطور که در مطالب گذشته عنوان شد مي تواند الگوي فصلي داشته، با شروع فصل بهار و گرده افشاني گل ها يا گياهان آغاز شود، همچنين مي تواند در طول سال بيمار را آزار دهد.
نکته ي مهم در اولين برخورد با بيمار مبتلا به رينيت اين است که علت آن را روشن کنيم.
طبيعي است که رينيت ناشي از سرماخوردگي به ندرت بيشتر از 2 هفته طول مي کشد و اگر يک بيمار از رينيت (عطسهف گرفتگي بيني...) با زماني طولاني تر از چند هفته شکايت کند بايد به علتي غير از سرماخوردگي فکر کرد.
براي پي بردن به علت رينيت، پزشکان علاوه بر گرفتن شرح حال از بيمار و صحبت کردن با او در مورد دوره ي بيماري، داروهاي مصرفي و... بيني فرد را با وسيله اي که رينوسکوپ نام دارد معاينه مي کنند.
هدف از معاينه ي بيني فرد، آگاهي از وجود يا عدم وجود عللي مثل جسم خارجي، بدخيمي هاي بيني، پوليپ و... مي باشد.
براي افتراق رينيت آلرژيک از غير آلرژيک مي توان ترشحات بيني فرد را مورد مطالعه قرار داد. وجود گلبول هاي سفيد فراوان از جنس ائوزينوفيل به نفع زمينه ي آلرژيک است.
وقتي پزشک بر اساس گفتگو با بيمار و معلاينه ي او به تشخيص رينيت آلرژيک يا تب يونجه رسيد، اقدام به کنترل علائم بيماري مي کند. قبل از پرداختن به اقدامات درماني براي رينيت آلرژيک، ذکر اين نکته را ضروري مي دانم که بگويم اگر چه نام اين بيماري تب يونجه است اما، حساس بودن بيني بيمار به يونجه و ايجاد علائم باليني، يکي از صدها آلرژن (عامل حساسيت زا) موجود در پيرامون ما مي باشد.
تب يونجه مانند بسياري از بيماريهاي ديگر قابل درمان قطعي نيست.
بلکه بايد با استفاده از همه اقدامات و امکانات لازم سعي در کنترل آن داشت. براي آنکه رينيت آلرژيک را درمان کنيم، قدم اول اثبات بيماري است يعني پس از آنکه بيمار معاينه مي شود و بيماريهاي ديگر مثل پوليپ يا انسداد يا انحراف تيغه ي بيني به عنوان علت رينيت به کنار مي رود، بايد با استفاده از تست هاي پوستي و يا آزمايشات خوني، اين تشخيص، قطعي گردد.
سؤال 6: چگونه مي توان رينيت آلرژيک را درمان کرد؟
وقتي تشخيص رينيت آلرژيک اثبات شد سه اقدام اساسي عبارتند از:
1- پرهيز از آلرژن (عامل ايجاد نننده ي آلرژي و حساسيت)
2- درمان قدم به قدم دارويي.
3- درمان ايمني و کاهش حساسيت فرد نسبت به مواد حساسيت زا با استفاده از تزريق واکسن.
1- پرهيز از آلرژن:
پرهيز از آلرژن معمولا وقتي مؤثر است که نوع آن شناخته شود و اين اقدام معمولا در الگوي فصلي قابل انجام است که فرد مي تواند با استفاده از ماسک و دوري از گرده هاي گياهان و گل ها به درمان بيماري خود کمک کند. در بعضي از افراد، اين الگوي فصلي آنقدر شديد است که فرد گاهي مجبور مي شود در فصلي از سال محل زندگي خود را تغيير دهد. عدم نگهداري حيوان دست آموز در منزل و عدم استفاده از بالش ها و تشک هايي که از پر مرغ يا پشم حيوانات درست شده اند يکي ديگر از اقدامات لازم براي جلوگيري از ايجاد علائم باليني در اين بيماري است.
