علل بروز سردرد و درمان گیاهی آن

علل بروز سردردها:

علل مختلف و بسیاری برای بروز انواع سردردها وجود دارد که محل درد و شدت آن، در آن‌ها متفاوت می‌باشد. از هر چهار سردردی که در افراد ایجاد می‌شود سه سردرد به علت فشارها و کشیدگی‌هایی است که در عضلات گردن و جمجمه به وجود می‌آید. به این نوع سردردها اصطلاحاً سردردهای تنشی (1) گفته می‌شود. این سردردها به طور مکرر در افراد رخ می‌دهند و به صورت درد متوسطی در هر دو طرف سر ایجاد می‌شوند. سایر انواع سردردها مثل سردرد میگرن و سردردهای خوشه‌ای دارای علل مختلف دیگری هستند. تعداد اندکی از سردردها دارای یک علت زمینه‌ای وخیم و جدی می‌باشند که نیاز به توجهات فوری پزشکی دارند. برای مثال بروز یک سردرد شدید ممکن است نشانه‌ای از مبتلا شدن به بیماری مِنَنژیت باشد.
در بیماری مننژیت غشاء پوشاننده‌ی مغز و نخاع دچار التهاب می‌شود. هم چنین ممکن است علت بروز یک سردرد شدید خونریزی ساب آراکنوئید (2) باشد که در این وضعیت خونریزی در بین غشاهایی که مغز را پوشانده‌اند ایجاد می‌گردد. در یک فرد سالخورده، سردردی که همراه با درد یا حساس شدن پوست سر و یا گیجگاه باشد ممکن است به خاطر بیماری التهاب شریان تِمپورال (گیجگاهی) ایجاد شده باشد. گاهی اوقات سردردها به خاطر مصرف طولانی مدت داروهای مسکن قوی نیز ممکن است رخ دهند. اگر شما دچار سردرد شدیدی شده‌اید که بیش از 24 ساعت طول کشیده است و یا این که همراه با علایم دیگری مثل اختلالات بینایی یا استفراغ می‌باشد. شما باید بدون معطلی به پزشک مراجعه کنید و طبق دستور و تجویز او به درمان بپردازید.
 

نحوه‌ی درمان سردرد:

پزشک بیمار مبتلا به سردرد را باید به طور کامل معاینه کند. اگر به نظر رسد که علت سردرد شما به خاطر مشکلات و بیماری‌های زمینه‌ای می‌باشد ممکن است نیاز باشد که بررسی‌ها و آزمایش‌هایی مثل انجام سی تی اسکن و یا ام آر آی از مغز انجام دهید. درمان براساس نوع درد و علت ایجاد کننده‌ی آن، انجام می‌شود. سردردهای تنِشی معمولاً با استراحت کردن و مصرف داروهای مسکن برطرف می‌شوند. سردردهای میگرنی و سردردهای خوشه‌ای را می‌توان با تجویز داروهای خاصی مثل داروهای تریپتان یا ارگوتامین یا داروهای گیاهی مؤثر دیگر، درمان کرد.
 

سردردهای تنشی و نحوه‌ی درمان آن:

سردردهای تنِشی اغلب بر اثر استرس و یا قرار گرفتن در یک وضعیت بد که باعث سفت شدن عضلات سر و گردن می‌شوند ایجاد می‌گردند. سردردهای تنشی معمولاً فقط چند ساعت طول می‌کشند، اما بعضی از افراد ممکن است دچار سردردهای تنشی شوند که چند روز و یا چند هفته باقی بماند. سردردهای تنشی عود کننده، اغلب در افرادی که دچار افسردگی هستند و یا به خاطر مشکلاتی که در محل کار یا منزل دارند دچار استرس‌های دایمی هستند بیشتر بروز می‌کند. سردردهای تنشی اغلب در محیط‌های پر سر و صدا، گرم و شلوغ شدت می‌یابد. این نوع از سردردها ممکن است در هر شخصی رخ دهد ولی بیشتر در خانم‌های بالای 20 سال رخ خواهد داد.
علایم و نشانه‌های سردردهای تنشی اغلب در ساعات نزدیک به ظهر و یا اوایل بعدازظهر ایجاد می‌شود و ممکن است چندین ساعت باقی بماند. این علایم عبارتند از:
-دردی که معمولاً به صورت ثابت بوده یا ممکن است به صورت ضربانی باشد. این درد در بالای چشم‌ها و یا عموماً در بالای سر احساس می‌شود.
-احساس وجود فشار در پشت چشم‌ها.
-سفت شدن عضلات گردن.
-احساس سفتی دور سر.
افرادی که به سردردهای تنشی مداوم مبتلا هستند اغلب دچار بدخوابی می‌شوند. این افراد ممکن است به خاطر این مشکل دچار افسردگی شوند و احساس نمایند که انرژی‌شان از دست رفته است.
مصرف داروهای مسکن مثل استامینوفن ممکن است به تسکین سردردهای تنشی کمک کند. با این حال مصرف طولانی مدت داروهای مسکن ممکن است خودش در نهایت باعث بروز سردرد شود. اگر شما دچار سردرد شدیدی شده‌اید که بیش از 24 ساعت طول کشیده است و با اقداماتی که خودتان در منزل برای درمانتان انجام داده‌اید تسکین پیدا نکرده و یا این که سردردتان همراه با علایم و مشکلاتی مثل استفراغ و یا تار شدن چشم‌هایتان می‌باشد سریعاً به پزشک مراجعه کنید. پزشک در مورد شدت و میزان عود سردردهایتان از شما سؤالاتی خواهد پرسید و ممکن است به دنبال پیدا کردن علایم استرس و یا افسردگی در شما باشد. سردردهای تنشی اغلب با مشاهده‌ی علایم آن تشخیص داده می‌شود، اما در بعضی مواقع ممکن است نیاز به انجام بررسی‌های دیگری مثل گرفتن سی تی اسکن یا ام آر آی از مغز باشد تا علل زمینه‌ای احتمالی بروز این سردردها بررسی شود.
پزشک شما ممکن است برای برطرف کردن یا کم کردن استرستان توصیه به انجام روش‌هایی مثل تمرینات آرامش سازی (ریلکسیشن) و یا یوگا نماید. اگر شما دچار افسردگی هستید پزشک ممکن است داروهای ضد افسردگی برایتان تجویز کند. به محض این که افسردگی یا استرس شما از بین رفت، سردردهای تنشی نیز معمولاً تسکین می‌یابند، اما ممکن است این سردردها در آینده دوباره عود نمایند.
 

بیشتر بخوانید: آیا شما هم سردرد دارید؟

سردرد سردمزاجان:

دارچین، میخک، دار فلفل، اسارون، اگیر ترکی، قرفه، زنجبیل و هیل قرابی از هر کدام 5 گرم. سنبل ختایی، رب اصل سوس و سنبل الطیب از هرکدام 10 گرم. همه را نرم بکوبید بعد با 250 گرم عسل مخلوط کنید. هر روز صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک قاشق شربت خوری از آن را میل کنید.
 

سردردهای خوشه‌ای و علایم آن:

سردردهای خوشه‌ای کلاستر (3) سردردهای شدید اما کوتاه مدتی هستند که در یک قسمت سر ایجاد می‌شوند. این سردردها از نظر عود کردن، دارای الگوی خاصی هستند؛ معمولاً در مواقعی که ایجاد می‌گردند روزی یک تا چهار بار رخ می‌دهند. ممکن است تا مجموعه سردردهای بعدی چند ماه یا چند سال فاصله پیدا شود.
با این حال، افرادی دارای سردردهای خوشه‌ای هستند که فواصل بین این مجموعه از دردها کوتاه باشند. مانند میگرن، در سردردهای خوشه‌ای نیز، افزایش جریان خون به خاطر گشاد شدن رگ‌های مغزی دیده می‌شود. سردردهای خوشه‌ای در مردان بسیار شایع‌تر از زنان می‌باشد. سیگار کشیدن و نوشیدن مشروبات الکلی، احتمال خطر ابتلاء به این وضعیت را افزایش می‌دهد.
سردردهای خوشه‌ای اغلب از هنگام صبح شروع می‌شود. علایم اصلی این نوع سردردها که به طور ناگهانی ظاهر شده و یک طرف سر یا صورت را گرفتار می‌سازد عبارتند از:
-درد شدید در اطراف یک چشم یا گیجگاه.
-افتادن پلک چشم.
-پر بودن و گرفتگی بینی و گاهی اوقات آبریزش از یک سوراخ بینی.
- گُر گرفتگی و قرمز شدن یک طرف صورت.
هر مرحله‌ای از این دردها ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. زمان میانگین هر حمله‌ی سردرد 15 تا 30 دقیقه طول می‌کشد. اگر شما دچار یک سردرد شدید و ناگهانی برای اولین بار شده‌اید و یا این که علایم آن با سردردهایی که قبلاً داشته‌اید متفاوت بود باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید، تا احتمال وجود علل زمینه‌‌ای وخیم، بررسی و درمان شود.
 

نحوه‌ی درمان سردردهای خوشه‌ای:

پزشک ممکن است برای کم کردن مدت و شدت سردردهای خوشه‌ای داروی ضد میگرن تجویز کند. استنشاق اکسیژن از طریق ماسک می‌تواند در تسکین یک حمله‌ی سردرد شدید و ناگهانی کمک کننده باشد. اگر مدت سردردهای خوشه‌ای طولانی‌تر شوند تجویز یک دوره‌ی کوتاه مدت کورتون (کورتیکواستروئید) می‌تواند به پیش‌گیری از عود سردردها کمک کند. در صورت استفاده از داروهای کورتون‌دار، این نوع داروها به تدریج باید مصرفشان کم شود و هیچ‌گاه نباید به طور ناگهانی مصرف آن‌ها را قطع کرد. اگر شما مستعد ابتلاء به سردردهای خوشه‌ای هستید نباید از دخانیات استفاده کنید و از نوشیدن مشروبات الکلی حتی به مقدار کم نیز باید خودداری شود. زیرا هر دوی آن‌ها باعث افزایش خطر حملات سردردهای خوشه‌ای می‌شوند. سردردهای خوشه‌ای ممکن است تا آخر عمر با شما باقی بمانند اما ممکن است فواصل زمانی وقوع بین حملات این سردردها بسیار طولانی باشند.
اگر درد زیر چادرینه‌ی مخچه باشد از راه دومین عصب گردنی به دستگاه مرکزی اعصاب وارد می‌شود و از طرف دیگر چون پوست سر، در ناحیه‌ی پشت گوش، در محدوده‌ی این عصب است لذا درد در پشت سر ایجاد می‌گردد.
 

ضربه به سر

بسیاری از افراد در طول زندگیشان سابقه‌ی ضربه به سرشان را داشته‌اند، اما اکثر این ضربه‌ها خفیف بوده و هیچ‌گونه عوارض طولانی مدتی از خود به جای نمی‌گذارند. مثلاً برای اکثر کودکان بسیار این اتفاق می‌افتد که از جایی بیفتند و سرشان به جایی اصابت کند، با این حال ضربات وارده به سر می‌توانند بسیار شدید باشند و به عنوان علت اصلی مرگ در جوانان، مطرح باشند. بیشترین آسیب وارده بر سر در تصادفات جاده‌ای رخ می‌دهد. میزان شدت یک ضربه به سر را نباید به سادگی فقط با مشاهده‌ی ظاهر فرد تشخیص داد، زیرا صدمات شدید مغزی می‌توانند بدون این که هیچ‌گونه نشانه‌ای از صدمه به پوست سر و یا جمجمه دیده شود اتفاق بیفتند.
 

انواع صدمات وارده به سر:

شدت صدمات وارده به سر متفاوت می‌باشند و می‌توانند باعث آسیب به پوست سر، جمجمه یا مغز و یا ترکیبی از هر سه آن‌ها باشد. در بعضی از ضربات، سر و چشم‌ها نیز ممکن است دچار آسیب شوند. صدمات وارده به پوست سر به تنهایی معمولاً صدمات خفیفی بوده و هیچ‌گونه عوارض خطرناک طولانی مدت، نخواهد داشت. با این حال یک بریدگی در پوست سر ممکن است باعث ایجاد خونریزی زیادی شود زیرا بسیاری از رگ‌های خونی در نزدیکی پوست سر قرار دارند. در نتیجه ظاهر این صدمات خیلی بدتر و ترسناک‌تر از آن چیزی است که واقعاً رخ داده است.
شکستگی‌های جمجمه ممکن است بر اثر وارد آمدن ضربه به سر ایجاد شوند. در این موارد ممکن است هیچ‌گونه خونریزی از پوست سر ایجاد نشود، اما گاهی اوقات این شکستگی‌ها همراه با خونریزی به داخل جمجمه و یا آسیب دیدن مغز می‌باشد. مغز می‌تواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم آسیب ببیند. آسیب مستقیم معمولاً در هنگام شکستگی جمجمه و یا بعد از فرو رفتن شیء به داخل مغز (مثل چاقو) روی می‌دهد. آسیب غیرمستقیم به مغز، هنگامی رخ می‌دهد که ضربه ای شدید به سر وارد شود. اما جمجمه صدمه‌ای نمی‌بیند. برای مثال اگر به یک سمت سر ضربه ای وارد شود، از آنجایی که مغز در داخل جمجمه تکان شدیدی می‌خورد احتمال صدمه دیدن آن زیاد است. هم‌چنین بر اثر جمع شدن و افزایش مایعات در جمجمه در اثر ضربه نیز، به خاطر فشاری که از سوی این مایعات به مغز وارد می‌شود ممکن است مغز دچار آسیب شود. خون‌ریزی در بین غشاهایی که روی مغز را می‌پوشانند نیز ممکن است به خاطر فشارهایی که به بافت مغز وارد می‌شود ممکن است مغز دچار آسیب شود. خون ریزی در بین غشاهایی که روی مغز را می‌پوشانند نیز ممکن است به خاطر فشارهایی که به بافت مغز وارد می‌آورد باعث بروز صدمات فشاری شدیدی شود.
 

