نویسنده: جمعی از نویسندگان
یک. معیارهای همسرگزینی
یکی از مهم‌ترین مراحل زندگی هر فرد، فرآیند گزینش همسر است؛ چرا که انسان تا پایان عمر با پیامدهای انتخاب خود همراه است. اسلام در انتخاب همسر بر چند معیار اساسی تأکید کرده است:1. همتایی و همانندی
تعالیم اسلام در گزینش همسر بر اصل هم‌کفو بودن به معنای همتایی و همانندی تأکید دارند و بهتر است زن و مرد در ویژگی‌های مناسب برای ازدواج، مشابه و تقریباً همتا (1) باشند. البته این همسانی بیشتر در خصوص ایمان است و زن و مرد به سبب ایمان، همتای یکدیگر دانسته شده‌اند. (2) بر اساس تعالیم اسلام، ایمان و باورهای صحیح در حد لازم و کافی، مهم‌ترین ویژگی لازم برای همسر محسوب می‌شود. این شرط را می‌توان یک ملاک مطلق دانست که در همه شرایط زمانی و مکانی، برای یک همسر مناسب ضروری است. (3)2. خوش اخلاقی
اساس زندگی زناشویی، سازگاری، تفاهم و همکاری است که این امور فقط در پرتو اخلاق نیکو فراهم می‌شود.3. تقوا
همسر مناسب باید باتقوا باشد؛ به اندازه‌ای که از گناهانی مانند زنا و شراب‌خواری دوری کند و به طور علنی و آشکار مرتکب گناه نشود. البته رعایت مراتب والاتر تقوا بر شأن و ارزش انسان می‌افزاید. این ملاک نیز مطلق محسوب می‌شود و در صورتی که معلوم شود فرد مورد نظر فاقد چنین تقوایی است، برگزیدن او مناسب نخواهد بود.4. سلامت
سلامت جسمانی و روانی نیز جزء شرایط لازم یک همسر مناسب به شمار می‌رود؛ بنابراین اگر فرد به بیماری جسمی شدید و بدون علاج یا بیماری روانی شدیدی مبتلا باشد، گزینش او به عنوان همسر، کارکردها و اهداف مورد نظر ازدواج را تأمین نخواهد کرد. از انتخاب بر اساس عشق تند و آتشین، تلافی نسبت به دیگران یا خواستگارهای پیشین، دلسوزی و ایثار نسبت به طرف مقابل، عجله نمودن، طمع ورزیدن به مال و ... اجتناب نمایید. برای انتخابی عقلانی، اطلاعات لازم را کسب و بررسی نمایید؛ پیامدهای انتخاب را ارزیابی کنید و در انتخاب قاطعیت داشته باشید و تعهدات انتخاب را بپذیرید. به جز صفات یاد شده، سایر ملاک‌ها نسبی است؛ بدین معنا که باید آنها را با توجه به سایر ملاک‌ها و بود و نبود یا ضعف و قوت آنها در نظر گرفت. علاوه بر آن، گرایش عاطفی به طرف مقابل در زن و مردِ در آستانه ازدواج، برای تأمین اهداف مهم ازدواج از جمله حصول محبت و عواطف شدید بین طرفین و حمایت روانی آنها از یکدیگر لازم است.دو: مهارت‌های انتخاب همسر شایسته
1. خودشناسی مقدمه همسرگزینی
انسان تا خود را به خوبی نشناسد، نمی‌تواند تشخیص دهد که چه کسی همتا و هم‌شأن او است؛ لذا بهتر است ابتدا ویژگی‌های جسمانی، اخلاقی، اعتقادی و خانوادگی خود را مشخص کند. برای شناخت خود باید از سؤالاتی در ابعاد مختلف (اعتقادی و مذهبی، اخلاقی، ظاهری، فرهنگی، اقتصادی، خانوادگی، سیاسی، اجتماعی، میزان هوشمندی و سطح تحصیلات، خصلت‌های شخصیتی، سلیقه‌ها و ...) شروع کرد و ضمن کمک گرفتن از ایده‌های دیگران در مورد خود، جواب آنها را مشخص نمود. صداقت در هنگام خودشناسی به انسان فرصت می‌دهد تا شخصیت پنهان خود را بهتر بشناسد.2. راه‌های شناخت فرد مناسب برای ازدواج
از مهم‌ترین روش‌های دستیابی به شناخت همسر آینده می‌توان به این موارد اشاره کرد؛1. گفتگو با طرح سؤال‌های دقیق.