2- درمان قدم به قدم دارويي:
قبل از آنکه درباره ي درمان قدم به قدم رينيت آلرژيک صحبت کنم اجازه بدهيد تا کليه ي داروهاي مورد مصرف در اين بيماري را عنوان کنم.
سه دسته ي اصلي داروهايي که رد درمان رينيت آلرژيک به کار مي روند ...اين سه دسته عبارتند از:
1- آنتي هيستامين ها
2- ضد التهاب ها
3- ضد احتقان ها
مانند بسياري از بيماريهاي ديگر، يک درمان واحد براي همه ي بيماران مبتلا به رينيت آلرژيک وجود ندارد و پزشک بر اساس شدت و دوره ي بيماري همچنين ماندگاري علائم باليني تصميم مي گيرد که از کدام دارو و به چه روشي استفاده کند.
همانطور که در مطالب قبلي عنواه کرده ام، رينيت آلرژيک به عنوان يک بيماري با منشأ ايمني و همانند آسم مي تواند از يک الگو دوره اي
تبعيت کند يا اينکه به طور مداوم بيمار را آزار دهد. بنابراين گاهي براي يک بيمار استفاده از قرص خوراکي آنتي هيستامين کفايت مي کند و گاهي فرد مجبور مي شود براي مدت طولاني از کورتون داخل بيني استفاده کند.
منبع: کتاب سرماخوردگي به زبان ساده
/س
اطلاعات عمومي جامعه از سرماخوردگي به اين جمله خلاصه مي شود که: سرماخوردگي عامل ويروسي دارد و خودش خوب مي شود. آگاهي بهتر از بيماريها، باعث انجام اقدامات تشخيصي و درماني مناسب براي آنها مي شود. دستگاه تنفس انسان که روازه ورود بسياري از عوامل عفوني به بدن است خود در اثر عفونت هاي متعددي درگير شده، علائم باليني متفاوتي را ايجاد مي کند.
بسياري از مردم، تفاوت هاي موجود در بيماريهاي عفوني متعدد دستگاه تنفس را نمي شناسند و از همه ي آنها، با نام سرماخوردگي ياد مي کنند. در اين مقاله سعي کرده ام تا سرماخوردگي، سينوزيت و گلودرد را به زبان ساده بيان کنيم تا بتواند راهگشاي بيماران در درمان به موقع و صحيح آن ها باشد.
رينيت آلرژيک، سينوزيت و ساير عفونت هاي شايع راههاي هواي فوقاني
بدن انسان براي زنده ماندن و تداوم حيات خود به مواد اوليه ي زيادي نيازمند است که اکسيژن موجود در هوا يکي از اصلي ترين اين مواد است. اکسيژن موجود در هوا بايد وارد خون شده و از طريق عروق خوني بزرگ و کوچک خود را به سلول هاي سرتاسر بدن برساند. براي آنکه اکسيژن وارد خون شده و در آن گردش کند لازم است فاصله ي ميان آن دو به حداقل ممکن برسد. پوست آدمي که از ضخامت مشخصي برخوردار است مانع از ورود مستقيم اکسيژن به عروق زيرپوستي مي شود بنابراين لازم است از راهي ديگر اکسيژن وارد خون شود.
دستگاه تنفس انسان کار انتقال اکسيژن را از هوا به نزديکي هاي عروق کوچک بر عهده دارد. وقتي هوا که حدود 20 درصد آن را اکسيژن تشکيل مي دهد در نزديکي دهان قرار دارد به خودي خود نمي تواند وارد آن شده و از راه هاي هوايي متعدد خود را به خون و عروق خوني برساند. در انتهاي راه هاي هوايي بزرگ و کوچک دستگاه تنفس، کيسه هايي وجود دارد که به کيسه هاي هوايي معروف است و از کنار ديواره هاي نازک اطراف آن عروق خوني عبور مي کنند.