علایم و نشانه‌های ضربه به سر:

علایم اولیه اغلب خیلی زود خود را نشان می‌دهند که در ضربه‌های خفیف این علایم معمولاً شامل سردرد، کبودشدگی، برآمدگی و یا پارگی پوست سر می‌باشند. با این حال شخصی که دچار ضربه‌ای بر سر شده است ممکن است در ابتدا به نظر سالم بیاید و هیچ مشکل ظاهری نداشته باشد، اما چند ساعت و یا چند روز بعد علایمی که نشان دهنده‌ی یک صدمه‌ی جدی به مغز می‌باشد را بروز دهد. این علایم عبارتند از:
تاری دید و یا دوتایی دیدن اشیاء
-از دست دادن هوشیاری
-سردرد همراه با تهوع
-گیجی یا خواب آلودگی
-اشکال در صحبت کردن یا بریده بریده صحبت کردن
-استفراغ
-نشت خون یا یک مایع شفاف از بینی یا گوش‌ها
در موارد شدید ضربه به سر فرد ممکن است کاملاً هوشیاری خود را از دست داده و به کما برود. گاهی اوقات ضربه به قدری شدید است که فوراً باعث مرگ می‌شود. اگر بعد از وارد آمدن ضربه به سرتان دچار یک سردرد شدید و یا پارگی پوست سر شُدید که نیاز به بخیه زدن داشت، باید فوراً به بیمارستان مراجعه کنید. کودکان که هنوز نمی‌توانند علایم و مشکلات خود را بیان کنند را باید بعد از وارد آمدن ضربه به سرشان دقیقاً تحت نظر داشت. اگر کودک استفراغ کرد و یا این که ناراحت یا خواب آلوده بود شما باید سریعاً او را به بیمارستان برسانید. ضربه به سر در صورتی که باعث از دست دادن هوشیاری شود حتماً باید در بیمارستان مورد ارزیابی و درمان قرار گیرد.
بعضی از افراد بعد از این که ضربه‌ای به سرشان وارد شد دچار مشکلات طولانی مدتی می‌شوند که چند ماه و یا بیشتر ممکن است طول بکشد. این مشکلات شامل بروز سردردهای مکرر، سرگیجه، عدم تمرکز حواس، و از دست دادن تعادل می‌باشد. هم چنین ممکن است گوش آن‌ها به طور دایم زنگ بزند. افرادی مثل بوکسورها (مشت زن‌ها) که دایماً سرشان تحت ضربات شدید قرار می‌گیرد ممکن است در نهایت دچار پارکینسون شوند. اگر بر اثر وارد آمدن ضربه به سر، زخم بازی بر روی پوست سر ایجاد شود باکتری‌ها می‌توانند از طریق آن وارد جمجمه شده و باعث ایجاد عفونت شوند. به ندرت، صدمات مغزی ممکن است بر روی صحبت کردن، حرکت کردن و قدرت ذهنی فرد تأثیر بدی بگذارند. بعضی از آسیب‌های مغزی ممکن است باعث بروز تشنج‌های مکرر شود.
 

نحوه‌ی درمان ضربه‌های سر:

اگر ضربه‌ای به شما وارد آمده اما هوشیاریتان را از دست نداده‌اید و فقط کمی سردرد دارید می‌توانید برای تسکین این درد از قرص استامینوفن یا جوشانده‌ای که حالت مسکن داشته باشد استفاده کنید. با این حال در چنین مواردی نباید از آسپرین یا سایر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل بروفن یا دیکلوفناک استفاده کرد. زیرا این داروها ممکن است باعث شدت خون ریزی شوند.
اگر شما همراه کسی هستید که دچار ضربه به سر شده است باید کمک‌های اولیه را برای او انجام دهید. اگر هوشیاری او از دست رفته است (حتی برای یک مدت کوتاه) و یا اگر نگران هستید که شدت صدمه‌ی او ممکن است زیاد باشد او را سریعاً به بیمارستان برسانید.
در بیمارستان پزشک معاینات کاملی را انجام خواهد داد و برای این که ببیند که آیا شکستگی جمجمه هم رخ داده است یا نه، اقدام به گرفتن عکس رادیوگرافی خواهد کرد. هم‌چنین برای بررسی تورم یا خون ریزی مغزی، ممکن است سی تی اسکن یا ام آر آی نیز درخواست شود. در بعضی موارد ممکن است برای اطمینان بیشتر، فرد را یک شب در بیمارستان بستری نمایند. اگر صدمه خفیف باشد پزشک ممکن است توصیه کند که شخص در خانه استراحت کند با این حال اگر در هنگام استراحت مجدداً علایم و مشکلاتی بروز کند، فرد دوباره باید خود را به بیمارستان برساند.
فردی که دچار یک آسیب شدید به سر شده است معمولاً در بخش مراقبت‌های ویژه (آی سی یو) بستری می‌شود تا به طور کامل تحت نظر قرار داشته باشد. اگر تورمی در مغز وجود داشته باشد داروهای کورتون‌دار (کورتیکواستروئیدها) ممکن است تجویز شوند. اگر ضربه‌ای به شما وارد آمده اما هوشیاریتان را از دست نداده‌اید و فقط کمی سردرد دارید می‌توانید برای تسکین این درد از قرص استامینوفن یا جوشانده‌ای که حالت مسکن داشته باشد استفاده کنید. با این حال در چنین مواردی نباید از آسپرین یا سایر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل بروفن یا دیکلوفناک استفاده کرد. زیرا این داروها ممکن است باعث شدت خون ریزی شوند.اگر خطر بروز عفونت نیز وجود داشته باشد داروهای آنتی بیوتیک نیز به فرد داده می‌شود. در مواردی که بر اثر تجمع مایع در مغز و یا وارد آمدن فشار از سمت جمجمه، مغز تحت فشار قرار گرفته باشد، انجام عمل جراحی می‌تواند به برطرف شدن این فشار کمک کند. هم‌چنین برای برداشتن لخته‌های خون نیز ممکن است نیاز به انجام عمل جراحی باشد.
اگر صدمات مغزی باعث پیدایش اختلال در صحبت کردن و یا حرکت کردن فرد شود ممکن است نیاز به گفتار درمانی، فیزیوتراپی و کاردرمانی باشد. اکثر افرادی که دچار ضربه خفیف به سر می‌شوند بعد از چند روز به طور کامل بهبود می‌یابند، اما پیش‌بینی عاقبت ضربه‌های شدیدی که به مغز وارد می‌آید اغلب دشوار می‌باشد. در موارد شدید حدود 50 درصد این افراد زنده می‌مانند گرچه بهبودی آن‌ها ممکن است تا دو سال نیز طول بکشد و بعضی از مشکلات مثل اختلال در صحبت کردن ممکن است تا آخر عمر برای آن‌ها باقی بماند. به طور کلی باید دانست که در موارد شدید صدمات مغزی ممکن است فلج شدن، کما، از دست رفتن دایم هوشیاری و یا مرگ نیز اتفاق بیفتد.
تومورها نیز که به مغز فشار وارد می‌کنند، موجب سردرد شدید می‌گردند. این نوع سردردها معمولاً مربوط به منطقه‌ی خود تومور هستند. یعنی در هر کجا که تومور یا غده قرار گرفته باشد در همان قسمت نیز درد ایجاد می‌گردد و این درد موقعی مربوط به تحت فشار قرار گرفتن ناحیه‌ای از مغز است که تومور یا غده در مجاورت آن قرار گرفته باشد. اگر به خاطر داشته باشید که تومور یا غده‌های بالای چادرینه‌ی مخچه دردی به طرف جلوی سر و تومورهای زیر چادرینه‌ی مخچه دردی به طرف عقب سر ایجاد می‌کند، لذا به آسانی جای هر تومور یا غده‌ی داخل مغز را تشخیص خواهیم داد.
ممکن است سردرد از مننژیت باشد. در صورتی که سردرد مربوط به مننژیت باشد، شدیدترین سردرد را ایجاد می‌کند. این بیماری موجب التهاب تمام قسمت‌های مننژ یا پرده‌ی مغز از جمله، مناطق حساس سخت شامه و نواحی حساس اطراف جیب‌های وریدی می‌شود. در این هنگام درد آن تمام کاسه‌ی سر را فرا می‌گیرد.
ممکن است سردرد به علت کم شدن مایع نخاع باشد. اگر حتی 20 سی سی از مایع نخاع گرفته شود درد شدیدی در سر ایجاد خواهد شد. مخصوصاً اگر بیمار ایستاده باشد. این درد به علت فشار منفی است که در مغز به وجود می‌آید. زیرا فشار مایع نخاع در ازاء هر 20 سی سی مایع کشیده شده حدود 200 میلی لیتر آب تنزل می‌نماید. این کاهش، باعث کشیده شدن سطوح مختلف سخت شامه می‌شود و در سر ایجاد درد می‌کند. مغز، در مایعی که درون جمجمه وجود دارد جای گرفته است. (مانند یک عدد سیبی که در ظرفی پر آب قرار گرفته باشد و هنگامی که آب ظرف را کم کنند سیب به جدار یا ته ظرف برخورد خواهد نمود). به همین طریق چون مایع اطراف مغز کم شود، ایجاد سردرد خواهد کرد. یکی از موحبات و معیارهای تناسب آفرینش همین وجود مایع درون جمجمه است. وگرنه با هر ضربه یا تکان اتفاقی که برای انسان پیش می‌آمد در اثر اصطکاک مغز با استخوان جمجمه درد شدیدی به وجود می‌آمد.
سردردها اغلب اوقات در اثر نامنظم بودن چهار خلط مسلط شده در بدن که به نام اخلاط اربعه (4) مشهور هستند ایجاد می‌شوند، که مانند چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش می‌باشند. که عنایت و حکمت حضرت باریتعالی این چهار خلط را ماده‌ی خلق اعضاء رئیسه قرار داده است. حکمای قدیم و فلاسفه و اطباء یونان و بطلیموس و شیخ الرئیس بوعلی سینا و سایر اساتید طب، مأخذ حیات و بقای انسانی را همین چهار خلط می‌دانسته‌اند. لذا همه‌ی بیماری‌های داخلی، خارجی و جلدی مستولی شده و یا ارثی را، بر مبنای تنظیم و مرتب کردن این اخلاط معالجه می‌کردند و نتایج خوبی هم به دست می‌آوردند. لذا اصول درمان نباید از این چارچوب خارج شود. امراض گوناگونی که در وجود انسان هویدا می‌شود اغلب در اثر غلبه کردن یکی از آن چهار خلط می‌باشد. یعنی هرکدام از اخلاط، تعادل خود را از دست دهند و یا یکی از آن‌ها بر دیگری غالب گردد، انسان را دچار کسالت و بیماری خواهد کرد. لذا در صورت بروز هر بیماری بهتر است ابتدا انسان مبدأ و منشأ کسالت‌ها را در وجود خود جستجو و کشف کند و بداند کدام اخلاط کم یا زیاد شده‌اند، سپس به دفع و رفع آن بپردازد، تا بیماری برطرف گردد و انسان سلامت خود را به دست آورد. پس با این توصیف به این نتیجه می‌رسیم که در اثر به هم خوردن تعادل یکی از اخلاط، قسمتی یا اعضایی از بدن به بیماری مبتلا شده و انسان دچار سردرد می‌گردد. آن سردرد زنگ خطری است برای این که انسان توسط آن، به بیماری خود پی برده و به معالجه آن بپردازد. همان‌گونه که از این مطالب برداشت می‌شود، باید با مصرف دارو یا غذاهای مناسب اخلاط را تنظیم کنیم تا به بهبودی دست یابیم. پس از تنظیم اخلاط اربعه، در صورتی که بهبودی حاصل نشد باید علت دیگری را که باعث سردرد شده در وجود خود یافته و به درمان آن بپردازیم.
سردرد علت‌های مختلفی خواهد داشت که درباره‌ی هر یک از آن‌ها و طرز درمانشان شرح خواهم داد. اما لازم دانستم که قبل از شرح کامل به چند نکته اشاره کنم که اگر درد در وسط و جلوی سر باشد احتمالاً از بیماری‌های رحمی و کمبود خون حیض یا سینوزیت و اگر درد در پشت سر باشد احتمالاً از ناراحتی کلیه، و اگر درد در وسط سر مایل به جلو باشد احتمالاً از حجاب حاجز (دیافراگم)، و اگر درد در قُدام نزدیک پیشانی باشد احتمالاً از سینوزیت یا بیماری روده‌ها و دستگاه گوارش خواهد بود.
 

سردرد ناشی از اخلاط اربعه

سردرد از غلبه‌ی بلغم:

اگر عقب سر به تنهایی درد گرفت و فشار درد در پشت سر باشد از غلبه‌ی رطوبت است و بلغم زیاد شده. علامت زیاد شدن بلغم نیز سنگینی سر، جمع شدن بزاق دهان، آمدن آب از دهان، مختصری دل آشوبی، ترش بودن بوی غذاهای خورده شده و سفید بودن رنگ مدفوع می‌باشد. لذا برای رفع غلبه‌ی بلغم باید نان با مغز گردو، ماهیچه‌ی گوسفند با زیره‌ی سیاه، گوشت کبوتر، موز، گوشت بلدرچین، گوشت گنجشک، کره و عسل، چغندر، خربزه و خرما بیشتر میل کنید.
• برای معالجه‌ی این‌گونه سردردها باید زیره‌ی سبز، زیره‌ی سیاه، زنیان و رازیانه از هرکدام 5 گرم، نبات 100 گرم همه را با همه بسیار نرم بسایید. هر صبح، ظهر و شب بعد از غذا یک قاشق غذاخوری از آن را در دهان بریزید و بخورید.
• صد و پنجاه گرم سیاه دانه‌ی کوبیده شده را با 500 گرم عسل مخلوط کرده، و هر صبح و شب هر بار یک قاشق غذاخوری میل شود.
• هر صبح، ظهر و شب قهوه را با دارچین مثل چای دم کنید و بنوشید.
• هر صبح و عصر هر بار مرزنجوش، بادرنجبویه و استوخدوس هندی از هرکدام 5 گرم، مخلوط کرده، و دم کنید. آب آن را صاف و با عسل یا نبات شیرین کرده، بنوشید.
ضمناً می‌توان برای تسکین آن سر را با گلاب بشویید و آب دم کرده‌ی غلیظ مرزنجوش را روزی سه مرتبه در بینی بچکانید. یا برگ سداب را بسیار نرم بسایید، با سرکه مخلوط کرده روزی سه بار در بینی بچکانید.
 

