نویسنده: احمد حاجی شریفی
نفس بدبو
بوی بد نفس بیماری شایعی است كه در روابط شخصی افراد بسیار مؤثر است. پژوهشگران اخیراً مسئله‌ی بوی بد تنفس را به صورت كیفی و كمّی بررسی كرده‌اند و به یافتن علت‌ها و امكانات درمان آن توفیق یافته‌اند. آنان به وجود انواع جدیدی از باكتری‌های مولد بوی بد نفس پی برده‌اند و معلوم شده است كه این عارضه ناشی از زندگی این باكتری‌ها در دهان می‌باشد. بوی بد نفس مثل دیگر بوهای زیربغل و پا، ناشی از وجود محیط مساعد زندگی و تكثیر و سوخت و ساز میكروب‌ها است.دهان خانه‌ی صدها نوع باكتری است كه از مواد پروتئینی استفاده می‌كنند. بعضی از موادی كه از تجربه‌ی پروتئین‌ها به وسیله‌ی باكتری‌ها به وجود می‌آیند بوی بد دارند. باكتری‌های ساكن در دهان كه عموماً بی‌هوازی‌اند (1)، مواد بدبوی زیر را به وجود می‌آورند: هیدروژن سولفید (با بوی مشخص تخم مرغ گندیده)، مركاپتان و اِسكاتول (كه در مدفوع نیز وجود دارند)، ایندول و كاداورین (حاصل از گندیدگی مواد)، پوت رسّین (موجود در گوشت گندیده) و اسید ایزووالریك (با بوی ناخوش پای بعضی افراد).
پژوهشگران دانشگاه میشیگان اخیراً كشف كرده اند كه انواع میكروب‌های ساكن روی زبان با انواعی كه روی جرم دندان به سر می‌برند، تفاوت دارند. از این گذشته در بعضی از افراد تندرست بخش عقب زبان (جدا از لثه و دندان‌ها) تولید كننده‌ی بوی بد می‌باشد. این قسمت به وسیله‌ی بزاق به خوبی تمیز نمی‌شود و حاوی فرورفتگی های پر شماری است كه باكتری‌ها در آن‌ها مخفی می‌شوند. این باكتری‌ها در گنداندن ترشحات عقبی بینی- كه احتمالاً در یك چهارم ساكنان شهرها شایع است- و دیگر ذرات غذایی دهان كه در آن‌ها جمع می‌شوند نقش فعال دارند.
دیگر منابع بوی بد عبارتند از: بهداشت ناكافی دهان (به خصوص اگر ذرات مواد پروتئینی بین دندان‌ها باقی بمانند)، التهاب لثه، دست كاری نادرست دندان‌ها، ناپاكی دندان‌ها و آبسه. و هر چیزی كه باعث خشكی دهان شود. تنفس با دهان، روزه‌داری، حرف زدن درازمدت، استرس و مصرف صدها دارو می‌توانند وضع را تشدید كنند. هم‌چنین كشیدن سیگار، دشمن سرسخت تنفس پاك است. اگرچه دود سیگار فعالیت میكروب ها را كم می‌كند ولی این اثر مثبت به وسیله‌ی چند اثر منفی زیر خنثی می‌شود:
دود، دهان را خشك می‌سازد، ولی لثه و ترشحات عقب بینی را بدتر می‌كند و پس مانده‌ای برجای می‌گذارد كه بویش با بوی قبلی دهان مخلوط می‌شود. بعضی از بوهای بد تنفس همراه بیماریهای ضمایم دندان‌ها است مثل: لثه یا دندان‌ها كه سرنخ خوبی برای پزشك و دندان‌ساز است. هیدروژن سولفید و متیل مركاپتان هم سمی‌اند و هم بدبو و می‌توانند به سلول‌ها آسیب برسانند و عامل بیماری لثه شوند. باكتری‌های گوناگون دهانی كه تغذیه از قند را بر پروتئین ترجیح می‌دهند براساس سنت، با بوی بد تنفس بی ارتباط پنداشته می‌شوند. اما پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند كه بیشتر پروتئین‌هایی كه در دهان باقی می‌مانند گلیكو پروتئینند كه مواد قندی به هسته‌ی پروتئینی آن‌ها متصل است. باكتری‌هایی كه از قند تغذیه می‌كنند گلیكوپروتئین‌ها را برای استفاده از قندشان تجزیه می‌كنند و پروتئین خالص را برای تغذیه‌ی باكتری‌های پروتئین دوست آزاد می‌كنند. امكان دارد این فكر به ذهن راه یابد كه بهترین راه مبارزه با بوی بد نفس و ریشه كن كردن تمامی میكروب‌های روی زبان است، اما باید توجه داشت كه این باكتری‌ها خصوصیت حفاظتی نیز دارند. زبان ما معمولاً محل زندگی تعدادی قارچ مخمرمانند، به نام كاندیدا است. جمعیت كاندیداها به وسیله‌ی باكتری‌ها محدود نگه داشته می‌شوند. وقتی باكتری‌های زبان به وسیله‌ی آنتی بیوتیك‌ها از بین می‌روند، كاندیداها به تدریج زیاد می‌شوند. كنترل بیماری كاندیدایی دشوارتر از كنترل بوی بد تنفس است. بنابراین نظر این است كه جمعیت باكتری‌های موجود تحت كنترل قرار گیرند.
بعد از زبان، بینی و مجاری عبور هوا از شایع ترین منابع بوی بد تنفسی‌اند. در این منابع كه 5 تا 10 درصد موارد را تشكیل می‌دهند، بوی بد عمدتاً از بینی خارج می‌شود و نه دهان، این مسئله می‌تواند وسیله‌ای برای تشخیص درست مسئله از طرف پزشك و دندان پزشك باشد. بوی بد بینی می‌تواند ناشی از سینوزیت یا بیماری‌هایی باشد كه مانع جریان یافتن مایع مخاطی‌اند. حدود 3% موارد بوی بد تنفس از لوزه‌های عفونی است. صدها بیماری دیگر با هم حدود 1% بوی بد نفس را باعث می‌شوند.
***
بوی بد نفس و درمان آن
ته زبان‌تان را به آرامی با مسواك پاك كنید. توجه داشته باشید كه این كار باعث تهوع می‌شود ولی این حالت با تمرین رفع شدنی است. مواظب باشید فقط لایه‌ی مخاطی سطح زبان را پاك كنید. بعد از هر غذا با چند بار آخ پُف قوی قسمت اعظم سطح عقب زبان را پاك كنید. برای شروع مبارزه با بوی بد نفس قبل از خواب از محلول كلرهكزیدین طبق دستوری كه همراه آن است استفاده كنید. این محلول یك میكروب كش قوی است و در متلاشی كردن لایه میكروب‌ها در ته زبان بسیار مؤثر است.• هر روز حتماً صبحانه میل كنید و اگر ممكن است صبحانه‌ی كامل بخورید. این كار دهان را پاك می‌كند و باعث ترشح بزاق می‌شود.
• از خشك شدن دهانتان جلوگیری كنید. به اندازه‌ی كافی آب و مایعات بنوشید.
• جویدن آدامس فقط به مدت چند دقیقه بوی بد نفس را كاهش می‌دهد.
• دهان خود را بشویید. بهترین موقع برای این كار بعد از هر غذا به خصوص قبل از خواب است. ضمناً در پایان شستن دهان آب را در دهان و گلو غرغره كنید تا مانعی باشد برای رشد میكروب‌ها در طول شب.
