نويسنده:حسين جعفري
دين اسلام در همه موارد فردي، اجتماعي، سياسي و اقتصادي برنامه‌هاي مهمي دارد. جامعه كنوني ما در زمينه مهماني‌ها با معضلاتي در گير است كه با تأملي در نكات سفارش شده از سوي اسلام مي‌توان به راحتي آن‌ها را حل كرد.
بر اساس روايت‌ها، پذيرايي از مهمان اهميت ويژه‌اي دارد.
رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مي‌فرمايد: هنگامي كه خدا اراده نيكي به جمعيتي كند، هديهِ گران بهايي براي آنان مي‌فرستد. عرض كردند: اي پيامبر خدا! چه هديه‌اي؟ فرمود: مهمان كه با روزي خويش وارد مي‌شود و گناهان خانواده را با خود مي‌برد و گناهان بخشوده مي‌شوند.(1)
اهميت مهمان نوازي به حدي است كه پيغمبر اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) مي‌فرمايد: مهمان، راهنماي راه بهشت است.(2)
رسيدگي به مهمانان كاري پسنديده است و آثار وبركات فراواني به همراه دارد. در پرتو اين كارشايسته، عنايت‌هاي ويژه حق تعالي نصيب انسان مي‌شود و روزي ميزبان افزايش مي‌يابد. در عرف جامعه نيز مشهور است كه مهمان، روزي‌اش را با خود مي‌آورد. به گفته صائب:
رزق ما آيد به پاي مهمان از خوان غيب
ميزبان ماست هر كس مي‌شود مهمان ما
2. آمرزش گناهان
گرامي داشتن مهمان موجب آمرزش گناهان انسان نيز مي‌شود. امام صادق (ع) مي‌فرمايد: هر كه مسلمان را خوراك دهد، خدا او را بيامرزد.(3) امام علي (علیه السلام) نيز مي‌فرمايد: مؤ‌مني كه صداي پاي مهمان را بشنود و به واسطه آمدن اوخوشحال شود، گناهانش آمرزيده مي‌شود حتي اگر به اندازه مسافت بين زمين و آسمان باشد.(4)
3. صله رحم
به بركت مهماني، زمينهِ ايجاد دوستي‌ها و رفت و آمدها فراهم مي‌شود. در يك مهماني صميمي، حضور دوستان و آشنايان و رابطه گرم آنان با يكديگر صفابخش خواهد بود و سبب تحقق سنت زيباي صله رحم مي‌شود؛ سنتي كه بسيار به آن سفارش شده است و انجام دادن آن آثار مثبت فراواني به همراه دارد.
4. كاهش بيماري‌هاي روحي
حضور در مراسم مهماني، سبب ايجاد صميميت و مهر و محبت بين افراد مي‌شود و آنان را از دل‌زدگي و تنهايي رهايي مي‌بخشد. اين كار پسنديده تأثير بسيار خوبي در شادابي و طراوت روحي انسان‌ها و افزايش اجتماع گرايي آن‌ها دارد و آنان را از ابتلا به بيماري‌ها روحي حفظ مي‌كند. نبود رفت و آمدها و مهماني‌هاي دوستانه، آثار منفي جبران ناپذيري به همراه دارد؛ بنابر اين براي ايجاد فضاي نشاط‌آميز در بين افراد خانواده و نيز جامعه، بايد روابط گرم و صميمي فرد با دوستان و آشنايان را حفظ و از ايجاد فضاي افسرده در ميان يكديگر جلوگيري كنيم.
