علائم عقرب گزيدگي

علائم عقرب گزيدگي به زمان نيش خوردن (شب يا روز)،نوع عقرب، مدت زمان طول کشيده از نيش خوردن تا مراجعه به مرکز بهداشتي درماني بستگي دارد و ممکن است از يک نقطه ي کوچک محل نيش تا التهاب و قرمزي و اکيموز محل نيش متفاوت باشد.
ممکن است علائم موضعي محل نيش به صورت ظاهري ناچيز باشند.ولي با توجه به نوع عقرب به خصوص،اگرازنوع هميسکرپيوس لپتوروس (گاديم)، باشد،ممکن است تمام نسج زيرجلد راخراب کند و در قسمت بالا به صورت نسج گانگرن شده و خشک شده ديده شود.

تورم و اکيموز شديد صورت (24 ساعت پس از نيش عقرب)

اکيموزشديد محل نيش (عوارض ديررس)

انحراف صورت به طرف محل نيش
محل گزش هم ممکن است بسته به نقطه ي آناتوميکي علائم متفاوتي نشان دهد. براي مثال،اگرمحل گزش درصورت باشد، ممکن است علاوه برنکروز پوست، فلج عصب صورت نيزايجاد نمايد.

عقرب گزيدگي درناحيه ي صورت
(قرمزي صورت و چشم ها 6 ساعت پس از نيش عقرب)

پيشرفت ضايعه ها (24 ساعت پس از نيش عقرب)

علائم باليني

علاوه برنکروز محل نيش که در معاينه ي باليني مي توان مشاهده کرد، ممکن است بيماربا علائمي مانند قرمزي و برافروختگي صورت و چشم ها، قيافه ي توکسيک، ديسترس تنفسي، استفراغ خوني، درد شکم، درد ناحيه ي اپيگاستر، تاري ديد، تب، سردرد،استفراغ شديد، تاکيکاردي و بي قراري، افزايش بزاق دهان،خشکي دهان، تنگي مردمک چشم، لوچي چشم، تنگي نفس، سيانوز، برآمدگي شکم،پرياپيسم، بي اختياري ادرار، اسپاسم حنجره،انقباض هاي موضعي و تشنج مراجعه نمايد.
ممکن است هرنوع عقربي که بيمار را نيش زده باشد،علائم متفاوتي مشاهده شود.به طور کل،خانواده ي بوتيده (عقرب سياه بزرگ و عقرب مزبوتوس اوپوس)بيشتر علائم تحريک سمپاتيک و پاراسمپاتيک و درد شديد ايجاد مي کنند.
درصورتي که عقرب هميسکرپيوس لپتوروس بيشتر به صورت اکيموز شديد محل نيش،قيافه و چشم هاي برافروخته و ادرارشديد پررنگ (به رنگ شربت آلبالو)خود را نشان مي دهد.

اکيموز شديد محل نيش عقرب و ادرار خوني به علت همولير گلبول هاي قرمز

همان طوري که ذکرشد،عقرب سياه بزرگ و عقرب توسن معمولاً محل نيش خود را با درد شديد مشخص مي کنند و باعث مي شوند که بيمارخود را به سرعت به مرکز بهداشتي درماني برساند.با مراجعه ي سريع عقرب گزيده به مرکز بهداشتي درماني و با توجه به وجود ضد سم اختصاصي اين عقرب ها، درمان هاي انجام شده موفقيت آميز است.
اگر فرد گزيده شده با عقرب گاديم،به علت نداشتن درد در ناحيه ي گزش، دير مراجعه کند، سم عقرب اثرخود را اعمال مي کند.
با توجه به اينکه تهيه ي ضدسم عقرب اختصاصي براي عقرب گاديم مشکل است (به علت نيش کوچک و اشکال در تهيه ي سم به مقدار کافي از عقرب)، بنابراين عوارض و مرگ و مير اين نوع عقرب زياد است.
(ر.ک فصل درمان عقرب گزيدگي)

علائم عمومي

اين علائم به طور وسيع به نوع عقرب، زمان نيش زدن ومحل نيش بستگي دارند و ممکن است خود را به حالت اضطراب و نگراني تا تشنج و اغما وحتي مرگ خود را درهنگام مراجعه نشان دهند.ازعلائم مهم بيماران عقرب گزيده،به خصوص با عقرب هاي خانواده ي اسکورپيونيده (گاديم)،مي توان هموليزگلبولهاي قرمزخون و درنتيجه تغييررنگ ادراررا ذکر کرد که شدت آن به طول مدت زمان نيش خوردن تامراجعه ي بيمار به مرکز بهداشتي درماني بستگي دارد.