• دهان خود را حتماً بعد از خوردن خوراكی‌های بودار (مثل سیر، پیاز، كاری و قهوه) بشویید. با خلال دندان یا نخ دندان لای دندان‌ها را به خصوص بعد از خوردن غذاهای پروتئین‌دار پاك كنید.
• از افراد خانواده یا یك دوست نزدیك درباره‌ی بوی نفس خود سؤال كنید. این قابل اعتمادترین روش آگاهی از بوی بد نفس است. هم‌چنین می‌توانید كف دستتان را در حالی كه انگشت‌هایتان را جمع كرده‌اید، جلو دهانتان نگه دارید و در آن،ها كنید و بلافاصله كف دستتان را ببویید. با این عمل از بوی نفس خود آگاه خواهید شد.
قبلاً اشاره شد كه دهان خانه‌ی صدها نوع باكتری است كه از مواد غذایی گوناگون تغذیه می‌كنند. این باكتری‌ها در عقب زبان كه فرورفتگی‌های پرشماری دارد مخفی می‌شوند و از ذرات غذایی تغذیه می‌كنند و تكثیر می‌شوند. این باكتری‌ها كه عموماً بی هوازی‌اند از تجزیه‌ی مواد غذایی، موادی را به وجود می‌آورند كه عموماً بوی بد دارند مانند سولفید هیدروژن، مركاپتان، اسكاتول، كاداورین، پوت رسین و اسید ایزووالریك.
ترشح دایمی بزاق عموماً مواد بدبو را كه به تدریج به وجود می‌آیند مرتب تمیز می‌كند؛ ولی بخش عقب زبان كه ناحیه اصلی تولید مواد بدبو است با بزاق به خوبی شسته نمی‌شود، بنابراین هر عاملی كه سبب خشكی دهان شود مساعد رشد و تكثیر میكروب‌ها خواهد بود.
اگر هنگام بازدم دهانتان بو می‌دهد، چند عدد برگ سوسنبر تازه را در دهان بجوید و بخورید.
• چند برگ كاهو بجوید و بخورید و روی آن هم یك عدد سیب درختی میل فرمایید.
• مقداری جعفری تازه را حدود 15 دقیقه در دهان بجوید و پس از آن یك سیب درختی را با پوست خوب بجوید و بخورید.
دهان بدبو
بوی بد دهان یا بوی نامطبوع تنفسی مشكلی است كه بسیاری از مردم جهان با آن دست به گریبان هستند. در بیشتر مواقع بوی بد دهان ناشی از میكروب‌های موجود در دهان است اما علل دیگری نیز وجود دارند كه بعضی از آن‌ها بسیار عجیب و دور از انتظار هستند. تا چند سال قبل بسیاری از دندان پزشكان برای رفع بوی بد دهان، به بیماران‌شان فقط نظافت دهان و دندان‌ها را توصیه می‌كردند، به این معنی كه دندان پزشكان به بیمارانی كه برای علاج بوی بد دهان مراجعه می‌كردند، تنها مسواك زدن دندان‌ها، تمیز كردن دهان و استفاده از انواع محلول‌های شوینده و ضدعفونی كننده را تجویز می‌كردند، اما امروزه با كشفیات جدید در جهان راه حل‌های كامل‌تر و بسیار مفیدتری در اختیار ما قرار گرفته است.باید دانست كه بوی بد دهان مشكل افراد معین و یا منحصر به افراد خاص با عادت‌های مشخص نیست بلكه ما هم گاهی اوقات ممكن است دچار این مشكل شده و یا بشویم. به هر حال موضوع بسیار مهمی كه همه باید از آن آگاهی داشته باشند این است كه بوی بد دهان منحصر به یك علامت خاص و یا فقط وابسته به یك نوع عارضه نیست بلكه علل بسیار متفاوتی می‌توانند در ایجاد این مشكل دخالت داشته باشند كه به شرح آن‌ها می‌پردازی:
مصرف الكل، گرسنگی، صحبت كردن خیلی زیاد، گرفتگی بینی در اثر سرماخوردگی، نفس كشیدن با دهان هنگام فعالیت‌های شدید یا ورزش و یا هر چیز دیگری كه باعث خشكی دهان شود، بوی بد دهان را باعث می‌شود. هم‌چنین اضطراب و نگرانی شدید و هرگونه هیجانی كه باعث خشكی دهان شود نیز باعث بروز این مشكل می‌گردد.
بعضی افراد هنگامی كه جهت مصاحبه‌ی استخدامی مراجعه می‌كنند به علت اضطراب و هیجان شدید دچار بوی نامطبوع دهان می‌شوند. گاهی ممكن است دختر خانمی هنگام مواجهه با نامزدش به علت هیجان بوی نامطبوع و زننده از دهانش استشمام شود.
مقدار ترشح بزاق دهان با بالا رفتن سن كاهش می‌یابد و این موضوع یكی از دلایلی است كه بوی بد دهان در افراد مسن خیلی بیشتر از افراد جوان و كودكان می‌باشد.
تشخیص بوی بد دهان برای خود شخص بسیار دشوار است؛ چون بویایی یك احساس تطبیقی است و موقعی كه بینی شما بویی را حس می‌كند پس از چند دقیقه تشخیص بو متوقف می‌شود.
معمولاً اشخاص از واكنش دیگران متوجه بوی بد دهان خود می‌گردند. برای پی بردن به بوی بد دهان استفاده از نخ دندان توصیه می‌شود. نخ دندان را كه برای زدودن ذرات ریز غذا و هم چنین برای برطرف كردن پلاك‌های میكروبی از فواصل بین دندان‌ها مصرف می‌شود بعد از استفاده بو كنید. اگر بوی بد از آن به مشام رسد علامت آن است كه دهان شما بوی بد می‌دهد. اما بهترین راه غیر از مراجعه به مراكز تخصصی و پزشكی، پرسیدن از دیگران است. پدر، مادر، خواهر، برادر یا همسرتان بهترین افراد هستند. خواهش كنید تا چگونگی بوی دهانتان را مشخص كنند. اگر ثابت و تأیید شود كه دارای بوی بد دهان هستید ممكن است لازم باشد كه از كمك‌های پزشك یا دندان پزشك استفاده نمایید تا مجدداً بوی دهان و بوی تنفس شما ملایم و مطبوع گردد. لازم به یادآوری است كه برای رسیدن به این هدف باید علاقمندی كافی جهت پیگیری و انجام اقدامات لازم وجود داشته باشد، در هر حال شما با اندكی تلاش می‌توانید برای همیشه از بوی بد دهان رهایی یابید.
نكته‌های مهم درباره‌ی بوی بد دهان:
1-پزشكان تا چند سال قبل به بیمارانی كه دارای بوی بد دهان بودند فقط توصیه به رعایت بهداشت دهان و دندان (مسواك زدن) می‌كردند. اما امروزه برای درمان صحیح و كامل این عارضه، راه‌های جدیدی شناخته شده است كه با استفاده از آن‌ها می‌توان برای همیشه از بوی بد دهان رهایی یافت.2-هر زمان كه جریان طبیعی بزاق یا میزان ترشح آن كاهش یابد بوی بد دهان ایجاد می‌شود. دهان حاوی باكتری‌های بسیار زیادی است كه از ذرات ریز پروتئینی و از بافت‌های تجزیه شده تغذیه كرده و گازهای بدبو تولید می‌كند كه یكی از آن‌ها هیدروژن سولفوره نام دارد كه بوی آن بسیار مشمئز كننده و شبیه بوی تخم مرغ گندیده است.