خانهِ من چون كمان پاك است از اسباب عيش
پَر در آرد ميهمان چون تير در كاشانه‌ام
5. تبادل افكار و تجارب
مراسم مهماني، فرصت بسيار مناسبي براي تبادل افكار و انديشه‌ها و تجربه‌هاي افراد به يكديگر است. به دليل حضور دسته جمعي افراد در اين مراسم مي‌توان در زمينه‌هاي گوناگون بحث كرد واز ديدگاه‌هاي يكديگر بهره برد. در زمان‌هاي ديگر معمولاً ايجاد چنين فضاي دوستانه و انديشمندانه كم‌تر اتفاق مي‌افتد. بنابر اين، بايد از اين فرصت‌ها بيش‌ترين بهره را برد. همچنين در مهماني‌ها افراد از مشكلات يكديگر با خبر مي‌شوند و درصدد حل آن بر مي‌آيند.
بايد كوشيد تا مراسم مهماني، رنگ خدايي ومعنوي داشته باشد. يكي از مواردي كه به اين مراسم رنگ و بوي الهي مي‌بخشد، سادگي و پرهيز از تجمل گرايي است.
امام صادق (علیه السلام) مي‌فرمايد: افراد با ايمان از برادر مؤ‌من خود خجالت نمي‌كشند و من نمي‌دانم كدام يك از اين دو شگفت‌تر است: كسي كه هنگام ورود برادر خود او را به تكلّف مي‌اندازد و يا كسي كه خود به سراغ تكلف براي مهمان مي‌رود؟!
2. اعتدال و پرهيز از اسراف
معمولاً عادت داريم در مهماني‌ها غذاهاي متنوع و بيش از نياز افراد فراهم و سفره‌اي رنگين را آماده سازيم؛ بايد بكوشيم از اين ويژگي زشت بپرهيزيم و آن را به صفت پسنديده اعتدال نزديك كنيم. با رعايت اعتدال در مراسم اطعام، مي‌توان جلوي بسياري از اسراف‌ها را گرفت و آن را براي نيازمندان صرف كرد. امام رضا(علیه السلام) مي‌فرمايد: مردي، اميرالمؤ‌منين(علیه السلام) را به خانه خود دعوت كرد، حضرت فرمود: مي‌آيم در صورتي كه سه كار را به عهده بگيري و بپذيري. پرسيد: آن سه كار چيست؟ فرمود: از خارج منزل چيزي برايم نياوري، در منزل چيزي از من پنهان نكني و بر خانواده خود تنگ نگيري و سهم خوراك آنان را كم نكني. او قبول كرد علي(علیه السلام) هم دعوتش را پذيرفت.(5) رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مي‌فرمايد: هيچ كس نبايد بيش از توانش خود را براي مهماني به زحمت اندازد.(6)
هر كس به خوان قسمت خود رزق مي‌خورد
از كم بضاعتي خجل از ميهمان مباش
هر آنچه دادهِ قسمت بُود رو آن پيش آر
گران مكن به دل خود قدوم مهمان را
3. حضور نيازمندان
بي‌گمان يكي از موارد نيكوي اطعام و افطاري‌دادن كمك به نيازمندان و مستمندان است؛ بايد كوشيد تا اين هدف مقدس در همه مهماني‌ها تحقق يابد و مجلس اطعام با حضور محرومان، معنوي و روحاني شود. اگر ما در مراسم اطعام به ويژه افطاري‌ها، نيازمندان را فراموش كنيم، ارزش اخروي آن كاهش مي‌يابد.
متأسفانه در مجالس اطعام و افطاري‌ها، نيازمندان حضور كم‌تري دارند، در حالي كه پاداش اطعام نيازمندان از بهترين و زيباترين ثواب‌هاي اخروي به شمار مي‌آيد.
