شاهکارهای هنر تزیینی
نويسنده:دکتر عیسی بهنام
بدون شک هنرمندان ایرانی بیش از همه چیز فریفته تزیینات و هنرهای تزیینی هستند. مهمترین قسمتهای یک کاخ تزیینات سر در و بالای پنجره و کناره دیوارهای آن است . ارزنده‌ترین قسمت یک کتاب صفحات مصور آن است. همین اصل در شعر و ادبیات دوره های مختلف تاریخی ایران به کار برده شده. می گویند ساختن جواهرات از خصوصیات مردم چادرنشین است. آریایی‌ها پیش از این که خاک ایران را مسکن سکونت خود قرار دهند در دشتها و مراتع وسیع و سبز آسیای مرکزی زیر چادرها زندگی می‌کردند و کار عمده آنها بر سایر قبایل آسیا و اروپا همین خصوصیات صحراکردی آنها بود. صحراگردان تا زمانی که در شهرها ثابت نشده بودند مردمان بسیار جنگجو و شجاع و نیرومند بودند و سکونت در شهرها از قدرت سربازی آنها می‌کاست.
شاید کلمه چادرنشین امروز برای ما مفهوم دیگر از معنای اصلی آن پیدا کرده است. نباید تصور کرد که چادرنشینان مردمی فقیر یا بی‌هنر بوده‌اند . در چادرهای مجلل رؤسای قبایل زیباترین قالی و ارزنده‌ترین زری و جامهای سیمین و زرین و جواهرات دیده می‌شد. وقتی پدران ما وارد سرزمین ایران شدند و تشکیلات معظم شاهنشاهی را به وجود آوردند علاقه به هنرهای تزیینی را از دست ندادند. لباسهای فاخر بر تن کردند .
اسبهایشان را به انواع تزیینات و حتی جواهرات مزین نمودند . فرشهای گرانبها روی زمین تالارهایشان گستردند . می‌گویند پرده‌ای در مقابل ایوان کسری آویزان بود که به انواع تزیینات و جواهرات آراسته شده بود. الیاف سیم و زر آمیخته با تار و پود این پرده و نقوش بافته آن ، مناظر باغ و گل و بلبل را نشان می‌داد .
به لبه‌های قبای شاهنشاهان و بزرگان دودمان هخامنشی ، اشکال مختلف زرین آمیخته با سنگهای قیمتی دوخته شده بود. تعدادی از این تزیینات امروز در یکی از قفسه‌های موزه ایران باستان دیده می‌شود. و در کنار همان قفسه نقوش برجسته ای در روی سنگ دیده می شود که از تخت جمشید به دست آمده و نقش همان تزیینات در لبه آستین و دامن قبای شاهنشاهان و درباریان مشاهده می‌گردد.
در طاق بستان نیز نقوش برجسته روی سنگ نشان می‌دهد که امرا و بزرگان حتی در مواقع معمولی مانند شکار و مجالس بزم، لباسهای زری منقوش به نقوش زیبا بر تن داشتند .
تعداد زیادی از جواهرات عهد تاریخی ایران در موزه های مختلف دنیا موجود است و مایه افتخار ماست . چه خوب بود در شهر تهران موزه ای مخصوص جواهرات به وجود می آمد و اگر برای ما امروزه امکان ندارد تمام جواهرات قدیم ایران را در یک محل گرد آوریم ولی لااقل در کنار نمونه اصلی می توانیم نمونه های قالب گیری شده از جواهرات اصلی تهیه نموده در معرض نمایش قرار دهیم .
در دوران‌های پیش از تاریخ جواهرات و تزیینات را با مردگان به خاک می سپردند تا در موقع احتیاج ، مردگان بتوانند از آن استفاده کنند. البته این عقیده آنها بود و تصور می کردند انسان پس از مرگ مجدداً روی زمین برمی‌گردد و احتیاج به لوازم زندگی خود دارد.
به این دلیل است که بیشتر جواهرات متعلق به زمانهای پیش از تاریخ در قبرستانها به دست آمده. خنجر و جام طلای کلاردشت و گردن بندهای زیویه و مارلیک از همین قبیل می‌باشد. ولی مردم ایران در زمان هخامنشیان معتقد به خدای یگانه بودند و به رجعت مردگان روی زمین عقیده نداشتند . بنابراین جواهرات مردم در آن زمان از مقبره ها به دست نیامده بلکه بیشتر آنها در باقیمانده‌های خانه‌ها و کاخ امرا و پادشاهان بوده است.
مقصود از جواهر‌سازی فقط ساختن دستبند و گوشواره و گردن بند نیست بلکه سیمین و زرین و تخت و تاج جواهر نشان و تزیینات لباس و مرکب و خیمه و بارگاه را نیز باید جزو آن به حساب آورد.
جام معروف خسرو پرویز که در کتابخانه ملی پاریس محفوظ است و در نمایشگاه هفت هزار سال هنر ایران در معرض نمایش قرار داده شده بود شهرت جهانی دارد . در داخل این جام طلا ، نقش خسرو‌پرویز در روی تخت شاهنشاهی در حال نشسته نشان داده شده و اطراف این نقش به سنگهای قیمتی و رنگین مزین گردیده است. جام خسرو‌پرویز در همان زمانهای قدیم به عنوان یادگاری از ایران یا هدیه ای از طرف پادشاهان وارد کلیسای سن ونی در پاریس شده و بعداً در قرن اخیر به کتابخانه ملی انتقال داده شد.
تمام جواهرات مکشوفه از زیویه در کردستان وارد موزه ایران باستان نشده اند . قسمتی از آن به خارج ایران رفته و امروز در موزه های اروپا و امریکا و درمجموعه های خصوصی محفوظ می‌باشد .
این جواهرات متعلق به حدود سه قرن (در قرن ۱۱ تا قرن ۸ پیش از میلاد مسیح)می باشد و احتمالاً صاحب آن در مقابل حمله دشمن از ترس چپاول و غارت آن را در زیر خاک پنهان کرده بوده است.
در حدود سال ۵۰ سال پیش نظیر چنین دفینه ای در منطقه نامعلومی از استر آباد (گرگان کنونی) پیدا شد و از ایران خارج شد و با اینکه از آن عکسبرداری شد ولی معلوم نیست اکنون در کدام منطقه دنیا می باشد . دفینه دیگری در منطقه ای از آذربایجان به نام حسنلو پیدا شده که قسمتی از آن وارد موزه ایران باستان گردیده و جام طلای معروف حسنلو جزو آن است.
جواهر سازی در دوران‌های اسلامی نیز در کشور ما رونق زیاد داشته و مراکز آن شهرهای اصفهان و شیراز و زنجان می‌باشد . تخت طاوس که به سنگهای قیمتی نشانده شده کار اصفهان است .
منبع: www.ichodoc.ir
/خ
شاید کلمه چادرنشین امروز برای ما مفهوم دیگر از معنای اصلی آن پیدا کرده است. نباید تصور کرد که چادرنشینان مردمی فقیر یا بی‌هنر بوده‌اند . در چادرهای مجلل رؤسای قبایل زیباترین قالی و ارزنده‌ترین زری و جامهای سیمین و زرین و جواهرات دیده می‌شد. وقتی پدران ما وارد سرزمین ایران شدند و تشکیلات معظم شاهنشاهی را به وجود آوردند علاقه به هنرهای تزیینی را از دست ندادند. لباسهای فاخر بر تن کردند .
اسبهایشان را به انواع تزیینات و حتی جواهرات مزین نمودند . فرشهای گرانبها روی زمین تالارهایشان گستردند . می‌گویند پرده‌ای در مقابل ایوان کسری آویزان بود که به انواع تزیینات و جواهرات آراسته شده بود. الیاف سیم و زر آمیخته با تار و پود این پرده و نقوش بافته آن ، مناظر باغ و گل و بلبل را نشان می‌داد .
به لبه‌های قبای شاهنشاهان و بزرگان دودمان هخامنشی ، اشکال مختلف زرین آمیخته با سنگهای قیمتی دوخته شده بود. تعدادی از این تزیینات امروز در یکی از قفسه‌های موزه ایران باستان دیده می‌شود. و در کنار همان قفسه نقوش برجسته ای در روی سنگ دیده می شود که از تخت جمشید به دست آمده و نقش همان تزیینات در لبه آستین و دامن قبای شاهنشاهان و درباریان مشاهده می‌گردد.
در طاق بستان نیز نقوش برجسته روی سنگ نشان می‌دهد که امرا و بزرگان حتی در مواقع معمولی مانند شکار و مجالس بزم، لباسهای زری منقوش به نقوش زیبا بر تن داشتند .
تعداد زیادی از جواهرات عهد تاریخی ایران در موزه های مختلف دنیا موجود است و مایه افتخار ماست . چه خوب بود در شهر تهران موزه ای مخصوص جواهرات به وجود می آمد و اگر برای ما امروزه امکان ندارد تمام جواهرات قدیم ایران را در یک محل گرد آوریم ولی لااقل در کنار نمونه اصلی می توانیم نمونه های قالب گیری شده از جواهرات اصلی تهیه نموده در معرض نمایش قرار دهیم .
در دوران‌های پیش از تاریخ جواهرات و تزیینات را با مردگان به خاک می سپردند تا در موقع احتیاج ، مردگان بتوانند از آن استفاده کنند. البته این عقیده آنها بود و تصور می کردند انسان پس از مرگ مجدداً روی زمین برمی‌گردد و احتیاج به لوازم زندگی خود دارد.
به این دلیل است که بیشتر جواهرات متعلق به زمانهای پیش از تاریخ در قبرستانها به دست آمده. خنجر و جام طلای کلاردشت و گردن بندهای زیویه و مارلیک از همین قبیل می‌باشد. ولی مردم ایران در زمان هخامنشیان معتقد به خدای یگانه بودند و به رجعت مردگان روی زمین عقیده نداشتند . بنابراین جواهرات مردم در آن زمان از مقبره ها به دست نیامده بلکه بیشتر آنها در باقیمانده‌های خانه‌ها و کاخ امرا و پادشاهان بوده است.
مقصود از جواهر‌سازی فقط ساختن دستبند و گوشواره و گردن بند نیست بلکه سیمین و زرین و تخت و تاج جواهر نشان و تزیینات لباس و مرکب و خیمه و بارگاه را نیز باید جزو آن به حساب آورد.
جام معروف خسرو پرویز که در کتابخانه ملی پاریس محفوظ است و در نمایشگاه هفت هزار سال هنر ایران در معرض نمایش قرار داده شده بود شهرت جهانی دارد . در داخل این جام طلا ، نقش خسرو‌پرویز در روی تخت شاهنشاهی در حال نشسته نشان داده شده و اطراف این نقش به سنگهای قیمتی و رنگین مزین گردیده است. جام خسرو‌پرویز در همان زمانهای قدیم به عنوان یادگاری از ایران یا هدیه ای از طرف پادشاهان وارد کلیسای سن ونی در پاریس شده و بعداً در قرن اخیر به کتابخانه ملی انتقال داده شد.
تمام جواهرات مکشوفه از زیویه در کردستان وارد موزه ایران باستان نشده اند . قسمتی از آن به خارج ایران رفته و امروز در موزه های اروپا و امریکا و درمجموعه های خصوصی محفوظ می‌باشد .
این جواهرات متعلق به حدود سه قرن (در قرن ۱۱ تا قرن ۸ پیش از میلاد مسیح)می باشد و احتمالاً صاحب آن در مقابل حمله دشمن از ترس چپاول و غارت آن را در زیر خاک پنهان کرده بوده است.
در حدود سال ۵۰ سال پیش نظیر چنین دفینه ای در منطقه نامعلومی از استر آباد (گرگان کنونی) پیدا شد و از ایران خارج شد و با اینکه از آن عکسبرداری شد ولی معلوم نیست اکنون در کدام منطقه دنیا می باشد . دفینه دیگری در منطقه ای از آذربایجان به نام حسنلو پیدا شده که قسمتی از آن وارد موزه ایران باستان گردیده و جام طلای معروف حسنلو جزو آن است.
جواهر سازی در دوران‌های اسلامی نیز در کشور ما رونق زیاد داشته و مراکز آن شهرهای اصفهان و شیراز و زنجان می‌باشد . تخت طاوس که به سنگهای قیمتی نشانده شده کار اصفهان است .
منبع: www.ichodoc.ir
/خ