براي مجسم کردن بهتر کيسه هاي هوايي بهتر است يک بادکنک را در نظر بگيريد که به انتهاي يک لوله ي نازک متصل شده است اما تفاوت اصلي آن در نوع رسيدن هوا به اين بادکنک ها يا کيسه هاي هوايي است. براي رسيدن هوا به بادکنک لازم است يک نفر دهان خود را بر ابتداي لوله گذاشته و در آن بدمد ولي در کيسه هاي هوايي که در انتهاي راه هاي هوايي کوچک قرار دارند اين گونه نيست، بلکه يک نيرو که به ديواره هاي بادکنک (کيسه هاي هوايي تنفسي) فشار منفي وارد مي آورد، باعث ايجاد فشار منفي و نوعي مکش شده که نتيجه ي آن اتساع کيسه هاي هوايي است. و اين اتساع خودبخود هوا را وارد کيسه هاي هوايي مي کند. وقتي که اکسيژن لازم از هوا گرفته شد و دي اکسيد کربن به آن داده شد، فشار معکوس از روي کيسه هاي هوايي برداشته شده و باعث مي شود تا هواي درون کيسه ها از طريق لوله هاي کوچک و بزرگ که همان مجاري تنفسي هستند به خارج هدايت شود.
اين کار را عضلات تنفسي با کمک اعضاء جدار قفسه ي صدري مثل دنده ها انجام مي دهند. آنچه باعث انقباض عضلات تنفسي مي شود، اعصاب حرکتي هستند که هم به صورت ارادي و هم غير ارادي فعاليت مي کنند.
اعصاب حرکتي که با تحريک عضلات تنفسي جدار قفسه ي صدري باعث اتساع قفسه ي صدري مي شوند تحت تأثير يک هسته ي عصبي قرار دارند که مرکز تنفسي ناميده شده و در بصل النخاع قرار دارد. اين مرکز تنفسي، هم به صورت خودکار و هم تحت تأثير پيامهاي قشر مغز فعاليت مي کنند.
وقتي شروع به فعاليت بيشتر از معمول مي کنيم و توليد دي اکسيد کربن افزايش مي يابد باعث تغييراتي در ميزان اسيديته خون مي شود که نتيجه ي آن افزايش فعاليت هسته و مرکز تنفسي براي دفع آن مي باشد. وقتي هسته و مرکز تنفسي احساس نياز کند تعداد تنفس را که به طور حدود 12 در دقيقه است، گاهي به بالاتر از 30 تنفس در دقيقه مي رساند.
به استاع قفسه ي صدري که باعث ايجاد فشار منفي در کيسه هاي هوايي شده و هواي لازم را به آن ها مي رساند دم مي گوييم. در انتهاي هر دم، انقباض عضلات تنفسي خاتمه مي يابد، قفسه ي صدري بر روي هم مي خوابد، کيسه هاي هوايي بر روي هم مي خوابند و هواي درون خود را به بيرون هدايت مي کنند که به اين عمل بازدم گفته مي شود. پس عمل دم و بازدم اکسيژن لازم را از هواي پيراموني ما به خون مي رساند و مواد زائد از جمله دي اکسيد کربن، همچنين اسيدهاي فرار را به هواي اطراف باز مي گرداند.
عمل دم و بازدم توسط دستگاهي با نام دستگاه تنفس انجام مي شود که در ادامه بحث مطالب بيشتري پيرامون آن عنوان خواهد شد.
سؤال 2: دستگاه تنفس انسان از چه قسمت هايي تشکيل شده است؟
براي فهم ساختمان و کارکرد بسياري از دستگاه ها و ارگان هاي دروني بدن انسان آن ها را نامگذاري کرده و به اجزاء کوچکتر تقسيم بندي مي کنند. اين دستگاه ها و ارگان ها از جنبه هاي مختلف تقسيم بندي و نامگذاري مي شوند. يکي از انواع تقسيم بندي ها، تقسيم بندي دستگاه هاي مختلف به دو قسمت فوقاني و تحتاني است.
