کویر لوت ایران

نام انگلیسی : lut desert
نام فارسی : بیابان لوت، کویر لوت
بیابان لوت محدوده‌ای است بین استان‌های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان .بیابان لوت بین دو گسل نهبندان در شرق و نای بند در غرب قرار دارد. حد شمالی آن در حد مدار 32 درجه و حد جنوبی در حد مدار 28 درجه است .وسعت حوضه آبگیر دشت لوت، حدود 175 هزار کیلومتر مربع (یک دهم مساحت کشور) ،طول آن از شمال به جنوب حدود 900 کیلومتر و غرب به شرق حدود 300 کیلومتر است .

واژه کویرلوت

اصطلات جغرافیایی که تاکنون به این خطه پهناور نسبت داده شده است عبارتند از: چاله لوت (چاله لوت در کتاب ژئومرفولوژی کاربردی –بیابان – فرسایش بیابانی – دکتر حسن احمدی معادل پلایا Playa یک واژه اسپانیائی است گرفته شده و به معنی حوضه مرکزی و یا به عنوان چاله داخلی مورد استفاده دارد)، دشت لوت، کویر لوت، بیابان لوت و .... ولی واژه «دشت لوت» در برگیرنده تمامی واژه‌های دیگر است.

موقعيت كوير لوت

در حد فاصل عرض جغرافيايي 28 تا 32 درجه‌ي شمالي، در گستره‌اي به طول 900 كيلومتر و در بين دو گسل طولاني و شاخص نهبندان در شرق و نای‌بند در غرب، در نواري به عرض 300 كيلومتر، سرزمين پهناوري به مساحت 199 هزار كيلومتر مربع (بيش از مساحت شش استان گلستان، مازندران، گيلان، آذربايجان شرقي، آذربايجان غربي و اردبيل) وجود دارد كه سهم عمده‌اي از بزرگترين استان‌هاي مركزي و شرقي كشور، يعني: خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان را دربرگرفته و به دليل شرايط دشوار اقليمي و عوارض منحصر به فرد آن – گودترين چاله‌ي داخلي با 190 متر ارتفاع از سطح دريا و گرم‌ترين نقطه‌ي كره‌ي زمين با يكصد درجه‌ي سانتيگراد - به يكي از مشهورترين بيابان‌هاي طبيعي جهان بدل شده است؛ بياباني به نام كوير لوت كه در بخش‌هااي از آن حتا باكتري نيز امكان حيات ندارد و از همين رو، آن را يگانه نفطه‌ي فاقد حيات در كره‌ي زمين معرفي كرده‌اند ؛ سرزميني كه هنوز بسياري از طبيعت‌گردان، كاشفان و ديرين‌شناسان (در پای کوه‌های مشرف به کویر لوت آثاری از سکونت انسان از هزاره‌ي چهارم پیش از میلاد مسیح مشاهده شده است). جهان آرزوي بازديد و پيمايش تمامي آن را دارند؛ رؤيايي كه تاكنون تحقق نيافته است. گفتني آنكه كوير لوت را با اسامي گوناگوني چون چاله‌ي لوت، دشت لوت و بیابان لوت نيز ناميده‌اند.

شاخص‌های کلی دشت لوت

- دشت لوت محدوده‌ای است بین استان‌های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان
- دشت لوت بین دو گسل نهبندان در شرق و نای بند در غرب قرار دارد.
- حد شمالی آن در حد مدار 32 درجه و حد جنوبی در حد مدار 28 درجه .است
- وسعت حوضه آبگیر دشت لوت، حدود 175 هزار کیلومتر مربع (یک دهم مساحت کشور)
- طول آن از شمال به جنوب حدود 900 کیلومتر و غرب به شرق حدود 300 کیلومتر است
- پست ترین نقطه دشت لوت 190 متر از سطح دریا است(لوت مرکزی)
- دشت لوت جایگاه رخداد زمین لرزه‌های بزرگ و مهمی بوده است
- در پای کوه‌های مشرف به کویر بزرگ لوت آثاری از سکونت انسان از هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح مشاهده شده
- بزرگترین ناحیه جمعیتی دشت لوت «شهداد» که در گذشته‌های دور به آن خبیص می گفتند.
- دره سیرچ و ناحیه مسکونی آن به همین نام یکی از زیباترین چشم اندازهای سر سبز حاشیه این دشت اسرار آمیز است.