ضيافتي كه در آن توانگران باشند
شكنجه‌اي است فقيران بي‌بضاعت را
امام علي(علیه السلام) در نامه خود به عثمان بن حنيف، كارگزار خويش در بصره، نوشت: گمان نمي‌بردم تودعوت كساني را بپذيري كه نيازمندان را مي‌رانند و توانگران را دعوت مي‌كنند.(7)
4. احياي سنت‌ها
ابزار ماشيني موجود در منازل از بار سنگين زنان كاسته است و آنان با آسودگي خاطر مي‌توانند به فعاليت بپردازند. اين امر از جهاتي مفيد است و از اتلاف وقت جلوگيري مي‌كند، ولي برخي آثار منفي نيز به همراه دارد: پيش از اين در مراسم مهماني، دوستان و آشنايان با كمك يكديگر، غذا را تهيه مي‌كردند و... ولي امروزه با شكل گرفتن رستوران‌ها و سفارش غذاهاي آماده، طراوت و شادابي مهماني‌هاي گذشته كم و آداب سطحي جايگزين رسوم زيباي پيشين شده‌كه اميد است با توجهي شايسته، سنت‌هاي نيك گذشته را زنده كنيم.
5. شكر نعمت
دارايي انسان‌ها وسيله خوبي براي كسب پاداش‌هاي الهي است. در صورت داشتن ثروت كافي مي‌توان با برپايي مراسم مهماني و اطعام، درِ خانه را به روي انسان‌هاي نيازمند بگشاييم و خدا را به جهت نعمتش شكر گزار باشيم.
امام علي(علیه السلام) هنگامي كه خانه بزرگ علاء بن زياد را ديد، به او فرمود: اين خانه بزرگ در دنيا به چه كار تو مي‌آيد، وقتي در آخرت به آن محتاج‌تري؟ آري! اگر بخواهي مي‌تواني به وسيله چنين خانه‌اي به آخرت دست‌يابي به شرط آن كه در اين خانه از مهماني پذيرايي كني، به خويشاوندانت رسيدگي نمايي و حقوق آنان را ادا كني. در اين صورت، به وسيله اين خانه به آخرت دست يافته‌اي،(8) آن حضرت در جاي ديگر مي‌فرمايد: هر كه خداوند به او ثروتي دهد، بايد با آن به خويشان خود رسيدگي كند و مهمانداري نمايد.(9)
بر اساس روايت‌ها، پذيرايي از مهمان اهميت ويژه‌اي دارد.
رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مي‌فرمايد: هنگامي كه خدا اراده نيكي به جمعيتي كند، هديهِ گران بهايي براي آنان مي‌فرستد. عرض كردند: اي پيامبر خدا! چه هديه‌اي؟ فرمود: مهمان كه با روزي خويش وارد مي‌شود و گناهان خانواده را با خود مي‌برد و گناهان بخشوده مي‌شوند.(1)
اهميت مهمان نوازي به حدي است كه پيغمبر اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) مي‌فرمايد: مهمان، راهنماي راه بهشت است.(2)
آثار مهمان نوازي
1. افزايش روزيرسيدگي به مهمانان كاري پسنديده است و آثار وبركات فراواني به همراه دارد. در پرتو اين كارشايسته، عنايت‌هاي ويژه حق تعالي نصيب انسان مي‌شود و روزي ميزبان افزايش مي‌يابد. در عرف جامعه نيز مشهور است كه مهمان، روزي‌اش را با خود مي‌آورد. به گفته صائب:
رزق ما آيد به پاي مهمان از خوان غيب
ميزبان ماست هر كس مي‌شود مهمان ما
2. آمرزش گناهان
گرامي داشتن مهمان موجب آمرزش گناهان انسان نيز مي‌شود. امام صادق (ع) مي‌فرمايد: هر كه مسلمان را خوراك دهد، خدا او را بيامرزد.(3) امام علي (علیه السلام) نيز مي‌فرمايد: مؤ‌مني كه صداي پاي مهمان را بشنود و به واسطه آمدن اوخوشحال شود، گناهانش آمرزيده مي‌شود حتي اگر به اندازه مسافت بين زمين و آسمان باشد.(4)
3. صله رحم
به بركت مهماني، زمينهِ ايجاد دوستي‌ها و رفت و آمدها فراهم مي‌شود. در يك مهماني صميمي، حضور دوستان و آشنايان و رابطه گرم آنان با يكديگر صفابخش خواهد بود و سبب تحقق سنت زيباي صله رحم مي‌شود؛ سنتي كه بسيار به آن سفارش شده است و انجام دادن آن آثار مثبت فراواني به همراه دارد.