به عنوان مثال دستگاه گوارش را به دو قسمت فوقاني و تحتاني تقسيم بندي مي کنند يعني وقتي مي گوييم دستگاه گوارش فوقاني، منظورمان دهان، حلق، مري، معدي و قسمت هاي ابتدايي روده ي کوچک است يا وقتي مي گوييم دستگاه گوارش تحتاني، منظورمان قسمت هاي باقيمانده روده ي کوچک و همچنين روده ي بزرگ است.
به همين ترتيب دستگاه ادراري را نيز به دو قسمت فوقاني و تحتاني تقسيم بندي مي کنند.
دستگاه تنفس انسان، از قسمت هاي مختلف تشکيل شده است و آسيب رسيدن به هر کدام از اين قسمت ها باعث اختلال در تنفس (دم و بازدم) مي شود که نتيجه ي آن کاهش اکسيژن خون، افزايش ميزان دي اکسيد کربن و همچنين تغييرات مهم در ميزان اسيديته آن مي باشد.
صحبت کردن درباره ي مکانيزم تنفس و بيماريهاي مختلفي که اجزاء متعدد دستگاه تنفس را در گير مي کنند، حداقل نياز به يک دوره ي 3 ساله ي فوق تخصصي پس از گذراندن دوره ي تخصصي و چهار ساله ي بيماريهاي داخلي به دنبال تحصيل هفت ساله پزشکي عمومي دارد و از حوصله ي اين مقاله همچنين دامنه ي معلومات من خارج است.
در دنباله ي اين بحث سعي مي کنم تا به طور خيلي خلاصه، اشاره اي گذرا به بعضي از بيماريهاي عفوني درگير کننده ي راه هاي هوايي داشته باشم.
سؤال 3: چه بيماريهايي راه هاي هوايي را درگير مي کنند؟
همانطور که در پاسخ سؤال قبلي عنوان کردم، با توجه به اجزاء متعدد دستگاه تنفس، بيماريهاي گوناگوني مي توانند دستگاه تنفس را درگيرکرده و باعث ايجاد علائم باليني فراوان و همچنين نارسايي تنفسي شوند.
...به راحتي مي توان صدها و حتي هزاران بيماري را نام برد که با مکانيزم هاي مختلف اجزاء تشکيل دهنده ي دستگاه تنفس را درگير مي کنند. بيماريهايي که مي توانند مرکز تنفسي، اعصاب تنفسي، عضلات تنفسي، استخوان هاي تنفسي، راه هاي تنفسي، فضاهاي بين کيسه هاي هوايي، عروق ريوي و... را درگير کنند و همانطور که در قبل اشاره کردم، قصد ندارم حتي به طور خلاصه به اين بيماريها بپردازم، بلکه مي خواهم، به صورتي کاملا خلاصه شده راجع به چند بيماري عفوني درگير کننده راه هاي هوايي، صحبت کنم تا وقتي که در فصل بعد در مورد سرماخوردگي صحبت مي شود، خواننده بتواند بين اين حالات متعدد، تفاوت قائل شود.
سؤال4: بيماريهاي عفوني درگير کننده ي راه هاي هوايي چگونه نامگذاري مي شوند؟
قبل از نامگذاري بيماريهاي عفوني درگيرکننده ي راه هاي هوايي اجازه بدهيد تا در مورد يک اصطلاح که در لغت شناسي پزشکي کاربرد فراوان دارد صحبت کنم.
من مانند هر ايراني صحبت کننده به زبان فارسي علاقمندم تا از لغات اصلي فارسي در نوشته ي خود استفاده کنم و از آنجايي که مقاومت در برابر ورود لغت از زبان هاي ديگر به زبان فارسي غير ممکن است، همچنين از اين کلمات به طور رايج در بين مردم استفاده مي شود اجازه بدهيد تا به طور خلاصه خوانندگان را با يک پسوند آشنا کنم. در لغت شناسي پزشکي، کلمه و ترکيبات فراواني را در آپانديسيت، سينوزيت، برونشيت، گاستريت و... شنيده ايد.