3-باكتری‌های مولد بوی بد دهان بی هوازی هستند یعنی، در شرایطی رشد و نمو و پیشرفت می‌كنند كه اكسیژن وجود نداشته باشد. بزاق حاوی مقدار زیادی اكسیژن است لذا وجود آن به مقدار كافی باعث می‌شود كه جمعیت یا تعداد میكروب‌های مولد بوی بد دهان كاهش یابند.
4- هنگام خواب جریان بزاق كند می‌شود و به دلیل كاهش اكسیژن، میكروب‌های دهان كه بی هوازی هستند به سرعت رشد كرده و تولید مقدار زیادی گازهای بدبو می‌كنند كه میزان آن‌ها در تنفس صبح بیش از سایر مواقع است و بدین جهت صبح‌ها پس از برخاستن از خواب بوی دهان بیشتر از مواقع دیگر است.
5-خوردن مشروبات الكلی، صحبت كردن زیاد، گرفتگی بینی، نفس كشیدن با دهان هنگام ورزش و هر آن چه باعث خشك شدن دهان می‌شود بوی بد تنفس و دهان را تولید می‌كند. علاوه بر آن فشارهای نامطلوب عصبی، عصبانیت و هیجانات ناراحت كننده نیز بوی نامطبوع دهان را ایجاد می‌كنند.
6-به تدریج با افزایش سن، جریان بزاق كاهش می‌یابد و این موضوع علتی است كه افراد مسن بیش از كودكان و جوانان دچار این اختلال و بوی بد دهان هستند.
7-نوزادان یا اطفال شیرخوار كه تولید بزاقشان زیاد است و آن‌هایی كه دهانشان حاوی باكتری های كمتری است به طور مشخص بوی دهانشان و بوی تنفس‌شان ملایم و مطبوع است.
8-علاج خشكی دهان از نوع ساده به آسانی امكان‌پذیر است. خشكی دهان باعث رشد و نمو میكروب‌ها و تولید بوی بد دهان و تنفس می‌گردد. ترشح بزاق با خوردن غذا یا آشامیدن آب و مایعات افزایش می‌یابد و بسیاری از باكتری‌ها را از بین می‌برد. غالباً بوی بد دهان در ابتدای صبح با خوردن صبحانه رفع می‌گردد.
9-بسیاری از میكروب‌های مضر كه باعث بوی بد دهان می‌شوند به وسیله‌ی مسواك زدن صحیح و تمیز كردن سطح زبان، سقف دهان و سطح داخلی گونه‌ها رفع می‌گردند. به وسیله‌ی نخ دندان نیز می‌توان ذرات غذا و میكروب‌ها را كه در فواصل بین دندان‌ها مستقر شده‌اند خارج نمود.
10-دهان شویه‌ها به وسیله‌ی رایحه و عطرهای موجود در خود می‌توانند بوی بد تنفس را بپوشانند و آن را مخفی كنند ولی اثر آن‌ها بیشتر از یك ساعت باقی نمی‌ماند. قرص‌های نعناع و یا اسپری‌های خوشبو كننده‌ی دهان نیز دارای همین نوع تأثیر هستند.
11-بعضی‌ها ادعا می‌كنند كه بعضی از دهان شویه‌ها باعث از بین بردن میكروب‌های دهان كه عامل بوی بد دهان هستند می‌گردند، ولی حقیقت این است كه محلول‌های دهان شویه نمی‌توانند به تمام اجرام میكروبی برسند، چون كه بیشتر باكتری ها به وسیله‌ی یك لایه‌ی ضخیم و لزج و چسبنده پوشیده و محافظت می‌شوند.
12-بعضی از خوراكی‌ها از قبیل: سیر، پیاز، پیازچه، تره (به خصوص به صورت خام) و الكل نیز می‌توانند با وارد شدن در جریان خون به هوای تنفسی برسند و باعث بوی بد دهان گردند.
13-به ندرت بعضی از افراد دچار یك نقص آنزیمی هستند كه خوردن تخم مرغ، بعضی حبوبات و سایر غذاهایی كه حاوی مقدار زیادی تركیبات كولین می‌باشند در آن‌ها تولید بوی ناراحت كننده‌ی دهان و تنفس می‌كند.
14-روزه‌داری، پرهیز غذایی و رژیم‌های لاغری نیز می‌توانند شخص را مستعد بوی بد دهان یا بوی بد هوای تنفسی گرداند. این موضوع نه تنها به علت خشكی دهان و افزایش باكتری‌ها است و بلكه به این علت است كه چربی ذخیره شده در بدن می‌سوزد و تولید بوی نامطبوع (استون) می‌كند.
15-افرادی كه برای مبارزه با چاقی از رژیم غذایی استفاده كرده و در خوردن غذا امساك می‌كنند باید برای حفظ بهداشت خود توجه مخصوص داشته باشند و مقدار زیادی مایعات بنوشند.
16-بررسی‌های پزشكی نشان می‌دهد كه تعداد بسیار زیادی از مردم مبتلا به بوی بد دهان بوده‌اند كه موفق به رفع آن نشده‌اند، بیمارانی وجود داشته‌اند كه هر موضوعی را رعایت كرده و حتی تمام دندان‌هایشان را كشیده بودند ولی سودی عاید نشده است. اما مطالعات علمی جدید نشان می‌دهد بیشتر افراد مبتلا به بوی بد دهان از نوع مقاوم دارای بیماری لثه نیستند بلكه بوی نامطبوع عفونت از باكتری‌های مهار گسیخته و طغیانگری است كه در عقب زبان آن‌ها پناه گرفته و مستقر شده‌اند. این نوع میكروب‌ها نیز همانند سایر باكتری‌های دهان در زیر لایه‌ای از یك ماده‌ی لزج و نرم قرار می‌گیرند كه معمولاً به وسیله‌ی مسواك زدن به طریق عادی نمی‌توان آن‌ها را برطرف كرد.
17-دندان پزشكان اكنون راه‌هایی یافته‌اند كه می‌توان محل استقرار و مخفی‌گاه میكروب‌ها را در عقب زبان ریشه كن كرد. در یك درمانگاه برای رفع بوی بد دهان از نوع مقاوم به بیماران آموزش مسواك زدن به زبان را می‌دهند. پرزهای زبان شبیه نسوج قالی یا قالیچه دارای راه خواب هستند. برای رسیدن به میان آن‌ها باید به خیلی ته و عمق نفوذ كرد.
18-زبان اگر تمیز باشد رنگ آن صورتی و گلگون است. وجود یك لایه‌ی سفید رنگ بر روی زبان نشان دهنده‌‌ی آن است كه هنوز میلیون‌ها باكتری در آنجا زندگی می‌كنند.
19-بوی بد دهان ممكن است علامت یك بیماری باشد چون خشكی دهان نیز نشانه‌ای از بسیاری بیماری‌ها است.
20-عفونت سینوس‌ها می‌تواند از دو راه باعث بوی بد دهان و تنفس شود: اولاً موقعی كه بینی و سینوس‌ها دچار گرفتگی و پر می‌شوند، شخص از راه دهان تنفس می‌كند كه در نتیجه باكتری‌ها پیشرفت كرده و باعث بروز مشكل می‌گردند. ثانیاً بعضی از عفونت‌های سینوسی كه به علت باكتری ها هستند تولید گاز بدبوی سولفور یا گوگرد می‌نمایند. موقعی كه وضعیت سینوس‌ها به این مرحله می‌رسد لازم است از آنتی بیوتیك‌ها به روش صحیح استفاده شود.