سردرد از غلبه‌ی بلغم و سودا:

در صورتی که سودا و بلغم هر دو غلبه کرده و ایجاد سردرد کرده باشند، ابتدا اقدام به برطرف کردن خلط سودا و بلغم کنید و پس از آن گل بنفشه فرنگی و گل نیلوفر آبی و گل بابونه‌ی شیرازی و مغز ناخنک را، هر روز صبح و عصر و از هر کدام 3 گرم مخلوط کرده و بجوشانید، آب صاف کرده‌ی آن را شیرین کرده و بنوشید. و نیز زیره‌ی سبز و ماش را مخلوط کرده، نرم بسایید بعد با گلاب مخلوط کنید و به محل دردناک بمالید.
• آرد جو و گل ختمی ساییده شده را با روغن گل و سرکه مخلوط کرده و به محل درد بمالید. ضمناً از خردل و چغندر هم در خوراکی‌های روزانه استفاده کنید.
 

سردرد از غلبه‌ی سودا:

در صورتی که سردرد به علت غلبه‌ی سودا باشد این علامات ممکن است همگی یا چندتایی در نتیجه‌ی آن خودنمایی کند. مانند سنگینی و درد پیشانی، سفت و سخت عمل نمودن مزاج، تیرگی رنگ مدفوع، سفیدی ادرار، تیرگی رنگ چهره، احساس صدا در گوش یا در سر، تنگی چشم، خستگی چشم، بی خوابی، چرت زدن، کندی نبض، کم حرفی، از شنیدن حرف و صدا ناراحت شدن، بی حوصلگی، بی حالی، وسواس و افکار نامنظم.
در صورتی که سردرد از غلبه‌ی سودا تشخیص داده شد، ابتدا خلط سودا را برطرف کنید. ضمناً اگر با ماهیچه گوسفند نخود آب درست کرده و یا آش شلغم، آش قمری، چغندر یا آش چغندر، شیر، خردل و آب دم کرده‌ی افتیمون میل کنید، مفید است.
• هم‌چنین می‌توانید هر صبح ناشتا یک قاشق غذاخوری شربت افتیمون را در یک استکان آب حل کرده و بنوشید و نیز افتیمون را بجوشانید و آب غلیظ آن را صاف کرده در بینی بچکانید بعد از آن هم 60 گرم گل قند بخورید.
• مرزنجوش را بجوشانید و با آن بخور دهید بعد آب آن را صاف و شیرین کرده، بنوشید سپس تفاله‌ی آن را هم بر سر ببندید. هم این که شکر قرمز و خاکشیر و ترنجبین و گز علفی را از هرکدام به مقدار مساوی بجوشانید و با آب صاف کرده‌ی آن تنقیه کنید.
• صبر زرد را در کمی شیر مادری که طفل او دختر باشد مخلوط کرده و بر پیشانی بمالید و روی آن را ببندید و از خوردن حبوبات و میوه‌های هسته دار از قبیل هلو و آلو زرد و زردآلو و غیره نیز پرهیز شود.
 

سردرد از غلبه‌ی صفرا:

در صورتی که سردرد به علت غلبه‌ی صفرا باشد، دارای علاماتی است از قبیل شدت حرارت بدن، خشکی‌ لب‌ها، تلخی دهان، سرعت نبض، عفونت مدفوع (قازوره)، رنگ ادرار کدر و ثقیل می‌شود. خروج ادرار همراه با سوزش است و مجرا را ناراحت می‌کند. در این صورت باید ابتدا خلط غالب را برطرف کرده و آش جو با عدس، آش کشک، آش آب غوره، آش چغندر با گشنیز، آش آب نارنج، آش تمرهندی، آب انار، آب زرشک، آب غوره، آب پرتقال، آب آلو، آب عناب، شربت نارنج، ترشی خیار، کاهو، گشنیز با عدس پخته بیشتر استفاده شود. تا خون صاف شده و درجه حرارت بدن کم شود و رنگ ادرار صاف و شفاف گردد.
هم چنین می‌توانید هر بار تباشیر صدفی و صندل سفید را به نسبت مساوی بسیار نرم بسایید. گه گاهی مقداری از آن را در یک فنجان عرق بیدمشک مخلوط کرده و بنوشید.
• هر روز عناب، زرشک، آلوی بخارا، آلوچه براقانی، سه پستان، تمرهندی و گل بنفشه از هرکدام 10 گرم را با 3 گرم شاه تره مخلوط کرده و بجوشانید و صبح ناشتا آب صاف کرده‌ی آن را با مقداری ترنجبین مخلوط کرده، میل کنید.
• مقداری آلبالو را بجوشانید و آب آن را صاف کنید، بعد مقداری شربت تمشک و مقداری سکنجبین را با آن مخلوط کرده و بخورید.
• چهار ترشی که شامل: تمر کحجرات، تمر هندی، ‌زرشک و لیمو عمانی سیاه است، همه را به مقدار مساوی با هم دم کنید سپس آب آن را صاف و شیرین کرده، بنوشید. در صورتی که بخور سرکه به سر و مغز داده شود آن نیز مؤثر خواهد بود.
 

سردرد از غلبه‌ی خون و صفرا:

در صورتی که خون و صفرا هر دو غلبه کرده باشد و ایجاد سردرد کند، ابتدا خلط غالب را برطرف سازید. بعد برای درمان آن هر صبح ناشتا، عناب و زرشک را مخلوط کرده، بجوشانید بعد آب آن را صاف و شیرین کرده، بنوشید. از شربت آب غوره،‌آش آب غوره، آش سرکه و آش تمرهندی نیز استفاده کنید.
 

سردرد از غلبه‌ی خون:

در صورتی که سردرد در اثر غلبه‌ی خون و حرارت باشد، علامات آن گل انداختن و قرمز شدن رنگ لب‌ها، برافروختگی چهره، ‌ضربان نبض، یبوست مزاج و سفت و سخت بودن مدفوع و سنگینی سر خواهد بود. در این صورت باید ابتدا اقدام به رفع خلط غالب کنید. سپس از آش آلوچه‌ی براقانی، آش تمرهندی، آش آب غوره، آب عناب و آب دم کرده‌ی شاه تره بیشتر استفاده کنید.
• هر روز 4 مثقال عناب، 1 مثقال گل پنیرک، 2 مثقال گل ختمی و هم‌چنین گل بنفشه و شاه تره از هر کدام 1 مثقال را با هم مخلوط کرده و بجوشانید. بعد آب آن را صاف و شیرین کرده، بنوشید.
• یک لیوان آب پرتقال بنوشید و 2 ساعت بعد یک فنجان آب نارنج و 2 ساعت بعد 2 قاشق غذاخوری آب لیمو را با شربت قند مخلوط کرده و میل کنید.
• تخم گشنیز را نرم بکوبید. بعد با کمی سرکه خمیر کنید، بر سر بمالید.
• روزی سه مرتبه هر بار 2 قطره روغن بنفشه بادام را در هر سوراخ بینی بچکانید. یا آب گشنیز را با سرکه مخلوط کرده و در بینی بچکانید.
• گل خطمی کوبیده را با سرکه خمیر کرده‌، و بر سر ببندید.
• گرد غوره را با آب خمیر و بر سر ضماد کنید.
ضمناً عملاً حجامت یا رگ زدن که باعث می‌شود مقدار خون کاهش یابد، در مورد سردردی که از غلبه خون و حرارت بالا باشد، بسیار مفید است.

سردردهای خارج از جمجمه

در اکثر سردردها از جمله سردرد هیستامینی، سردرد توکسیک (سردرد سمی) و سردرد میگرنی همزمان با اتساع سرخرگ‌های درون جمجمه، سرخرگ‌های بیرون جمجمه نیز متسع می‌شوند، اما مواردی نیز مشاهده می‌گردد که با وجود این که فقط سرخرگ‌های خارج جمجمه متسع شده‌اند سردرد وجود دارد. در این موارد اگر سر را ببندند و بدین جهت فشاری بر قاعده‌ی رگ متسع شده وارد گردد سردرد تسکین می‌یابد. گرچه وجود اتساع عروقی را در این گونه موارد به علت وجود هیستامین می‌دانند اما هنوز عامل اصلی این‌گونه سردردها شناخته شده نیست.
 

سردرد پس از خواب:

در صورتی که پس از خوابیدن یعنی هنگام بیدار شدن سردرد می‌گیرید، باید اول تشخیص داده شود که از چهار خلط اربعه کدام یک غلبه کرده است. و پس از مشخص شدن به درمان و تنظیم اخلاط بپردازید. پس از تنظیم اخلاط، خاکستر چوب سوخته درخت انجیر را با سرکه خمیر کنید و بر سر گذارید و چند شب این عمل را تکرار کنید.
 

سردرد از خستگی:

در صورتی که به واسطه‌ی خستگی و در اثر فشار کار، سردرد ایجاد شود، بهترین درمان خوابیدن و استراحت کردن است. ولی اگر امکان خواب کامل و استراحت مطلق را ندارید و در حین انجام کار روزانه در اثر شدت فشار کاری احساس سردرد کردید، بهتر است پس از هر ساعت کاری حدود 10 تا 15 دقیقه چشم‌های خود را بر روی هم گذاشته و با هیچ کس صحبت نکنید و به طور کامل آرام و ساکت بنشینید و بعد دو دست را از ران‌ها به سمت زانوی خود بکشید بعد قدری پیشانی و سر و گوش خود را مالش دهید و در حین این اعمال نفس‌های عمیق بکشید. چون اگر ریه با تنفس عمیق از هوای تازه پر شود سردرد مرتفع خواهد شد.
• هنگام سردرد انگشت سبابه‌ی خود را با آب معمولی خیس کرده و پشت گوش‌های خود را تَر کنید بعد گوش‌ها را ماساژ دهید، سردرد مرتفع خواهد شد. ضمناً می‌توانید به اندازه‌ی یک قاشق سوپ‌خوری گل بابونه شیرازی را در یک لیوان آب جوش دم کنید بعد آب آن را صاف و شیرین کرده و بنوشید.
• یک قاشق شربت خوری قهوه دم کنید بعد با شکر شیرین کرده و بنوشید.
• یک فنجان کاکائوی حل شده در آب یا کاکائوی مخلوط شده با شیر را شیرین کرده و بنوشید.
 

سردرد از ضعف دماغی:

سردردی که با مبدأ ضعف دماغی باشد، علایم آن کدورت حواس، ظهور آفت در اعمال و رفتار دماغی، اختلال در تخیل و افکار، وجود هیجان و ناآرامی، پیدایش سردرد به هنگام تحریک و تهیّج برای صاحب آن، تحریک و تهیّج مانند شنیدن صداهای بلند یا بوییدن بودارهای مختلف و غیره.
• برای درمان این‌گونه سردرد بهتر است گوشت پرندگان را با نخود، کمی زعفران و کمی دارچین بپزید و موقع برداشتن از آتش مقداری گلاب در آن بریزید و بخورید. هم چنین از کمپوت میوه‌ها و شربت صندل استفاده کنید. بوییدن سیب سرخ و یا عنبر و یا گلاب هم مؤثر خواهد بود. مالیدن مخلوط روغن گل و گلاب و سرکه بر سر نیز مفید است.
• تخم خشخاش و شاه دانه از هرکدام 10 گرم، گل محمدی 20 گرم، مغز بادام خام 100 گرم، نبات 500 گرم، همه را بسیار نرم بسایید و بعد از هر غذای روزانه، یک قاشق غذاخوری از آن را در دهان بریزید و بخورید.
• گل محمدی، گل بنفشه فرنگی، گل گاوزبان و تخم گشنیز از هرکدام 10 گرم، مغز فندق خام 40 گرم، مغز بادام، مغز گردو و مغز پسته از هرکدام 100 گرم، همه را مخلوط کرده، با 500 گرم شکر بسایید و هر صبح، ظهر و شب بعد از هر غذا یک قاشق غذاخوری از آن را در دهان بریزید و بخورید.
 

سردرد که از ضعف بدن باشد:

اگر سردرد از ضعف بدن و بی قوه‌گی باشد می‌توانید در موقع پختن نان، شنبلیله‌ی خشک و سیاه‌دانه را فراوان روی نان بپاشید و بخورید.
• سیترات دوفر (جوهر آهن) و براده‌ی آهن نرم و قهوه را ساییده و به اندازه‌ی هر سه دارو، حنا مخلوط کنید و شب موقع خواب مقداری از آن را با گلاب خمیر کرده و بر سر بمالید و صبح بشویید.
• رنگ برگ، رناس نرم و گل محمدی ساییده شده را مخلوط کنید و شب هنگام خواب با گلاب خمیر کرده و بر سر بمالید و صبح بشویید. پس از خشک کردن سر، پوست سر را با روغن زیتون مالش دهید.
• مورد نرم، آرد نخود و زرده‌ی تخم مرغ و کمی عسل را مخلوط کرده و شب هنگام خواب بر پوست سر بمالید، سر را پیچیده و صبح در حمام بشویید.
• مقداری نشاسته‌ی گندم را با آب خمیر کرده و شب بر پیشانی بسته و بخوابید.
• مقداری گندم را بو دهید و تا گرم است با کمی نمک مخلوط و در کیسه‌ای ریخته و روی قسمت وسط سر قرار دهید و پس از سرد شدن بردارید و این کار را چند بار تکرار کنید.
• تخم شربتی، تخم بالنگو و فرنجمشک را با 2 لیوان گلاب و 2 لیوان عرق بیدمشک مخلوط کرده، و آن را چهار مرتبه در روز میل کنید و بر سر هم، حنا ببندید.
 

سردرد بعد از حمام:

اگر پس از خروج از حمام دچار سردرد می‌شوید، باید هر روز 5 گرم تخم شربتی را با نصف لیوان گلاب و نصف لیوان عرق گل گاوزبان مخلوط کنید و با عسل شیرین ساخته، میل کنید و روزی چند بار مشک یا عنبر را بو کنید و در حمام‌ها هم با آب جوشانده‌ی بابونه‌ی شیرازی سر را بشویید.
 