«ايت» يا همان «itis -» به معني وجود التهاب است يعني وقتي در انتهاي يک کلمه يا ترکيب آورده مي شود، بيان کننده ي التهاب در عضو مربوطه مي باشد. (sinusitis = sinus)
لازم است يادآوري کنم که التهاب هميشه به معني عفونت نيست. به بيان ديگر وقتي صحبت از وجود التهاب مي شود مي تواند عامل آن عفوني يا غيرعفوني مثلا در اثر التهاب با يک عامل حساسيت زا باشد.
اجازه بدهيد با يک مثال اين نکته را بهتر بيان کنم.
«رينيت» به معناي التهاب بيني مي باشد پس وقتي مي گوييم فلاني رينيت دارد منظورمان اين است که بيني او دچار التهاب شده است.
اين التهاب مي تواند به علت عفونت مثلا عفونت ويروسي باشد که همان سرماخوردگي است و مي تواند به علت حساسيت باشد که به آن رينيت حساسيتي يا الرژيک گفته مي شود. توضيح اين پسوند بدان جهت بود که در ادامه مطلب، مجبور به استفاده از آن در قسمت هاي مختلف خواهم بود.
راه هاي هوايي دستگاه تنفسي از اجزاء مختلف تشکيل شده است که هر کدام مي توانند به تنهايي يا همراه با هم در اثر بيماريهاي عفوني دچار التهاب شوند.
همانطور که در مطالب قبلي عنوان کردم براي نامگذاري بيماريهاي عفوني دستگاه تنفس در بسياري از مواقع ابتدا اسم عضو آورده شده است و سپس يک «ايت» به آن اضافه مي شود اصرار من در بيان نکات ذکر شده به اين دليل است که سعي مي کنم تا علاوه بر توضيح بيماريها بيماريها به زبان ساده، سطح آگاهي خوانندگان را از علم پزشکي تا جايي که مي توانم افزايش دهم. اين افزايش سطح آگاهي باعث مي شوند تا بيماران و اعضاء خانواده ي آن ها براي هر بيماري به اندازه ي خودش اهميت قائل شوند.
وقتي يک عامل عفوني خود را به دستگاه تنفس انساني مي رساند مي تواند حداقل 10 بيماري با عناوين جداگانه ايجاد کند در حالي که در بين افراد يک جامعه که اطلاعات کافي پزشکي ندارند، معمولا گفته مي شود يا بيماري سرماخورده و يا دچار سينه پهلو شده استف در حالي که سرماخوردگي و سينه پهلو تنها دو بيماري از بيماريهاي مختلفي هستند که اين دستگاه را گرفتار مي کنند.
رينيت: التهاب بيني که در اثر عوامل متعدد عفوني و غير عفوني بوجود مي آيد. رينيت ويروسي که علائمي مثل آبريزش از بيني، عطسه، تودماغي صحبت کردن و... از نشانه هاي اوليه آن است، تحت عنوان سرماخوردگي ناميده مي شود که البته وقتي گفته مي شود بيمار دچار سرماخوردگي شده يعني ويروس عامل سرماخوردگي که خود از 5 گروه اصلي ويروس ها تشکيل شده است وارد راه هاي تنفس فوقاني فرد شده و علاوه بر بيني، سينوس ها و حلق را نيز درگير کرده است.
اين بيماري (سرماخوردگي) در فصل آينده به طور کامل توضيح داده خواهد شد.
سينوزيت: به التهاب سينوس ها که علت اصلي آن، عوامل عفوني و در مرکز آن ويروس ها هستند، سينوزيت گفته مي شود.