21-موقعی كه پلاك‌های میكروبی در سطح دندان ها رشد می‌كنند ممكن است به علت وجود آن‌ها شیار بین لبه‌ی آزاد لثه و دندان مسدود شود و در فضای زیر آن یك محیط فاقد اكسیژن مناسب برای رشد و نمو باكتری‌های بی هوازی فراهم شود. این باكتری‌ها به تولید بیماری لثه كمك می‌كنند و هم چنین باعث بوی بد دهان و یا بوی بد هوای تنفسی می‌شوند.
22-فتق‌های ناحیه‌ی دیافراگم در بدن نیز می‌توانند تولید یك نوع بوی مخصوص و بد در دهان كنند. هنگامی كه معده به صورت فتق از پرده‌ی دیافراگم عبور كرده و وارد محوطه‌ی سینه می‌شود شیره‌ی اسیدی معده با بوی بد و مخصوص وارد سرخ‌نای یا مری می‌شود و این بو از راه دهان خارج شده و به مشام می‌رسد.
23-مصرف بعضی از داروها نیز باعث كاهش ترشح بزاق و در نتیجه باعث رشد و نمو میكروب‌های دهان و بوی بد دهان می‌شوند.
24-بعضی از خانم‌ها در هر دوره قبل از شروع عادت ماهانه بوی تنفس‌شان بد و نامطبوع می‌گردد. این موضوع به علت تغییرات هورمونی در بدن و افزایش میكروب‌های دهان است. برای مقابله با این مسئله لازم است اقدامات بهداشتی دهان و دندان‌ها را بیش از پیش رعایت نموده و بهبود بخشند.
رفع بوی بد دهان
• پوست سفید بالنگ كه پوست سبز آن جدا شده باشد را با سنبل الطیب، میخك، جوز بویا، زنجفیل، سعد كوفی، نارمشك، بساسه و كبابه چینی از هركدام 2 مثقال مخلوط و بسیار نرم بسایید. بعد با كمی آب یا سركه خمیر و سپس قرص‌هایی به اندازه‌ی یك فندق درست كنید. پس از خشك شدن هرگاه احتیاج بود یكی از آن‌ها را در دهان نگه دارید و بمكید تا تمام شود.• هر بار مقداری شیر بنوشید.
• ترخون یا باقلا یا عدس بو داده یا سعد كوفی یا مازو یا طباشیر یا گلنار فارسی یا گل انار یا تخم گشنیز یا برگ سداب یا گشنیز تازه یا برگ درخت توت یا چای خشك یا بابونه‌ی شیرازی یا بادرنجبویه یا انیسون یا جوز هندی یا جعفری تازه یا هل سفید یا هل سبز یا هل قرابی یا سیب درختی یا برگ‌های سوسنبر یا كرفس یا تخم كرفس یا دارچین یا خولنجان یا پوست نارنج یا بالنگ را در دهان بجوید.
• اول مقداری سبزی و یا برگ‌های كاهو را خوب در دهان بجوید و بخورید، بعد یك سیب درختی را جویده و میل كنید.
• جوز بویا، قرنفل، هل قرابی، فوفل، دارچین، خولنجان و مقدار بسیار كمی كافور را با هم بسایید و با مقداری رب انار مخلوط و هر روز به وسیله‌ی مسواك یا انگشتان تمیز دندان‌ها را بشویید.
• با پودر انیسون دهان شویه كنید.
• انجیر یا هلو یا بِه یا سیب درختی یا نارگیل یا اسفناج یا نانخواه یا مربای بالنگ بخورید.
• حجامت كنید یا زیر چانه چند زالو بیندازید.
• مستكی رومی و سعد كوفی را بجوشانید و بعد از صرف غذا با آب غلیظ آن دهان را بشویید.
• هر روز پس از صرف غذا با محلول جوش شیرین رقیق دهان شویه كنید.
• جوز هندی، میخك، مستكی رومی، عود بلیسان و بسباسه را به نسبت مساوی نرم بسایید. بعد با كمی گلاب خمیر و سپس قرص‌هایی به اندازه‌ی یك فندق درست كنید و پس از خشك شدن هر بار یك عدد از آن را در دهان نگه دارید و بمكید.
• مشك، میخك، زنجبیل، خولنجان، كبابه‌ی چینی، خلال نارنج، سعد كوفی، سنبل الطیب و قرفه را به طور مساوی بسیار نرم بسایید. بعد با كمی گلاب به صورت خمیر سفتی درآورده و قرص‌هایی به اندازه‌ی یك عدد فندق بسازید و پس از خشك شدن هر بار یك عدد از آن را در دهان نگه دارید و بمكید.
• مصطكی، سماق، گلنار فارسی، فوفل، بلوط، مازوج و عود هندی را به نسبت مساوی مخلوط و به اندازه‌ی همه‌ی آن‌ها نمك اضافه كرده سپس بسیار نرم بسایید و هر صبح، ظهر و شب پس از مسواك زدن دندان‌ها و لثه‌ها به وسیله‌ی انگشت تر كرده، آن را بر لثه و دندان‌ها مالش دهید و مدتی هم در دهان نگه دارید بعد بیرون كنید.
بوی بد دهان از گرسنگی:
كسانی كه هنگام گرسنگی و خالی بودن معده بوی بد دهان آنان را آزار می‌دهد باید مواظب باشند كه هیچ‌گاه شكمشان (معده) خالی نماند یعنی، در طول روز گه گاهی یك قطعه نان خشك یا بیسكویت یا كیك یا نخوچی یا سنجد یا مقداری شیر بخورند. (نان خشك بهترین خواهد بود).رفع بوی پیاز از دهان:
اگر میل دارید پس از خوردن پیاز دهانتان بویی ندهد باید پس از مسواك زدن دندان‌ها و شستن دهان مقداری ریحان یا گشنیز تازه را بجوید.رفع بوی سیر از دهان:
اگر میل دارید پس از خوردن سیر دهانتان بویی ندهد باید پس از مسواك زدن دندان‌ها و شستن دهان، میخك یا جوز بویای خشك و یا چای خشك یا كلم یا قهوه‌ی بو داده یا گشنیز یا ریحان یا سبزیجات دیگر را در دهان بجوید.رفع بوی شراب از دهان:
برای رفع بوی شراب (بوی تركیبات الكلی) از دهان پس از شستن دهان مقداری گشنیز تازه را در دهان بجوید و یا آب آن را بگیرید و در دهان بگردانید و غرغره كنید.بوی بد دهان از گرمی:
اگر به علت حرارت و گرمی، دهان بو بدهد باید آب غوره را در دهان بگردانید و غرغره كنید و به وسیله‌ی انگشت به لثه‌ها هم مالش دهید. حدود یك هفته این كار را تكرار كنید.• مقداری گشنیز تازه را در دهان بجوید یا آب آن را گرفته و در دهان بگردانید و غرغره كنید. لااقل روزی دو بار تكرار شود.
• فوت فوته (پوكه‌های میان درخت بید) را بسیار نرم بسایید و چند روز صبح ناشتا به دندان‌ها و لثه بمالید.
ضدعفونی كردن دهان
برای ضد عفونی كردن دهان باید محلول كلرات 3% را مزمزه و غرغره كنید.• فوت فوته (پوكه‌های میان درخت بید) را بسیار نرم بسایید و صبح‌ها دهان و دندان‌ها را به وسیله‌ی انگشت‌تر كرده مسواك كنید.
• قطعه‌ای دارچین قلم را در دهان بجوید.