سردرد از گرمازدگی:

در صورتی که در هوای گرم و در مکان‌های بسیار گرم دچار سردرد شدید (سردرد ناشی از گرما) به عنوان درمان، 4 مثقال گل بنفشه فرنگی کوبیده شده و مقداری خاکشیر را در ظرفی ریخته و یک تکه یخ را خوب روی آن‌ها مالش دهید. بعد 75 گرم شکر سرخ را جداگانه در آب گرم حل کرده سپس هر دو را مخلوط کرده و بخورید.
• برگ تازه‌ی درخت بید را نرم بکوبید بعد با آب سرد خمیر کنید و بر سر ضماد گذارید و پاها را نیز در آب سرد قرار دهید. هم‌چنین تخم شربتی و خاکشیر را با شربت سکنجبین و یخ مخلوط کنید و بخورید.
 

سردرد از آفتاب زدگی:

در صورتی که سردرد ناشی از آفتاب زدگی باشد، برای تسکین آن می‌توانید گل خطمی را نرم بکوبید بعد با لعاب اسپرزه مخلوط کرده و بر سر بمالید.
• صندل کوبیده را با کافور و گلاب مخلوط کرده و بر سر بمالید.
• روغن گل و آب خیار و سرکه را مخلوط کرده و بر سر بمالید.
• دستمالی را در سرکه گرم بگذارید و روی پیشانی نگهدارید.
 

سردرد از سرماخوردگی:

راه رفتن در برف و ماندن در هوای سرد و خوردن نوشیدنی‌های سرد شده و خوراکی‌های یخی و خوردن یخ یا برف و غیره گاهی باعث سردردهای بسیار شدیدی می‌شود. در این صورت باید کمی فرفیون را با روغن یاسمن یا روغن سداب یا روغن مرزنجوش مخلوط کرده و به صورت نیم گرم بر سر بمالید.
• گل خطمی و پوست خشخاش را در آب ریخته و آنقدر بجوشانید تا آبش تمام شود بعد آن‌ها را بر پیشانی گذاشته و روی آن را ببندید.
• در هر سوراخ بینی مقدار بسیار کمی انفیه استنشاق کنید تا ایجاد عطسه کند. پس از اتمام عطسه‌ها روغن بنفشه بادام در بینی بچکانید و استراحت کنید.
• برگ سداب را بسیار نرم بسایید و با سرکه مخلوط کرده و در بینی بچکانید.
• چند قطره بخور اکالیپتوس را در آب در حال جوشیدن بچکانید و خوب بخور دهید. سپس با شال یا کلاه کرکی یا پشمی سر و مخصوصاً پیشانی را بپوشانید.
• کاه گندم و کاه جو را مخلوط کرده، بجوشانید و زیر پارچه‌ای ضخیم رفته، خوب بخور دهید. بعد سر و مخصوصاً پیشانی را با شال یا کلاه کرکی یا پشمی بپوشانید تا کاملاً عرق کند.
• قهوه‌ی خام و پوست خشخاش و گل بابونه را مخلوط کرده، بجوشانید و سر و مغز را خوب بخور دهید.
• پر کلردوفر یک قطره و سالیسیلات دوسود، 10 گرم هر دو را جوشانده و بخور دهید. بعد آبش را هم بنوشید.
• یک تکه آهن تخته مانند را در کوره‌ی آهنگران گذاشته تا گداخته شود. بعد یک پارچه‌ی ضخیم بر سر کشیده و آهن سرخ شده را یک باره در ظرف آب ولرم فرو برید تا بخار ایجاد کند و آن بخار را استنشاق کنید.
• تخم گشنیز، گل بابونه‌ی شیرازی، برگ تیول و برگ اکالیپتوس همه را به اندازه‌ی مساوی مخلوط کرده، بجوشانید و بخور دهید و روزی سه بار تکرار کنید.
• تخم گشنیز، قهوه‌ی خام، پوست خشخاش، کاه جو، کاه گندم، برگ اکالیپتوس و گل بابونه‌ی شیرازی از هرکدام 5 گرم سیاه دانه، اسطوخدوس هندی و مرزنجوش از هرکدام 2 گرم، همه را با هم مخلوط کرده، بجوشانید و روزی سه بار با جوشانده‌ی آن بخور دهید.
 

سردرد از مننژیت:

در صورتی که سردرد ناشی از مننژیت باشد، باید بیمار را بلافاصله به بیمارستان منتقل کرد تا ‌آب نخاع وی را بگیرند. و مدتی در هوای معمولی استراحت نماید تا بهبود یابد. اگر دیر متوجه شوند یا دیر این عمل (کشیدن آب نخاع) انجام شود بیمار گردنش خشک می‌شود یا فلج می‌گردد.
 

سردرد جلوی سر:

درد جلوی سر سه عامل می‌تواند داشته باشد. در اثر تنبلی کبد و کلیه، در اثر سرماخوردگی و در اثر رطوبات و غلبه‌ی بلغم و سرد شدن معده می‌باشد.
بدین جهت باید ابتدا قدری نمک طعام را با آب خمیر کرده و در گودی کف دو دست و دو پا بگذارید. اگر مختصری آثار بهبودی حاصل شد مقداری سیاه دانه‌ی کوبیده را با عسل مخلوط کرده و بخورید، و به عنوان ناهار همان روز آش گل سرخ میل کنید.
اگر با گذاشتن نمک‌ها سردرد شدت یافت، آنگاه آن‌ها را از دست و پاها پاک کرده و بشویید. بعد قدری آب غوره به پیشانی بمالید و حدود 2 لیوان آب انار بنوشید. سپس 50 گرم عناب نیم کوب شده یا زخمی شده را بجوشانید، بعد در پارچه‌ای تمیز ریخته و با فشار آب آن را صاف کرده و میل کنید. مقدار کمی هم گرد غوره را با آب خمیر کنید و بر پیشانی ببندید فوراً درد تخفیف می‌یابد.
در صورت تخفیف سردرد باید چند روز، روزی سه بار، هر مرتبه مقدار کمی گشنیز تازه را بکوبید و یا چرخ کنید بعد آب آن را با کمی سرکه مخلوط کرده، صبح، ‌ظهر و شب هر بار دو قطره در بینی بچکانید و کمی استراحت کنید.
• هر روز تخم گشنیز و تاجریزی از هرکدام 10 گرم را بجوشانید. بعد آب آن را صاف کرده با شکر شیرین ساخته و بنوشید، این عمل را هر صبح و شب تکرار کنید.
• تخم خبازی و تاجریزی را مخلوط کرده و در آتش بریزید تا بسوزد و دود آن را استنشاق کنید. بعد سر را با شال یا کلاه یا وسیله‌ای گرم کننده‌ی دیگر بپیچید.
 

سردرد شقیقه:

اگر طرفین شقیقه درد می‌گیرد، یا به قولی تیر می‌کشید، باید پوست نارنج را بسایید و با کمی سرکه خمیر کرده بر پیشانی و شقیقه ضماد گذارید.
• آب پیاز قرمز را بگیرید و در دو سوراخ بینی بچکانید.
• بابونه‌ی شیرازی، مغز ناخنک، گل بنفشه‌ی فرنگی و شوید خشک را مخلوط و بسیار نرم بسایید، بعد با آب یا کمی سرکه خمیر کرده، بر پیشانی و شقیقه ضماد گذارید.
• چوب چینی را با گل بنفشه بکوبید. بعد با کمی سرکه خمیر کرده و بر پیشانی و شقیقه ضماد گذارید.
• زعفران را نرم بسایید، با کمی گلاب مخلوط کرده و گه گاهی بر موضع درد بمالید.
• گل بابونه، پونه و نعناع را مخلوط و با هم بپزید. آب آن را صاف و تفاله‌هایش را بر سر ضماد کنید، پس از دو تا سه ساعت به حمام رفته و با آب صاف کرده‌ی آن نیز سر را بشویید. مدتی صبر کنید، سپس دوش بگیرید.
• مغز فندق تلخ را بسیار نرم بسایید، بعد با کمی آب مخلوط کرده و در حمام آن قدر روی شقیقه و سر بمالید تا کف کند.
• آب شوید پخته را با نمک مخلوط کرده و در حمام بر سر بمالید و مدتی صبر کنید بعد دوش بگیرید.
• اکلیل الملک را در آب خیسانده بعد آن را بجوشانید و آب آن را در حمام بر سر بمالید و مدتی صبر کنید و بعد دوش بگیرید.
• 50 گرم آمله‌ی مقشر را به مدت هفت روز ابتدا در شیر و بعد در گلاب بخیسانید و سپس نرم بکوبید. گل گاوزبان و تخم خرفه از هرکدام 50 گرم صندل سرخ، صندل سفید، بادیان و سنبل الطیب از هرکدام 20 گرم، تخم گشنیز، بهمن سرخ، بهمن سفید، دارچین، طباشیر هندی، خلال نارنج، ابریشم مقرص و کهربا از هرکدام 10 گرم، مروارید سفته و بسد یا ریشه‌ی مرجان از هرکدام 5 گرم، همه را بسیار نرم بسایید بعد با آمله‌های کوبیده شده و 200 گرم شربت سیب یا شربت به و یا مخلوط هر دو شربت و یک کیلو عسل مخلوط و صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک قاشق غذاخوری از آن را میل کنید.
• زعفران 2/5 گرم، مرمکی 2 گرم، قسط شیرین و زرآوند از هر کدام 5 گرم، ریوند چینی، دارچین و اذخرمکی از هرکدام 10 گرم، انیسون 20 گرم، تخم کرفس 30 گرم، همه را مخلوط و نرم بسایید. بعد با 250 گرم عسل مخلوط کرده و صبح،‌ظهر و شب هر مرتبه یک قاشق شربت خوری از آن را قبل از غذا میل کنید.
 

سردرد به علت خشکی بینی:

در صورتی که سردرد به علت خشکی بینی باشد، با علائمی مانند حالت گرسنگی، دل ضعفه، احساس غم و اندوه، لاغری و خشکی پوست همراه است.
• به عنوان برطرف کردن این‌گونه سردردها هر صبح و شب هر بار تخم خرفه، اسپرزه و به دانه از هرکدام 5 گرم، را حدود 1 تا 2 ساعت در یک لیوان آب جوش بخیسانید. آب صاف کرده (یعنی لعاب آن‌ها) را با شکر شیرین و میل کنید. شب‌ها هم آرد جو و آرد گندم را مخلوط و با روغن بادام خمیر کرده، بر سر ببندید. صبح به حمام رفته با آب گرم سر را بشویید و پس از حمام و خشک کردن، سر روغن کدو یا روغن بنفشه بادام یا روغن بادام را در هر سوراخ بینی بچکانید و مقداری از آن روغن را نیز کف پاها بمالید.
 

سردرد به علت تب:

این‌گونه سردرد هنگام تب شدید شروع می‌شود و همزمان با قطع تب بهبود می‌یابد.
در این مواقع یک قاشق سوپ خوری گل بابونه‌ی شیرازی و یک قاشق شربت خوری پوست شاخه‌های جوان بید که خشک و کوبیده شده باشد و یا به اندازه‌ی یک قاشق سوپ خوری پوست بید تازه و خرد شده را مخلوط و در یک لیوان آب جوش دم کنید. سپس آب آن را صاف و شیرین ساخته و بنوشید. هم‌چنین مقداری صندل ساییده شده را با کمی کافور و گلاب مخلوط کنید و بر سر بمالید.
• آب خیار را بگیرید و با روغن گل و سرکه مخلوط کرده و بر جلوی سر بمالید.
• صندل کوبیده را با بارهنگ مخلوط کرده در آب خرفه‌ی تازه بریزید و بر جلوی سر ضماد گذارید. و در صورتی که هوا گرم باشد پاها را با آب سرد بشویید، ضمناً اگر موقع شستن پا از آب جوشیده‌ی سرد شده که کمی نمک و کمی هم آب لیمو در آن اضافه شده باشد استفاده کنید بهتر خواهد بود.
 

سردرد با بی حالی شدید:

برای تسکین آن شیر زن را بر سر بمالید.
 

سردرد از شدت تب و تب ناشی از بدی کار دستگاه گوارش:

در این مورد تنقیه کنید و پس از آن مقداری گل قند را با آب تمرهندی مخلوط و میل کنید.
 

سردرد به علت عفونت شدید:

در این جا سنگینی سر شدت بیشتری خواهد داشت و در زانوها نیز درد ایجاد می‌شود. دانه‌های قرمز رنگی روی پوست هویدا می‌گردد و زبان و دهان بسیار خشک و چشم‌ها برافروخته خواهند شد که در این صورت تب نیز به اعلاء درجه خواهد رسید.
در این صورت باید اول بیمار تنقیه شود و بعد باید خلط غالب را برطرف کرد.
بهتر است با ماش، جو، گشنیز، کدو، اسفناج و گوشت مرغ، سوپ تهیه کنید و بخورید. مقداری ریشه‌ی کرچک و زنیان را با هم کوبیده و خمیر کرده بر سر ضماد کنید. گاهی عرق کاسنی یا عرق بید یا عرق بیدمشک یا عرق گل گاوزبان یا گلاب را هر بار یک فنجان بنوشید و گل قند هم بخورید.
ضمناً می‌توانید گلاب و سرکه را نیز با هم مخلوط کرده و در بطری یا ظرف کوچکی ریخته و دائم آن را بو کنید.
 