هموليزشديد (ادرار به رنگ قرمز پررنگ)

ممکن است علائم عمومي با احساس درد بسيار شديد درمحل نيش شروع شود.سپس، محل نيش متورم يا قرمز مي شود.علائم بعدي سرگيجه، احساس خارش در دهان،گلو يا بيني، زياد شدن بزاق دهان، بي حسي و کندشدن زبان،اختلال درحرکت دست ها و پاها و حس لامسه و انقباض ماهيچه هاي آرواره هستند که امکان تجويز دارو يا مواد خوراکي را از دهان غيرممکن مي سازند.
پس ازاين مراحل و با پيشرفت اثرسم در قسمت هاي مختلف، حرارت بدن بالا مي رود وتا 40/5 درجه ي سانتي گراد نيز مي رسد.همچنين، از سيلان بزاق دهان کاسته و ادرار بيمارنيزکم مي شود که همين امر ممکن است باعث نارسايي کليه شود.حس بينايي مختل و نورشديد باعث ناراحتي بيمار مي شود.
علائم ديگراختلال در کار کليه ها،خونريزي ريه ها، معده و روده است که در بيمار خود را با ادم پولمونر نشان مي دهد.
در کودکان کمتر از 6 سال تشنج شايع است و درصورتي که درمان مناسب انجام نشود، ممکن است به فوت بيمارمنجر شود.اختلال هاي آزمايشگاه و EKG بعداً توضيح داده مي شوند.

تورم و اکيموز سينه و صورت با کبودي شديد پلک ها

ارزيابي و اقدام هاي ابتدايي براي بيماران عقرب گزيده

ارزيابي بيماران عقرب گزيده که به درمانگاهها و مراکز بهداشتي درماني مراجعه مي کنند نيزمانند علائم موضعي به زمان نيش خوردن (شب يا روز)، نوع عقرب، مدت زمان طول کشيده از نيش خوردن تا مراجعه به مرکز بهداشتي درماني و محل عقرب گزيدگي بستگي دارد.عقرب ها شب ها براي شکار بيرون مي آيند و در صورتي که اولين موجودي که با آنها مواجه مي شوند،فرد آسيب ديده باشد، مقدار سمي که وارد بدن وي مي کنند بيش از 50 درصد باراول نيش زدن وحدود 25-20 درصد بارهاي دوم و سوم است. بنابراين،اگر در فرد آسيب ديده چند محل نيش عقرب ديده شود و فرد درابتداي شب (که عقرب هنوز از سم خود براي بي حس کردن حشره ها و تغذيه از آنها استفاده نکرده)نيش خورده باشد، به اين معني است که سم وارد شده به بدن آسيب ديده زياد است و درنتيجه علائم و عوارض آني شديدتر خواهد بود.
اگر محل نيش به مراکز حياتي (سر و گردن)نزديک باشد، با توجه به خون رساني شديد اين مناطق و نزديکي آنها به مراکز حياتي، باز هم شدت آسيب ديدگي بيشتر خواهد بود و بايد منتظرعوارض شديد سم عقرب باشيم.
در صورتي که محل نيش در دست ها و پاها باشد و فقط يک محل نيش ديده شود،احتمال کم بودن عوارض زياد است، به خصوص اگر زمان نيش خوردن اوايل صبح باشد.البته زمان نيش زدن عقرب گاديم به درستي قابل تعيين نيست،زيرا بيمار هنگام نيش خوردن دردي حس نمي کند.ولي از درد محل نيش و علائم سمپاتيک و پاراسمپاتيک نيش عقرب سياه و مزبوتوس، مي توان براي ارزيابي بيماراستفاده کرد.درارزيابي بيمارعقرب گزيده توجه به سن بيمارنيز مهم است.هرچه سن بيمار کمتر باشد، احتمال عوارض شديدترخواهد بود.بنابراين،درکودکان زير 6 سال بايد نگران عوارض شديد سم عقرب بود.

اقدام هاي لازم درزمان مراجعه ي فرد عقرب گزيده

با توجه به اينکه دربعضي موارد امکان دارد عقرب بيماررا نيش نزده باشد، بنابراين،وقتي فرد آسيب ديده عقرب را همراه خود نياورده باشد، اقدام هاي اوليه کمي مشکل خواهد بود.اگرفرد آسيب ديده متوجه نيش خوردن شده و درد شديد را حس کرده باشد، ولي عقربي نديده باشد و يا بيمارخردسال که به طور ناگهاني دچارگريه و بي قراري شده و والدين متوجه محل نيش شده باشند، ولي عقرب را نديده باشند، بهتر است که بيمار را تحت نظر گرفته و سرم ضدعقرب گزيدگي موجود به وي تزريق شود.درصورتي که پس از حداقل 24 ساعت علائم بدترشدن وضع عمومي بيمارديده نشد، بايد وي را مرخص کرد.
اگرامکان بستري بيماروجود نداشته باشد،توصيه مي شود که پس ازگرفتن سرم ضدعقرب گزيدگي و آزمايش هاي اوليه (آزمايش ادرار، کلسيم خون و CBC)،درصورتي که اختلالي مشاهده نشد،پس از 6 ساعت مرخص شود.بهتر است در صورت مشاهده ي کوچکترين حالت غيرعادي به مرکز بهداشتي درماني مراجعه نمايد.
درصورتي که فرد آسيب ديده يا همراهان وي عقرب را همراه خود آورده باشند، باتوجه به نوع عقرب و علائم بيمار به قرار زير اقدام مي شود:
الف)در صورتي که عقرب از نوع بي خطريعني شبيه مزبوتوس اوپوس بود، پس از تجويز سرم ضد عقرب گزيدگي مي توان بيمار را مرخص کرد و توصيه نمود که اگرحالت غيرعادي مشاهده کرد،دوباره براي بررسي به مرکز بهداشتي درماني مراجعه نمايد.
ب)درصورتي که عقرب از نوع سياه يا سايرانواع محرک سيستم عصبي بود و با توجه به اينکه اين گونه عقربها باعث کاهش کلسيم خون مي شوند و مي توانند تشنج و اسپاسم عضلات به خصوص حنجره ايجاد نمايند،لازم است پس از تجويز سرم ضد عقرب گزيدگي بيمار را بستري و سايراقدام هاي درماني را براي وي انجام داد.(ر.ک.فصل درمان عقرب گزيدگي).
ج)بيماراني که با تشخيص عقرب گزيدگي مراجعه مي نمايند و عقرب را همراه خود مي آورند و سپس مشخص مي شود که عقرب از نوع خطرناک است (بسته به منطقه اي که فرد در آن زندگي مي کند، نوع عقرب متفاوت خواهد بود، مثلاً درجنوب ايران عقرب هميسکرپيوس لپتوروس خطرناک ترين عقرب است)،بايد بستري شوند و اقدام هاي ضروري براي آنها انجام شود.در صورتي که بيماربا علائم شديد،از قبيل برافروختگي شديد چشم ها و صورت، ادرار شديد يا پررنگ و تيره و تشنج مراجعه کرده باشد، بايد فوراً درICU بستري شود.اگرامکانات ICU وجود نداشته باشد، لازم است پس از تجويز سرم ضد عقرب گزيدگي و اقدام هاي درماني اوليه بيمار را به مرکز مجهزتري اعزام کرد.
(ر.ک.فصل درمان عقرب گزيدگي).
درهرصورت برهرپزشک شاغل در مراکز بهداشتي درماني واجب است که به محض اطلاع از اينکه بيمار با شکايت عقرب گزيدگي آورده شده است، فوراً بر بالين بيمار يا درمحل حضور بيمارحاضر شده و بيماررا معاينه نمايند. پزشک نبايد فريب حال عمومي خوب اوليه بيمار را بخورد؛ زيرا بارها مشاهده شده است که يک بيمار با شکايت عقرب گزيدگي چند مرتبه به پزشک مراجعه کرده است و چون حال عمومي بيمار هنوز رو به وخامت نگذاشته و حال وي خوب بوده پزشک از بستري کردن يا حداقل تحت نظر گرفتن وي خودداري کرده است.درنهايت، بيمار 8-7 ساعت پس از مراجعه ي اوليه با حال عمومي بد و هموليز شديد مراجعه نموده و با وجود اينکه در مراجعه ي اوليه ي سرم ضد عقرب گزيدگي را دريافت کرده بود، متأسفانه فوت نموده است.
منبع:کتاب راهنماي درمان عقرب گزيدگي
/خ