4. كاهش بيماري‌هاي روحي
حضور در مراسم مهماني، سبب ايجاد صميميت و مهر و محبت بين افراد مي‌شود و آنان را از دل‌زدگي و تنهايي رهايي مي‌بخشد. اين كار پسنديده تأثير بسيار خوبي در شادابي و طراوت روحي انسان‌ها و افزايش اجتماع گرايي آن‌ها دارد و آنان را از ابتلا به بيماري‌ها روحي حفظ مي‌كند. نبود رفت و آمدها و مهماني‌هاي دوستانه، آثار منفي جبران ناپذيري به همراه دارد؛ بنابر اين براي ايجاد فضاي نشاط‌آميز در بين افراد خانواده و نيز جامعه، بايد روابط گرم و صميمي فرد با دوستان و آشنايان را حفظ و از ايجاد فضاي افسرده در ميان يكديگر جلوگيري كنيم.
خانهِ من چون كمان پاك است از اسباب عيش
پَر در آرد ميهمان چون تير در كاشانه‌ام
5. تبادل افكار و تجارب
مراسم مهماني، فرصت بسيار مناسبي براي تبادل افكار و انديشه‌ها و تجربه‌هاي افراد به يكديگر است. به دليل حضور دسته جمعي افراد در اين مراسم مي‌توان در زمينه‌هاي گوناگون بحث كرد واز ديدگاه‌هاي يكديگر بهره برد. در زمان‌هاي ديگر معمولاً ايجاد چنين فضاي دوستانه و انديشمندانه كم‌تر اتفاق مي‌افتد. بنابر اين، بايد از اين فرصت‌ها بيش‌ترين بهره را برد. همچنين در مهماني‌ها افراد از مشكلات يكديگر با خبر مي‌شوند و درصدد حل آن بر مي‌آيند.
آداب مهماني اسلامي
1. سادگي و پرهيز از تكلّفبايد كوشيد تا مراسم مهماني، رنگ خدايي ومعنوي داشته باشد. يكي از مواردي كه به اين مراسم رنگ و بوي الهي مي‌بخشد، سادگي و پرهيز از تجمل گرايي است.
امام صادق (علیه السلام) مي‌فرمايد: افراد با ايمان از برادر مؤ‌من خود خجالت نمي‌كشند و من نمي‌دانم كدام يك از اين دو شگفت‌تر است: كسي كه هنگام ورود برادر خود او را به تكلّف مي‌اندازد و يا كسي كه خود به سراغ تكلف براي مهمان مي‌رود؟!
2. اعتدال و پرهيز از اسراف
معمولاً عادت داريم در مهماني‌ها غذاهاي متنوع و بيش از نياز افراد فراهم و سفره‌اي رنگين را آماده سازيم؛ بايد بكوشيم از اين ويژگي زشت بپرهيزيم و آن را به صفت پسنديده اعتدال نزديك كنيم. با رعايت اعتدال در مراسم اطعام، مي‌توان جلوي بسياري از اسراف‌ها را گرفت و آن را براي نيازمندان صرف كرد. امام رضا(علیه السلام) مي‌فرمايد: مردي، اميرالمؤ‌منين(علیه السلام) را به خانه خود دعوت كرد، حضرت فرمود: مي‌آيم در صورتي كه سه كار را به عهده بگيري و بپذيري. پرسيد: آن سه كار چيست؟ فرمود: از خارج منزل چيزي برايم نياوري، در منزل چيزي از من پنهان نكني و بر خانواده خود تنگ نگيري و سهم خوراك آنان را كم نكني. او قبول كرد علي(علیه السلام) هم دعوتش را پذيرفت.(5) رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مي‌فرمايد: هيچ كس نبايد بيش از توانش خود را براي مهماني به زحمت اندازد.(6)
هر كس به خوان قسمت خود رزق مي‌خورد
از كم بضاعتي خجل از ميهمان مباش
هر آنچه دادهِ قسمت بُود رو آن پيش آر
گران مكن به دل خود قدوم مهمان را
3. حضور نيازمندان
بي‌گمان يكي از موارد نيكوي اطعام و افطاري‌دادن كمك به نيازمندان و مستمندان است؛ بايد كوشيد تا اين هدف مقدس در همه مهماني‌ها تحقق يابد و مجلس اطعام با حضور محرومان، معنوي و روحاني شود. اگر ما در مراسم اطعام به ويژه افطاري‌ها، نيازمندان را فراموش كنيم، ارزش اخروي آن كاهش مي‌يابد.