سردرد از زکام:

برای درمان سردردهایی که از زکام (گریپ) عارض می‌گردد پزشکان در طب جدید از قرص‌های مسکن که حاوی آسپرین، پیرامون، کافئین یا بعضی از آن‌ها به انضمام اومینال می‌باشد را تجویز می‌کنند. اثر این داروها موقت بوده و پس از چندی مجدداً سردرد شروع می‌شود. نه تنها بیماری را علاج نمی‌کند ممکن است با مصرف مداوم آن، بیمار به آن قرص‌ها اعتیاد پیدا کند و سردرد را با آن تسکین دهد بدون اطلاع از این که انواع و اقسام قرص‌ها و به طور کلی داروهای شیمیایی روی مغز، هم چنین سلسله‌ی اعصاب و غیره اثر سوء خواهد گذاشت. اما داروهای گیاهی اثر سوء نداشته و در صورتی که درست و بجا مصرف شوند انسان می‌تواند با خیال آسوده از آن‌ها استفاده کند و به نتیجه‌ی مطلوب دست یابد.
لذا اگر سردرد ایجاد شده به علت زکام (گریپ) باشد به عنوان اولین اقدام سر و گوش را با شال یا کلاه کرکی یا پشمی و یا گرم کننده‌ی دیگر ببندید و پارچه یا حوله‌ای را گرم کرده و بر جلوی سر بگذارید. جلوی سر را دائم بدین صورت گرم نگهدارید. در گوش‌ها هم پشم یا پنبه‌ی گرم کرده بگذارید تا رگ‌های مویی، بتواند خون را به خوبی عبور دهند و درد سر ساکت گردد.
• هم‌چنین به عنوان درمان مرزنجوش، بابونه‌ی شیرازی، بادرنجبویه، پر سیاوشان، گل نیلوفر، مغز ناخنک و پوست هلیله‌ی زرد، ریوند چینی، سنامکی، گل محمدی، استوخدوس هندی، گل بنفشه، پوست خشخاش، تاجریزی، رازیانه، ریشه کاسنی، تخم کاسنی، تخم گشنیز، شاه تره و مخلصه از هرکدام 10 گرم، همه را مخلوط و نیم کوب کرده بعد به 10 قسمت مساوی تقسیم کنید. هر قسمت را هر شب در یک و نیم لیوان آب جوش بخیسانید و صبح در همان آب جوشانده، سپس سر و مغز را روی آن‌ها بخور دهید. هنگامی که آب آن به حدود نصف رسید آن‌ها را صاف و آبش را شیرین کرده و بنوشید. تفاله‌ی آن را مجدداً در یک و نیم لیوان آب خیسانده و شب در همان آب بجوشانید و بخور دهید. سپس آب آن را صاف و شیرین کرده بنوشید.
• هر روز گل بنفشه، گل پنیرک، گل کدو، گل نیلوفر، تاجریزی و شکر تیقال را پاک کرده و از هرکدام 10 گرم، مخلوط کرده،‌بجوشانید. با آن بخور دهید سپس آب آن را صاف و شیرین کرده و بنوشید.
• روزی دو مرتبه پوست خشخاش، بادرنجبویه، اسطوخدوس هندی، مرزنجوش و تخم گشنیز از هرکدام به مقداری مساوی بجوشانید و بخور دهید، سپس آب آن را صاف و شیرین کرده بنوشید.
• هر روز بابونه‌ی شیرازی و قهوه‌ی خام نیم‌کوب شده و پوست خشخاش و تخم خشخاش را از هرکدام به مقدار مساوی مخلوط کرده و بجوشانید. سر و مغز را با آن بخور دهید. سپس آن آن را صاف و شیرین ساخته بنوشید.
• هر روز صبح، ظهر و شب هر بار تاجریزی را بجوشانید و با آب آن بخور دهید و بعد آب صاف کرده‌ی آن را شیرین کرده بنوشید.
• تاجریزی خشک شده را در آتش ریخته و دود آن را بر سر و مغز بدهید.
• برگ بلادن، برگ اکالیپتوس و برگ تیول را با هم مخلوط کرده و بجوشانید و بخور دهید. روغن بادام تلخ را نیز در بینی بچکانید.
• صبر زرد را با پیه بز آب کرده مخلوط کرده و روی آتش ترکیب کنید و روزی سه بار بر پیشانی بمالید.
• مقدار 6 نخود زعفران را با 4 مثقال هلیله‌ی سیاه بسایید و بعد با کمی روغن کنجد مخلوط کرده و بر سر بمالید.
• تنتور بنژوان (طرفین) و تنتور اکالیپیتوس از هرکدام 5 گرم و پودر مانتول 1 گرم، اگر همه را جوشانده و به عنوان بخور استفاده کنید مؤثر خواهد بود.
• تنتور بنژوان 30 گرم، تنتور اکالیپتوس 20 گرم و پودر مانتول و گمنول از هرکدام 1 گرم، مخلوط کرده، بجوشانید و بخور دهید مفید خواهد بود.
 

سردرد از نسوج بینی:

در مورد سردردی که از اثرات نسوج بینی و عوامل وابسته به آن ایجاد می‌شود لازم دانستم به عرض هموطنان عزیز برسانم، مخاط بینی و سینوس‌های صورت و پیشانی نسبت به درد بسیار حساس هستند. با این که این نوع سردرد خود خیلی حساس نیست اما اگر عفونتی به آن ضمیمه گردد؛ یعنی سینوس‌ها عفونی شود سردرد شدیدتر خواهد شد.
این نوع سردردها بیشتر در عقب کره‌ی چشم و در ریشه‌ی بینی احساس می‌شود. اگر سینوس‌های پیشانی دچار عفونت شوند سردرد در قسمت جلوی سر و بالای پیشانی تظاهر می‌کند، اما اگر مربوط به سینوس‌های صورت یعنی سینوس‌های فکی باشد و آن‌ها دچار عفونت شده باشند درد در محل خود سینوس‌های پایین، یعنی زیر چشم‌ها متمرکز خواهد شد. با توجه به مطالب فوق به این نکته توجه کنید. هنگامی که سینوس‌ها دچار عفونت شده و عفونت باعث سردرد شود سینوزیت نامیده می‌شود.

سینوزیت

چندین حفره پر شده از هوا که به نام سینوس شناخته می‌شوند در استخوان‌های جمجمه، و در اطراف بینی و چشم‌ها قرار دارند. اندازه و شکل این سینوس‌ها در افراد متفاوت است. سینوس‌ها در هنگام تولد وجود ندارند، اما در دوران کودکی به تدریج به وجود می‌آیند. این حفره‌ها به سبک شدن استخوان جمجمه و به وجود آمدن رزونانس (تشدید صوت) در صدا کمک می‌کنند. در محل قرار گرفتن سینوس‌ها تعداد زیادی غده‌های تولیدکننده‌ی مخاط قرار دارند. این مخاط‌ها به طور مداوم از طریق کانال‌های باریکی که سینوس‌ها را به پشت بینی متصل می‌سازند جریان می‌یابند. مخاط ذرات معلق کوچک را جذب می‌کند و هوای تنفسی را هنگام عبور از مسیرهای هوایی مرطوب سازد.
رایج‌ترین دلیل سینوزیت یک عفونت ویروسی مانند سرماخوردگی است. اگر کانال‌های ارتباط دهنده‌ی سینوس‌ها به بینی به دلیل عفونت ویروسی مسدود گردند، مخاط در داخل سینوس‌ها جمع می‌شود. در بعضی حالات، مخاط به وسیله‌ی باکتری عفونی می‌گردد.
بسته شدن کانال‌ها در افرادی که حالت غیرعادی در بینی خود دارند مانند انحراف بینی (5) و یا پولیپ بینی رایج‌تر می‌باشد. علاوه بر این افرادی که دچار آلرژی هستند و یا نارسایی‌هایی مانند حالت وراثتی سیستیک فیبروزیس (6) دارند معمولاً بیشتر دچار سینوزیت می‌گردند.
افرادی که ایمنی بدنی پایینی دارند مانند آن‌هایی که به ویروس ایدز (7) آلوده می‌باشند و آن‌هایی که داروهای سرکوب کننده‌ی سیستم ایمنی مصرف می‌کنند قابلیت بیشتری برای قرار گرفتن در معرض عفونت‌هایی مانند سینوزیت دارند.

علائم و اقدامات برای سینوزیت:

علائم بستگی به این دارند که چه سینوسی مبتلا شده باشد و معمولاً عبارتند از:
-سردرد
-درد و تندرنس (8) در چهره، به خصوص هنگام خم شدن
-اگر سینوس‌های پشت گونه‌ها آلوده شده باشند، دندان درد به وجود خواهد آمد.
- خروج مواد تغییر رنگ داده از بینی
- گرفتگی و انسداد بینی.
-در بعضی حالات عفونت گسترش یافته و ممکن است باعث قرمزی و تورم بافت‌های اطراف چشم گردد.
سینوزیت در بسیاری حالات پس از چندی بدون درمان برطرف می‌گردد. مسکن‌ها و ضد احتقان‌ها (9) تا حد مجاز می‌توانند علائم را تسکین دهند. استفاده از بخور معمولاً برای پاک کردن بینی مفید است و علایم را کاهش می‌دهد. اگر علایم و عوارض شدیدتر شدند و یا برطرف نشدند پس از مدت 3 روز بایستی به پزشک مراجعه کرد.
 

بیشتر بخوانید: علائم سینوزیت

تنفس بخار (بخور):

تنفس بخار با یک کاسه آب جوش می‌تواند برای تسکین عوارض سرماخوردگی، گلودرد، سینوزیت و التهاب حنجره مفید باشد. رطوبت بخار به دفع آسان‌تر ترشحات ریه‌ها و حلق و بینی کمک کرده و باعث پاک شدن از عفونت می‌گردد. گاهی اوقات شما می‌توانید در حمام و با آب گرم این عمل را انجام دهید. کودکان نباید از تنفس بخار (اطاق بخار) استفاده کنند مگر این که توسط یک فرد بالغ مراقبت گردند.
• برای درمان سینوزیت اسطوخدوس هندی، مرزنجوش، بابونه‌ی شیرازی، بادرنجبویه، گل نیلوفر، مغز ناخنک، تاجریزی، ریشه‌ی کاسنی، پر سیاوشان، تخم کاسنی، تخم گشنیز، سیاه دانه، ریوند چینی، پوست خشخاش، برگ سنا، بادیان، پوست هلیله‌ی زرد، گل محمدی، شاه تره و مخلصه از هرکدام 20 گرم، مخلوط کرده و نیم کوب کنید. آن را به 20 قسمت مساوی تقسیم کنید و هر شب، هر قسمت را در یک و نیم لیوان آب بخیسانید. صبح در همان آب بجوشانید و خوب سر و مغز را با آن بخور دهید. هنگامی که آب آن به حدود نصف رسید صاف کنید سپس آبش را شیرین ساخته و گرم گرم بنوشید. تفاله‌ی آن را مجدداً در یک و نیم لیوان آب جوش بخیسانید و شب در همان آب جوشانده و بخور دهید. آب آن را صاف کرده و گرم گرم بنوشید. هم چنین هر صبح، ظهر و شب هر بار 2 قطره روغن بنفشه بادام در هر سوراخ بینی بچکانید. ضمناً می‌توانید روزی یک تا دو مرتبه نیز انفیه استنشاق کنید تا عفونت‌ها و ترشحات داخل سینوس‌ها به وسیله عطسه از راه بینی خارج گردند.
 

سردرد مربوط به چشم:

سردرد ناشی از اختلالات در دید چشم بدین شرح است: هرگاه اشکالی در تمرکز دید به وجود آید برای داشتن تصویر واضح و روشن عضلات مژگانی چشم بیش از اندازه منقبض می‌شوند، علیرغم کوچکی عضلات انقباض آن‌ها می‌تواند سردرد ایجاد کند. این نوع سردرد در پشت کاسه‌ی چشم‌ها احساس می‌شود. از این گذشته در کم سویی چشم‌ها به علت انقباض عضلات صورت و عضلات خارجی چشم نیز سردرد به وجود می‌آید.
نامساوی بودن دید هر دو چشم، عدم تعادل بین عضلات خارجی چشم، خیره شدن به نور شدید، زیاد شدن نور به طور ناگهانی (مانند نوری که در شغل جوشکاران موقع جوشکاری به وجود می‌آید) و... حتی در هوای آفتابی روی برف نگاه کردن نیز همگی می‌توانند عامل وجود سردرد باشند. لذا با کشف علت و یا مراجعه به چشم پزشک و به کارگیری دستورات مناسب سردرد مرتفع خواهد شد. در مورد چشم نیز می‌توانید.
 

سردرد هیستامینی:

به وسیله‌ی تزریق هیستامین این نوع سردرد به وجود خواهد آمد. علت این است که در نتیجه‌ی تزریق هیستامین سرخ رگ‌های داخل و خارج جمجمه گشاد شده، ابتدا فشار خون پایین می‌آید و باز پس از چند دقیقه بالا می‌رود. پس از این سرخ رگ‌های سر به خصوص سرخرگ‌های گیجگاهی در حالت اتساع و ضربان شدید باقی می‌ماند و ایجاد سردرد می‌کند.
 

سردرد به علت بو:

در منزل، محل سکونت یا محل کار یا در گذرگاه‌ها انسان همیشه ممکن است بوی خوش یا بوهای زننده‌ای را بر مشام خود احساس کند. این بوها از گیاهان یا اسیدها یا اشیاء و وسایل و غیره، در هوا پراکنده می‌شود و در حس شامه احساس می‌گردد. بعضی افراد چون بویی به مشامشان رسد و یا به محض بو کردن چیزی دچار سردرد می‌گردند که این نوع خود باعث رنج فرد می‌گردد.
• به عنوان درمان برحسب بوی پراکنده شده در هوا بایستی داروی آن را انتخاب و مصرف کرد. مثلاً اگر آن بوی متساعد شده که باعث سردرد شده است از بوهای گرم و از گرمی‌جات باشد، گل بنفشه یا کافور یا گل نیلوفر تازه یا سیب درختی یا گشنیز را دایم بو کنید و روغن بنفشه یا روغن نیلوفر یا روغن بادام یا روغن بنفشه بادام را هم در بینی بچکانید و یا با وسیله‌ای داخل بینی بمالید.
اگر سردرد از بوهای بد و ناراحت کننده باشد دوش آب گرم بگیرید و بعد قدری گلاب و سرکه را مساوی مخلوط کرده و در بینی بمالید.
اگر سردرد از گاز نفت یا بوی زغال یا از حمام یا حاصل دم گرفتگی کرسی و یا از گازکربنیک بخاری باشد، ترشی یا سرکه بو کنید و به جلوی بینی و داخل آن کمی سرکه بمالید. هم چنین قهوه‌ی ساییده شده را با سرکه خمیر کرده و بر پیشانی بمالید و پیشانی را ببندید و در هوای آزاد قدم بزنید و نفس‌های عمیق بکشید و آب پرتقال یا آب لیموترش یا آب انار هم بنوشید.
 