فارنژيت: فارنکس نام انگليسي حلق است و بر اين اساس فارنژيت به معناي التهاب حلق مي باشد که در اثر عوامل عفوني متعدد از جمله ويروس ها بوجود مي آيد. لوزه ها از اجزاء تشکيل دهنده ي حلق مي باشند و التهاب آن ها که در لغت شناسي پزشکي تونسيليت گفته مي شود، در زير مجموعه ي فارنژيت يا التهاب حلق جاي مي گيرد. آنژين چرکي نام ديگر عفونت باکتريهايي حلق و لوزه ها مي باشد.
اتيت مديا: اتيت به معناي التهاب گوش و مديا به معناي حدواسط يا وسطي مي باشد پس وقتي مي گوييم اتيت مديا منظورمان عفونت و التهاب گوش مياني مي باشد.
اپي گلوتيت: اپي گلوت، ساختماني است که در هنگام بلع مواد و ورود آن ها به مري و معده، بايد بر روي گلوت که قبل از حنجره وجود دارد قرار بگيرد و مانع ورود مواد غذايي به ريه ها شود. اين عضو از دستگاه تنفسي در اثر آلودگي با بعضي از انواع باکتري ها دچار التهاب شده و با انسداد راه هاي تنفسي مي تواند خيلي خطرناک شود.
لارنژيت- لارنکس به معناي حنجره و لارنژيت به معناي التهاب حنجره مي باشد. بسياري از بيماريهاي ويروسي که دستگاه تنفس را در گير مي کنند مي توانند باعث التهاب و تورم تارهاي صوتي شوند که نتيجه ي آن گرفتگي و خشونت صدا است که حتي گاهي منجر به اختلال جدي در صحبت کردن مي شود.
تراکئيت: تراشه به معني ناي(راه اصلي هوايي) و تراکئيت به معناي تورم يا التهاب ناي مي باشد که علامت اصلي آن سرفه است.
برونشيت: برونش به معناي راه هاي هوايي اصلي و برونشيت به معناي تورم و التهاب راه هايي هوايي اصلي و بزرگ مي باشد که در يک تقسيم بندي کلي به دو نوع حاد و مزمن تقسيم مي شود. برونشيت حاد در اثر عوامل عفوني مثل ويروس ها و برونشيت مزمن معمولا در اثر استنشاق دراز مدت مواد سمي از جمله دخانيات بوجود مي آيد.
برونشيوليت: برونشيول به معناي راه هاي هوايي کوچک و انتهايي است بنابراين منظور از برونشيوليت، تورم و التهاب راه هاي هوايي کوچک است که معمولا در سنين زير يکسال ديده مي شود.
پنومونيت يا پنوموني: منظور از پنوموني که در فارسي به آن سينه پهلو يا در عربي به آن ذات الريه گفته مي شود به معناي التهاب کيسه هاي هوايي انتهايي و فضاهاي بينابيني اين کيسه ها است که مي تواند در اثر علل و عوامل متعدد عفوني و غيرعفوني بوجود آيد.
وقتي يک عامل عفوني وارد دستگاه تنفس مي شود بر اساس نوع آن مي تواند تنها يک عضو يا عضوهاي متعدد را درگير کند.
عفونت هاي باکتريايي معمولا تنها به يک عضو حمله مي کنند و باعث ايجاد علائم مربوط به آن عضو مي شوند مانند سينوزيت يا فارنژيت يا پنوموني و...
عفونت هاي ويروسي معمولا وقتي وارد دستگاه تنفس مي شوند، به طور همزمان چند عضو را درگير مي کنند. مثال واضح براي اين حالت وقتي است که يکي از انواع ويروس هاي سرماخوردگي که در فصل بعدي به آن ها اشاره خواهم کرد، وارد دستگاه تنفس يک فرد مي شوند و به طور همزمان بيني، سينوس و حلق را درگير مي کنند. بر همين اسسا است که وقتي بخواهيم سرماخوردگي را به طور علمي تعريف کنيم، مي گوييم منظور از سرماخوردگي يک عفونت ويروسي است که باعث رينوسينوفارنژيت مي شود يعني التهاب همزمان بيني، سينوس ها و حلق.