2. دقت در گفتار و رفتار.
3. تحقیق از دوستان صمیمی، بستگان، همکاران و معرفان.
4. مشورت با افراد آگاه، دلسوز، مطمئن.
5. توکل به خداوند.
3. سؤالاتی برای شناخت بیشتر
1. ویژگی‌های اخلاقی بارز شما چیست؟2. دوستان، شما را بیشتر به کدام خصوصیت اخلاقی و رفتاری می‌شناسند؟
3. از معاشرت با چه کسانی آزرده می‌شوید؟
4. عکس‌العمل شما در مقابل فردی که از وی رنجیده می‌شوید، چیست؟
5. ناراحتی خود را چگونه نشان می‌دهید؟
6. در چه مسائلی سخت‌گیر هستید؟ چه مسائلی شما را آزرده‌خاطر می‌کند؟
7. آیا تعصب خاصی دارید؟
8. مهم‌ترین خصوصیتی که دوست دارید همسر شما داشته باشد، چیست؟
9. مهم‌ترین خصوصیتی که می‌خواهید همسر شما نداشته باشد، چیست؟
10. بهتر است علاوه بر توجه به خصوصیات فردی یا خانوادگی، از حساسیت‌ها و علایق خاص فرد نیز شناخت حاصل شود؛ زیرا اگر دختر یا پسر نسبت به امری حساسیت ویژه‌ای داشته باشد و طرف مقابل برای آن مسئله اهمیتی قائل نباشد، در آینده دچار مشکل می‌شوند؛ مانند اینکه، دختر نسبت به نظم حساسیت وسواس گونه‌ای داشته باشد و پسر فردی نامنظم باشد یا پسر فردی بسیار سیاسی و طرف‌دار سرسخت جریان خاصی باشد و دختر نیز با حساسیت بالا طرف‌دار جریان سیاسی مخالف باشد. در رعایت این مسئله باید حساسیت بلندمدت نسبت به هر یک از معیارها ملاحظه شود؛ بنابراین اگر درباره مسئله‌ای آن قدر حساسیت وجود داشته باشد که در مدتی کوتاه قبل یا بعد از ازدواج قابل رفع نیست، باید نسبت به تناسب آن مسئله حساس بود. البته باید توجه داشت که در صورت عدم حساسیت شدید به برخی علاقه‌ها و سلیقه‌ها، این موارد با گذشت زمان و تحت تأثیر روابط مشترک با همسر تغییر خواهد کرد.
برای مطالعه بیشتر
توجه به این موارد در امر ازدواج ضروری است:یک. پرهیز از انتخاب احساسی:
از انتخاب بر اساس عشق تند و آتشین، تلافی نسبت به دیگران یا خواستگارهای پیشین، دلسوزی و ایثار نسبت به طرف مقابل، عجله نمودن، طمع ورزیدن به مال و ... اجتناب نمایید. برای انتخابی عقلانی، اطلاعات لازم را کسب و بررسی نمایید؛ پیامدهای انتخاب را ارزیابی کنید و در انتخاب قاطعیت داشته باشید و تعهدات انتخاب را بپذیرید.بیشتر بخوانید: ویژگی های همسر شایسته (1)
دو. احساس خوشایندی:
اگر کسی را می‌شناسید که از او خوشتان آمده و می‌خواهید با او ازدواج کنید، این نکته را فراموش نکنید که شما فقط دو گزینه ندارید؛ یعنی فکر نکنید که یا باید با کسی که از او خوشتان آمده، ازدواج کنید یا باید با کسی که از او خوشتان نمی‌آید، ازدواج کنید؛ بلکه گزینه سومی هم وجود دارد: ازدواج با کسی که هم معیارهای دیگر را داراست و هم از او خوشتان می‌آید. معیار «خوش آمدن» را پس از معیارهای مطلوب قرار دهید؛ زیرا اگر این ملاک را ابتدا برجسته کنید، فرصت شناخت معیارهای دیگر از بین می‌رود. ابتدا اطمینان پیدا کنید که تطابق فرهنگی، خانوادگی، فکری و روحی بین شما وجود دارد، سپس به احساس خویش مراجعه کنید و ببینید آیا احساس مطلوبی - و نه لزوماً علاقه زیاد - نسبت به او دارید یا خیر؟ به یاد داشته باشید که در یک انتخاب عاقلانه، پس از ازدواج، عشق و علاقه نیز ایجاد خواهد شد. این علاقه، وعده الهی است که خداوند در قرآن به آن اشاره کرده و نشانه‌ای از نشانه‌های خود برشمرده است.سه. تفکیک بین ملاک‌های اصلی و فرعی:
بهتر است معیارهای اصلی را پیش از شروع جلسات گفتگو درصدگذاری و اولویت‌بندی کنید تا بعد از هر جلسه بتوانید ارزیابی و جمع‌بندی داشته باشید. همچنین با مشاهده یک ملاک در شخص، قضاوت سطحی و شتاب‌زده نداشته باشید و قبل از ارزیابی تمام معیارها، نظر خود را اعلام نکنید. مشاوره قبل از ازدواج، انسان را با مشکلات ورود به زندگی مشترک آگاه می‌کند تا در زمان بروز مشکل با منطق و صبر آن را حل نمایید؛ در صورت بروز اختلاف نظر در یکی از ملاک‌های فرعی، بهتر است آن را با مشاور در میان بگذارید تا تصمیم نهایی با دقت بیشتری گرفته شود. نکته مهم آنکه، هیچ‌کس تمام امتیازها را نخواهد داشت؛ بلکه از جمع‌بندی معیارها باید معدل خوبی کسب شود و حد این معدل خوب هم به شرط دختر و پسر بستگی دارد. ممکن است فردی در برخی جنبه‌ها بالاتر از همسرش باشد، در حالی که همسر وی در جنبه‌های دیگر از او پیشتاز باشد. در ضمن توجه داشته باشید تا مسائل حاشیه‌ای ازدواج مثل مهریه و مراسم عقد و ازدواج به ملاک‌های اصلی تبدیل نشود. در تمام این موارد، رعایت اعتدال ضروری است.چهار. اهمیت دادن به نظر خانواده:
در زمان انتخاب و گزینش به نظر خانواده اهمیت دهید؛ زیرا انتخاب بدون کمک خانواده معمولاً پیامدهای منفی‌ای دارد. در صورتی که خانواده به دلایل غیرمنطقی با ازدواج شما مخالفت می‌کنند، تا آنجا که ممکن است، آنها را نسبت به ازدواج خود توجیه نمایید. علاوه بر آن، اگر قصد ازدواج با فردی را دارید که خانواده شما و او با یکدیگر سنخیتی ندارند، ازدواج در صورتی مناسب است که میزان رفت و آمد با آن خانواده (به علتی مانند دوری مسافت) کم باشد. در ضمن شما ناگزیر هستید که روابط خویش با خانواده را به خوبی مدیریت کنید.پنج. درمان برخی بیماری‌ها:
اگر شما یا فرد مورد نظر، مشخصاتی مانند اختلال جنسی، اعتیاد، بیماری‌های خطرناک مُسری و اختلال شخصیت دارید، ازدواج را تا درمان کامل به تأخیر بیندازید. در مراسم خواستگاری نیز بیماری‌هایی را که مانع روابط زناشویی است یا سبب نقص در فرزندان می‌شود، به طرف مقابل بگویید. هر چند لازم نیست بیماری‌های درمان شده و از بین رفته مطرح گردد.شش. مشورت:
با مشورت از تجارب دیگران در زندگی استفاده کنید. مشاوره قبل از ازدواج، انسان را با مشکلات ورود به زندگی مشترک آگاه می‌کند تا در زمان بروز مشکل با منطق و صبر آن را حل نمایید؛ در صورت بروز اختلاف نظر در یکی از ملاک‌های فرعی، بهتر است آن را با مشاور در میان بگذارید تا تصمیم نهایی با دقت بیشتری گرفته شود.هفت. توکل:
برای ازدواج از روش‌های صحیح استفاده کنید و به خدای خود اعتماد نمایید؛ چرا که او خیرخواه مطلق است. از خدا بخواهید بهترین شخص را برای ازدواج شما مقدر نماید.پی‌نوشت‌ها:
1. أنکحوا الأکفاء و أنکحوا فیهم و اختاروا لنُطَفِکم. (مجلسی، بحارالأنوار، ج 22، ص 29).
2. المؤمن کفوا المؤمنة و المسلم کفو المسلمة. (همان، ص 44).
3. بنگرید به: سالاری‌فر، خانواده در نگرش اسلام و روان شناسی، ص 35-34.
جمعی از نویسندگان؛ (1394)، دانش خانواده و جمعیت، قم: دفتر نشر معارف، چاپ بیست و سوم