سردرد از مشروبات الکلی:

در کشورهایی که مشروبات الکلی مصرف می‌کنند این‌گونه سردردها که از مسمومیت الکل به وجود می‌آید بسیار شایع است.
در صورت بروز این‌گونه سردردها می‌توانند سکنجبین یا آب لیمو یا جوشانده‌ی شوید بخورند تا استفراغ کرده و معده از امتلاء و مسمومیت الکل پاک شود. کسانی که مزاجشان گرم است می‌توانند 2/5 گرم سقمونیا را در نصف لیوان آب انار حل کنند یا شیرخشت را در آب آلو یا آب تمرهندی ریخته بعد کمی گلاب اضافه کرده و بخورند.
اگر مزاجشان بسیار گرم است شیره‌ی خرفه یا چهار عرق سرد یا عرق شاه تره یا عرق بید یا عرق کاسنی یا عرق بیدمشک یا عرق تمشک بنوشند و با مخلوط سرکه، گلاب و روغن گل، سر را بشویند. بعد روغن سوسن یا روغن بابونه‌ی نیم گرم شده را بر سر بمالند.
اگر سردمزاج هستند ایارج فیقرا یا شربت سیب یا کمپوت سیب یا شربت انار یا شربت صندل بنوشند.
 

سردرد از ضربه:

در ضربه‌های سر و تصادفات اگر شکستگی در کار نباشد و ترس از شدت درد و ورم باشد، اگر بیمار دارای فشار خون بود باید مقداری از خون او را گرفت تا از فشار و قدرت آن کاسته شود تا درد کمی آرام گیرد و فشار درون جمجمه کمتر شود.
بعد برگ مورد، گِل رُس، جو، عدس، گل مامیثا، حضض، اقاقیا و صندل همه را بسیار نرم بسایید بعد با روغن گل مخلوط کرده به محل ضربه ضماد شود تا از هماتوم و خون ریزی زیر جلدی جلوگیری شود و جمجمه محکم‌تر گردد. هم‌چنین مالیدن مخلوط روغن گل و سرکه نیز مفید خواهد بود.
اگر بیمار دچار تب، قرمزی و ورم شدید در محل ضربه باشد، باید صندل سرخ و گل ارمنی را بسیار نرم بسایید و بعد در آب جوشانده‌ی تاجریزی مخلوط کرده، و بر محل درد ضماد کنید. در صورتی که ورم و درد کاهش نیافت آن‌ها را در سرکه بپزید و بر محل ضماد کنید.
• در صورتی که اختلال حواس و تب هم به وجود آمده باشد، آثار ورم مغز، خون ریزی داخلی مشهود باشد، به عنوان درمان می‌توانید چوب درختچه‌ی گز، پوست انار، میوه‌ی کاج، کندر و گل محمدی همه را با هم بسیار نرم بسایید و با کمی آب یا گلاب خمیر کرده بر محل ضماد گذارید.
• گل زوفا و برگ درخت بید را بسیار نرم بسایید بعد با آرد جو و روغن گل خمیر کرده و بر محل ضربه ضماد گذارید.
ضمناً بوییدن مداوم گلاب یا گل بنفشه یا سیب درختی برای این‌گونه بیماران مفید خواهد بود.
 

سردرد از کبد و صفرا:

در صورتی که سردرد در طرف راست سر باشد علت آن اختلال در کبد و صفرا می‌باشد. مانند سنگ کیسه‌ی صفرا، تورم کیسه‌ی صفرا، عفونت‌های مجاری کیسه‌ی صفرا، یرقان‌ها و بیماری‌های کبدی دیگر.
به عنوان درمان می‌توانید نان را در سرکه‌ی رقیق بزنید و بخورید. ضمناً مصرف رب انار، آب انار، آب آلو، آب غوره، عرق کاسنی و نوشیدن آب سرد نیز مفید خواهد بود.
• ریشه‌ی کاسنی، ریشه‌ی ریوند چینی، تخم کاسنی، اترج، تمرهندی، انجیر خشک، نعناع خشک، شوید خشک، شاه تره، تخم کشوث، تخم ترشک، تخم کرفس، انیسون، اسارون، سنبل الطیب و خارخاسک از هر کدام 20 گرم، همه را مخلوط کرده و به 20 قسمت مساوی تقسیم کنید و هر قسمت را شب در یک و نیم لیوان آب جوش بخیسانید. صبح در همان آب بجوشانید. هنگامی که آب آن به حدود نصف رسید آن را صاف و شیرین کنید و بنوشید. تفاله‌ی آن را مجدداً در یک و نیم لیوان آب جوش خیسانده، شب هنگام در همان آب بجوشانید و آب آن را صاف و شیرین کرده، بنوشید.
 

سردرد از بیماری طحال:

در صورتی که علت سردرد از بیماری‌های طحال باشد طرف چپ درد می‌گیرد که با ضعف و درد در طرف چپ شکم (زیر آخرین دنده‌ها) همراه خواهد بود.
به عنوان درمان، خوردن نان با سرکه، کمبیزه کبر یا خیار دشتی یا ترشی خیار دشتی هم چنین نوشیدن عرق پودینه مفید خواهد بود. ضمناً باید بیماری طحال را معالجه کنید تا سردرد کاملاً مرتفع گردد.
 

سردرد عضلانی:

اگر سردرد به علت انقباض عضلانی باشد کاملاً شبیه به سردردهای آسیب درونی جمجمه می‌باشد. علت آن در بیشتر اوقات اضطراب، نگرانی، خشم و غضب، خستگی کار، رانندگی طولانی و غیره می‌باشد، که باعث منقبض شدن عضلات سر و گردن می‌شود. این انقباض و گرفتگی عضلانی موجب بروز سردرد خواهد شد.
 

سردرد از مصرف غذای نامناسب:

گاهی به علت خوردن غذاهای چربی‌دار یا غلیظ و یا دیرهضم، سردرد ایجاد می‌شود که این درد بیشتر متوجه کاسه‌ی چشم‌ها و سیاهی رفتن چشم می‌شود که گاهی سرگیجه، خیالات واهی و هذیان نیز به دنبال خواهد داشت.
• برای درمان آن مقل ازرق، تربد مجوف و شهم حنضل از هرکدام 3 گرم، افتیمون شامی 5 گرم، ایارج فیقرا 10 گرم، همه را مخلوط کرده و بسیار نرم بسایید بعد با کمی گلاب به صورت خمیر سفتی درآورده و قرص‌هایی به اندازه‌ی یک نخود بسازید. هر صبح،‌ ظهر و شب هر مرتبه 2 تا 3 عدد از آن میل کنید.
ضمناً همراه با مصرف دارو، چکاندن روغن بادام تلخ در بینی و یا بخور رازیانه یا استنشاق آب جوشانده‌ی مخلوط شوید و بابونه، و یا بو کردن مخلوط مرزنجوش و سداب و شستن سر با آب جوشانده‌ی آن دو دارو، یا چکاندن آب جوشانده‌ی غلیظ آن در بینی در تسکین این‌گونه سردرد بی اثر نخواهد بود.
 

سردرد از ناراحتی معده:

اگر سردرد از ناراحتی‌های معده باشد با علائمی از قبیل استفراغ، تلخی دهان، قی تلخ، زردی چشم، تشنگی و عطش، دل پیچک (پیچش سر دل) همراه است و با استفراغ کردن درد سر کاهش می‌یابد.
در این مواقع مقداری سکنجبین را در آب خیلی گرم حل کرده میل کنید تا محتویات معده خارج گردد بعد از داروهای ضد صفرا استفاده شود. ضمناً تقویت معده و تسکین دردهای آن باعث آرامش این گونه سردردها می‌شود.
• می‌توانید 10 گرم گل محمدی و 5 گرم طباشیر هندی و 5 گرم گِل ارمنی همه را مخلوط کرده و بسیار نرم بسایید و بعد در مقداری شربت آب غوره بریزید. بعد از هر غذا یک قاشق غذاخوری بخورید.
 

سردرد از سوءهاضمه:

اگر درد سر در اثر سوءهاضمه باشد، علامت آن خشکی لب، دهان و زبان است و عطش فراوان ایجاد می‌کند.
• برای درمان آن باید اول گل بنفشه، گل پنیرک، عناب و خارخاسک از هرکدام 10 گرم، بجوشانید. آب آن را صاف کرده بعد 20 گرم ترنجبین در آب آن حل کنید و بنوشید. نیم ساعت پس از آن یک فنجان عرق بید بنوشید. بعد 5 گرم قدومه‌ی شیرازی را با آب سرد مخلوط کرده و میل کنید و 24 ساعت بعد 5 گرم برگ سنا را با 2 عدد لیمو عمانی شکسته شده دم کنید و آب آن را بنوشید.
• پانزده گرم برگ خشک سوسنبر را در یک لیتر آب جوش دم کنید و بعد آب صاف کرده‌ی آن را با عسل شیرین کرده، هر صبح، قبل از ظهر و عصر و شب هر بار یک فنجان بنوشید.
• روزی چهار مرتبه هر بار 2 عدد برگ سوسنبر تازه را در یک لیوان آب جوش دم کنید بعد آب آن را با عسل شیرین کرده، بنوشید.
• هلیله‌ی سیاه را بسیار نرم بسایید بعد هر روز 15 گرم از آن را با دوغ مخلوط کرده و میل کنید.
ضمناً به عنوان غذا می‌توانید از چلو گشنیز، یا ماست با شکر، یا پاچه‌ی گوسفند بدون چربی، یا شیر گاو، یا آش تمر یا آش گل سرخ بخورید.
 

سردرد از یبوست:

در اکثر افرادی که مبتلا به یبوست هستند یعنی مزاجشان خشک کار می‌کند یا هر روز دفع مدفوع ندارند سردرد کهنه‌ای ایجاد می‌شود. علت ایجاد این نوع سردرد این است که موادغذایی مصرف شده بیش از حد در دستگاه گوارش می‌ماند و در اثر ماندن، مواد سمی آن جذب کبد شده که این مواد سمی خنثی نمی‌شود. از طرفی به دلیل این که در زمان یبوست مقداری از پلاسمای خون وارد جگر می‌شود، باعث کم شدن گردش خون در جمجمه خواهد شد. بدین ترتیب است که شخص دچار سردرد می‌شود. با مصرف داروی مناسب یبوست برطرف خواهد شد و چون یبوست برطرف گردد سردرد نیز بهبود می‌یابد.
 

سردرد از فشار خون:

بیشتر افراد مبتلا به فشار خون دچار سردرد خواهند شد. افرادی که مبتلا به فشار خون متغیر هستند، زمانی که فشارشان پایین است از سردرد اثری نیست، ولی فشار که بالا رفت سردرد نیز شروع خواهد شد. علت سردرد در بالا بودن فشارخون، انقباض یا پارگی عروق کوچک یا تراوش مایع به درون فضای جمجمه است. ضمناً همیشه این خطر نیز وجود دارد که بر اثر فشار بالا حتی رگ‌های بزرگ پاره شده و منجر به فلج قسمتی یا تمامی اعضای بدن گردد.
 

سردرد از روماتیسم:

در صورتی که سردرد به علت روماتیسم ایجاد شده باشد، برگ‌های سفت کلم را پخته و له کنید و تا گرم است بر سر ضماد کنید. بعد با پارچه یا کلاه کرکی یا پشمی سر را پوشانده و گرم نگه دارید.
 

سردرد عصبی:

در صورتی که نوع سردرد عصبی باشد، 15 گرم برگ سوسنبر خشک را در یک لیتر آب جوش دم کنید. آب آن را صاف و با عسل شیرین کرده و هر روز صبح، قبل از ظهر و شب هر بار یک فنجان از آن را بنوشید.
• چهار مرتبه در روز هر بار دو عدد برگ سوسنبر تازه را در یک لیوان آب جوش دم کنید و آب آن را با عسل شیرین کرده، بنوشید.
• روزی 2 بار یک قاشق سوپ خوری گل خشک بابونه را در 100 گرم آب جوش، 1 ساعت دم کنید، بعد با فشار آب آن را صاف و با عسل شیرین کرده و میل کنید. ضمن مصرف دارو می‌توانید ضماد پیاز رنده شده را روی پیشانی بگذارید و یا برش‌های لیمو را به صورت کمپرس به کار برید.
 

سردرد میگرن

سردرد میگرن که آن را سردرد یک طرفه یا سردرد نیمه سر، یا سردرد عصبی گویند. درد آن اکثراً به صورت یک طرفه است، یعنی یک طرف سر، درد می‌گیرد و تیر می‌کشد و با حالت تهوع همراه است. این نوع سردرد به طور ارثی و هم غیر ارثی یعنی به علت عوامل مختلف دیگر ایجاد می‌گردد. زنانی که به این بیماری دچار شده‌اند اکثراً هم‌زمان با شروع درد قاعدگی سردردشان بروز خواهد کرد و یا شدت می‌یابد.
گرچه تاکنون علت اصلی میگرن به وضوح شناخته نشده است ولی دانشمندان و پزشکان از جمله استادان ما، آن را به یک پدیده عروقی نسبت داده‌اند. در اکثر افراد معمولاً قبل از شروع درد احساس‌هایی نظیر تهوع، کاهش بینایی در قسمتی از میدان بینایی یا سایر اقسام توهمات حسی، فرا رسیدن سردرد میگرنی را اعلام می‌دارند. از این رو بیشتر بیماران با هویدا شدن این علامات مطلع می‌گردند که سردردشان فرا خواهد رسید. چون این علائم معمولاً پیش درآمد شروع درد میگرن است، بیمار با دریافت این زنگ خطر خود را آماده‌ی پذیرایی این میهمان ناخوانده‌ی دردناک و رنج آور خواهد کرد.

عوامل بروز سردرد میگرن:

کسانی که در مراحل مختلف زندگی دچار مشقت و رنج‌های طاقت فرسا گشته یا در باز کردن گره‌های کور زندگی عاجز مانده و در قعر اقیانوس زندگی بدون امید نجات دست و پا می‌زنند. افرادی که دچار هیجانات و فشارهای کاری یا روحی طویل المدت می‌گردند به سردرد میگرن مبتلا می‌شوند.