سؤال 5، رينيت (التهاب بيني) چيست و چه خصوصياتي دارد؟
بي شک در خود و يا در اطرافيان خود، حالاتي را مشاهده کرده ايد که آبريزش بيني و خارش آن، عطسه کردن، گرفتگي بيني و کاهش توانايي در احساس بوهاي اطراف جزئي از آن بوده است.
رينيت يا التهاب بيني مي تواند به تنهايي و با علائم ذکر شده ي قبلي باشد يا اينکه جزئي از مجموعه ي علائمي باشد که گلودرد، ترحشات پشت حلق، سردرد، گرفتگي صدا، سرفه و .... نيز همراه آن وجود دارند.
رينيت علل متعدد و فراواني دارد....گرفتاري بيني و تورم آن، همراه با گرفتاري سينوس ها و حلق که مجموعا رينوسينوفارنژيت (يا تورم همزمان بيني - سينوس ها - حلق) ناميده مي شود اگر در اثر ويروس بوجود بيايد، سرماخوردگي ناميده مي شود که در فصل بعد بوطر کامل مورد بحث قرار مي گيرد.
علاوه بر عفونت هاي ويروسي، آلرژي و حساسيت يکي ديگر از علل اصلي رينيت مي باشد که مي تواند يک الگوي فصلي داشته باشد يا اينکه در طول سال بيمار را آزار دهد. علاوه بر عفونت هاي ويروسي و آلرژي يا حساسيت، رينيت يا التهاب بيني در اثر عوامل مختلفي بوجود مي آيد ... واقعيت اين است که در اين مقاله نمي توانم تمامي علل رينيت را مورد بحث قرار دهم.
شايد در اطراف خود کساني را بشناسيد که آبريزش بيني و عطسه کردن خسته شده اند، بيماراني که مرتبا از داورهاي آنتي هيستامين مثل کتوتيفن، کلرفنرامين، زاديتن و لوراتادين استفاده مي کنند.
بعضي از اين بيماران يک اسپري بيني تيز همراه دارند که ترکيب اصلي آن داروهاي ضد التهاب کورتوني (مثل بلکومتازون و فلوتيکازون) يا غيرکورتوني (مثل کرومولين سديم يا همان اينتال) مي باشد.
رينيت آلرژيک همانطور که در مطالب گذشته عنوان شد مي تواند الگوي فصلي داشته، با شروع فصل بهار و گرده افشاني گل ها يا گياهان آغاز شود، همچنين مي تواند در طول سال بيمار را آزار دهد.
نکته ي مهم در اولين برخورد با بيمار مبتلا به رينيت اين است که علت آن را روشن کنيم.
طبيعي است که رينيت ناشي از سرماخوردگي به ندرت بيشتر از 2 هفته طول مي کشد و اگر يک بيمار از رينيت (عطسهف گرفتگي بيني...) با زماني طولاني تر از چند هفته شکايت کند بايد به علتي غير از سرماخوردگي فکر کرد.
براي پي بردن به علت رينيت، پزشکان علاوه بر گرفتن شرح حال از بيمار و صحبت کردن با او در مورد دوره ي بيماري، داروهاي مصرفي و... بيني فرد را با وسيله اي که رينوسکوپ نام دارد معاينه مي کنند.
هدف از معاينه ي بيني فرد، آگاهي از وجود يا عدم وجود عللي مثل جسم خارجي، بدخيمي هاي بيني، پوليپ و... مي باشد.
براي افتراق رينيت آلرژيک از غير آلرژيک مي توان ترشحات بيني فرد را مورد مطالعه قرار داد. وجود گلبول هاي سفيد فراوان از جنس ائوزينوفيل به نفع زمينه ي آلرژيک است.