• هر روز دندان‌ها را با محلول بی كربنات دو سود (جوش شیرین) بشویید.
• پوست سبز و تازه‌ی روی گردو را در سایه بخشكانید و بعد نرم بسایید و هر روز به لثه و دندان‌ها بمالید.
• هر روز آب لیمو را در دهان غرغره كنید.
• هر روز پس از صرف غذا سیب درختی را بجوید و بخورید.
• یك تا پنج دقیقه پیاز را در دهان بجوید؛ هیچ میكروب زنده‌ای را در دهان باقی نمی‌گذارد.
• كربنات دوشو و كربنات دو منیزی و بی كربنات دو سود و كلرات دو پتاس از هركدام 10 گرم و مانتول 30 گرم و اسانس مانت (جوهر نعناع) 10 قطره را مخلوط كرده و روزی 2 مرتبه دندان‌ها را با آن مسواك بزنید تا هم دندان‌ها سفید و درخشان شود و هم دهان ضدعفونی گردد.
خوش بو كردن دهان
برای خوشبو كردن دهان قرفه، میخك، دارچین، سعد كوفی، جوز بویا، صندل سرخ و سفید و گل محمدی همه را نرم بسایید بعد با كمی گلاب آن‌ها را به صورت خمیر سفتی درآورید، سپس از آن قرص‌هایی به اندازه‌ی یك فندق درست كنید و پس از خشك شدن در طول روز تدریجاً در دهان نگه دارید تا به مرور آب شده و تمام شود.• خلال نارنج، صندل سرخ و سفید، مرزنجوش، برگ مورد و سعد كوفی را مخلوط و نرم بسایید. بعد با كمی گلاب به صورت خمیر سفتی درآورید، سپس قرص‌هایی به اندازه‌ی یك عدد فندق درست كنید و پس از خشك شدن گه گاهی یكی از آن‌ها را در دهان نگهداشته و بمكید تا به مرور تمام شود.
• مرزنجوش، سوسن، نعنای خشك و برگ درخت سیب را با هم مخلوط كرده، بجوشانید و آب آن را روزی سه مرتبه بعد از غذاهای روزانه در دهان غرغره كنید.
• قرفه، جوز هندی، هل قرابی، بسباسه، قرنفل و سعد كوفی از هركدام 5 گرم، آمله‌ی مقشر، سنبل الطیب، تخم شربتی، پوست هلیله‌ی زرد و گل محمدی از هركدام 10 گرم همه را بسیار نرم بسایید بعد با 250 گرم گل قند عسلی مخلوط و هر روز صبح، ظهر و شب هر مرتبه 1 قاشق شربت خوری از آن را بعد از غذا میل كنید.
• عود بلیسان و قرنفل از هركدام 10 گرم، تخم كرفس و مصطكی رومی از هركدام 20 گرم، تخم زردك و تخم شبت از هركدام 30 گرم همه را نرم بسایید بعد با 500 گرم عسل مخلوط كرده و هر روز صبح، ظهر و شب هر مرتبه 1 قاشق شربت خوری از آن را میل كنید.
• دارچین، زنجبیل، هلیله‌ی سیاه، شیطرج، فلفل سیاه، بابونه‌ی شیرازی و نخود الوند از هركدام 5 گرم، آمله‌ی مقشر، ثعلب و تخم‌های مغز میوه‌ی كاج از هر كدام 10 گرم همه را نرم بسایید بعد با 20 گرم پودر نارگیل و 1 كیلو مویز بی دانه‌ی كوبیده شده و 1 كیلو عسل مخلوط كرده و هر روز صبح، ظهر و شب هر مرتبه 1 قاشق شربت خوری از آن را میل كنید.
خشكی دهان
برای برطرف كردن خشكی دهان اگر علت آن بیماری قند نباشد آب دم كرده‌ی پونه‌ی كوهی را بنوشید.• خاكشیر و سكنجبین را با یخ فراوان شربت كنید و میل فرمایید.
• طباشیر هندی نرم شده را در نصف لیوان آب بریزید و بعد نصف لیوان عرق كاسنی هم به آن اضافه كرده و بنوشید.
• دویست گرم پودر شیرین بیان را در 1 لیتر آب سرد بریزید و حدود 20 دقیقه بجوشانید سپس آن را صاف كرده و هر بار با آب آن، دهان را بشویید.
• لیمو، كاكنج و پر سیاوشان از هركدام 5 گرم، گل بنفشه 10 گرم، قرقات 20 گرم، عناب نیم كوب شده و زرشك از هركدام 100 گرم، آلوچه‌ی براقانی 250 گرم همه را مخلوط كرده و 20 قسمت كنید، هر قسمت را شب در یك و نیم لیوان آب جوش بخیسانید. صبح در همان آب بجوشانید، سپس آب آن را صاف كرده و بنوشید. تفاله‌های آن را نیز مجدداً خیسانده و عصر همان روز باز بجوشانید و آبش را مصرف كنید.
زیاد كردن آب دهان
برای زیاد كردن آب دهان از خیار، گلابی، هندوانه، كاهو، ماست، آب لیمو، سركه و چای زیاد استفاده كنید. ضمناً می‌توانید هر صبح ناشتا شكر نرم كرده را به دانه‌های انگور فرنگی بزنید و آن دانه‌ها را بخورید.ضد كف كردن دهان
اگر دهانتان كف می‌كند بعد از هر غذا یك فنجان آب دم كرده‌ی برگ درخت توت سیاه را صاف و شیرین كرده و بنوشید.زیادی آب دهان
آب دهان كه آن را بزاق نیز می‌گویند و از غده های زیر زبان تراوش می‌كند، گاهی در اثر غلبه‌ی رطوبت و سردی مزاج و در اثر خوردن غذاهای سرد از قبیل هندوانه، خیار، كاهو، ماست، دوغ، چای زیاد و امثال آن‌ها تولید می‌گردد و مرتب دهان پر از آب می‌شود. گاهی در حین صحبت آب از دهان سرازیر می‌شود یا می‌پاشد و شخص ناراحت می‌شود. چون این مورد مربوط به غلبه‌ی رطوبت می‌شود بهتر است اول بدن را از رطوبت پاكسازی كنید. برای جلوگیری از زیاد بودن آب دهان عسل، مربای شقایق، مربای شقاقل، مربای تمشك، آب نبات هل‌دار، نبات، پشمك، زولبیا، بامیه، قرص نعناع و خوراك‌های دیگری كه طبیعت گرم دارند مفید هستند.• به عنوان مصرف دارویی قولنجان، دارچین و زنجبیل را از هركدام 5 گرم مخلوط كرده و نیم كوب كنید، بعد بجوشانید و آب آن را صاف كرده، سپس با نبات یا عسل شیرین كنید و به مرور بنوشید.
• هر روز مقدار كمی ایارج فیقرا بخورید.
• تخم ترب و تخم شوید از هركدام 20 گرم نرم بسایید، همراه با 10 گرم پودر عصاره‌ی شیرین بیان در عسل مخلوط كرده و هر صبح، ظهر و شب هر بار مقداری از آن را بخورید.
• مقداری مستكی رومی با هم وزن آن انیسون نرم بسایید بعد با مقداری گل قند مخلوط كرده و بخورید.
• ده گرم خردل ساییده شده را با 100 گرم قند یا نبات ساییده مخلوط كنید و هر صبح، ظهر و شب هر بار 1 قاشق چای خوری میل كنید.
• كنجد بو داده را بكوبید و با نبات ساییده مخلوط كنید و روزی سه مرتبه هر بار مقداری از آن را بخورید.
• عود و قرنفل از هركدام 2 مثقال، مستكی رومی و تخم كرفس از هركدام4 مثقال، تخم شوید، تخم زردك و تخم هویج فرنگی از هركدام 6 مثقال، همه را مخلوط كرده و نرم بسایید بعد با 500 گرم عسل مصفی مخلوط كنید و هر صبح، ظهر و شب هر بار یك قاشق شربت خوری از آن را میل فرمایید.
• دویست و پنجاه گرم نبات را در مقداری آب بجوشانید تا قوام آید بعد 5 مثقال زیره‌ی كرمانی ساییده شده كه قبلاً در مقداری سركه خمیر كرده‌اید را با كمی زنجبیل و كمی دار و فلفل ساییده شده به آن اضافه نمایید و از آتش بردارید و روزی سه مرتبه هر بار كمی از آن را بخورید.
• میخك، مستكی رومی، زعفران، ترنج (بدون پوست سبز آن)، عود، قاقله، سنبل الطیب، زنجبیل، جوز بویا و دار و فلفل از هركدام 5 گرم را مخلوط كرده و نرم بسایید بعد هر روز با نبات شربت درست كنید، یا از چای نبات استفاده كنید و هنگام نوشیدن 1 قاشق چای خوری از دارو را در آن مخلوط كرده و بنوشید.
آب ریزش دهان كه از اثر زخم باشد:
برای جلوگیری از ریزش آب دهان كه به علت زخم داخلی دهان ایجاد شده باشد باید عفض را نرم بسایید بعد با آب تاجریزی و قدری سركه مخلوط كرده و گه گاه كمی از آن را در دهان نگه دارید. ولی اگر این كار باعث خشكی دهان شد باید دهان را با روغن گل چرب كنید.تلخی دهان
اگر احساس تلخی در دهان كردید برای برطرف كردن آن بهتر است به نحوی از خاكشیر استفاده كنید.حرارت دهان
در صورتی كه داخل دهان احساس گرمی و حرارت می‌كنید برای برطرف كردن آن خوردن چاقاله بادام با پوست و خوراكی‌هایی كه طبیعت آن‌ها خنك است توصیه می‌شود.برفك دهان
برای برطرف كردن برفك داخل دهان آب لیمو را با عسل مخلوط كرده و گه‌گاه در دهان نگه دارید.• مقداری عدس را بپزید و آب آن را گه گاه در دهان نگه دارید.
• آب گشنیز تازه را بگیرید و گه گاهی در دهان نگه دارید.
• پولك‌های مغز فولوس را بسیار نرم بسایید بعد با آب گشنیز تازه مخلوط كرده و گه‌گاه در دهان نگه دارید و بعد از دهان بیرون كنید.
• ده مثقال گل بنفشه‌ی خشك را در یك لیتر آب سرد بجوشانید و پس از جوشاندن به مدت 15 دقیقه هم آن را دم كنید، بعد آبش را صاف كرده و چند مرتبه در طول روز هر بار مقداری از آن را در دهان نگه دارید.
• شلغم‌هایی كه در آب بسیار كمی پخته شده باشد را گرم گرم در دهان بجوید و كمی هم در دهان نگه دارید.
• با آب كرفس تازه یا آب فلوس چند مرتبه در روز دهان شویه كنید.
• میوه‌ی كاج را نیم كوب كرده و بجوشانید و با آب جوشانده‌ی آن دهان شویه كنید.
• صد گرم اسپرزه را در 2 لیتر آب جوشیده‌ی سرد شده بریزید و در جای خنك نگه دارید. در طول روز چندین مرتبه آب آن را در دهان نگه دارید. ضمناً اگر مقداری از خود اسپرزه‌های خیسانده را هم در دهان مزمزه كنید و بعد دور بریزید مفید خواهد بود.
• هر بار 50 گرم برگ ازگیل را در 1 لیتر آب 15 دقیقه بجوشانید و پس از خنك شدن آب آن را صاف كرده و روزی چند مرتبه مقداری از آن را در دهان بگیرید.
• گِل ارمنی و مرمكی نرم شده را با كمی گلاب و عسل مخلوط كرده و گاهی در دهان بگردانید.
• هر مرتبه 1 قاشق چای خوری جوش شیرین را در یك فنجان آب جوشیده‌ی سرد شده حل كنید و هر بار كمی از آن را در دهان بگردانید و بیرون كنید. یا یك قطعه پنبه را به آن آغشته كرده و روی برفك‌ها بمالید.
• ده مثقال برگ‌های گل دار كلپوره را در 1 لیتر آب سرد حدود 15 دقیقه بجوشانید، حدود 10 دقیقه هم آن را دم كنید سپس آب صاف كرده‌ی آن را روزی چند مرتبه در دهان بگردانید.
• هر بار یك مشت اختر زغال فرنگی را در مقداری آب بجوشانید و دایم در طول روز با آب آن دهان شویه كنید.
برفك دهان اطفال (تراوش)
تراوش نوعی بیماری عفونی قارچی است كه در دهان یا حلق بروز می‌كند. مخصوصاً در سنین طفولیت به صورت برفك ظاهر می‌شود. به خاطر این كه به شكل پوره‌های برف ظاهر می‌شود آن را برفك می‌نامند. برفك معمولاً با تب و هم‌چنین ورم‌های روده‌ای همراه است. در بعضی اطفال به قدری برفك زیاد می‌شود كه سطح زبان و اطراف دهان و لب‌ها را فرا می‌گیرد. علت اصلی آن در هنگامی است كه مادر پستان به دهان طفل می‌گذارد. مخصوصاً هفته‌ی اول كه ماك سر پستان را نمی‌دوشد و آن شیر سنگین را به طفل می‌خوراند. یكی از علت‌های دیگر برفك دهان بر اثر حرارت جگر خواهد بود.گاهی مادران در اثر خوردن غذا و خوراكی‌هایی كه طبیعت آن گرم است (غذاهای مقوی) طبیعت جگرشان حار می‌شود و طبیعت شیرشان گرم شده و بر اثر خوردن آن شیر و یا نوشیدن شیر ناپاك كه به طفل خورانده می‌شود در دهان برفك ایجاد می‌گردد.
برای درمان برفك دهان اطفال آلو را بخیسانید بعد بدون هسته آن را له كنید و در تنظیف یا گاز استریل یا پارچه‌ای تمیز ریخته و روی برفك‌ها بمالید، یا مانند پستانك درون دهان طفل قرار دهید تا مكیده شود.
• مقداری گشنیز تازه را آب بگیرید و چند مرتبه در طول شبانه روز قطعه‌ای پنبه‌ی آغشته به آن را روی برفك‌های دهان طفل بمالید.
• هر بار یك قاشق چای خوری جوش شیرین را در یك فنجان آب جوشیده‌ی سرد شده مخلوط كنید و بعد قطعه‌ای پنبه را به آن آغشته كرده و روی برفك‌های دهان طفل بمالید.
• مادر باید هر روز آش آلوی بخارایی، آش آلوچه‌ی براقانی، آش تمرهندی، آب لیمو با شكر و به طور كلی خوراكی‌های ساده و خنك مصرف كند، تا در شیرش اثر مثبت داشته باشد و كودك بهبود یابد.
جوش‌های دهان
برای برطرف كردن جوش‌هایی كه داخل دهان می‌زند از خوردن شیرینی‌های قنادی، چربی‌جات، سرخ كرده‌ها، عسل، خرما و خوراكی‌هایی كه طبیعت‌شان گرم است پرهیز كنید.• قرقروت را در دهان مزمزه كنید.
• هر بار مقداری پودر كاهوی خشك را در دهان بپاشید.
• رب انار ترش و یا آب انار ترش را در دهان بگیرید.
• آب جوشانده‌ی شاه تره را در دهان غرغره كنید.
• تمر گجرات را مانند چای دم كنید و هر صبح، ظهر و شب به جای چای و یا مانند چای بنوشید.
• تمرهندی و زرشك را با هم دم كرده و آب آن را در دهان غرغره كنید و بخورید.
• جگر سفید را كباب كنید بعد خونابه‌ی آن را بگیرید و بر جوش‌ها بمالید.
• گلنار را بجوشانید و آب آن را چند بار در روز در دهان بگیرید و بعد بیرون كنید.
• هر صبح، ظهر و شب هر بار یك لیوان شربت استوخدوس بنوشید.
• مقداری آب غوره را با مقداری آب تره‌ی تازه مخلوط كرده و چند بار در روز در دهان غرغره كنید.
• پولك‌های مغز فلوس را بسیار نرم بسایید و با آب گشنیز تازه مخلوط كرده و روزی چند مرتبه در دهان غرغره كنید.
• گِل ارمنی، گِل تباشیر و گِل مخطوم را مخلوط كرده و نرم بسایید و روزی سه مرتبه هر بار مقداری از آن را در دهان بگیرید و بعد از دهان خارج سازید.
• تباشیر صدفی، تباشیر هندی و جوهر تباشیر را مخلوط كرده و بسیار نرم بسایید و روزی سه بار هر مرتبه مقداری از آن را در دهان بپاشید.
• گشنیز تازه را در دهان خوب بجوید یا آب آن را بگیرید و چند مرتبه در روز هر بار مقداری از آن را در دهان غرغره كنید.
• لیموترش را از وسط به دو نیم كرده یا آن را سوراخ كنید و مرتب به دهان گرفته و كم كم آب آن را بخورید.
جوش‌های دهان از سفلیس
جوش‌های داخل دهان گاهی ممكن است در اثر سفلیس ایجاد شود. یكی از تفاوت‌های جوش‌های معمولی با جوش‌های سفلیس این است كه یا زیاد طول می‌كشد و یا دایم می‌زند. اگر جوش‌ها در اثر بیماری سفلیس بود با مراجعه به طبیب و تزریق نئوسالوارسان، تزریق شیر، تزریق پنیسیلین و اوروموسین، خوردن قرص‌های سولفی نیلامید، غرغره‌ی كلرات و اسید بوریك و در مرحله‌ی آخر تزریق داروهای مركوری آن‌ها را درمان كنید. كه تمام این‌ها باید تحت نظر پزشك متخصص باشد.كسی كه دچار این مشكل شده است باید به كلی از خوردن غذاهای بودار، سرخ كرده، پیاز داغ، ماهی، كباب شامی، بادنجان، پیاز، تره و شیرینی‌های قنادی، فلفل، ادویه‌جات و خوراكی‌هایی كه طبیعت آن گرم است پرهیز كند و به عنوان كمك درمان از شیر، فرنی، شیربرنج، برنج ساده، سوپ و غذاهای ساده بیشتر استفاده كند.
• به عنوان درمان روزی چند مرتبه محلول اسید بوریك را در دهان غرغره كنید.
• تخم گشنیز، كوكنار و گل ختمی را مساوی بجوشانید و با آب صاف كرده‌ی آن روزی چند مرتبه دهان شویه كنید.
• هر روز گل گاوزبان و سنبل الطیب را دم كنید و آب صاف كرده‌ی آن را بنوشید.
• دایم مقداری سماق را در دهان نگه دارید.
• روزی سه مرتبه جوهر تباشیر را در دهان بپاشید.
جوش‌های سقف دهان
اگر سقف دهانتان جوش می‌زند، هر روز مغز خیارهای بزرگ را بتراشید و بخورید. كاهو هم مفید می‌باشد.• مستكی رومی، كندر، تخم خرفه، تخم گشنیز، فوفل، قرص كمر، گلنار فارسی، تباشیر هندی، تخم كاسنی، ریشه‌ی اریسا، بلوط، صمغ عربی و مازو را از هركدام 5 گرم مخلوط كرده و نرم بسایید و هر بار یك قاشق شربت خوری از آن را با یك فنجان آب گشنیز تازه مخلوط كنید و روزی چند مرتبه مقداری از آن را در دهان نگه دارید.
تاول یا سوختگی دهان
گاهی در اثر خوردن خوراكی‌ها و غذاهای داغ مانند آش‌ها یا چای داغ یا شیر داغ و غیره كه غفلتاً انسان بدون اطلاع از داغی آن میل می‌كند دهان می‌سوزد و زبان یا پشت دندان‌ها یا سقف دهان در اثر سوختن تاول یا جوش می‌زند.برای برطرف كردن آن مغز خیارهای بزرگ را بتراشید و بخورید. كاهو هم مفید می‌باشد.
• مقداری ترخون را در دهان بجوید.
• قرقروت را در دهان مزمزه كنید.
• برگ‌های كاهو را خشك كنید و بعد به صورت پودر درآورید و در دهان نگه دارید.
• مقداری اسپرزه را در آب بخیسانید و لعاب آن را در دهان بگیرید و پس از گرداندن در دهان میل كنید. (دانه‌های آن نباید خورده شود).
• گِل ارمنی و گِل مختوم را مخلوط كرده و نرم بسایید. روی پنبه‌ای گذاشت و روی قسمت تاول یا سوختگی دهان قرار دهید و پس از چند دقیقه از دهان خارج كنید.
• تخم گشنیز را نرم بسایید بعد با آرد نخودچی و قدری قند ساییده مخلوط كنید و بخورید.
• محلول پنیسیلین را در فضای دهان نگه دارید و پس از چند دقیقه آن را از دهان خارج كنید.
سوزش دهان
برای رفع سوزش دهان روزی سه مرتبه هر بار مقداری لعاب بِه دانه را همراه با خود دانه‌های به میل كنید.• گشنیز تازه را آب بگیرید، هم در دهان مزمزه كنید و هم میل نمایید.
• پنج روز آب هندوانه را با سكنجبین شیرین كنید و بخورید و 5 روز هم آب غوره بنوشید.
زخم‌های دهان
اگر دچار زخم دهان شده‌اید از خوردن ادویه‌جات، انواع فلفل و پسته‌ی وحشی خودداری كنید و برای درمان آن روزی چند مرتبه رب انار را در دهان بمالید و یا آب انار را در دهان غرغره كنید.• میوه‌های كاج را نیم كوب كرده و بجوشانید و روزی چند مرتبه آب آن را در دهان غرغره كنید.
• مازج و گل بابونه‌ی شیرازی را در هم بكوبید و گه گاهی مقداری از آن را در دهان نگه دارید.
• مقداری ترخون را در دهان خوب بجوید.
• رب پوست سبز گردو را با عسل مخلوط كرده و روزی سه بار در دهان بگیرید و بعد از دهان خارج كنید.
• بزرالبنج، بالنگو، تخم هندوانه، تخم خیار، (تخم كدو و تخم گرمك را با پوست‌هایشان)، تخم خرفه، تخم كاهو، تخم كاسنی، تخم گشنیز و دانه‌های كوكنار را از هركدام 3 مثقال مخلوط كرده و بكوبید و پس از نرم شدن هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه 1 قاشق از آن را در یك لیوان آب جوش مخلوط كنید و پس از آن كه خوب هَم زدید آب آن را صاف و سرد كرده و كمی در دهان نگه دارید، بعد بخورید.
• تخم خرفه، تخم گشنیز، گِل ارمنی، بلوط، فوفل، مازج، گلنار فارسی و تباشیر هندی را مخلوط كرده و بسیار نرم بسایید. روزی چند مرتبه هر بار یك قاشق شربت خوری از آن را در دهان بریزید و نگه دارید.
• چند بار در روز آب كرفس تازه را در دهان مزمزه كنید.
• لعاب اسپرزه را چندین مرتبه در طول روز در دهان غرغره كنید و بعد بخورید.
زخم‌های كهنه‌ی دهان
برای درمان زخم‌های كهنه و مزمن داخل دهان، گل بنفشه، گل بومادران، گل محمدی، مغز ناخنك، پوست خشك انار، هلیله‌ی زرد و آمله مقشر را نیم كوب كرده و بجوشانید. آب آن را با مقداری عسل مخلوط كنید و روزی چند مرتبه مقداری از آن را در دهان بگیرید.• تخم خرفه، تخم گشنیز، ریشه‌ی كاسنی، گل محمدی، سماق، عدس، تاجریزی، تباشیر هندی و چوب صندل را مخلوط كرده و بكوبید. سپس در سركه ریخته و بپزید و روزی چند مرتبه مقداری از آن را در دهان بگردانید.
• شاخ گوزن سوخته شده، صدف دریایی سوخته شده، جو سوخته شده، عدس سوخته شده را با ریشه‌ی مرجان، شادانج، برگ درخت عناب، گلنار فارسی.
ریشه‌ی شنبلیله، كتیرا، مروارید، سُفته، گل قیسوم، خون سیاوش و تباشیر هندی همه را مخلوط كرده و نرم بسایید. هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه كمی از آن را د دهان ریخته و روی زخم نگه دارید. بعد از مدتی صبر كردن از دهان خارج كنید.
ورم و جراحات مخاط دهان
برای درمان ورم و جراحات مخاط دهان مقداری سرخ ولیك را بجوشانید و آب آن را چندین بار در روز در دهان غرغره كنید.زخم‌های فرو رونده‌ی دهان
برای درمان زخم‌های فرو رونده‌ی دهان كه آن را آكله (آکنه یا آفت‌های دپم فی گوس) می‌گویند، قبل از مصرف دارو پاكسازی و تنقیه‌ی بدن را به وسیله‌ی افتیمون انجام دهید. مصرف افتیمون به این گونه است: هر صبح و عصر هر مرتبه 10 گرم افتیمون را دم كنید و مواظب باشید كه جوش نخورد. آب آن را صاف و شیرین كرده و بنوشید. بعد از تنقیه سماق را داخل سركه بریزید و كمی بجوشانید و آن را در طول روز گه گاهی در دهان مزمزه كنید.• هلیله‌ی زرد، مامیران، زاج سفید و عاقرقرها را كوبیده و در سركه بجوشانید و روزی چند بار هر مرتبه مقداری از آن را در دهان بگیرید و بعد از مدتی كردن بیرون بریزید.
• ریشه‌ی درخت انار و گلنار فارسی را بكوبید بعد بجوشانید و آب آن را روزی چندین بار در دهان بگردانید.
• صبر زرد، كات كبود، مردار سنگ از هركدام 5 گرم، گلنار فارسی، گِل میل و كندر از هركدام 10 گرم، پوست كدوی سوخته و گِل ارمنی از هركدام 20 گرم همه را مخلوط كرده و نرم بسایید و روزی سه مرتبه هر بار كمی از آن را مدتی در دهان روی قسمت زخم شده نگه دارید.
جویدن لب یا زبان یا جدار دهان
ممكن است گاهی غفلتاً در موقع صحبت كردن یا صرف غذا، لب یا زبان یا جدار دهان، زیر دندان قرار گرفته و آن را گاز بگیرید. علت آن لاغری و ضعیفی بدن است. زیرا اگر كلسیم بدن كم شود گوشت‌های دهان به قول عوام شُل شده و آویزان می‌شود و در اثر كم شدن قوا گوشت زیر دندان می‌افتد و گاهی نیز در اثر سردی و رطوبت این اتفاق خواهد افتاد.اگر در اثر كمبود كلسیم یا كاهش قوا باشد باید از خوراكی‌های كلسیم‌دار و یا قرص كلسیم و هم‌چنین از خوراكی‌ها یا داروهای تقویت كننده استفاده كرد.
در صورتی كه از سردی و رطوبت باشد از دارچین و زنجبیل و قرص نعناع استفاده كنید.
• هر روز صبح ناشتا 2 قاشق عسل میل كنید.
• از خوراكی‌هایی مانند سیب درختی، پالوده‌ی سیب سرخ با عسل، موز، انجیر، خرما، بادام، لوبیا، عدس، پیاز، جو، اسفناج، چغندر لبویی، برگ چغندر، آب هویج، آب دم كرده‌ی بولاغ اوتی، دم پختك برنج همراه با پنیر و پرتقال بیشتر استفاده كنید.
دستور تهیه و مصرف كلسیم
یك عدد تخم مرغ خام را بشكنید و پوست آن را شسته و خشك كنید. سپس نرم بسایید و در یك لیتر آب سرد بجوشانید بعد آن را از روی اجاق برداشته و بگذارید ته نشین شود، سپس به آرامی در ظرف دیگری خالی كنید. لِردی كه در ته ظرف مانده است را دور بریزید و بگذارید چند ساعت دیگر بماند و به همین طریق مجدداً آن را صاف كنید. این عمل را چند مرتبه تكرار كنید تا هیچ لردی در آن باقی نماند. چند قاشق عسل در آن آب حل كنید و پس از آن 1 یا 2 قاشق آب لیمو بر آن افزوده و در ظرفی غیرفلزی ریخته و در یخچال نگه دارید و روزی یك فنجان از آن را بنوشید.گِل خوردن كودكان
پوست هلیله‌ی زرد، پوست هلیله‌ی كابلی و آمله‌ی مقشر از هركدام 10 گرم را مخلوط كرده و نرم بسایید بعد آن را با یك فنجان عسل مخلوط كنید و هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه 1 قاشق چای خوری از آن را به كودك بخورانید. میل به خوردن گِل را كاهش می‌دهد. اگر ادامه دهید گِل خوردن را ترك خواهد كرد.جابه‌جا شدگی فك
در اثر دهان درّه (خمیازه) یا خنده‌های زیاد و طولانی و قهقهه، فك پایینی ممكن است از جای خود حركت كند. اگر كجی آن كم و موقتی باشد با خمیازه‌ی برعكس جا خواهد افتاد وگرنه این كار را به هركسی واگذار نكنید، فوری باید به دندان پزشك یا جراح حاذق مراجعه كنید تا او فك را به جای خود برگرداند. لذا باید هر كاری دست كاردان قرار گیرد تا به نحو احسن انجام شود. هم‌چنین است كار جا انداختن فك كه آن كار نعل‌بند و یا سلمانی و یا طبیب چشم نیست فقط كار جراح است كه باید فك را به جای خود بازگرداند.پی‌نوشت‌ها:
1.بی هوازی به معنای بدون هوا زیستن، باكتری‌هایی هستند كه برای رشد و نمو به محیطی بدون اكسیژن و هوا احتیاج دارند.
منبع مقاله :حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم.