اشکال شگفت انگیز دشت لوت در واحدهای جغرافیایی آن

دشت لوت نمایشگاهی طبیعی از شگفت انگیز ترین عوارض بیابانی دنیا است نظیر:
بزرگترین شهر کلوخی جهان.. منطقه کلوتها از دور به خرابه‌های شهری بزرگ می ماند که توصیف‌های گونان از آن شده است نظیر: شهر خیالی و یا شهر لوت
مرتفع ترین هرمهای ماسه‌ای دنیا در لوت است. مرتفع ترین هرم‌های شناخته شده دنیا حداکثر 300 متر ارتفاع دارند (لیبی) اما در لوت ارتفاع برخی هرم‌ها گاه به 480 متر هم می رسد.
40 مخروط آتشفشان کواترنر در سطح دشت لوت وجود دارد .
پهنه‌های وسیع ماسه و ریگ با طیف رنگی قهوده‌ای روشن تا خاکستری و سیاه نظیر «گدار باروت» که چون خاک آن سیاه و شبیه باروت است به این نام حوانده می‌شود
دشت‌هایی از گدازه‌های بازالتی چاله چاله نظیر «گندم بریان»

پهنه‌های شنی مواج

بزرگترین نبکاهای جهان تپه‌های شنی پوشیده از گیاه (نبکا‌ها) که یکی از شگفتی‌های همزیستی خاک و آب و گیاه است. این نبکاها به گلدان بیابان نیز نامیده شده‌اند.
مرتفع ترین ربدوها ((Rebdou (ربدو‌ها مشابه نبکاها با ابعاد بزرگتر شکل‌های پیچیده‌تر در لوت غربی می باشند.)
پهنه‌هایی به شکل چندضلعی‌های متعدد که حاصل قشر نمکی ضخیم و تبخیر شدید سطح زمین است
کویر پاشتری، سطح این نوع زمین‌ها اینطور بنظر می رسد که پس از بارنگی زیاد خیس شده و تعدادی شتر روی آن راه رفته اند. هامادا Hammada دشت‌هایی از ریگ، شن و پوشیده از خاک‌های ریگی که فاقد گیاه است

واحدهای جغرافیایی

دشت لوت به سه واحد جغرافیایی تقسیم شده است:

یک – لوت شمالی :

از عناصر ریگ، شن و ماسه تشکیل شده است و حد جنوبی آن را بریدگیهای نا منظم مشرف به چاله «رود شور بیرجند» تشکیل می دهد. ناهمواری‌های ماسه‌ای به شکل سفره‌های ماسه‌ای در آن وجود دارد.

دو – لوت مرکزی

شگفت انگیز ترین قسمت دشت لوت است. در قسمتهای شرقی لوت مرکزی تپه‌ها و توده‌های عظیم و بهم پیوسته ماسه‌ای قرار گرفته و سطح قابل توجهی از لوت را به عرض متوسط 52 کیلومتر وطول متوسط 162 کیلومتر در لوت پوشانده است.
بخشی از ناهمواری‌های لوت مرکزی دارای پوشش گیاهی بوده و بخش غربی آن فاقد پوشش گیاهی است.
از نظر زمین‌ریخت‌شناسی لوت مرکزی به سه منطقه اصلی (از غرب به شرق) تقسیم شده است (ماخذ شماره 4)

الف –دشت سر Pediment

به عرض 5 تا 10 کیلومتر به صورت نواری سطح آن را ماسه و لای(silt)و نمک پوشانده است(جنوب شهداد)