متأسفانه در مجالس اطعام و افطاري‌ها، نيازمندان حضور كم‌تري دارند، در حالي كه پاداش اطعام نيازمندان از بهترين و زيباترين ثواب‌هاي اخروي به شمار مي‌آيد.
ضيافتي كه در آن توانگران باشند
شكنجه‌اي است فقيران بي‌بضاعت را
امام علي(علیه السلام) در نامه خود به عثمان بن حنيف، كارگزار خويش در بصره، نوشت: گمان نمي‌بردم تودعوت كساني را بپذيري كه نيازمندان را مي‌رانند و توانگران را دعوت مي‌كنند.(7)
4. احياي سنت‌ها
ابزار ماشيني موجود در منازل از بار سنگين زنان كاسته است و آنان با آسودگي خاطر مي‌توانند به فعاليت بپردازند. اين امر از جهاتي مفيد است و از اتلاف وقت جلوگيري مي‌كند، ولي برخي آثار منفي نيز به همراه دارد: پيش از اين در مراسم مهماني، دوستان و آشنايان با كمك يكديگر، غذا را تهيه مي‌كردند و... ولي امروزه با شكل گرفتن رستوران‌ها و سفارش غذاهاي آماده، طراوت و شادابي مهماني‌هاي گذشته كم و آداب سطحي جايگزين رسوم زيباي پيشين شده‌كه اميد است با توجهي شايسته، سنت‌هاي نيك گذشته را زنده كنيم.
5. شكر نعمت
دارايي انسان‌ها وسيله خوبي براي كسب پاداش‌هاي الهي است. در صورت داشتن ثروت كافي مي‌توان با برپايي مراسم مهماني و اطعام، درِ خانه را به روي انسان‌هاي نيازمند بگشاييم و خدا را به جهت نعمتش شكر گزار باشيم.
امام علي(علیه السلام) هنگامي كه خانه بزرگ علاء بن زياد را ديد، به او فرمود: اين خانه بزرگ در دنيا به چه كار تو مي‌آيد، وقتي در آخرت به آن محتاج‌تري؟ آري! اگر بخواهي مي‌تواني به وسيله چنين خانه‌اي به آخرت دست‌يابي به شرط آن كه در اين خانه از مهماني پذيرايي كني، به خويشاوندانت رسيدگي نمايي و حقوق آنان را ادا كني. در اين صورت، به وسيله اين خانه به آخرت دست يافته‌اي،(8) آن حضرت در جاي ديگر مي‌فرمايد: هر كه خداوند به او ثروتي دهد، بايد با آن به خويشان خود رسيدگي كند و مهمانداري نمايد.(9)
پی نوشت :
1. بحار الانوار، ج 75، ص 461.
2. همان، ص 460.
3. بحار الانوار، ج 74، ص 367.
4. مستدرك الوسائل، ج 16، ص 257.
5. بحار الانوار، ج 75، ص 451.
6. كنز العمال، ج 9، ص 110؛ ميزان الحكمه، ج 7، ص 3277.
7. نهج البلاغه، نامه 45.
8. نهج البلاغه، خطبه 209.
9. همان، خطبه 142.اغه، خطبه 209.
9. همان، خطبه 142.