بهر رنج و غم بَشَر روح و روان انبار نیست *** گر تو آسان گیر باشی زندگی دشوار نیست
 

بیشتر بخوانید: علائم میگرن بدون سردرد

این هیجانات و فشارهای روحی از طریق رفلکس باعث انقباض بعضی از سرخرگ‌های سر از جمله آن‌هایی که به مغز خون می‌دهند می‌شود.
این انقباضات باعث کم شدن خون قسمتی از مغز شده که این کم خونی عامل خبردهنده یا علائم پیش‌رس سردرد می‌باشد. این کم خونی به مرور شدیدتر گشته و باعث تغییراتی در دیواره‌ی رگ‌ها می‌گردد. این تغییرات موجب شل شدن دیواره‌ی عروقی خون شده و این عروق حدود 24 تا 48 ساعت تونوس (سفتی) خود را از دست می‌دهند و فشار موجود در رگ‌ها موجب گشادی آن‌ها گشته و ضرباتی شدید به صورت کلنگ زدن یا ضربه زدن برای بیمار به وجود می‌آورد و به نظر می‌رسد که گسترش بیش از حد جدار عروق باعث پیدایش میگرن باشد.
اثرات ثانوی کم خونی نیز خود عامل دیگری در تشدید سردرد میگرن به حساب می‌آید. اگر سندرم میگرن در مراحل اولیه و پیش‌رس به وسیله‌ی ترکیبات تارترات ارگوتامین سد شود سردرد شدیدی به وجود نمی‌آید، این ترکیبات می‌توانند از ایسکمی یا کم خونی اولیه‌ی عروق جلوگیری کرده و مانع به وجود آمدن سردرد شوند.
مکانیسم بروز حمله‌ی میگرنی را می‌توان بدین طریق شرح داد. احتباس آب و نمک در بدن، که این بیشتر در نزد زنان بلند قدی که مبتلا به حالت عصبانی و بی گذشتی، زودرنجی و تحریک پذیری هستند، مشاهده می‌گردد. در روزهای اول قاعدگی که الدسترون خون و ادرار زیاد می‌شود این سردرد شدت می‌یابد.
یکی از عوامل میگرن، انقباض عروق خواهد بود. عامل دیگر، انبساط عروق است که در این مرحله اطراف عروق مایعات پولی پپتیدی شبیه به برادی کینین یافت می‌شود و علت پیدایش آن معلوم نیست. کسانی که دچار سردرد میگرنی هستند، در صورت یبوست و یا خشکی مزاج اول باید به درمان آن بپردازند و مراقبت کنند که هیچ گاه تعادل دستگاه گوارش به هم نخورد و معده روزی یک یا دو مرتبه به راحتی کار کند. برای درمان یبوست و نیز باید بر خود مسلط شوند و با تمرینات پی در پی، بدون توجه به گرفتاری‌های متعدد خود را خندان و شادمان نگهدارند. گردش، تفریح، مجالس و محافلی که شادمانی در آن حکم فرماست بسیار مفید است.
باید از فکر زیاد، حساسیت‌های بیش از حد در مورد کار یا گرفتاری‌های زندگی، حرص و جوش، غم و غصه، ناراحتی و عصبانیت، گریه، حضور در مجالس عزا، شرکت در مکان‌های شلوغ و پر سروصدا، رفتن به ارتفاعات مانند کوه و بام منازل و غیره دوری گزینند و از تند رفتن با وسایل نقلیه مخصوصاً در شیب‌ها، تماشای اشیاء گردان یا سریع الحرکت، تماشای فیلم خصوصاً فیلم‌های وحشتناک یا غمناک، گوش کردن یا خواندن اخبار مخصوصاً خبرهای نامساعد، مطالعه پی در پی، کارهای طاقت فرسا، بی خوابی شب، مصرف دخانیات، مصرف نوشابه‌های الکلی، نوشیدن چای یا قهوه، خوردن غذاهای مانده و کنسرو شده و غذاهای سرخ کرده، ادویه‌جات، شیرینی‌های قنادی، سرکه و ترشی‌جات، بستنی و آب یخ یا نوشیدنی‌های یخ کرده پرهیز کنند.
برای درمان ابتدا باید خلط غالب را در بدن تنظیم سازید. اگر دموی مزاج بودید و پر خونی داشتید به طریق حجامت یا طریق دیگر خون کم کنید سپس به مداوا بپردازید.
به عنوان مسکن موقت هنگام شروع سردرد میگرن یک قطعه ریشه عاقرقرها را آتش بزنید و دود آن را در هر دو سوراخ بینی استنشاق کنید و نیز تعدادی دانه‌ی گیلاس را له و روی پیشانی و ملاج بگذارید و بخوابید ولی بالش زیر سر نگذارید تا درد کاهش یابد. خوب است که لااقل روزی یک مرتبه این کار انجام شود.
• به عنوان درمان اسطوخدوس هندی، مرزنجوش، بابونه‌ی شیرازی، بادرنجبویه، پر سیاوشان، شاه تره، مغز ناخنک، تخم گشنیز، ریشه‌ی کاسنی، تخم کاسنی، افسنطین، مخلمه، گل نیلوفر، گل محمدی، ریوند چینی، پوست هلیله‌ی زرد، سنامکی، کلپوره، زنیان، انیسون، سیاه دانه و کوکنار از هرکدام 20 گرم، همه را مخلوط کرده و نیم کوب کنید. سپس آن‌ها را به 20 قسمت مساوی تقسیم و هر قسمت را شب در یک و نیم لیوان آب جوش بخیسانید و صبح در همان آب بجوشانید. هنگام جوشیدن بخور آن را به سر و مغز بدهید. هنگامی که آب آن به نصف رسید ‌آن آب را صاف و شیرین کرده و قبل از صبحانه بنوشید. تفاله‌ی آن را مجدداً در یک و نیم لیوان آب جوش بخیسانید و شب باز هم در همان آب بجوشانید و بخور دهید. هنگامی که آب آن به نصف رسید صاف و شیرین کرده و قبل از شام بنوشید.
• سیاه دانه، سنامکی، سداب، بابونه‌ی شیرازی، تاجریزی، گل نیلوفر، تخم گشنیز، مرزنجوش، مغز ناخنک، بادرنجبویه، پر سیاوشان و اسطوخدوس هندی، از هرکدام 20 گرم، همه را مخلوط و به 20 قسمت مساوی تقسیم کنید. هر قسمت را شب در یک و نیم لیوان آب جوش بخیسانید و صبح در همان آب بجوشانید و با آن بخور دهید. چون آب آن به حدود نصف رسید آن را صاف و شیرین ساخته و بنوشید. سپس تفاله‌ی آن را مجدداً در یک و نیم لیوان آب جوش بخیسانید و شب باز هم در همان آب بجوشانید و بخور دهید و آب آن را صاف و شیرین کرده بنوشید.
• مریم نخودی، گل محمدی، سنامکی، سداب، مغز ناخنک، آویشن شیرازی، بابونه‌ی شیرازی، بادرنجبویه، پر سیاوشان، تخم گشنیز، گل نیلوفر، گل بومادران و ریوند چینی از هرکدام 10 گرم، همه را مخلوط و نیم کوب کنید. سپس به 14 قسمت مساوی قسمت تقسیم شود و هر قسمت را یک روز صبح بجوشانید و با آن بخور دهید بعد آب آن را صاف و شیرین کرده و قبل از صبحانه بنوشید.
• گل بنفشه فرنگی و گل بابونه‌ی شیرازی و مغز ناخنک از هرکدام 25 گرم، گل نیلوفر، باردنجبویه، برگ مورد و شوید خشک از هرکدام 15 گرم، همه را مخلوط کرده و بسیار نرم بسایید. هر شب یک تا دو قاشق غذاخوری از آن را با آب گرم خمیر کرده و به قسمت جلوی سر یعنی ملاج ببندید و بخوابید.
• آویشن شیرازی، گل نیلوفر، گل محمدی، گل بنفشه فرنگی، مریم نخودی، اسطوخدوس هندی، پر سیاوشان، بابونه‌ی شیرازی، گل بومادران، مرزنجوش، بادرنجبویه و برگ سداب از هرکدام 10 گرم، همه را مخلوط و نیم کوب کرده بعد به 10 قسمت مساوی تقسیم کنید و هر قسمت آن را هر روز صبح بجوشانید و با آب آن بخور دهید، سپس آب آن را صاف و شیرین کرده، بنوشید.
• سیاه دانه، بزرالبنج، برگ سداب، برگ مورد، رنگ برگ، تخم گشنیز، بابونه‌‌ی شیرازی و کوکنار از هرکدام 25 گرم همه را با هم مخلوط کرده، بسیار نرم بسایید. آن را به 10 قسمت مساوی تقسیم و هر قسمت از آن را شب با آب گرم خمیر کنید و جلوی سر یعنی ملاج ببندید و بخوابید صبح به جای شستن، با شانه زدن آن‌ها را از سر پاک کنید.
• چوب چینی و گل بنفشه را بکوبید و با سرکه خمیر کرده، هر شب مقداری از آن را بر سر ضماد کنید و بخوابید.
• هر روز 30 گرم رازیانه را در یک لیتر آب سرد کمی بجوشانید، بعد به مدت 10 دقیقه آن را دم کنید. سپس آب آن را صاف و شیرین کرده و بعد از هر غذا یک فنجان بنوشید. هم‌چنین می‌توانید به جای آن جوشانده بعد از هر غذا یک فنجان عرق رازیانه بنوشید. (این نسخه مخصوص زنان است).
• هر روز 25 تا 30 گرم گل باقلا را در یک لیتر آب جوش دم کنید. آب صاف کرده‌ی آن را با شکر شیرین و به مرور در طول روز بنوشید.
• پیاز رنده شده را هر شب هنگام خواب روی پیشانی و ملاج ضماد کنید. ضمناً تحریکات چشمی و عکس العمل در موقع پوست کندن پیاز هم مؤثر می‌باشد.
• از خوردن همه چیز غیر از آب سیب پرهیز کنید. روزی سه مرتبه شانه و گردن را ماساژ دهید. سپس حوله‌ای که در آب سرد تَر شده باشد را پشت گردن گذاشته و پاها را در آب گرم نگه دارید. سپس مدتی کاملاً استراحت کنید.
• هر بار 12 مثقال برگ درخت گلابی را در یک لیتر آب جوش به مدت 20 دقیقه دَم کنید. آب آن را صاف کرده و یک گلابی را با پوست و مغزهایش در آن رنده کنید و نگه دارید. هنگامی که درد میگرن شروع شد روزی سه مرتبه هر بار یک فنجان از آن را بنوشید.
• پنجاه گرم اسطوخدوس هندی را در یک لیتر آب بجوشانید. 10 دقیقه هم بگذارید تا دم بکشد. آب آن را صاف و با عسل شیرین کنید و در فاصله‌ی هر دو غذای روزانه یک فنجان بنوشید.
• تخم گشنیز، استوخدوس هندی، کوکنار، مرزنجوش، گل اروانه و سداب از هرکدام 10 گرم مخلوط کرده و نیم کوب کنید. شب در آبجوش بخیسانید و صبح در همان آب بجوشانید سپس آب آن را صاف کرده و با عسل شیرین و آن را سه قسمت کنید و هر قسمت آن را در صبح، ظهر و شب بنوشید. و این عمل را چند روز تکرار کنید.
• سی گرم برگ بو را در یک لیتر آبجوش به مدت دوازده دقیقه دم کنید بعد آب صاف کرده‌ی آن را با عسل شیرین کرده و بعد از هر غذا یک فنجان بنوشید.
• هر صبح، ظهر و شب هر بار 10 گرم ریحان خشک و یا 50 گرم ریحان تازه را در حدود یک لیوان آب جوش به مدت 10 دقیقه دم کنید. آب آن را صاف و با عسل شیرین کرده، بعد از غذا بنوشید.
• بر محل درد روغن بادام تلخ بمالید.
• مغز هسته هلو را نرم بکوبید و بر محل درد ضماد گذارید.
• حدود 15 گرم آویشن شیرازی تازه یا 50 گرم خشک آن را در یک لیتر آب جوش دم کنید. آب صاف کرده‌ی آن را سه قسمت کنید و صبح، ظهر و شب هر باریک قسمت از آن را بنوشید.
• برگ‌های سفت خارجی کلم را بپزید و له کنید و روی محل درد بگذارید. با پارچه یا کلاه کرکی یا پشمی سر را ببندید و این کار را روزی 2 تا 3 مرتبه تکرار کنید.
• 6 عدد نخود، و به وزن شش نخود زعفران، 10 گرم صمغ عربی، هم چنین مرمکی، خون سیاوشان و پوست خشخاش از هرکدام 5 گرم، همه را مخلوط کرده و بسیار نرم بسایید بعد با سفیده‌ی تخم مرغ خمیر کرده بر محل درد ضماد شود.
• پنج گرم ایارج فیقرا را با 5 گرم تخم گشنیز مخلوط کرده، بسایید. سه قسمت کنید و هر شب یک قسمت آن را در دهان بریزید و با آب بخورید.
• سقمونیا و شهم حنظل از هرکدام 5 گرم، مصطکی رومی، پوست هلیله‌ی زرد، آمله‌ی مقشر، هلیله‌ی سیاه، انیسون و قاریقون از هرکدام 20 گرم، اسطوخدوس هندی 30 گرم، ایارج فیقرا 60 گرم، همه را مخلوط کرده و بسیار نرم بسایید سپس آن را با 500 گرم عسل مخلوط کنید و هر صبح، ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را میل کنید.
• انیسون، سنامکی و قرنفل از هرکدام 20 گرم، با 2 گرم زعفران مخلوط کرده و بسایید. سپس آن را با 500 گرم عسل بدون موم ترکیب و هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک قاشق شربت خوری از آن را میل کنید.

سردرد از اختلالات قاعدگی:

خانم‌هایی که دچار مشکلات زنانگی شده‌اند یا اختلالاتی در پریود آنان ایجاد شده باشد دچار این‌گونه سردرد خواهند شد. باید روزی سه مرتبه رازیانه، بابونه و برگ بلسان را بجوشانند و آب آن را صاف و شیرین کرده، بنوشند تا سردرد کاهش یابد.