ب- کلوت ها

کلوت ها(کلوت اصطلاح محلی است) به خندق‌های بسیار عظیم که حاصل فرسایش آبی و بادی است به عنوان پدیده‌ای بی نظیر در دنیا شناخته شده است .
«رود شور» در مرطوب کردن دیواره این کلوت‌ها اثر کافی داشته و فرسایش‌های آنها را تسهیل کرده است
منطقه کلوت‌های در 43 کیلومتری شهداد (24 کیلومتری ده سیف) قرار دارد و در مساحتی به عرض متوسط 80 کیلومتر و طول متوسط 145 کیلومتر را تشکیل داده اند.
مهمترین بادی که دیواره‌های کلوت‌ها را فرسایش می دهد بادهای 120 روزه سیستان است .
در فاصله کلوت‌ها زمین پوشیده از ماسه بادی است و در نقاطی که ماسه بادی نیست زمین از نوع رس لائی و رس است.

ج- تپه‌های ماسه ای

در شرق لوت مرکزی منطقه‌ای به عرض 50 کیلومتر و طول 100 کیلومتر متر را تشکیل می دهند. ارتفاع این تپه‌های ماسه‌ای تا 500 متر هم می رسد (ماخذ شماره4). نا همواری‌های ماسه‌ای به اشکال برخان (Barkhan) – هرم‌های ماسه‌ای –سیف (sif) و تپه‌های طولی دیده می‌شود .
لوت جنوبی (لوت زنگی): غنی ترین قسمت چاله لوت از نظر پوشش گیاهی است

نبکا پدیده شگفت انگیز دشت لوت

در حدود 20کیلومتری شهداد ،درختان و درختچه‌های گز در گلدان‌های بیابانی لوت جای گرفته‌اند که به آن نبکا گفته می‌شود یا تل‌های گیاهی.زمین‌های بین نبکاها پوشیده از ماسه است. نبکاها عموماٌ در سطح همواری که میزان ماسه آن متوسطو سطح آب زیر زمین بالا بوده و یا رطوبت موجود کافی برای حیات پوشش گیاهی باشد ظاهر می‌شوند. عناصر تشکیل دهنده نبکا شامل ماسه – لای، رس و سلت است.
شکل نبکا تابعی است از اندازه، تراکم و میزان رشد گیاه میزبان. گونه‌هایی نظیر دسته‌ای از گرامینه‌ها، درختچه‌های تاغ،گز و.. می باشند در کویر لوت گونه گیاه گز (Tamarix) از گونه‌های میزبان نبکاها هستند .ارتفاع نبکاها از چند دسیمتر تا چند متر و طول آن از یک متر تا 10 متر می رسد.
شایان ذکر است گیاهان منفرد باید ارتفاعی بیش از 10 الی 15 سانتی متر داشته باشند تا اینکه بتوانند ماسه‌ها را کنترل نماید. اگر دانه‌های ماسه چسبندگی نداشه باشند به عبارتی عناصر رس و لای نداشته باشند حجم آنها با تغییر و سرعت باد تغییر می یابد. با افزایش میزان رسوب، گیاه برای جلوگیری از مدفون شدن به رشد خود در جهت بالا ادامه می دهد این رشد تا آنجا است که ریشه گیاه در ارتباط با سطح آب زیر زمینی باشد اما جایی که آب زیر زمینی افت می‌کند این ارتباط قطع و تخریب نبکاآغاز می‌شود که سرانجام به مرگ نبکا می انجامد.
نبکاهای چندین ساله و دائمی در تغییر سطح سفره آب زیر زمینی، هرزآبها، تبخیر و تعرق، کنترل رسوبات بادی در منطقه نقش اساسی دارند
ربدوها Rebdouبا ابعاد بزرگتری ء از نبکاها متمایز می‌شوند. طول آنها به 2 تا 7 متر و عرضشان به 1 تا 5 متر می رسد. غیر از ابعاد، شکل ربدوها نیز پیچیده تر از نبکا ‌ها است. و گاهی چند خروط را نشان می دهد که کنار هم قرار گرفته‌اند. مرتفع ترین ربدوها در لوت غربی دیده می‌شود که گاه ارتفاع آنها به 12 متر می رسد (بلندی یک ساختمان 4 طبقه)
نقشه هوایی کویر لوت :

پدیده نبکا

یکی دیگر از عوارض استثنایی کویر لوت، وجود گونه‌ای از بزرگترین نبکاهای جهان در حاشیهٔ غربی آن است. در حدود ۲۰ کیلومتری شهداد، درختان و درختچه‌های گز در گلدان‌های بیابانی لوت جای گرفته‌اند که به آن نبکا یا تلهٔ گیاهی گفته می‌شود. نبکاها در نزدیکی گرم‌ترین نقطه جهان در شهداد می‌رویند و گاه طول آنها به ۱۰ متر می‌رسد. در حالی که ارتفاع بلندترین نبکاهای صحراهای آفریقا به زحمت به سه متر هم می‌رسد . زمین‌های بین نبکاها پوشیده از ماسه‌است. نبکاها عموماً در سطح همواری می‌رویند که میزان ماسه آن متوسط و سطح آب زیرزمینی آن بالا و یا رطوبت کافی برای رشد گیاه در آن فراهم باشد. عناصر تشکیل دهندهٔ نبکا شامل ماسه، لای، رس و سیلت است. شکل نبکا تابعی است از اندازه، تراکم و میزان رشد گیاه میزبان. در کویر لوت گونه گز (Tamarix) از عمده‌ترین گونه‌های میزبان نبکاها است.

کویر لوت

كويرهاي ايران را مي توان بر اساس ساختار به سه قسمت اصلي:
1. دشت كوير ؛ مشتمل بر منطقه حد فاصل جنوب سمنان و شمال اصفهان شامل ماسه زار ارواح يا ريگ جن و درياچه نمك شمال كاشان
2. باتلاق بزرگ نمك در غرب خراسان ؛ كه احتمالا بزرگترين منطقه خالي از حيات در جهان است و
3. لوت ؛ در جنوب شرقي كشور تقسيم كرد.
در اين ميان لوت با ويژگيهاي بسيار بارز شايسته توجه بيشتري ست.
كوير لوت از شمال به نايبند ، از غرب به بهاباد و شهداد ، از شرق به نهبندان و از جنوب به بم محدود مي شود. مساحت اين منطقه حدود 30000 كيلومتر مربع است.ناحيه شرقي لوت بزرگترين ماسه زار ايران و احتمالا جهان است. نواحي شمالي و نوار باريكي از غرب درياي ماسه ، كويري مسطح ، با كمترين عوارض طبيعي و در قسمتهاي جنوبي آكنده از نمكزار است.ناحيه شرقي در مجاورت شهر شهداد و رشته كوه جفتان – پلوار به عنوان كم ارتفاع ترين منطقه فلات ايران با ارتفاع متوسط 250 متر ، در پست ترين نقطه داراي ارتفاعي معادل يكصد متر است (58.45 طول و 30.30عرض). اين منطقه موسوم به شهر لوت بوده و با مساحت تقريبي 6500 كيلومتر مربع بزرگترين عارضه كلوخي دنياست. كلوتهاي موازي در امتداد جنوب شرقي به شمال غربي بسط يافته و ايجاد كوچه هايي به طول 160 كيلومتر و عرض 200 تا 500 متر نموده اند. دكتر آلفونس گابريل در كتاب عبور از صحاري ايران مي تويسد:
“ تعداد محققاني كه به چاله خبيص ( شهداد) در لوت قدم گذارده اند بسيار اندك است، اما آنهايي كه به آنجا راه يافته اند اتفاق نظر دارند كه وحشتناكترين كوير دنيا در اينجا قرار گرفته است . بخشي از كره زمين كه هرگونه زندگي در آن به لعنت ابدي گرفتار شده و تنها زير و رو شدن وحشتناك طبيعت مي تواند زندگي را به آن باز گرداند.” وي در هنگام عبور از نوار شمالي كلوتها در مسير خبيص به نهبندان وقتي به اين منطقه مي رسد مي نويسد:
“ زوزه باد در سكوت ترسناك و خفقان آور لوت كه درخشان و بي انتها از هر سو بسط مي يافت تنها صدايي بود كه به گوش مي رسيد . هيچكس نمي داند شكل كوير در جنوب منطقه اي كه ما در آن راه مي پيموديم چگونه است، كسي اين سرزمين مرگ و نيستي را نديده و جرات جستجو در آن را نيافته است”.
ولي حقيقت چيز ديگري ست.

رود شور

رود شور، تنها رود دايمي است كه در اعماق كوير لوت جريان دارد و در طول سال پرآب است. رود شور از كوه هاي شمال غرب بيرجند سرچشمه مي گيرد و 200 كيلومتر مسير پرپيچ و خم را در كوير لوت مي پيمايد و سرانجام به كوه نمك سريا و معدن نمك شهداد ختم مي شود. آب اين رودخانه بسيار شور است و هر چه به چاله مركزي لوت نزديك تر مي شود بر اثر گذشتن از بسترهاي شور و نيز تبخيز شدن آب غلظت املاح در آن به حدي زياد مي شود كه در كناره هاي قسمت پاييني آن كيلومترها اثري از گياه ديده نمي شود و قبل از رسيدن به معدن نمك به علت بالا رفتن غلظت نمك مثل ماست مي شود، علي رغم خشكسالي هاي اخير جريان آب در رود شور متوقف نشده است.

ریگ پنج انگشت

ریگ پنج انگشت در قسمت غربی کویر لوت , در موقعیت جغرافیایی 51/30 درجه شمالی و 50/57 درجه شرقی قرار دارد . ارتفاع این کویر از سطح آبهای آزاد 150 تا 180 متر می باشد . علت نامگذاری این کویر به نام ریگ پنج انگشت به این خاطر است که بقایای کاروانی شامل 5 نفر در این منطقه یافت می شود که انگشتان دست یکی از آنها از شنها بیرون بوده است .
از نقاط باستانی این کویر می توان به آب انبار نادر در حاشیه غربی جاده خاکی که به سمت نهبندان و جیرفت می رود اشاره کرد . رود کال شور از دیگر نقاط دیدنی این کویر است . شایان ذکر است این رود به دلیل عبور از مناطق کویری به شدت اسیدی می باشد . از این روی از دست زدن به آب رودخانه جدا پرهیز کنید . این رودخانه در فصل زمستان و اوایل بهار آب دارد و در بقیه فصول خشک می شود .
این کویر در مسیر کاروان گذر شهر خبیث (شهداد کنونی) به نهبندان و جیرفت بوده است . در حال حاضر نیز مسیر خاکی شهداد - نهبندان از این کویر می گذرد . قسمت عمده این کویر پوشیده از باتلاقهای ایجاد شده توسط رود کال شور می باشد .( کال شور در گویش محلی به آب شباع شده از نمک اطلاق می گردد )
این کویر از جنوب به شهر ارواح یا شهر کلوت ها ( کلوت واژه ایست آمیخته از کویر + لوت و به خشتهای طبیعی ایجاد شده در اثر فرسایش آب و باد اطلاق می شود ) , از شمال به تپه های شتری از شرق به ریگزارها و شنزارهای کویر لوت و از غرب به دهنه غار و ارتفاعات باغ بالا محدود می شود .

راه های ورود به منطقه :

تنها راه ورودی به این کویر مسیر آسفالته شهداد به شهر کلوتها می باشد . بعد از عبور از منطقه کلوتها وارد جاده خاکی نهبندان می شوید که این منطقه ریگ پنج انگشت نامیده می شود.

کلّیات طبیعی بیابان لوت

بیابان لوت در جنوب شرقی ایران واقع شده است و در حدود 80000 کیلومتر مربع وسعت دارد. از شمال به کوه شاه، ارتفاعات جنوبی خوسف ( در جنوب بیرجند ) و کوه نای بند، و از مغرب به کوههای کرمان و از جنوب به جاده بم – زاهدان و از مشرق به کوههای سیستان و بلوچستان محدود است.

ناهمواریها و دیگر عوارض طبیعی:

علاوه بر ارتفاعاتی که در حاشیه لوت قرار گرفته در داخل آن نیز تک کوههایی قرار دارد که ارتفاع آن قابل توجه است. مرتفع ترین کوههای اطراف، کوه کرمان است که در حدود 4000 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. ارتفاع تک کوههای داخلی از1270 تا 1730 متر است. به علت وجود کوههای مذکور در اطراف و همچنین وجود تک کوههایی در حواشی لوت منطقه ای که تحت عنوان لوت مورد بررسی قرار می گیرد خود از دو منطقه مشخص ناهمواری تشکیل شده است. یکی منطقه وسیع و بالنسبه هموار مرکزی که بیشتر به صورت دشت است و دیگر پایکوهها و برجستگیهای منفرد در حواشی لوت. چون حداکثر ارتفاع لوت در مجاور پایکوه است، لذا شیب زمین از اطراف دشت ( پایکوهها ) به سمت مرکز لوت می باشد. و از طرف آنجا که ارتفاع زمین در مجاور پایکوهها در همه جا یکسان نیست، لوت به شکل یک چاله نامتقارن در آمده است.
دشت لوت از لحاظ شکل ناهمواری و پراکندگی عوارض جغرافیایی می توان به سه قسمت ذیل تقسیم کرد:

1)لوت شمالی:

قسمت شمالی لوت، دشت بالنسبه مرتفع وسیعی است که ارتفاع متوسط زمین در قسمت شمالی آن در حدود 1000 متر (بین رود شور و بصیران) و در قسمت جنوبی آن بیش از 500 متر است، این دشت ریگی و شنی است و حد جنوبی آن را بریدگیهای نا منظم لبه دشت مشرف به چاله رود شور بیرجند تشکیل می دهد. سطح وسیعی از لوت شمالی را تک کوهها و تپه های پراکنده رسوبی و آتشفشانی پوشانیده است. توده های ماسه ای در این منطقه به صورت پراکنده و به مقدار کم وجود دارد که ارتفاع آن اغلب بین 20 تا 40 سانتیمتر است.

2)لوت مرکزی:

قسمت مرکزی لوت، وسیعترین و همچنین قسمت دشت لوت است. حد جنوبی لوت مرکزی خطی است که آبادی کشیت را که در مغرب لوت واقع شده است به آبادی گرگ که در مشرق لوت قرار گرفته، وصل می کند. لوت مرکزی مشخص ترین واحد جفرافیایی است که در آن نمونه های کامل انواع مختلف عوارض بیابانی دیده می شود، از آنجمله است:
- دشتهای بالنسبه مرتفع پایکوه در حاشیه شرقی و غربی که از لحاظ پوشش گیاهی نسبتاً غنی است.
- کلوتها kalut در حاشیه شرقی: در فاصله 40 کیلومتری شرق و شمال شرقی شهداد، ناهمواریهای خاصی به نام کلوت وجود دارد. این کلوت ها شیارهای طولی عمیقی است که به صورت رشته دالانهای تقریباً موازی دذر جهت شمال غربی- جنوب شرقی، قسمتی از حاشیه شمال شرقی دشت لوت را در سطحی به عرض متوسط80 کیلومتر و طول متوسط 145 کیلومتر در برگرفته است.
در تشکیل این عارضه طبیعی که از لحاظ شکل ناهمواری در نوع خود در دنیا بی نطیر است، عامل فرسایشی آبی و بادی شدیدی دخالت داشته است. پست ترین نقطه دشت لوت در مشرق معدن نمک(گود نمک) در داخل کلوتها واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا 187 متر است.
- تپه ها وتوده های ماسه ای مشرق لوت مرکزی که به آنها حتی کوههای ماسه ای می توان گفت جهت شمالی- جنوبی دارد و سطح قابل توجهی از لوت را به عرض متوسط 52 کیلومتر و طول متوسط 162.5 کیلومتر پوشانیده است. قسمت اعظم این ماسه های شرقی لوت که ساکنین حواشی لوت به آنها ریگ می گویند پوشش گیاهی داردولی غربی آن بکلی فاقد گیاه است.
- دشت بالنسبه صاف شنی و ریگی (هاماداهای) مرکزی که در بین توده های ماسه ای، در مشرق و کلوتها در مغرب کویر لوت واقع شده است. مرز جنوبی آن را چاله انتهایی شور گز هامون تشکیل می دهد. ادامه این دشت در جنوب کلوتها و حوزه انتهایی شور گز هامون، در سطح وسیعی پوشیده از رشته های موازی ماسه است. در این دشت نسبتاً صاف مرکزی، تنها یک عارضه کاملاً مشخص وجود دارد و آن ارتفاعات آتشفشانی ملک محمد است. ارتفاع دشت از سطح دریا در جنوب کوه ملک محمد 446 متر و در شمال چاله شور گز هامون که نسبت به کوه ملک محمد جنوبی تر و در جنوب شرقی کلوتها واقع شده 270 متر است. قسمت اعظم دشت مذکور در سطحهای وسیع بکلی گیاه ندارد.
- چاله های انتهایی و کویری مسیلها و رود های حوزه آبگیر دشت لوت که در سطح آنها گیاه بندرت دیده می شود.

3)لوت جنوبی:

قسمت جنوبی لوت، که به آن لوت زنگی احمد هم گفته می شود، دشت وسیعی است که مرز شمالی آن خطی است که آبادی کرک در مشرق لوت را به آبادی کشیت در مغرب لو ت وصل می کند و حد جنوبی آن ارتفاعات آذر بین شمال بم و شاهراه بم – زاهدان است. این قسمت از لوت از دشتهای هموار تشکیل شده است و فقط در شمال شرقی روستا یا واحه شاهرخ آباد که تقریباً در 40 کیلومتری شمال فهرج در داخل لوت واقع شده، چند چاله یا دق دیده می شود. مسیلهای زیادی از جنوب و جنوب شرقی و مشرق لوت جنوبی وارد این قسمت از لوت ( لوت زنگی احمد) می شود.
پوشش گیاهی در لوت جنوبی کاملاً جلب توجه می کند: اگر دو حاشیه شرقی و غربی لوت مرکزی زا نادیده بگیریم، لوت جنوبی پر گیاه ترین قسمت چاله لوت است و پوشش گیاهی بیشتر در قسمتهای شمالی و مرکزی و غربی جنوب غربی متمرکز است. اما قسمت جنوب شرقی و جنوبی آن از لحاظ پوشش گیاهی فقیر و حتی سطحهای وسیعی بکلی فاقد گیاه است. در ین قسمت یعنی جنوب شرقی و جنوبی که تقریباً همه جا هامادا است گیاه تک تک در مسیلهای آن دیده می شود. در جنوب لوت جنوبی، دشت بم و نرماشیر واقع شده که قسمتی از چاله لو ت را تشکیل می دهد. این دشت از جنوب به ارتفاعات آذرین جبال بارز، شاهسواران و بزمان محدود است. سطح این دشت را ماسه های روان و تپه های ماسه ای تثبیت شده بطور پراکنده پوشانیده است. این قسمت از چاله لوت را که از مناطق کشاورزی و مسکونی مهم حو اشی لوت بشمار می رود از لحاظ پوشش گیاهی بویژه درختهای جنگلی ( کهور ) نسبت به سایر قسمتهای چاله لوت غنی است.

یاردانگ

باد در مناطق صحرایی بویژه در زمین‌های سست و نرم موجب تشکیل شیارهای طولی و طویل می‌گردد که یاردانگ نامیده می‌شود. این نوع شیارها در جنوب دشت لوت دیده می‌شود. اشکال تپه هاي فرسايشي حاصل فرسايش بادي ياردانگهادرمناطق خشک دنيا ازقبيل ايران ,ايالات متحده ,چاد, مصرو پرو درسطح وسيعي گسترش يافته‌اند وفرايندهاي موجود تا حدي موردمطالعه قرارگرفته‌اند (احمدي 1377 ,Donald; 1977,Breed, 1989). درايران ياردانگ هاسطح وسيعي رادرلوت مرکزي پوشانيده است به طوري که 4 درصدکل بيابان لوت راشامل می‌‌شودواين سازندازنظرچينه شناسي دررديف پليوسن فوقاني وکواترنري تحتاني قرارمي گيرد (Krinsley ,1970) تحولات چاله لوت دردوران چهارم زمين شناسي واقع شده که دراين دوره عامل فرسايش بادي – آبي باعث تغيير حوزه واشکال مرفولوژي موجود درآن به خصوص ياردانگها گشته است (اشتوکلين ,يوان وهمکاران,1352) وعوامل اقليمي نيزدرپيداش عارضه‌ها موثر بوده است(Krinsley 1970و معتمد,1367). البته براساس مشاهدات ميداني وفسيلها درحدود چهل هزارسال قبل آب وهوائي منطقه مرطوب تر از امروزبوده است (معتمد,1367). درصورتي که اکنون اقليم منطقه فراخشک می‌‌باشد(ثابتي, 1368). باتوجه به وضعيت اقليمي خاص منطقه و زمين شناسي ياردانگ هاي بيابان لوت نياز به تحقيقات بيشتري است: براساس مطالعات به عمل آمده واحدهاي رسوبي منطقه به راحتي با استفاده ازتصاويرماهواره اي به روش تفسير چشمي قابل تفکيک وشناسائي است (برزگر,1363). ناهمواري هاواشکال فرسايش بادي ازجمله ياردانگها درمناطقي واقع هستندکه باد سرعت کافي براي بادکندگي وسايش داشته باشدکه در الگوي فرسايش بادي برخلاف فرسايش آبي حرکت مواد درهمه جهات امکان پذيراست (Donald ,1977). درنواحي بااقليم خشک و بادشديدو بسترمناسب فرسايش باعث ايجادشيارهاي به صورت آرايه هاي موازي می‌‌شودکه اين شيارها (دالانها) براثر افزايش فرسايش بادي-آبي گسترش می‌‌يابند. بدين نحوکه عامل رطوبت باعث نرمي وسستي سطح منطقه می‌‌گردد (احمدي, 1377). پس ازخشکيدگي به سهولت باکوچک‌ترين حرکت باد مواد برداشته می‌‌شود.درحد فاصل اين شيارها تپه هاي موازي ودوکي شکل ياردانگ‌ها هم جهت با باد غالب منطقه باقي می‌‌مانند: حالت دوکي شکل آن به نحوی عمل فرسايش فرسايش بادي مربوط می‌‌شودبه طوري که شيب روبه باد بيش از قسمت پشت به باد است وعموماياردانگهاي منطقه لوت براساس ابعاد و عامل فرسايش به دو رخساره تقسيم می‌‌گردند: ياردانگ هاي برزگ(کلوت) حاصل فرسايش آبي-بادي وياردانگ هاي کوچک (کلوتک)تحت تاثيرفرسايش بادي شکل گرفته است .
منبع: http://www.irandeserts.com
/س