وقتي پزشک بر اساس گفتگو با بيمار و معلاينه ي او به تشخيص رينيت آلرژيک يا تب يونجه رسيد، اقدام به کنترل علائم بيماري مي کند. قبل از پرداختن به اقدامات درماني براي رينيت آلرژيک، ذکر اين نکته را ضروري مي دانم که بگويم اگر چه نام اين بيماري تب يونجه است اما، حساس بودن بيني بيمار به يونجه و ايجاد علائم باليني، يکي از صدها آلرژن (عامل حساسيت زا) موجود در پيرامون ما مي باشد.
تب يونجه مانند بسياري از بيماريهاي ديگر قابل درمان قطعي نيست.
بلکه بايد با استفاده از همه اقدامات و امکانات لازم سعي در کنترل آن داشت. براي آنکه رينيت آلرژيک را درمان کنيم، قدم اول اثبات بيماري است يعني پس از آنکه بيمار معاينه مي شود و بيماريهاي ديگر مثل پوليپ يا انسداد يا انحراف تيغه ي بيني به عنوان علت رينيت به کنار مي رود، بايد با استفاده از تست هاي پوستي و يا آزمايشات خوني، اين تشخيص، قطعي گردد.
سؤال 6: چگونه مي توان رينيت آلرژيک را درمان کرد؟
وقتي تشخيص رينيت آلرژيک اثبات شد سه اقدام اساسي عبارتند از:
1- پرهيز از آلرژن (عامل ايجاد نننده ي آلرژي و حساسيت)
2- درمان قدم به قدم دارويي.
3- درمان ايمني و کاهش حساسيت فرد نسبت به مواد حساسيت زا با استفاده از تزريق واکسن.
1- پرهيز از آلرژن:
پرهيز از آلرژن معمولا وقتي مؤثر است که نوع آن شناخته شود و اين اقدام معمولا در الگوي فصلي قابل انجام است که فرد مي تواند با استفاده از ماسک و دوري از گرده هاي گياهان و گل ها به درمان بيماري خود کمک کند. در بعضي از افراد، اين الگوي فصلي آنقدر شديد است که فرد گاهي مجبور مي شود در فصلي از سال محل زندگي خود را تغيير دهد. عدم نگهداري حيوان دست آموز در منزل و عدم استفاده از بالش ها و تشک هايي که از پر مرغ يا پشم حيوانات درست شده اند يکي ديگر از اقدامات لازم براي جلوگيري از ايجاد علائم باليني در اين بيماري است.
2- درمان قدم به قدم دارويي:
قبل از آنکه درباره ي درمان قدم به قدم رينيت آلرژيک صحبت کنم اجازه بدهيد تا کليه ي داروهاي مورد مصرف در اين بيماري را عنوان کنم.
سه دسته ي اصلي داروهايي که رد درمان رينيت آلرژيک به کار مي روند ...اين سه دسته عبارتند از:
1- آنتي هيستامين ها
2- ضد التهاب ها
3- ضد احتقان ها
مانند بسياري از بيماريهاي ديگر، يک درمان واحد براي همه ي بيماران مبتلا به رينيت آلرژيک وجود ندارد و پزشک بر اساس شدت و دوره ي بيماري همچنين ماندگاري علائم باليني تصميم مي گيرد که از کدام دارو و به چه روشي استفاده کند.
همانطور که در مطالب قبلي عنواه کرده ام، رينيت آلرژيک به عنوان يک بيماري با منشأ ايمني و همانند آسم مي تواند از يک الگو دوره اي
تبعيت کند يا اينکه به طور مداوم بيمار را آزار دهد. بنابراين گاهي براي يک بيمار استفاده از قرص خوراکي آنتي هيستامين کفايت مي کند و گاهي فرد مجبور مي شود براي مدت طولاني از کورتون داخل بيني استفاده کند.
منبع: کتاب سرماخوردگي به زبان ساده
/س