سردرد از جماع:

افرادی که ضعیف هستند و طاقت و استقامت در فعالیت‌های جنسی را نداشته و یا در این عمل زیاده روی می‌کنند به این‌گونه سردردها مبتلا می‌شوند. کسانی که به این نوع سردرد مبتلا می‌شوند باید مرتب دوش آب گرم بگیرند. روزی سه مرتبه شیر گاو گرم بنوشند، زرده‌ی تخم مرغ عسلی شده با نان و پیاز بخورند و از گوشت ماهی، غذاهای رقیق، ‌آب میوه جات و کمپوت سیب استفاده کرده و مدتی از فعالیت‌های جنسی خودداری کنند.
• به عنوان درمان، سرد مزاج‌ها باید تخم زبان گنجشک، تخم یونجه، فلفل سفید، زعفران، قسط شیرین، آمله مقشر، بسباسه، بهمن سرخ، بهمن سفید، تخم پیاز، تخم تره، تخم ترب، خارخاسک، ثعلب، جوز هندی، خولنجان، دارچین، دارو فلفل، تخم زردک، تخم هویج فرنگی، زیره سبز، زرمباد، زنجبیل، سورنجان، سیاه دانه، سعد کوفی، تخم شاهی، شقاقل، عاقرقرها، عودالصلیب، فوفل، مغز قرص کمر، تخم کرفس، کندر تلخ خوراکی، تخم کلم، مصطکی رومی، میخک، نعناع خشک، هل قراب، هل سبز و هل سفید از هرکدام 10 گرم، همه را با هم مخلوط کرده و بسیار نرم بسایید. با یک کیلو عسل بدون موم مخلوط کنید و هر شب یک قاشق شربت خوری از آن را بخورید.

سردرد از نرسیدن خون به مغز:

در صورتی که در اثر ضعیفی و بی بنیه‌گی خون به مغز نرسد و سردرد ایجاد کند، اگر انگور زرد و رسیده‌ی فراوان، توت فرنگی، فندق خام، ذرت بو داده، فرنی ذرت، ماءالشعیر، نان با پنیر و پرتقال و موز له شده‌ی مخلوط با خامه و عسل، آب دم کرده‌ی پونه‌ی کوهی، آب دم کرده‌ی سنبل الطیب، آب دم کرده‌ی افسنطین، آب دم کرده‌ی ریوند چینی، مغز گوسفند، کرفس، کنگر، ریواس، جعفری و شنگ کوهی مصرف کنید مفید خواهد بود.
در چنین مواقعی که خون درست به مغز نمی‌رسد باید هر 3 ساعت به 3 ساعت در محیطی کاملاً آرام و ساکت به طور درازکش بخوابید. ولی بالش زیر سر نگذارید و سعی کنید که به خواب بروید. در صورتی که به خواب نرفتید چشم‌ها را بسته نگه دارید که در این صورت باز هم اثر خواهد داشت. اگر این عمل را چند روز متوالی ادامه دهید مشکل برطرف خواهد شد.
• به عنوان درمان نیز می‌توانید فرنجمشک و تخم بالنگو را به مقدار مساوی با مقداری عرق بیدمشک و مقداری گلاب و مقداری شکر یا عسل مخلوط کرده و هر صبح و شب از آن بخورید. اگر بر سر حنا هم ببندید مؤثر خواهد بود.

سردرد کهنه و مزمن:

در صورتی که دچار سردرد کهنه و مزمن شده‌اید باید از مصرف دخانیات، مشروبات الکلی، گردوغبار، دود و مکان‌های پر سروصدا پرهیز کنید.
• به عنوان درمان هر روز گل محمدی، اسارون، مصطکی، سنبل الطیب، حب بلیسان و عود بلیسان از هرکدام 10 گرم، صبر زرد 5 گرم، همه را مخلوط کرده و بسیار نرم بسایید. با کمی عسل آن‌ها را به صورت خمیر سفتی درآورده و قرص‌هایی به شکل گلوله و به اندازه‌ی یک نخود درست کنید. قرص‌ها را در یخچال نگهداشته و هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه 3 عدد بخورید. گه گاهی سرکه را بو کنید یا آن را بجوشانید و روزی 3 مرتبه با آن بخور دهید. شب‌ها نیز مرمکی را در کمی گلاب حل کنید و بر سر بمالید و بخوابید.
• پنجاه گرم پودر عصاره شیرین بیان را با 50 گرم بادیان ساییده شده مخلوط کرده و آن را به 30 قسمت تقسیم کنید و هر قسمت را هر روز در 3 نوبت به صورت کفلمه مصرف کنید. (این نسخه مخصوص زنان است).
• زعفران نیم مثقال، زرآوند، قسط شیرین و مرمکی از هرکدام 5 گرم، اذخرمکی، دارچین و ریوند چینی از هرکدام 10 گرم، انیسون 20 گرم، تخم کرفس 30 گرم، همه را نرم بسایید بعد با 250 گرم عسل مخلوط و قبل از هر غذا یک قاشق شربت خوری از آن را میل فرمایید.

سردرد سخت و شدید:

اگر دچار سردردهای شدید و طاقت فرسا شده‌اید باید گل گاوزبان، صندل سفید، عودالصلیب و پر سیاوشان از هرکدام 5 گرم، بادیان و گل محمدی از هرکدام 10 گرم، تخم خطمی 30 گرم همه را نیم کوب کرده و با 5 گرم پودر شیرین بیان مخلوط و آن را به 10 قسمت مساوی تقسیم کنید. سپس 100 گرم مویز را به وسیله‌ی قیچی قطعه قطعه کرده و روی آن ده قسمت تقسیم کنید. هر قسمت از آن را شب در یک و نیم لیوان آب جوش بخیسانید. صبح در همان آب بجوشانید سپس، آب آن را صاف و شیرین کرده، بنوشید. تفاله‌ی آن را مجدداً در یک و نیم لیوان آب بخیسانید و شب مجدداً آن را جوشانده و آبش را میل فرمایید.

سردرد که علتش نامعلوم باشد:

اگر دچار سردردی شده‌اید که علت آن نامعلوم است، برای درمان آن می‌توانید یکی از نسخه‌های زیر را به کار گیرید و در صورت عدم بهبودی باز از نسخه‌ی دیگری استفاده کنید.
• هشت مثقال ترنجبین را با 4 مثقال شیرخشت در مقداری آب گرم حل کنید و پس از سردشدن آب آن را با آب هندوانه مخلوط و میل کنید. ضمناً دفع شهوت و رابطه‌ی جنسی نیز لازم است.
• هر صبح و عصر هر بار تخم شربتی، فرنجمشک و بالنگو از هرکدام 5 گرم، را در نصف لیوان عرق کاسنی و نصف لیوان عرق بید و یا یک لیوان عرق بید کاسنی مخلوط و میل کنید.
• با برنج، عدس و تمرهندی آش بپزید و بخورید و شیر مادری را که در طفل دختر زاییده باشد، بر سر بمالید.
• تخم خرفه را بکوبید و بجوشانید. آن را در پارچه‌ای تمیز ریخته، با فشار صاف کنید. سپس آن را با خیار تازه رنده کرده،‌ سکنجبین و آب غوره مخلوط کنید و روزی 3 مرتبه هر بار مقداری از آن را بخورید.

سردرد به طور عموم:

به طور کلی در مورد تمامی سردردها بهتر آن است که داروهای لینت‌آور مصرف شود. در این مورد مربای هلیله و مربای آمله تأثیر خواهد داشت. هم چنین باید با در نظر گرفتن اخلاط اربعه به پاکسازی خلط غالب پرداخت. سپس باید به عامل بیمار کننده پی برده و آن را برطرف کرد. از هوای سالم و غذاهای سالم و زودهضم استفاده کنید. قبل از سیر شدن کامل از غذا خوردن دست بکشید. برقراری آرامش و استراحت نیز مفید خواهد بود.
دردهایی که توأم با بالا بودن فشار خون یا پرخونی بوده و یا فرد چاق و فربه باشد، عمل حجامت و کم کردن خون بدن لازم است و افرادی که سردردشان با آب ریزش بینی همراه باشد باید از شستشوی سر و مالیدن روغن‌ها بر سر اجتناب ورزند.

سردرد به علل مختلف

سردرد به علل مختلفی ایجاد می‌شود. اما گاهی بعد از استفراغ کردن زیاد یا بعد از فسد یا حجامت و خون‌‌گیری و یا ادرار زیاد یا بعد از خون‌ریزی‌های بیش از حد از بینی یا خون‌ریزی زیاد زنانگی و نفاس یا خون ریزی بواسیر یا بعد از کم خوابی یا بی خوابی‌های زیاد و بیداری‌های مفرط یا هنگام شنیدن خبری بسیار ناخوشایند یا پیدایش غم و اندوه زیاد یا به دنبال شدت زکام و نزله‌ یا به علت گرسنگی ممکن است سردرد ایجاد شود.
در این مواقع بایستی از غذاهای رقیق و مایعات استفاده شود. ماءالشعیر نوشیده شود، از گوشت پرندگان فربه،‌ سوپ مرغ و جو یا آبگوشت‌هایی از گردن بزغاله‌ی شیرخواره تهیه و مصرف شود. حریره‌ی نشاسته میل شود. هم چنین شستن سر با آب گرم و مالیدن روغن بادام یا روغن کنجد یا روغن مغز قلم گاو و پیه مرغ بر سر مفید خواهد بود.
هر عاملی که باعث بالا رفتن فشار داخلی جمجمه گردد اعم از غذا، ضربه و هیجانات روحی ممکن است باعث سردرد شود. گاهی به مشام خوردن بویی یا در اثر مشاهده‌ی اشیاء خاصی ممکن است سردرد ایجاد شود. کسی که دچار سردرد باشد از اثر شنیدن صدایی و یا کوچکترین عامل محرکی ممکن است درد سر او شدت یابد. ممکن است گاهی بیمار از دیدن روشنایی یا تاریکی یا تنهایی احساس آرامش و سکون کند. این‌گونه بیماران گاهی احساس می‌کنند که سرشان می‌خواهد منفجر شود و دوست دارند که در هنگام سردرد چشم خود را بسته نگاه دارند.
• برای درمان این‌گونه سردردها تخم گشنیز، پوست هلیله‌ی کابلی، پوست هلیله‌ی زرد،‌اسطوخدوس هندی، و گل محمدی از هرکدام 20 گرم، ترنجبین 100 گرم، همه را بسیار نرم بسایید. در 500 گرم عسل ریخته و هر صبح، ظهر و شب یک قاشق شربت خوری از آن را میل کنید.
• پوست هلیله‌ی کابلی، آمله‌ی مقشر، سنامکی از هرکدام 15 گرم، همه را مخلوط و بسیار نرم بسایید. بعد آن را با 200 گرم عسل و یک لیوان شیر گاو مخلوط کنید و در یخچال نگه دارید. هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک استکان از آن را میل کنید.
• مصطکی رومی و اسطوخدوس هندی از هرکدام 10 گرم، رازیانه، آمله‌ی مقشر، پوست هلیله‌ی کابلی، پوست هلیله‌ی زرد و هلیله‌ی سیاه از هرکدام 20 گرم، همه را نیم کوب کرده و در یک و نیم لیتر آب بجوشانید تا حدود یک لیتر آن بماند. سپس آب آن را صاف و با عسل شیرین کنید. هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک فنجان از آن را بنوشید.

سردرد خارش‌دار:

اگر دچار سردردی شده‌اید که مغز سر هم خارش دارد، باید گشنیز تازه را چرخ کنید. سپس آن را در ظرفی ریخته و بپزید و در موقع پختن، بخور آن را بر سر و مغز بدهید.

سوزش مغز سر:

اگر در مغز سر خود احساس سوزش می‌کنید ممکن است از فشار بالا یا از پرخونی باشد. اگر فشار خون بالا است داروهای پایین آورنده‌ی فشار خون مصرف کنید و پرخونی را با فسد یا حجامت و کم کردن خون برطرف سازید.
• تخم گشنیز، برگ سداب، مورد، بزرالبنج، سیاه دانه، رنگ برگ، بابونه و کوکنار از هرکدام 5 مثقال، مخلوط کرده و بسیار نرم بکوبید و به 10 قسمت مساوی تقسیم کنید. هر شب هنگام خواب یک قسمت از آن را با آب گرم خمیر و بر ملاج ضماد کنید. صبح به جای شستن، آن‌ها را به وسیله‌ی شانه زدن از سر پاک کنید.

درد و سنگینی در پیشانی

در قسمت‌های طرفین پیشانی حفراتی وجود دارد که گاه ممکن است در اثر سرمای شدید ایجاد عفونت کند و در اثر عفونت در حفره‌ها، فرد دچار درد پیشانی شود. گاهی ممکن است پیشانی در اثر ابتلاء معده و سنگینی آن دچار درد یا سنگینی شود. گاهی اوقات این عارضه از پرخونی یا فشار عارض می‌گردد، که با حجامت و خون گیری مرتفع خواهد شد. اما اگر از ابتلاء و سنگینی و نفخ معده ایجاد شده باشد. در صورتی که در اثر سرمای شدید، داخل حفره‌ها را عفونت گرفته و درد ایجاد شده، قبلاً باید به وسیله‌ی بخور یا آبجوش، آن را از داخل گرم کرده، بعد مقداری اکلیل کوهی را نرم بسایید و با قهوه‌ی ساییده شده مخلوط و با کمی آب گرم آن‌ها را تَر کرده و بر پیشانی بمالید. بعد پارچه یا حوله یا شالی را گرم کرده و بر پیشانی ببندید و کلاهی نیز بر سر بگذارید. با گرم شدن موضع، گردش خون به آسانی صورت می‌گیرد و به مرور عفونت برطرف شده و حفره‌های پیشانی بازمی‌گردد و تنفس نیز بهتر انجام می‌شود.
• گل ختمی و کوکنار را به نسبت مساوی نیم کوب کرده و آنقدر بجوشانید تا آب آن تمام شود و تفاله‌ی آن را روی پیشانی ضماد کرده و پیشانی را با پارچه‌ یا حوله یا شال گرم ببندید.
• اول با آب جوش بخور دهید بعد کمی انفیه استنشاق کنید تا به واسطه‌ی عطسه عفونت داخل حفره‌ها خارج شود.
• هویل گومنوله (روغن بنفشه بادام) در بینی بچکانید.
• محلول پرتارگل یا محلول آرژیرل در بینی بچکانید.
• برگ سداب را بسیار نرم بسایید بعد در کمی سرکه مخلوط کرده و در بینی بچکانید.

نمایش پی نوشت ها:

1.Tension Headache
2.Subarchnoid
3.Cluster
4. اخلاط اربعه عبارتند از: خون، صفرا، سودا، بلغم
5.devicated nasal septum
6.cyctic fibrosis
7.HIV
8.tenderness
9.decongestants

منبع: حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم.